de jaarverslagen van 2010 en 2009 - KWR Watercycle Research ...

Jaarverslag | Annual Report 2010
Bridging Science
to Practice

Jaarverslag | Annual Report 2010
Bridging Science
to Practice

Bridging Science to Practice
3

Jaarverslag | Annual report 2010
Inhoud | Contents
Op de cover: Granulaatkorrels van P.E. (Polyetheen) die
gebruikt worden voor de productie van buizen voor de
drinkwatersector. Het chemisch laboratorium van KWR
test de granulaatkorrels via migratie in water op geur
en smaak. Door zowel de korrels als de uiteindelijke
buizen te testen, is de invloed van het productieproces
op water na te gaan.
Granular polyethene can be used in the production
of drinking water pipes. The chemical laboratory at
KWR carries out migration tests on granular polyethene
to determine the effect on the taste and odour of water.
Using the results of these tests in combination with
the results from similar tests on the actual pipes,
the influence of the pipe manufacture process on
drinking water can be determined.
4
7
88
90
91
92
93
104
104
94
98
99
99
100
102
20
21
22
23
23
24
25
26
27
28
Voorwoord | Foreword
RvC-gegevens 2010 | Supervisory
Board information, 2010
Geconsolideerde balans voor winstbestemming
per 31-12-2010 | Consolidated balance sheet
before appropriations for profit 31-12-2010
Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2010
Consolidated profit and loss account 2010
Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2010 | Cash
flow statement 2010
Aandeelhouders | Shareholders
Contact
Colofon | Colophon
Publicaties | Publications
BTO Rapporten | Reports 2010
De Bosatlas van Nederland Waterland | Atlas
Boeken | Books
Artikelen in boeken | Book sections
Artikelen | Publications in peer-reviewed
journals 2010
Artikelen in vakbladen | Publications in
professional journals 2010
Internationaal | International
TECHNEAU
TRUST
WssTP
PREPARED
GWRC
ARC
CEO-conferentie | CEO conference
KWR’s expertise onmisbaar voor internationalisering
| KWR’s expertise is vital for
internationalisation
KWR helpt bij drinkwater besmetting België
Belgian drinking water contamination
incident
IWA Montréal 2010
Samenwerking in kennisnetwerken
Collaboration in knowledge
networks
8 Netwerken in kennis, kennis in netwerken
Networks of knowledge, and knowledge
of networks
10 Samenwerking over grenzen heen | Collaboration
beyond borders
68 Kennis voor klimaat | Knowledge for Climate
78 Samenwerking met TTI-W Wetsus | Collaboration
with Wetsus, Centre of Excellence for
Sustainable Water Technology
79 KWR-vestiging in Leeuwarden | KWR location in
Leeuwarden
81 UCAD
82 Asellus
83 HeliXeR
Teams | Teams
32 Team Microbiologie | Microbiology
36 Laboratorium voor Materialenonderzoek en
Chemische analyse | Materials Research and
Chemical Analysis Laboratory
40 Team Chemische Waterkwaliteit en
Gezondheid | Chemistry
44 Laboratorium voor Microbiologie | Microbiology
Laboratory
47 Team Waterinfrastructuur | Water Infrastructure
56 Team Industrie, Afvalwater & Hergebruik
Industry, Wastewater & Reuse
59 Team Drinkwaterbehandeling | Drinking Water
Treatment
62 Team Geohydrologie | Geohydrology
66 Team Integraal Waterbeheer | Integrated Water
Management
70 Team Ecologie | Ecology
75 Team Kennis- en Programma Management
Knowledge- and Programme Management
85 Team Human Resources
96 Team Documentencentrum | Document center

Bridging Science to Practice
Dit pictogram wordt gebruikt voor de
aanduiding van contactgegevens.
This pictorgram will be used to indicate
contact information.
Dit pictogram wordt gebruikt voor
de aanduiding van partners in
samenwerkingsverbanden.
This pictogram will be used to indicate
partners in collaboration.
32
34
38
48
60
62
64
72
42
57
58
Thema’s | Themes
Gezond | Healthy water
Risicobeheersing in de waterketen | Risk
management in the water cycle
Kans op Q-koorts via drinkwater is miniem
Chance of getting Q fever via drinking water
is minimal
Rioolwater weerspiegelt drugsgebruik | Sewage
water reflects illegal drug use
Bitumen coatings vergen oplettendheid
Bitumen coatings call for caution
Duurzaam | Sustainable water
Slimme bedrijfsvoering voorkomt mechanische
putverstopping | Intelligent operational
management prevents mechanical well
clogging
Innovatieve techniek voor horizontale putten
Innovative technique for horizontal wells
Nooit meer gietwatertekort | Solving irrigation
water shortages
Vegetatietypen snel in beeld met remote sensing
Vegetation types quickly identified using
remote sensing
Vooruitstrevend | Advanced water
Toxische stoffen detecteren met bacteriën
Using bacteria to detect toxic compounds
Onderzoeksprogramma Industrie & Water
(OPIW) | Industry & Water Research
Programme
Zeewater slim ontzouten | Intelligent seawater
desalination
42
46
46
52
53
53
53
59
61
69
69
70
101
Promoties, prijzen, aanstellingen
Doctorates, prizes, appointments
Poster prijs | Poster Prize Marjolijn Woutersen
Oratie | inaugural lecture Gertjan Medema
Promotie | Doctorate Mirjam Blokker
AGV-prijs | Water innovation award sewer mining
Promotie | Doctorate Marthe de Graaff
Eredoctoraat | Honorary doctorate
Mark van Loosdrecht
Promotie | Doctorate Bas Wols
Veni-beurs | Veni grant Jan Post
Promotie | Doctorate Kees van Beek
Promotie | Doctorate Ruud Bartolomeus
Promotie | Doctorate Yuki Fujita
Hydrologieprijs | Hydrology award
Ruud Bartholomeus
Willem Koerselmanprijs
Onderzoek | Research
15 Onderzoeksthema’s | Research themes
18 Verdiepen en verbreden in onderzoek | Deepen
and broaden research
54 Onderzoek voor de industrie | Research for
industry
76 Bedrijfstakonderzoek voor de drinkwater -
bedrijven | Joint research for drinking water
companies
77 DPW — Onderzoek voor de duinwaterbedrijven
Research for the dune water companies
80 Waterschappen en overheden | Waterboards and
governments
5
20
50
74
75
Efficiënt | Efficient water
TECHNEAU groot succes in Europa | TECHNEAU:
a great European success
Hoogwaardig water terugwinnen uit afvalwater
Recovering valuable water from wastewater
Met ‘sociaal leren’ de toekomst verkennen
Exploring the future through ‘social learning’
DWSI
84
96
KWR organisatie | Organisation
Flexibiliteit voor werknemer steeds belangrijker
Flexibility for staff increasingly important
Het documentencentrum: een schaap met vijf
poten | The document centre: demanding the
impossible

Voorwoord | Foreword
2010: Bridging science
to practice
Het jaar 2010 heeft in het teken gestaan van de groei van KWR
Watercycle Research Institute als toegepast onderzoeksinstituut en
verbindende kracht in de Europese waterketen. Wij vinden de titel
van dit jaarverslag — Bridging Science to Practice — dan ook goed aansluiten
bij onze activiteiten van het afgelopen jaar. Naast veel tijd
aan ons wetenschappelijk werk hebben we ook veel tijd besteed aan
het bij elkaar brengen van partijen die nodig zijn om ons wetenschappelijk
werk stevig in de praktijk te laten landen. We begrijpen
daarbij steeds beter hoe partijen in de kleinschalige en complexe
omgeving van de watersector samen sterker staan.
Op beide fronten, ons wetenschappelijk werk en het aspect van
organiseren en verbinden, hebben we een zeer productief jaar achter
de rug. Onze wetenschappelijke output laat een steile groeicurve
zien; hetzelfde geldt voor het aantal partnerships waarmee we
die kennis in de waterketen tot bloei laten komen. Dat is te danken
aan de zeer gemotiveerde en ambitieuze medewerkers van KWR.
Wetenschappers en ondersteunende staf trekken daarbij in grote
saamhorigheid op.
Het was een zeer inspirerend jaar waarin ook gewerkt is aan een
nieuw ondernemingsplan. We gaan vorm geven aan KWR als echte
Europese kennisonderneming met Nederland als basis en Europa
als thuismarkt. Vandaar vanaf dit jaar een tweetalig jaarverslag.
U hoort weer van ons!
Ik wens u veel leesplezier.
Wim van Vierssen
Directeur | Managing Director,
KWR Watercycle Research Institute
The year 2010 was marked by the growth of
KWR Watercycle Research Institute both as
an institute of applied research and as binding
force in the European water cycle. This is
why we think that the title of our annual
report —‘Bridging Science to Practice’— is an
accurate reflection of our activities last year.
Not only did we dedicate a lot of time
to our scientific work, we also invested great
effort in bringing together those parties
needed to anchor our scientific work in water
sector practice. We moreover have a better
and better understanding of how the parties
in the water sector’s small-scale and complex
environment become stronger when they
work together.
On both fronts — that is, our scientific work
and our organising and networking activities
— 2010 was very productive for us. Our scientific
output showed a steep growth curve,
as did the number of partnerships through
which we promote the flourishing of our
knowledge in the water cycle. This is only
possible thanks to our highly motivated and
ambitious staff at KWR — our scientists and
support staff work closely together toward
our shared goal.
In this extremely inspirational year we
also began to develop a new business plan.
We are going to transform KWR into a truly
European knowledge enterprise, with the
Netherlands as its base and Europe as its
home-market. That is why, beginning this
year, our annual report will be bilingual.
You will be hearing from us!
7
I wish you a lot of reading pleasure.

Internationale kennisnetwerken | International networks of knowledge
Contact
Mariëlle van der Zouwen
marielle.van.der.zouwen@kwrwater.nl
Netwerken in kennis,
kennis in netwerken
8
Wetenschappers, overheid, drinkwater- en
commer ciële bedrijven: het zijn verschillende
werelden, die samenwerking zoeken. Gaat dat goed?
Ja en nee. Mariëlle van der Zouwen van KWR onderzoekt
met Peter van den Besselaar van de Vrije Universiteit
Amsterdam hoe je het delen van kennis het best
kunt organiseren.
Networks of knowledge,
and knowledge of networks
Scientists, government, drinking water and
commercial enterprises: they all represent
distinct worlds, but worlds that are seeking
to collaborate. Is it going well? Yes and no.
KWR’s Mariëlle van der Zouwen and Peter van
den Besselaar, of VU University Amsterdam,
are studying how the sharing of knowledge
can best be organised.
Het lijkt zo simpel: je ontwikkelt kennis en die geef je door. Maar
in de praktijk zit daar een hele wereld achter. Waarom verdwijnen
goede rapporten in een la en zie je soms onverwachte samenwerkingsverbanden
opbloeien? Mariëlle van der Zouwen (KWR) vertelt
over de fascinerende wereld van kennisnetwerken: “We leggen plaatjes
van mensen die samenwerken op plaatjes van onderwerpen
waarover kennis wordt ontwikkeld. Dan zie je soms dat een onderzoeksgroep
heel geïsoleerd ligt, waardoor de kennis niet verder verspreid
dreigt te worden.” Peter van den Besselaar (VU Amsterdam)
haakt daarop in: “In zo’n geval wil je weten welke prikkels er nodig
zijn om die kennis wel te laten stromen, zodat ze toegankelijker
wordt voor een breder publiek.”
Van der Zouwen en Van den Besselaar onderzoeken de waterketen:
drinkwaterbedrijven, gemeenten en waterschappen en hun samenwerkingspartners.
Daarnaast richten ze zich op netwerken die
zich bezighouden met het klimaat. Van der Zouwen: “Klimaat is een
relatief jong thema en het onderzoek is georganiseerd in grote
programma’s, anders dan in de waterketen.” Van den Besselaar:
“Voor ons is de kernvraag: welke vorm van organiseren, en welke
vorm van financiering van onderzoek is het best in deze situatie?”
Bruggen bouwen
Van der Zouwen: “In de waterketen vind je scherpe grenzen.
Dat zagen we bijvoorbeeld bij de jaarlijkse vakantiecursus voor
waterprofessionals. Daar waren twee parallelsessies: een over drinkwater,
een over afvalwater. Wij vroegen wie uit de drinkwatersector
naar de sessie over afvalwater was geweest en andersom. Dat bleken
er bijna tien van de ruim vierhonderd te zijn, nog geen 5% dus.”
Dat roept nieuwe vragen op. Wat zijn dat voor mensen die wel de
It seems so simple: you develop the knowledge
and then you pass it on. But in practice the
reality is very different. Why do good reports
gather dust on shelves, while sometimes
unexpected collaborations flourish? Mariëlle
van der Zouwen of KWR discusses the
fascinating world of knowledge networks:
“We superimpose images of people who work
together over images of the subjects about which
knowledge is being developed. This sometimes
reveals that a research group is really very
isolated, with the risk that the knowledge it
produces will not be disseminated.” Peter van
den Besselaar of VU University Amsterdam adds:
“In such a case you want to discover what
stimulants allow this knowledge to flow out and
thus become more accessible to a broader public.”
The researchers study the water cycle: drinking
water companies, municipalities and waterboards,
and their collaborating partners. They
also direct their attention to climate issues.
“Climate is a relatively new theme,” says Van der
Zouwen, “and research on it is organised within
big programmes — which is not the case of
water cycle research.” “The key question for us is:
What is the best organisational form, and
what is the best approach to research financing,
for this situation?” says Van den Besselaar.

Rathenau Instituut,
Vrije Universiteit Amsterdam,
TU Delft
andere wereld opzoeken? Welke eigenschappen hebben ze?
Slagen zij erin om bruggen te bouwen? Het hoeven er ook niet veel
te zijn volgens de theorie: een paar mensen op cruciale plekken is
genoeg. Van den Besselaar: “We bestuderen ook hoe het internationale
netwerk eruit ziet en hoe de Nederlandse spelers daarin zitten.
Internationaal doet Nederland het trouwens niet slecht op het
gebied van water. De onderzoekssector is groter dan je zou verwachten,
de groei van publicaties is iets bovengemiddeld.”
Toepasbaar
“We leggen plaatjes
van mensen die samenwerken
op plaatjes van
onder werpen waarover
kennis wordt ontwikkeld.
Dan zie je soms dat een
onderzoeks groep
heel geïsoleerd ligt.”
— Mariëlle van der Zouwen
Het onderzoek startte in 2010, als een samenwerkingsverband
tussen de Vrije Universiteit, KWR, het Rathenau Instituut en de
Technische Universiteit Delft. Voorlopig heeft het team genoeg boeiende
vragen om te onderzoeken: als je onderzoeksvragen formuleert
in samenwerking met de gebruiker, levert dat dan een beter toepasbare
kennis op? Helpt het de samenwerking als je fysiek dicht bij
elkaar zit, maar ook: hoe belangrijk is het dat je elkaar vertrouwt,
dezelfde visie en ideeën hebt, en een vergelijkbare werkomgeving?
Doen we in Nederland de juiste dingen als wij internationaal
toonaan gevend willen zijn?
“Dat alles”, besluit Van der Zouwen, “helpt onze partners in de
waterketen keuzes te maken in alliantie- en kennisontwikkeling
en in het beter benutten van kennis.”
Building bridges
“There are clear boundaries within the water
cycle,” notes Van der Zouwen. “We observed this,
for instance, in the context of the annual
summer course for Dutch water professionals.
There were two parallel sessions: one on drinking
water and one on waste water. We were interested
in how many people from the drinking
water sector attended sessions on waste water,
and vice-versa. It turned out that less than ten
of the over four hundred participants did
so — that’s not even 5%.” This raises some new
questions: What characterised the people who
actually attended the other course? Did they
succeed in building any bridges? The theory says
that this doesn’t take too many: a couple of
individuals at crucial spots is sufficient. “We also
study what the international network looked
like, and the position that the Dutch players
occupy in it,” adds Van den Besselaar. “As a
matter of fact, the Netherlands doesn’t do too
badly in the field of water internationally. The
research sector is larger than you might expect,
and the growth rate of its publications is
slightly above-average.”
Applicable in pratice
The research started in 2010 as a collaboration
between VU University Amsterdam, KWR,
the Rathenau Institute and Delft University of
Technology. At the moment, the research team
has enough exciting questions on its plate.
For instance: If you formulate research questions
jointly with end-users, does this result in
knowledge that is more applicable in practice?
Does the collaboration benefit if you are located
physically close to each other? In addition:
How important is it that you trust each other,
share the same vision and ideas, and work in
comparable environments? and: Are we, in the
Netherlands, doing what we have to do to
reach international prominence?
“All this,” concludes Van der Zouwen, “assists
our partners in the water cycle in making
choices regarding alliances and knowledge
development, and in making better use of
knowledge.”

Jaarverslag | Annual report 2010
Atlas van de
wetenschap (2)
De figuur laat het aandeel van de top 5
landen en Nederland zien binnen de tien
onderzoeksgemeenschappen in 2008.
De Verenigde Staten en China nemen over
het algemeen een dominante positie in.
De bijdrage van Nederland is gemiddeld
2,5%. Binnen het cluster ‘water
management’ is de Nederlandse bijdrage
in de meeste onderzoeksgemeenschappen
hoger dan 2,5%. In het cluster ‘water
technology’ is het Nederlandse aandeel
voor de specialisatie ‘desalination’
ook bovengemiddeld (bijvoorbeeld
‘membrane separation processes for use
in wastewater treatment’ en ‘seawater
desalination’).
Atlas of science (2)
The figure shows the position of the
top 5 countries and the Netherlands in
the 10 water research communities in
2008. Generally, USA and China have
dominant positions with the highest
shares in these fields. The contribution
of the Netherlands is on average 2.5%.
Within the water management cluster
the Dutch contribution exceeds 2.5% in
most communities. Within the water
technology cluster the specialisation
‘desalination’ (e.g. membrane separation
processes for use in wastewater
treatment and seawater desalination)
also exceeds the average.
remediation surface water runoff
global change
hydrogeology
precipitation
water-balance
manganese
contamination
reuse carbon agriculture
ground water pesticides monitoring phosphorous
catchment
iron phytoremediationphosphorus
nitrogen
fluorosis
organic matter
nitrate
river
bioavailability
vegetation
nitrite
sediments
sediment
acid mine drainage soil
carbon dioxide
metals
fluoride
ammonium modelling
bangladesh heavy-metals
drinking-water
pollution modeling absorption system
clinoptilolite
refrigeration system
zeolite
zinc phosphate bioaccumulation
performance
water-lithium bromide
mri cobalt ion-exchange
nickel copper waste-water denitrification simulation
diffusion cu(ii)
lead toxicity
preconcentration
sorption
biofilm sequencing batch reactor
activated carbons
experiment
crystallization
arsenic cadmium
fish struvite
kinetic
nitrous-oxide
leaching fly-ash removal
dyes adsorption dye
nitrification
treatment nitrogen removal
methane
selenium montmorillonite desorption
biogas
regeneration
heavy metal
environment
sludge
pharmaceuticals
speciation
water
anammox
chromiumbiosorption
recycling
isotherm
optimization
anaerobic digestion
methylene-blue
biomass
inhibition
isotherms
adsorbent
liquid-liquid equilibriasustainable development
equilibriumkineticsbiodegradation
reference values
heat-transfer
rat
chitosan
langmuir
water reuse
chromium(vi) disinfection
critical evaluation
activated-sludge solubility
air
energy
antioxidant
thermodynamics
response surface methodology
oxidative stress
activated carbonwastewater treatment
hydrogen
saccharomyces cerevisiae
sustainability pcr
phenol
genetic algorithm
antioxidant enzymes
methanol
thermophilic
mass transfer
chlorine
glutathione
adsorption isotherm ozone
freundlich
coagulation
water splitting
phase-change
uv
phenol removal constructed wetland
ethanol
solar
oxidation constructed wetlands
mass-spectrometry
exergy
antioxidants
water-treatment
catalase lipid peroxidation hydrogen-peroxide
flocculation advanced oxidation processes
superoxide-dismutase
photocatalysis membrane bioreactor
alcohols hydroxyl radical
efficiency
peroxidase
liquid-chromatography
malondialdehyde
ascorbate peroxidase
glutathione-reductase
chlorophyll fluorescence respiration
survival
stomatal conductance
transpiration
fuel cell
light
flooding
emergence
pem fuel-cell
ph
germination
soil temperature
gas-diffusion layer
cod
photosynthesis
growth
modis
land-cover data assimilation crop coefficient
water management
sodicity
water-use efficiency
factor analysis penman-monteith
dem
temperature
eddy covariance
soil moisture
yield
bod
paleoclimate remote sensing drought
land use
snow climate
water-stress
chlorophyll
wetland
urbanization cluster analysis
swat e. coli
salinity
evapotranspiration
principal component analysis
sea-ice
forest holocene
best management practicewatershed
erosion
wetlands
biodiversity
arctic
gis
water supply
stormwater management
adaptation
water resources
recharge karst stable isotopes
global warming
nutrients hydrology
turbidity
infiltration
hydrochemistry
irrigation
land-use change
sanitation
surface-water relations
aquifer
btex
degradation
titania
titanium-dioxide
tio2
greywater
photocatalytic degradation
photocatalyst
sap flow
water quality
gas-chromatography
solid-phase microextraction
leaf water potential
membrane fouling
nanofiltration
fouling
ultrafiltration
membrane
microfiltration
reverse-osmosis
climate change
critical flux
pretreatment sea-water
membranes
mbr
desalination
membrane distillation
solar energy
soil respiration
conservation
Water management
& water-use efficiency
Sustainable development
of environment & energy
Wastewater treatment
adsorption & biosorption
Water quality & nutrients
Watewater treatment
biodegradation & denitrification
USA
22,3%
USA
20,5%
USA
13,9%
USA
25,0%
China
15%
China
9,1%
China
8,9%
China
12,4%
China
9,2%
USA
14,4%
Australia
7,6%
Spain
7,5%
India
8,8%
UK
5,9%
Spain
6,4%
Canada
6,6%
Germany
5,7%
Spain
6,0%
India
5,8%
Canada
6,2%
Germany
5,9%
Canada
5,5%
Turkey
5,0%
Canada
4,9%
France
5,8%
The Netherlands
3,0%
The Netherlands
2,4%
The Netherlands
1,4%
The Netherlands
2,2%
The Netherlands
1,9%
Climate change
on water stress
Desalination
Modeling & simulation
of hydrological processes
Wastewater treatment
photocatalytic degradation
Oxidative stress
USA
25,9%
USA
16,5%
USA
27,1%
USA
18,0%
USA
14,1%
China
9,5%
China
12,1%
China
12,9%
China
15,0%
China
13,7%
UK
8,3%
Spain
6,6%
Germany
6,9%
Japan
7,5%
India
12,8%
Germany
7,0%
France
5,3%
Canada
6,7%
Spain
6,0%
Japan
8,9%
Canada
6,0%
Germany
5,3%
France
6,5%
France
5,6%
Turkey
5,6%
The Netherlands
2,8%
The Netherlands
2,4%
The Netherlands
3,3%
The Netherlands
1,2%
The Netherlands
0,8%

Bridging Science to Practice
Contact
Bei Wen
bei.wen@kwrwater.nl
Atlas van de wetenschap (1)
Water management & water-use efficiency
Sustainable development of environment & energy
Water quality & nutrients
De figuur laat de atlas van waterwetenschap
two main clusters in the water science
Watewater treatment biodegradation & denitrification
en –technologie zien. Deze is
atlas: ‘water technology’ in the lower half
Climate change on water stress
ontwikkeld door het bestuderen van
of the figure (waste water treatment,
patronen van sleutelwoordparen in 52.826 desalination) and ‘water management
Desalination
watergerelateerde wetenschappelijke and sustainability’ in the upper half
Modeling & simulation of hydrological processes
publicaties in het jaar 2008. Het betreft (water quality, climate change,
Wastewater treatment photocatalytic degradation
publicaties van het Web of Science. De sustainable development, etc).
figuur laat de relaties zien binnen en tussen
Oxidative stress
de top 10 onderzoeksgemeenschappen. Each node represents a keyword; the lines
Er is sprake van twee grote clusters
represent the co-occurrence between
leaf water potential
sap flow
in de waterwetenschapsatlas: ‘water
keyword pairs; the colours represent the
technology’ in de onderste helft (waste various research communities.
water treatment, desalination) en ‘water
chlorophyll fluorescence respiration
management and sustainability’ in de
survival
stomatal conductance
bovenste helft (water quality, climate
transpiration
fuel cell
change, sustainable development, etc).
light
flooding
emergence
pem fuel-cell
ph
germination
soil temperature
gas-diffusion layer
cod
Ieder knooppunt in de figuur
photosynthesis
growth
modis
land-cover
vertegenwoordigt een sleutelwoord.
data assimilation
crop coefficient
water management
sodicity
water-use efficiency
factor analysis penman-monteith
De lijnen geven het gezamenlijk
dem
temperature
eddy covariance
voorkomen van sleutelwoorden
soil moisture
yield
bod
paleoclimate
drought
weer (een sleutelwoordpaar) en de
remote sensing
land use
snow climate
water-stress
sanitation
chlorophyll
wetland
kleuren representeren de verschillende
urbanization cluster analysis
conservation
swat e. coli
evapotranspiration
onderzoeksgemeenschappen.
salinity principal component analysis
forest holocene
sea-ice
best management practicewatershed
erosion
wetlands
biodiversity
arctic
gis
water supply
stormwater management
adaptation
Atlas of science (1)
water resources
recharge karst stable isotopes
global warming
nutrients hydrology
turbidity
infiltration
hydrochemistry
greywater
irrigation
land-use change
The figure shows the atlas of water
aquifer
surface-water relations btex
soil respiration
water quality climate change
science and technology. It was created
remediation surface water runoff
global change
by studying patterns of co-occurrence
hydrogeology
precipitation
water-balance
manganese
contamination
reuse carbon agriculture
of keyword pairs in 52,826 water-related
ground water pesticides monitoring phosphorous
scientific publications from the year 2008.
catchment
iron phytoremediationphosphorus
nitrogen
The publications were extracted from
fluorosis
organic matter
nitrate
river
bioavailability
vegetation
nitrite
the Web of Science. This figure visualizes
sediments
sediment
acid mine drainage soil
carbon dioxide
metals
the interrelationships among the top 10
fluoride
ammonium modelling
research communities. They reveal
bangladesh heavy-metals
drinking-water
pollution modeling absorption system
clinoptilolite
refrigeration system
zeolite
zinc phosphate bioaccumulation
performance
water-lithium bromide
ion-exchange
mri cobalt
nickel copper waste-water denitrification simulation
diffusion cu(ii)
lead toxicity
preconcentration activated carbons sorption
biofilm sequencing batch reactor experiment
crystallization
arsenic cadmium
fish struvite
kinetic
nitrous-oxide
leaching fly-ash removal
dyes adsorption dye
nitrification
treatment nitrogen removal
methane
selenium montmorillonite desorption
biogas
regeneration
heavy metal
environment
sludge
pharmaceuticals
speciation chromiumbiosorption
water
anammox
methylene-blue
recycling
isotherm
biomass
optimization
anaerobic digestion
inhibition
isotherms
adsorbent
liquid-liquid equilibriasustainable development
equilibriumkineticsbiodegradation
reference values
heat-transfer
rat
chitosan
langmuir
water reuse
chromium(vi) disinfection
critical evaluation
activated-sludge solubility
air
energy
antioxidant
thermodynamics
response surface methodology
oxidative stress
activated carbonwastewater treatment
hydrogen
saccharomyces cerevisiae
sustainability pcr
phenol
genetic algorithm
antioxidant enzymes
methanol
thermophilic
mass transfer
chlorine
glutathione
adsorption isotherm ozone
freundlich
coagulation
water splitting
phase-change
uv
phenol removal constructed wetland
ethanol
solar
oxidation constructed wetlands
mass-spectrometry
exergy
antioxidants
water-treatment
catalase lipid peroxidation hydrogen-peroxide
flocculation advanced oxidation processes
superoxide-dismutase
photocatalysis membrane bioreactor
alcohols hydroxyl radical
efficiency
malondialdehyde
peroxidase
liquid-chromatography
ascorbate peroxidase
glutathione-reductase
degradation
titania
titanium-dioxide
tio2
photocatalytic degradation
photocatalyst
gas-chromatography
solid-phase microextraction
membrane fouling
nanofiltration
Wastewater treatment adsorption & biosorption
fouling
membranes
mbr
ultrafiltration
critical flux
membrane
microfiltration
desalination
reverse-osmosis
pretreatment sea-water
membrane distillation
solar energy

Internationale kennisnetwerken | International networks of knowledge
Contact
Wim van Vierssen
wim.van.vierssen@kwrwater.nl
Samenwerking over
grenzen heen
KWR-directeur Wim van Vierssen zoekt samenwerking
in Europa. Hij geniet zichtbaar van het vooruitzicht.
“We zijn ambitieus en willen graag internationaal
samenwerken. Maar het is ook nodig.”
In september 2009 publiceerde het wetenschappelijke tijdschrift
Nature het artikel ‘A safe operating space for humanity’ van Johan
Rockström. Daarin staan negen ziektebeelden, syndromen
genoemd, waar de aarde aan lijdt: onder meer klimaatverandering,
overmatig zoetwatergebruik, de grote hoeveelheden stikstof en
fosfaat in de landbouw en biodiversiteitsverlies. “Water is een van
de verbindende elementen in al die syndromen.”
De watersector kan, aldus Van Vierssen, een belangrijke rol spelen in
het bestrijden van de negen syndromen uit Rockströms artikel. Als
voorbeeld noemt hij het biodiversiteitsverlies. “Internationaal
klagen veel mensen over de waterkwaliteit in hun omgeving: ze
hebben geen water, of te weinig. Het gaat niet alleen om kraanwater
maar ook om oppervlaktewater. Op veel plaatsen wordt nog steeds
ongezuiverd afvalwater in het oppervlaktewater geloosd. De uitdaging
is om een goede kwaliteit van het oppervlaktewater te verkrijgen,
zodat iedereen veilig in de buurt van zijn huis kan rondlopen. In
West-Europa voldoen we aan een minimale norm, in Zuid- en Oost-
Europa is het dieptepunt nog niet bereikt.”
Uitdaging
Daar ligt een mooie uitdaging voor KWR. “De watersector is technologisch
goed georganiseerd, maar versnipperd, doordat de waterwinning,
-distributie en –zuivering lokaal, of hooguit regionaal,
georganiseerd is. In Europa zijn er naar schatting dertig- tot veertigduizend(!)
entiteiten die zich bedrijfsmatig bezighouden met water.
In zo’n versnipperde wereld moet je grenzen doorbreken. Als kennisinstelling
helpen wij bestaande kennis te verspreiden, ervaringen te
delen en te bepalen waar nieuwe kennis nodig is.”
Collaboration beyond
borders
KWR Managing Director Wim van Vierssen is
seeking collaborations in Europe. The prospect
clearly pleases him: “We are ambitious and
eager to collaborate internationally. But it is
also something that is necessary.”
In September 2009, the science journal Nature
published an article by Johan Rockström entitled
‘A safe operating space for humanity.’ Rockström
writes of nine planetary boundaries which,
if transgressed, can threaten our planet. They
include climate change, overusing fresh water,
the employment of large quantities of nitrogen
and phosphate in agriculture, and the loss of
biodiversity. “Water is one of the elements that
is common to all these boundaries”.
According to Van Vierssen, the water sector
can play an important role in ensuring that we
manage the boundaries mentioned in Rockström’s
article. He points to the loss of biodiversity
as an example: “People the world over are
concerned about the insufficiency, or even the
absence, of water. They also worry about the
quality of the water in their environment — and
they mean not only tap water but also surface
water. In many areas, untreated waste water is

Bridging Science to Practice
Mariëlle van der Zouwen
onderzoeker | scientific researcher
Wim van Vierssen
directeur | managing director
11
Andrew Segrave
aio | PhD student
Bei Wen
aio | PhD student
“In West-Europa voldoen we aan
een minimale norm, in Zuid- en Oost-Europa
is het dieptepunt nog niet bereikt.”
— Wim van Vierssen
still being discharged into the surface water. The
challenge is to have surface water of good quality,
so that we can all walk around in the vicinity
of our homes in safety. In Northern Europe we
meet a minimum standard, but in Southern and
Eastern Europe this is not yet the case.”
Maar ook in West-Europa zijn we niet waar we zijn willen.
“Het milieu is grijs geworden: de kwaliteit van het oppervlaktewater
voldoet aan minimale veiligheidseisen, zodat niemand er ziek van
wordt, maar de biodiversiteit in en rond het water is veel minder
groot dan ze was. Een goede ecologische kwaliteit is niet hetzelfde
als de beste biodiversiteit: gaan we voor smerig, grijs, of prachtig?”
De watersector kan bijvoorbeeld sturen met haar prijsbeleid. “Het
principe ‘de vervuiler betaalt’ is een prima uitgangspunt, maar het
is ook zaak om inzichtelijker te maken hoe het goedkoper kan.”
Succesfactoren
Van Vierssen noemt enkele succesfactoren van KWR voor een goede
internationale samenwerking. “Ten eerste werken we als projectorganisatie
financieel transparant. In elk project liggen doelen, middelen,
resultaten en de bandbreedte waarbinnen we opereren, vast.
Challenge
This presents an attractive challenge for KWR.
“The water sector is technically well organised,”
says Van Vierssen, “but it’s fragmented, because
water extraction, distribution and treatment
are organised at the local — or, at most, the
regional — level. It is estimated that Europe has
thirty to forty thousand (!) organisations involved
commercially in water. In such a fragmented
world, borders must be broken. As a knowledge
institute, we assist in disseminating existing
knowledge, sharing experience and defining
where new knowledge is needed.”
But in Western Europe we are not where we
would like to be either. “The environment has
become grey: surface water meets minimum
safety standards, so that it doesn’t make anybody

Internationale kennisnetwerken | International networks of knowledge
Daarop kunnen we afgerekend worden. Ten tweede geven we anderen
de ruimte. We hebben ons verdiept in interculturele communicatie.
En tot slot proberen we grenzen te slechten, tussen disciplines,
maar ook tussen culturen en landen. Een voorbeeld daarvan is ons
onderzoek naar kennisnetwerken.” KWR heeft wat te bieden, maar
ook te halen: “We kijken uit naar de samenwerking met degenen die
voor een nog grotere uitdaging staan dan wij, mensen die misschien
nog slimmere oplossingen bedenken dan wij, en misschien zelfs
nog creatiever zijn doordat ze voor grotere opgaven staan. “Durf
jezelf te laten verrassen’ is daarbij ons motto.”
ill, but the biodiversity in and around the water
is a lot less extensive than it used to be. Good
ecological quality is not the same as the best
levels of biodiversity. Is it dirty and grey that we
want, or do we want magnificent?” The water
sector can lead through its pricing policy for
example. “The ‘polluter pays’ principle is an
excellent starting point, but it is also a matter
of making it clearer how it can be done more
cheaply.”
12
“We kijken uit naar de samenwerking met
degenen die voor een nog grotere uitdaging
staan dan wij, mensen die misschien nog
slimmere oplossingen bedenken dan wij.”
— Wim van Vierssen
Success factors
Van Vierssen enumerates some of KWR’s
success factors for a good international collaboration:
“First of all, as a project organisation,
we operate with financial transparency. For
every project, the objectives, resources, results
and our operational boundaries are fixed – and
we can be held to account for these. Secondly,
we allow our collaborators room — we have built
up an in-depth understanding of intercultural
communication. And, lastly, we try to erase
boundaries — between fields of specialisation,
but also between cultures and countries. An
example of this is our research into knowledge
networks.” KWR has something to offer, but also
something to gain: “We seek out collaborations
with those who confront even greater challenges
than we do; people who perhaps come up with
even smarter solutions than we do, and are
perhaps even more creative because they face
more formidable tasks. Dare to let yourself be
surprised, is therefore our motto.”

Bridging Science to Practice
13

Jaarverslag | Annual report 2010
14
Gezond | Healthy water
Duurzaam | Sustainable water
Vooruitstrevend | Advanced water
Efficiënt | Efficient water

Bridging Science to Practice
Onderzoeksthema’s
In zijn langetermijnonderzoeksbeleid definieert KWR vier kernthema’s
die richting geven aan het onderzoek: Gezond, Duurzaam,
Vooruitstrevend en Efficiënt Water.
Gezond water focust op de relatie tussen de gezondheid van de
mens en de waterkwaliteit: van (drink)waterbronnen, tijdens zuiveringsprocessen,
in het distributienet, aan de kraan of in natuurlijk
zwemwater. Veel aandacht gaat daarbij uit naar ziekteverwekkers en
naar emerging contaminants in het waterige milieu, zoals geneesmiddelen
en industriële vervuilingen. Onderzoek richt zich bijvoorbeeld
op de effectiviteit van barrières tegen dergelijke vervuilingen
in de watercyclus.
Duurzaam water richt zich op productie-, distributie- en afvalverwerkingsmethoden
die zuinig omgaan met grondstoffen en energie,
als antwoord op klimaatverandering, toenemend energiegebruik en
verstedelijking. Hieronder valt onderzoek naar het gebruik van brak
grondwater of zeewater als alternatieve drinkwaterbronnen, waterhergebruik
of een meer decentrale waterketen, koude-warmteopslag
en de omgang met extreem lage waterstanden in de grote
rivieren.
Vooruitstrevend water concentreert zich op veelbelovende ontwikkelingen
in de technologie om die toepasbaar te maken voor de
watersector. Hieronder valt onderzoek naar de ontwikkeling van
nieuwe materialen in de fijnchemie en nanotechnologie, keramische
membranen, harsen voor ionenwisseling, adsorptiemiddelen, antiscalants
en ontwikkelingen in de vloeistofdynamica, -chemie en
–fysica, plus meettechnieken en sensoring (bijvoorbeeld voor
water kwaliteit of de conditie van infrastructuur).
Efficiënt water draait om doelmatige inrichting van de water keten,
water & energie en de effectiviteit van kennisproductiviteit. Daaronder
valt bijvoorbeeld doelmatige drinkwaterwinning, -productie
en –distributie en maximale efficiëntie bij de productie en inzet
van alle middelen, van energie tot kennis.
Research themes
KWR’s long-term research policy is governed by four core themes:
Healthy, Sustainable, Advanced and Efficient Water.
Healthy Water
The Healthy Water theme centres on the relationship between human
health and water quality; in (drinking) water sources, in treatment
processes, in the distribution network, at the customer’s tap, or in natural
bathing water. This involves paying close attention to pathogens and to
emerging contaminants such as pharmaceuticals and industrial pollution
in the aqueous environment. The research concentrates on studying the
effectiveness of barriers against such contamination in the water cycle.
Sustainable Water
The Sustainable Water theme concentrates on production, distribution and
waste treatment processes which are developed to use raw materials and
energy more sustainably, as a response to climate change, growing energy
use and urbanisation. This encompasses research into the use of brackish
groundwater or seawater as alternative drinking water sources, water reuse
or a more decentralised water cycle, cold-heat storage and ways of dealing
with extremely low water levels in large rivers.
Advanced Water
The Advanced Water theme focuses on promising technological developments,
with a view to making them usable for the water sector. This
includes research into the development of new materials in fine chemicals
and nanotechnology, ceramic membranes, resins for ion exchange, adsorption
products, antiscalants, and developments in fluid dynamics, chemistry
and physics, in addition to measurement techniques and the use of sensors
(for example, for water quality or the condition of the infrastructure).
Efficient Water
The Efficient Water theme is concerned with the efficient design of
the water cycle, water & energy, and the effectiveness of knowledge
productivity. This involves effective drinking water abstraction, production
and distribution, and maximising efficiency in the production and
application of all resources, from energy to knowledge.
15

Bridging Science to Practice
17

Funderend onderzoeksprogramma | Basic research programme
Verdiepen en verbreden
in onderzoek
18
KWR heeft sinds 2009 een funderend onderzoeksprogramma.
In dit programma, dat inmiddels acht
innovatieve onderzoeks projecten omvat, investeert
het instituut een substantieel deel van haar financieel
resultaat. Chief Science Officer Gertjan Medema kijkt
terug op de eerste twee jaar van het programma.

Bridging Science to Practice
Contact
Gertjan Medema
gertjan.medema@kwrwater.nl
TU Delft, Wageningen University & Research
Centre, Universiteit van Amsterdam,
Vrije Universiteit Amsterdam, Universiteit Utrecht
Deepen and broaden
research
“De onderzoeken leveren al mooie resultaten
op en we zien dat het programma zorgt voor
een verdere versterking van de band tussen
KWR en de universiteiten”
— Gertjan Medema
“Met het funderend onderzoeksprogramma”, zegt Medema,
“streeft KWR twee doelen na. Ten eerste verdieping van de kennisbasis;
zorgen dat het instituut over bepaalde kennisgebieden meer
te weten komt. Ten tweede verbreding van de kennisbasis. Dus ook
kennis ontwikkelen op andere deelgebieden van de waterketen
dan alleen drinkwater. Dit doel draagt bij aan de ambitie van KWR
om kennisleverancier te worden voor de héle waterketen.”
Voorbeelden
Medema somt voorbeelden op van funderend onderzoek. “Postdoc
onderzoeker Patrick Bäuerlein doet onderzoek naar materialen die
polaire verontreinigingen — zoals geneesmiddelen en hormoonverstorende
stoffen — kunnen adsorberen. Doel is meer inzicht te
krijgen in adsorptieprocessen en vervolgens adsorptiematerialen
te selecteren voor zowel het monitoren als het verwijderen van
ongewenste polaire stoffen in de zuivering.”
“Onderzoeken die bijdragen aan de verbreding van de kennis -
basis zijn bijvoorbeeld ‘Sewer Mining’ van promovenda Kerusha
Lutchmiah (onder leiding van Kees Roest, zie pagina 50) en
‘Vegetatiekartering via remote sensing’ van promovendus Hans
Roelofsen (onder leiding van Flip Witte, zie pagina 72).”
KWR has had a basic research programme since
2009. The institute invests a substantial part
of its own profits into this programme, which
now has eight innovative research projects.
Chief Science Officer, Gertjan Medema, looks
back on the programme’s first two years.
“KWR pursues two objectives with its basic
research programme,” says Medema. “First of all,
it seeks to deepen its knowledge base — that is,
to make sure that the institute acquires more
profound knowledge in specific fields of research.
And, secondly, it wants to broaden its knowledge
base, which means developing knowledge in
other parts of the water cycle, and not only its
drinking water component. This latter objective
supports KWR’s ambition to be a knowledge
provider for the entire water cycle.”
Examples
Medema mentions some examples of basic
research projects. “Postdoc researcher, Patrick
Bäuerlein, is conducting research into materials
that can adsorb polar pollutants such as pharmaceuticals
and hormone disruptors. The goal is to
better understand into adsorption processes,
and then to select adsorption materials for both
the monitoring and removal of undesired polar
substances during the treatment.”
“Examples of research that contributes to broadening
the knowledge basis,” continues Medema,
“would include the work on ‘Sewer mining’
by doctoral student Kerusha Lutchmiah under
the supervision of Kees Roest (see page 50), and
on ‘Vegetation mapping via remote sensing’
by doctoral student Hans Roelofsen under the
super vision of Flip Witte (see page 72).”
19
Mooie resultaten
Over het verloop van het onderzoekprogramma is Medema positief:
“De onderzoeken leveren al mooie resultaten op en we zien dat het
programma zorgt voor een verdere versterking van de band tussen
KWR en de universiteiten. Dat is waardevol omdat je bij kennisontwikkeling
de inbreng van anderen nodig hebt.”
Good results
Medema is positive about the course of the
research programme: “The research is already
producing good results and we can see that the
programme is reinforcing the bonds between
KWR and the universities. This is valuable,
because, when developing knowledge, you
need the input of others.”

Internationale samenwerking | International collaboration
20
TECHNEAU
groot succes in Europa
In 2006 startte het Europese onderzoeksprogramma
TECHNEAU. Doelstelling was het ontwikkelen van
kennis en technologie om de Europese drinkwatersector
gereed te maken voor de toekomst. Eind
2010 werd het programma afgesloten. Theo van den
Hoven, manager onderzoeksprojecten internationaal,
blikt tevreden terug.
“Het programma is om verschillende redenen een succes”, vertelt
Van den Hoven enthousiast. “TECHNEAU heeft niet alleen veel
nieuwe kennis en technologie opgeleverd, maar het meeste daarvan
is ook nog eens in de praktijk getest en bij waterbedrijven geïmplementeerd.
Vooral dat laatste is erg waardevol, want veel Europees
gefinancierd onderzoek heeft tot nu toe niet of nauwelijks tot
praktijktoepassingen geleid.”
TECHNEAU: a great
European success
In 2006, the European research programme
TECHNEAU got under way. The aim was to
develop knowledge and technology in order to
prepare the European drinking water sector for
the future. At the end of 2010, the programme
was concluded. Theo van den Hoven,
TECHNEAU’s initiator and coordinator, looks
back with satisfaction on the programme.
“The programme was a success on many counts,”
says Van den Hoven enthusiastically. “TECHNEAU
not only delivered a lot of new knowledge and
technology, but most of it has been tested in practice
and implemented in water companies. This
last aspect, in particular, is truly valuable, because
much European-financed research has so far
resulted to no, or very little, practical applications.”
Innovative technology
The technology developed ranges from new and
efficient treatment processes, to smart methods
for distribution network maintenance, to innovative
sensors. These sensors permit water companies
to continuously monitor the quality of their raw
water, but also to assess the performance of different
treat ment steps, and monitor processes in
the distribution network.
Innovatieve technologie
Bij de ontwikkelde technologie gaat het naast nieuwe en efficiënte
zuiveringsprocessen en slimme methoden voor leidingnetonderhoud,
onder andere om innovatieve sensoren. Met deze sensoren
kunnen waterbedrijven de kwaliteit van hun ruwe water continu
monitoren, maar ook het rendement beoordelen van zuiveringsstappen
en processen in het leidingnet volgen.
Structural collaboration
The programme has had other benefits as well.
“When we began in 2006,” says Van den Hoven,
“there was hardly any discussion about joint
European drinking water research or of structural
collaboration between knowledge institutions
and end-users. Thanks to TECHNEAU that has
begun to change. A good example is ARC, the
Aqua Research Collaboration (see page 24), which
is a structural collaboration between five leading
European research institutions.”
Global position
“Yet another great result,” concludes Van den
Hoven, “is that the European Commission now
has a positive attitude and realises that investing
in water research makes sense. Thus EC officer
Panagiotis Balabanis, a client in Brussels, stated
that Europe’s global competitive position as a
knowledge party in the field of drinking water
has been significantly strengthened thanks to
TECHNEAU.”

Bridging Science to Practice
Contact
Theo van den Hoven
theo.van.den.hoven@kwrwater.nl
www.techneau.eu
Universities
Riga Technical University (Latvia), NTNU
(Norway), UNESCO-IHE (The Netherlands),
University of Surrey (UK), RWTH Aachen
University (Germany), Chalmers University of
Technology (Sweden), Technische Universiteit
Delft (The Netherlands), Freie Universität
Berlin (Germany), Indian Institute of Technology
Delhi (India)
Structurele samenwerking
Het programma is ook op een ander vlak succesvol. Van den Hoven:
“Toen we in 2006 begonnen, was er van gezamenlijk Europees
drinkwateronderzoek en structurele samenwerking tussen
kennis instellingen en eindgebruikers nauwelijks sprake. Dankzij
TECHNEAU begint dat te veranderen. Een goed voorbeeld is Aqua
Research Collaboration (ARC, zie pagina 24), een structureel
samenwerkingsverband tussen vijf vooraanstaande Europese
onderzoeksinstellingen.”
Mondiale positie
Research and Technology Institutes
SINTEF (Norway), Kompetenz Zentrum Wasser
Berlin gemeinnützige GmbH (Germany), EAWAG
(Switzerland), DVGW-Technologiezentrum Wasser
(TZW) (Germany), WRc (UK), LNEC (Portugal),
Water Research Commission (South Africa),
Anjou Recherche Veolia (France), Forschungsverbund
Berlin e.V., IGB (Germany), Mekorot
(Israel), Swartz Water Utilisation Engineers (South
Africa), National Institute of Public Health (Czech
Republic)
Technology Providers / SMEs
EUCETSA (Belgium), BDS (The Netherlands),
Alpha M.O.S (France), S::can (Austria), Vermicon
(Germany), bbe Moldaenke GmbH (Germany),
Aqualyng (Norway), Opalium (France)
21
Van den Hoven vervolgt: “Een mooi resultaat is tot slot dat de
Europese Commissie (EC) positief is en inziet dat investeren in
water onderzoek zinvol is. Zo stelde EC-opdrachtgever Panagiotis
Balabanis, dat de mondiale concurrentiepositie van Europa als
kennispartij op het gebied van drinkwater door TECHNEAU
aanzienlijk is verbeterd.”
TRUST
Na eerdere grote Europees gefinancierde onderzoeksprojecten als
TECHNEAU en PREPARED, heeft KWR samen met een aantal Europese
partners een nieuw groot project verworven over het verduurzamen van de
stedelijke waterketen: TRUST (Transitions to the Urban water Services of
Tomorrow).
Het project heeft tot doel het ontwikkelen van nieuwe methoden en
technieken waarmee waterbedrijven een duurzaam stedelijk waterbeleid
kunnen formuleren en implementeren. TRUST richt zich daarbij op de gehele
watercyclus en houdt rekening met kosteneffectiviteit, performance, veiligheid
en duurzaamheid, ook onder veranderende omstandigheden in Europa.
Het project brengt 31 internationale partners samen. Trekker van het project
is ARC-partner IWW Rheinisch-Westfaelisches Institut fur Wasser uit
Duitsland. Nederlandse partners binnen TRUST zijn, naast KWR, Waternet
en Schiphol. KWR is co-coördinator van TRUST.
In 2010 zijn de contractonderhandelingen rondom TRUST succesvol
af gerond. Het project start in mei 2011 en duurt vier jaar.
After the earlier large European-financed research programmes, like TECHNEAU and
PREPARED, KWR has now joined a number of European partners in another big project:
TRUST (Transitions to the Urban water Services of Tomorrow), which focuses on the
sustainability of urban water cycles.
The objective of the project is to develop new methods and techniques to be used
by water companies to formulate and implement sustainable urban water policies.
TRUST will address the entire water cycle and take into consideration costeffectiveness,
performance, safety, sustainability, as well as changing circumstances
in Europe. The project involves 31 international partners. ARC partner IWW Rheinisch-
Westfaelisches Institut fur Wasser from Germany will act as project leader, while
the Dutch participants, in addition to KWR, are Waternet and Schiphol. KWR is
co-coordinator of the project.
In 2010, the contract negotiations for TRUST were successfully completed,
and the four-year project gets underway in May 2011.

Internationale samenwerking | International collaboration
Niels Dammers
projectmanager TRUST
Gerard van den Berg
projectmanager PREPARED
22
Adriana Hulsman
projectcoördinator PREPARED, EU-beleid en
-wetgeving | EU policy and lawmaking
Theo van den Hoven
manager onderzoeksprojecten internationaal
international research projects (→ p. 20)
WssTP — Water Supply and
Sanitation Technology Platform
KWR is bestuurslid van WssTP, een internationaal platform waarin bedrijven,
universiteiten, onderzoeksinstituten, beleidsmakers en waterbedrijven
samen invulling geven aan de Europese onderzoeksagenda op het gebied van
water. In 2010 heeft WssTP zich beziggehouden met:
• Het opstellen van een nieuwe Stategic Research Agenda (SRA). De SRA is
het vertrekpunt van beleid binnen WssTP, maar ook een leidraad voor de
besluitvorming over de financiering van wateronderzoek binnen de
Europese Commissie.
• Het Joint Programming Initiative (JPI). Dit is een initiatief van Spanje en
Nederland en beoogt om onderzoeksprogramma’s van de EU-lidstaten op
het gebied van water te bundelen. WssTP is hierbij betrokken door het
inbrengen van de nieuwe onderzoeksagenda.
• Het opzetten van drie nieuwe taskforces: Membraan Technologie, Water
en Energie en Ontwikkeling Millennium Doelen.
De oprichting van ACQUEAU, een EUREKA-instrument om overheden in
Europa te stimuleren tot samenwerking bij het financieren van watertechnologie
projecten. KWR vervult in ACQUEAU de brugfunctie naar de technologiebedrijven
en onderzoeks instituten in Nederland. Theo van den Hoven is
lid van het bestuur, Gertjan Medema is lid van de wetenschappelijke
adviesraad.
WssTP — Water Supply and Sanitation Technology Platform
KWR is a member of the board of WssTP, an international platform upon
which companies, universities, research institutes, policy-makers and water
companies jointly give shape to the European research agenda in the field of
water. In 2010, WssTP was active with:
• The establishment of a new Strategic Research Agenda (SRA). The SRA
forms the foundation for the research policy within WssTP, but also provides
a guideline for decision-making on financing water research within
the European Commission.
• The Joint Programming Initiative (JPI). This is a Spanish-Dutch initiative
which aims at bringing together the water-related research programmes
of EU Member States. WssTP is involved through the contribution of the
new European research agenda.
• The setting up of three new task-forces: Membrane Technology, Water &
Energy, and Millennium Development Goals.
• The establishment of ACQUEAU, a EUREKA instrument designed to stimulate
governments in Europe to work together in the financing of water
technology projects. In ACQUEAU, KWR plays the bridging role to technology
companies and research institutions in the Netherlands. Theo van
den Hoven is a representative on the Board of Directors, while Gertjan
Medema sits on the scientific advisory council.

Bridging Science to Practice
PREPARED
Contact WssTP, GWRC
Theo van den Hoven
theo.van.den.hoven@kwrwater.nl
www.acqueau.eu
Contact PREPARED
Adriana Hulsmann
adriana.hulsmann@kwrwater.nl
Gerard van den Berg
gerard.van.den.berg@kwrwater.nl
KWR coördineert het in 2010 gestarte onderzoeksproject PREPARED,
dat wordt gefinancierd uit het zevende kaderprogramma van de Europese
Commissie. KWR werkt onder andere met de ARC partners LNEC, SINTEF,
IWW en CETaqua aan innovatieve oplossingen voor de stedelijke waterketen.
PREPARED richt zich op de ontwikkeling en demonstratie van technologieën
voor adaptatie van de watersector aan de effecten van klimaatverandering.
De uitdagingen van de eindgebruikers staan centraal in het onderzoek
binnen PREPARED. Van 9 tot 12 maart 2010 heeft KWR samen met de gezamenlijke
demonstratiepartners in Eindhoven (gemeente Eindhoven,
Waterschap de Dommel en Brabant Water) de kick-off meeting georganiseerd.
Inhoudelijke speerpunten voor KWR binnen PREPARED zijn duurzame
ondergrondse berging van water, monitoring van waterkwaliteit in leidingnetten
en water cycle safety plans (zie hiervoor ook het interview met
Patrick Smeets op pagina 32). Transitie in denken en handelen bij de eindgebruikers
speelt een belangrijke rol in het project. De ontwikkelde kennis
en ervaring worden verspreid via nationale en internationale platforms.
Meer informatie over PREPARED vindt u op www.prepared-fp7.eu
KWR coordinates the PREPARED research programme, which began in 2010 and
is funded by the European Commission’s Seventh Framework Programme. KWR
co-operates, among others, with ARC partners LNEC, SINTEF and CETaqua on the
development of innovative solutions for the urban water cycle.
The purpose of PREPARED is the development and demonstration of technologies for
the adaptation of the water sector to the effects of climate change. The challenges faced
by the end users are given central importance in PREPARED. From 9 to 12 March 2010,
KWR organised the kick-off meeting together with its demonstration partners in
Eindhoven — the City of Eindhoven, Waterboard de Dommel and Brabant Water. The key
research topics for KWR in PREPARED are sustainable underground water storage, water
quality monitoring in distribution networks, and water cycle safety plans (for more
information on this, read the interview with Patrick Smeets on page 32). Transition in
the way of thinking and acting of end users plays an important role in the project; and
the knowledge and experience produced are disseminated through national and
international platforms.
23
Global Water Research
Coalition (GWRC)
De Global Water Research Coalition (GWRC) is een internationaal netwerk
van twaalf watercyclus kennisinstituten. KWR en STOWA zijn de Nederlandse
vertegenwoordigers in dit netwerk. De GWRC-leden stemmen hun
onderzoeksagenda’s op elkaar af en doen gezamenlijk onderzoek. In 2010
was KWR binnen GWRC betrokken bij:
• Het ontwerpen van de afvalwaterzuivering van de toekomst. In dit
ontwerp is rekening gehouden met het terugwinnen van energie en nuttige
grondstoffen, zoals fosfor en stikstof.
• Een best practice handleiding over asset management. Vanuit Nederland
hebben Dunea en PWN bijdragen geleverd.
Een vervolgproject op het eerdere succesvolle GWRC-project over in vitro
bioassays voor het kwantificeren van oestrogeenactiviteit richt zich in 2011
op in vitro bioassays voor andere hormonale eindpunten, zoals androgenen,
schildklierhormonen, glucocorticoïden en progestagenen.
The Global Water Research Coalition (GWRC) is an international network of twelve water
cycle knowledge institutes. KWR and STOWA are the Dutch representatives in the
network. GWRC members attune their research programmes as well as undertake joint
research. In 2010, KWR was involved within GWRC in:
• The design of the wastewater treatment of the future. This design takes into account
the recovery of energy and useful materials, such as phosphorous and nitrogen.
• A best-practice manual for asset management — Dunea and PWN made contributions
from the Netherlands.
In 2011, a follow-up project to the previously successful study on in vitro bioassays
for the quantification of oestrogen activity will focus on in vitro bioassays for other
hormonal end-points, such as androgens, thyroid hormones, glucocorticoids and
progestagens.

Internationale samenwerking | International collaboration
Contact
Theo van den Hoven
theo.van.den.hoven@kwrwater.nl
www.arc-online.eu
24
Aqua Research
Collaboration (ARC)
Een Europees onderzoeksinstituut voor de gehele waterketen.
Dat was het doel toen KWR eind 2009 het initiatief nam voor een
samenwerkingsverband met vier vooraanstaande onderzoeksinstituten.
ARC (Aqua Research Collaboration) ging begin 2010 van
start. De ambitie van ARC — de kennisbasis voor alle partijen in de
Europese watercyclus versterken — steunt op drie pijlers:
1. Opzetten en uitvoeren van een Europees georiënteerd waterketen
onderzoeksprogramma om de lidstaten de beste kennis die er is
te kunnen bieden.
2. Testen en implementeren van onderzoeksresultaten met en bij
eindgebruikers.
3. Bijdragen aan de opbouw van een effectieve waterketenkennisinfrastructuur
in EU-lidstaten.
In 2010 heeft ARC op deelgebieden het samenwerkingsverband
concreet vormgegeven. Er zijn een aantal onderzoeksonderwerpen
opgestart: Asset Management, Membraantechnologie, Energie &
Water en Future Urban Water Cycle. De ARC-partners werken daarnaast
intensief samen in de Europese projecten PREPARED en TRUST.
Aqua Research
Collaboration (ARC)
A European research institute for the entire
water cycle. That was KWR’s objective when,
in late 2009, it took the initiative to establish a
collaboration with four other leading research
institutes in Europe. The result was the Aqua
Research Collaboration (ARC). The new collaboration
began operating in early 2010. Its ambition:
to strengthen the knowledge basis of all European
watercycle stakeholders; an ambition that
is founded on three pillars:
1. Establish and implement a Europe-oriented
water cycle research programme to offer EU
Member States the best knowledge possible.
2. Test and implement research results together
with, and on the premises of, end users.
3. Contribute to building an effective water cycle
knowledge infrastructure in EU Member
States.
In 2010, ARC took on a definite form with the
start-up of a number of research projects in several
fields, namely: asset management, membrane
technology, energy & water, and the future
urban water cycle. In addition, ARC partners are
collaborating intensively in the European PRE-
PARED and TRUST projects.
ARC
SINTEF |NTU (Noorwegen), IWW (Duitsland),
CETaqua (Spanje), LNEC (Portugal).

Bridging Science to Practice
Contact
Chris Büscher
chris.buscher@kwrwater.nl
CEO-conferentie
watermanagement
in Londen
CEO conference on water
management in London
For the seventh time, from 9 to 11 December 2010,
KWR organised the CEO conference. The purpose
of these conferences is to share experiences of
extreme cases in the water cycles in Europe.
KWR organiseerde van 9 tot 11 december 2010 voor de zevende
keer de CEO-conferentie. Deze conferenties hebben tot doel te
leren van extremen in de waterketen in Europa.
Deze keer gingen de directeuren van veertien organisaties in de
Nederlandse en Belgische watersector naar Londen. Tijdens de
conferentie ‘Sustainable water management in the Greater London
Area’, kregen zij een beeld van waterketenmanagement in een
ge privatiseerde en sterk gereguleerde sector. Dit sterk van Nederland
afwijkende model is in 1989 ingevoerd en heeft ontegenzeggelijk
een prikkel gegeven tot professionalisering van de waterketen in
Engeland. De kwaliteit van het water en de dienstverlening zijn sterk
verbeterd, terwijl de tarieven 30% lager zijn dan zij zouden zijn
geweest zonder privatisering. Ook heeft de privatisering geleid
tot een hoog niveau van assetmanagement.
Tegelijkertijd vormt het huidige systeem met een sterke regulering
voor de Engelse watersector steeds meer een knellend keurslijf,
waarin de nadruk te veel ligt op de korte termijn en op economische
variabelen. Ook ontbreekt de prikkel tot innovatie. En dit terwijl de
huidige uitdagingen in Londen, zoals watertekorten, klimaatverandering
en een sterk verouderde infrastructuur juist vragen om
innovatieve, integrale en meer duurzame langetermijnoplossingen.
Op regeringsniveau zijn inmiddels initiatieven genomen om innovaties
te stimuleren. Onderdeel hiervan is de ontwikkeling van een
sectorbreed onderzoeksfonds en –programma.
Al met al leverde deze CEO-reis een goed beeld van de voor- en
na delen van een geprivatiseerde omgeving voor het managen van
de waterketen.
On this occasion, the directors of fourteen Dutch
and Belgian water sector organisations travelled
to London. During the conference — entitled
‘Sustainable water management in the Greater
London Area’ — they were presented with a
picture of water-cycle management in a privatised
and tightly regulated industry. This model, which
contrasts sharply with the Dutch one, was introduced
in 1989 and has undeniably provided a stimulus
to the professionalization of water-cycle
management in England. The quality of the water
and of the service provision have improved greatly,
while the rates are 30% lower than they would
have been without the privatisation. In addition,
the privatisation has led to a high standard of
asset management.
At the same time, the current system, with its
strict regulations, is becoming an increasingly
tight straightjacket for the English water sector —
a straightjacket in which too much emphasis is
placed on the short-term and on economic
variables. In addition, there is little incentive for
innovation, precisely at a time when London faces
challenges — like water shortages, climate change
and an aging infrastructure — that call for innovative,
integrated and more sustainable long-term
solutions. Measures have in the meantime been
taken, at governmental level, to stimulate innovation;
among these is the development of a sectorwide
research fund and programme.
In conclusion, this CEO trip provided a good overview
of the advantages and disadvantages of a privatised
water-cycle management environment.
25

Internationale samenwerking | International collaboration
KWR’s expertise
onmisbaar voor
internationalisering
“Wat we met z’n allen precies
met duurzaam bedoelen, is niet
duidelijk omschreven”
— Kees van Leeuwen
26
Kees van Leeuwen is sinds 1 oktober
2010 werkzaam bij KWR. Van Leeuwen,
van huis uit bioloog en gepromoveerd
ecotoxicoloog, was hoofd ecotoxi cologie
bij het RIZA en werkte bij organisaties
als VROM, RIVM, de Europese
Commissie en TNO. Daarnaast was hij
dertien jaar deeltijdhoogleraar bij
het IRAS (Universiteit Utrecht).
Van Leeuwen houdt zich onder andere bezig met stedelijk water
en gevaarlijke stoffen in oppervlaktewater. “KWR streeft naar een
duurzame waterketen, maar wat we daar met z’n allen precies mee
bedoelen, is niet duidelijk omschreven”, zegt Kees van Leeuwen.
Om te bepalen wanneer een waterketen duurzaam is, bracht hij
24 indicatoren in kaart, zoals: watervoetafdruk, drinkwaterverbruik,
distributie-efficiëntie (zijn er lekkages in leidingen) en worden er
energie en nutriënten teruggewonnen uit afvalwater. Met deze
indicatoren is direct te zien op welke onderdelen een stad goed
scoort en waar nog niet. Rotterdam is op deze manier geanalyseerd.
Het behoort tot de corebusiness van KWR om zich met dit soort
testcases te profileren in de discussie over de duurzame stedelijke
waterketen. Daarnaast maken we duidelijk welke technologieën
de stedelijke waterketen duurzamer kunnen maken.
KWR’s expertise is vital
for internationalisation
Kees van Leeuwen joined KWR on 1 October
2010. He is a biologist by training and holds a
PhD in toxicology. Van Leeuwen began his career
in 1980 as head of the ecotoxicology department
at RIZA (National Institute for Inland Water
Manage ment and Waste Water Treatment).
Subsequently he worked at the Dutch Ministry of
Housing, Spatial Planning and the Environment,
RIVM, as Director at the European Commission
(JRC) in Italy and at TNO. He was part-time
professor at the IRAS (Utrecht University)
for thirteen years. Van Leeuwen’s areas of study
include urban water and risk assessment of
contaminants in surface and drinking water.
“KWR strives for a ‘sustainable’ water cycle, but
what we exactly mean by that is not clearly spelled
out,” says Kees van Leeuwen. In order to assess the
sustainability of the urban water cycle, he proposed
24 indicators. These include: the water footprint,
drinking water use, distribution efficiency
(presence of leakages in the distribution network),
and energy and nutrient recovery from wastewater.
By using these indicators, the performance of
cities can be immediately established and the
areas of further action can be identified. The city of
Rotterdam was analysed in this manner. It is part
of KWR’s core business to focus on the entire
urban water cycle and to develop and apply technologies
in order to contribute to the sustainable
development of the urban water cycle.

Bridging Science to Practice
Contact
Kees van Leeuwen
kees.van.leeuwen@kwrwater.nl
Internationale samenwerking
Van Leeuwen ziet voor KWR in Europa een rol van betekenis weggelegd:
“De komende jaren wil KWR meer Europese projecten doen.
Daarvoor is het nodig om onze in Nederland opgebouwde expertise
op watergebied — zoals afvalwater en hergebruik, microbiologie,
ecologie en membraantechnologie — in de internationale samenwerking
met kennisinstituten en eindgebruikers in te zetten.”
International collaboration
Van Leeuwen believes that KWR has an
important role to play in Europe. “Over the next
few years, KWR wants to be engaged in more
European projects. To do this, we have to mobilise
the water expertise we’ve built up in the
Netherlands — for instance, in the fields of water
treatment and reuse, microbiology, ecology and
membrane technology — in international collaborations
with other knowledge institutes and
end users.”
KWR helpt bij drinkwaterbesmetting
België
Contact
Jan Vreeburg
jan.vreeburg@kwrwater.nl
27
Het Belgische drinkwaterbedrijf
Pidpa constateerde op
8 december 2010 een ernstige
bacteriologische besmetting
van het drinkwater van de
gemeente Hemiksem
(Antwerpen). Op 13 december
werden Jan Vreeburg en
Gertjan Medema van KWR
gevraagd om onderzoek te
doen naar de waarschijnlijke
oorzaak van deze besmetting.
Toen was al de connectie
gemaakt tussen de
besmetting en het blussen
van een grote brand op 6 december. Tijdens het onderzoek van KWR werd al
snel duidelijk dat tijdens het blussen waarschijnlijk het water van een nabijgelegen
sloot in het leidingnet terecht was gekomen. De brandweer pompte
bij het blussen van de brand tegelijkertijd drinkwater uit het leidingnet en
water uit de nabije sloot naar één blusslang. Hierdoor ontstond een kruisverbinding
met het leidingnet. Uit het onderzoek bleek dat in de instructie
van de Belgische brandweer niet wordt gewaarschuwd voor het risico op
zo’n kruisverbinding waardoor vervuild oppervlaktewater in het leidingnet
terecht kan komen. Ook in de voorschriften voor de Nederlandse brandweer
wordt niet gewaarschuwd voor deze mogelijke kruisverbinding, zo blijkt
uit navraag. KWR wil dit punt in 2011 graag bespreken met zowel de brandweer
als de waterleidingbedrijven.
Belgian drinking water contamination incident
On 8 December 2010, the Belgian drinking water company Pidpa detected serious
bacteriological contamination in the drinking water supplying the municipality of
Hemiksem (Antwerp). On 13 December, Jan Vreeburg and Gertjan Medema from KWR
were asked to investigate the probable sources of the contamination. At that point, the
link had already been made between the contamination and the extinguishing of a large
fire in the area on 6 December. During the course of the KWR investigations, it became
apparent that surface water from a nearby ditch had entered the distribution system
during the extinguishing operation. When extinguishing the fire, the fire brigade used
one fire hose to pump water from the drinking water network and from the ditch, thus
creating a cross-connection between the two. Further investigations revealed that at
no point during Belgian firefighter training is this risk of contamination through the
use of cross-connections highlighted. The Dutch Fire Service similarly does not educate
their firefighters in the contamination risk to drinking water from their operations.
KWR would like to address this risk with the Fire brigade and the Drinking water
companies in 2011.

Internationale samenwerking | International collaboration
IWA Montréal 2010:
ontmoeten en verbinden
28
KWR nam in 2010 traditiegetrouw
deel aan het IWA World Water Congress
and Exhibition, ditmaal in Montréal,
Canada. Opvallend verschil met voorgaande
jaren was de eigen beursstand
waarmee KWR zich op dit platform
in de internationale watersector
profileerde.
De vier meter hoge stand met de kaart van de Europese binnenwateren
gold als metafoor voor onze Europese ambities. De stand vormde
al snel een vertrouwd verzamelpunt voor aandeelhouders en relaties.
Het motto ‘ontmoeten en verbinden’ kwam zo goed tot zijn recht.
Een groot aantal KWR-onderzoekers droeg bij aan het wetenschappelijke
programma van het congres door middel van lezingen, workshops
of postersessies over een breed spectrum aan onderwerpen:
van anaerobic granular sludge en ‘The Dutch Secret’ tot climate
change and adaptive water management, van organizing innovation
en nanotechnology tot drinking water quality management.
IWA Montreal 2010: meeting
and connecting
In 2010, as per tradition, KWR took part in
the IWA World Water Congress and Exhibition,
held on this occasion in Montreal, Canada.
In notable contrast with the previous editions,
this time KWR presented itself with its own
stand at this gathering of the international
water sector. The four-metre high stand with its
map of the European inland waterways stood as
a metaphor for our European ambitions.
The stand quickly became a trusted meeting point
for stakeholders and friends, thus truly doing
justice to the motto: ‘meeting and connecting’.
A large number of KWR researchers contributed
to the scientific programme of the congress. They
gave lectures, workshops and poster presentations,
covering a wide spectrum of subjects: from
anaerobic granular sludge and ‘The Dutch Secret’,
to climate change and adaptive water management,
and from organising innovation and nanotechnology
to drinking water quality management.
Keynote speech
Een van de plenaire keynotes was de voordracht door Wim van
Vierssen met als onderwerp ‘The Future of Research and Innovation’.
Kern van de voordracht was dat veel vooruitgang in de watersector
van ons organiserend vermogen zal moeten komen. De watersector
is in wetenschappelijke en economische termen klein en ook nog
eens erg versnipperd. Water is immers een zeer lokaal en regionaal
onderwerp. Maar we zijn als sector niet alleen verantwoordelijk voor
het beheer van het zoete water, we blijken in de praktijk ook sterk
verbonden te zijn met wereldwijde problematiek op het gebied van
de biodiversiteit, klimaatverandering, chemische vervuiling,
veranderend landgebruik en eutrofiëring. Dat zorgt ervoor dat we
een relatief belangrijke operationele speler zijn bij het beheren van
de natuurlijke rijkdommen op aarde. Als we die rol waar willen
maken dan wordt samenwerken in complexe netwerken een
absolute vereiste.
Keynote speech
One of the plenary keynote speakers was Wim
van Vierssen, who spoke on the subject of ‘The
Future of Research and Innovation.’ The essence
of his message was that much of the progress in
the water sector will have to come from our
organisational capabilities. The water sector is
small in scientific and economic terms, and still
considerably fragmented. Water, after all, is a very
local and regional matter. But we are, as a sector,
not only responsible for managing fresh water, in
practice we are closely involved with global issues
like biodiversity, climate change, chemical pollution,
eutrophication and changing land-use. This
makes us a relatively important operational player
in the management of the planet’s natural
resources. If we want to fully realise this role, it
is absolutely essential for us to work together
in complex networks.

Bridging Science to Practice
29
Traditioneel vond op de eerste avond van het IWAcongres
het KWR-diner plaats, ondertussen uitgegroeid
tot dé start voor de Nederlandse deelnemers aan het
tweejaarlijkse congres. Een gevarieerd gezelschap van
directies van Nederlandse waterbedrijven, staf van
de Vewin, internationale gasten en de KWR-delegatie
dineerde in restaurant Newtown in de binnenstad
van Montréal.
The KWR dinner has traditionally been held on the
first evening of the IWA congress — an occasion that
has become the opening event for the Dutch participants
at the biennial congress. A mixed group of Dutch
water company executives, Vewin staff, international
guests and the KWR delegates dined at the Newtown
restaurant in central Montreal.

Bridging Science to Practice
31

Gezond | Healthy water
Edwin Kardinaal — teamleider | team leader
Microbiology
Helena Sales Ortells — onderzoeker | scientific
researcher Q fever (→ p. 34)
Patrick Smeets — onderzoeker | scientific researcher
Water Cycle Safety Plans
32
Gertjan Medema — Chief Science Officer, lid KWR
Wetenschapsraad | member KWR Scientific Council (→ p. 18, 46)
Team Microbiologie
Microbiology
Risicobeheersing in
de waterketen
Bij drinkwaterbedrijven zie je ze steeds vaker:
Water Safety Plans. In deze plannen leggen de
bedrijven vast met welke maatregelen ze voorkomen
dat de drinkwater-kwaliteit in gevaar komt.
Binnen het Europese onderzoeksproject PREPARED
werkt KWR aan vergelijkbare plannen voor risicobeheersing
in de gehele waterketen.

Bridging Science to Practice
Contact
Patrick Smeets
patrick.smeets@kwrwater.nl
LNEC, SINTEF, IWW,
DHI en IWA.
PREPARED is gericht op de ontwikkeling van kennis en technologie
om de waterketen in stedelijke gebieden in de toekomst klimaatbestendig
te houden. Binnen het project werken onderzoeksinstellingen
samen met technologiebedrijven en partijen die actief zijn
in de stedelijke waterketen. Patrick Smeets van KWR is trekker van
het deelproject ‘Risk Assessment en Risk Management’.
Water Cycle Safety Plans
Smeets: “Naar analogie van de Water Safety Plans voor de drinkwaterproductie
ontwikkelen we Water Cycle Safety Plans. Daarvoor
brengen we, samen met andere kennisinstellingen, alle risico’s in
kaart waarmee je binnen de waterketen in stedelijke gebieden te
maken kunt krijgen. We ontwikkelen een methode om de belangrijkste
risico’s te identificeren en te kwantificeren, rekening houdend
met verschillende klimaatscenario’s. Vervolgens ontwikkelen we een
database waarin staat met welke maatregelen de risico’s zijn te
beheersen.”
Van elkaar leren
“Een van de sterke punten van PREPARED”, zegt Smeets, “is dat eindgebruikers
bij het vaststellen van de onderzoeksvragen zijn betrokken.
Een ander sterk punt is dat de ontwikkelde kennis en instrumenten
in de deelnemende steden worden toegepast. Het raamwerk
dat wij ontwikkelen voor de Water Cycle Safety Plans testen we
binnenkort in Lissabon en Eindhoven. De opgedane ervaringen
gebruiken we vervolgens weer in Oslo en Simferopol.”
Risk management in the water cycle
Water Safety Plans: one comes across them more and more often at
drinking water companies. In these plans the companies set down the
measures they take to prevent threats to drinking water quality. KWR
works within the European research project, PREPARED, on similar
risk management plans, but for the entire water cycle.
PREPARED focuses on the development of knowledge and technology to
ensure that the water cycle in urban areas remains climate proof into the
future. Research institutions work within the project with technology
companies and stakeholders active in the urban water cycle. KWR’s Patrick
Smeets leads the ‘Risk Assessment and Risk Management’ component
project.
Water Cycle Safety Plans
“By analogy with the Water Safety Plans for drinking water production,”
explains Smeets, “we’re developing Water Cycle Safety Plans. To do so,
working with other knowledge institutes, we lay out all the possible risks
which the water cycle might be exposed to in urban areas. We first develop
a method of identifying and quantifying the key risks with the different
possible climate scenarios in mind. Then we build a database which
contains the measures needed to manage the risks.”
Learning from each other
“One of the strong features of PREPARED,” says Smeets, “is that end users
are involved in defining the research questions. Another of its strengths is
that it applies the knowledge and instruments developed in the participating
cities. The framework that we’ve created for the Water Cycle Safety
Plans will be soon tested in Lisbon and Eindhoven, and the experience
we gain there will then be applied in Oslo and Simferopol.”
33
“Eindgebruikers zijn bij het
vaststellen van de onderzoeksvragen
betrokken”
— Patrick Smeets

Gezond | Healthy water
Kans op Q-koorts via
drinkwater is miniem
34

Bridging Science to Practice
Contact
Helena Sales Ortells
helena.sales.ortells@kwrwater.nl
TU Delft, RIVM
Chance of getting Q fever
via drinking water is
minimal
Nederland kampte de afgelopen jaren met ernstige
uitbraken van Q-koorts. Door het inademen
van lucht waarin de verwekker zat van Q-koorts —
de bacterie Coxiella burnetii — werden honderden
mensen ziek. KWR onderzocht of mensen de ziekte
ook via drinkwater kunnen oplopen.
In de gebieden waar Q-koorts heerste, wordt voor de drinkwaterproductie
vooral grondwater gebruikt. Om uit dit grondwater
ongewenste stoffen te verwijderen wordt het belucht. “Meestal
gebeurt dit met omgevingslucht”, vertelt KWR-onderzoekster Helena
Sales Ortells. “Hierbij is er veel contact tussen de lucht en het water.
Aangezien niet alle drinkwaterbedrijven de omgevingslucht vooraf
filteren, bestaat bij besmette lucht de kans dat de bacterie uiteindelijk
in het drinkwater terechtkomt. Mensen zouden dan via het
inademen van aerosolen, bijvoorbeeld tijdens het douchen,
geïnfecteerd kunnen raken.”
Stappen in beeld
KWR onderzocht hoe groot de kans is op besmetting via deze route.
Hiervoor zijn eerst alle stappen, vanaf het vrijkomen van de ziekteverwekkende
bacteriën bij een geitenboerderij tot en met het inademen
van besmette aerosolen, in beeld gebracht. Vervolgens zijn voor
iedere stap gegevens verzameld om de kans te berekenen. Daarbij
zijn steeds de meest conservatieve cijfers gebruikt, waardoor de
berekende kans op besmetting zeer waarschijnlijk groter uitvalt dan
de werkelijke kans.
Risico verlagen
Sales Ortells: “De kans op besmetting via drinkwater is uiterst klein
in vergelijking met andere blootstellingsroutes, zelfs als de afstand
tussen de besmette stal en het pompstation, waar de lucht wordt
ingenomen, minder dan een kilometer is. En als waterbedrijven efficiënte
HEPA-luchtfilters toepassen, kunnen ze het risico nog eens
met 99,95% verlagen.”
Over the last few years, the Netherlands
struggled with serious outbreaks of Q fever.
Hundreds of people became ill after having
breathed air containing the Q fever pathogen:
the Coxiella burnetii bacterium. KWR has
investigated whether people could also get
Q fever via drinking water.
In the areas affected by Q fever, drinking
water is primarily produced using groundwater.
This water is aerated to remove undesirable substances.
“This is usually done using the ambient
air,” says KWR researcher Helena Sales Ortells.
“This means that there is a lot of contact between
the air and the water. Since not all drinking
water companies pre-filter this ambient air,
there is a chance, if the air is contaminated, that
the bacterium will end up in the water. People
could therefore become infected by inhaling
water aerosols, for instance, while taking a
shower.”
Detailing the steps
KWR studied the probability of a Q fever infection
through this pathway. All the steps in the
chain of exposure were detailed: from the release
of the pathogenic bacterium in a goat farm, to
the inhalation of the contaminated water aerosols.
Data were collected on each of the steps
to calculate the probabilities. In this process,
conservative figures were used, so that the calculated
probability of infection was very likely to
be larger than the actual probability.
Reducing risk
“The chance of becoming infected via drinking
water is very small, much smaller than through
other pathways of exposure,” explains Sales
Ortells, “even if the distance between the
contaminated stable and the pumping station,
where the air is collected, is less than one kilometre.
And if the water companies make use
of efficient HEPA air filters, they can reduce
the risk down to 99.95%.”
35

36
Laboratorium voor
Materialenonderzoek en
Chemische analyse
Contact
Ton van Leerdam
ton.van.leerdam@kwrwater.nl

Ton van Leerdam — teamleider | team leader
Piet Speksnijder — senior onderzoeker | researcher
Onderzoeksfaciliteiten Laboratorium voor Materialenonderzoek
en Chemische analyse
· Migratieonderzoek van kunststoffen en materialen (voor het Kiwa-keurmerk
worden kunststof leidingsystemen getest; daarnaast onderzoek naar eisen
en beproevingsmethoden voor normalisatie);
· analyse van organische parameters zoals bestrijdingsmiddelen, biociden,
humane en veterinaire geneesmiddelen en metabolieten, opiumwetmiddelen,
zoals cocaïne, glucocorticoïden, zoals prednison, nitrosoamines
en vluchtige stoffen;
· breed screenend onderzoek van de chemische waterkwaliteit met
onder andere UV-absorptie, gaschromatografie, vloeistofchromatografie,
accurate massa spectrometrie (Orbitrap) en inductief gekoppeld plasma
massa spectrometrie (ICP-MS);
· anorganische analyses met behulp van ionchromatografie, spectrofotometrie,
natchemische methoden en ICP-MS;
· specialistisch onderzoek, zoals karakteriseren van kunststoffen en bepaling
van de zuurstofdiffusie in kunststofleidingen;
· organoleptische bepalingen (geur- en smaakonderzoek met behulp van
proefpersonen);
· ringonderzoeken (voor meer dan 100 parameters).
37
Research facilities: Materials Research and Chemical Analysis Laboratory
· research into synthetic substances and materials (tests are conducted for Kiwa
certification; in addition, research is carried out on the requirements and testing
methods for certification);
· analysis of organic parameters e.g. pesticides, biocides, human and veterinary
pharmaceutical compounds and metabolites, drugs regulated substances such as
cocaine, glucocorticoids such as prednisone, nitrosamines en volatile compounds;
· broad screening of the chemical water quality with different techniques e.g.
UV-absorption, gas chromatography, liquid chromatography, accurate mass
spectrometry (Orbitrap) and inductively coupled plasma mass spectrometry (ICP-MS);
· inorganic analyses with the use of ion chromatography, spectrophotometry,
wet-chemical methods and ICP-MS;
· specialty research such as characterizing of synthetic substances and materials and
determination of oxygen diffusion of synthetic pipes and tubing;
· organoleptic determination (odour and taste research using test subjects);
· collaborative studies (for more than 100 parameters).

Gezond | Healthy water
Rioolwater weerspiegelt
drugsgebruik
38
Het Nederlandse oppervlaktewater bevat (resten
van) drugs en metabo lieten ervan. Dat blijkt uit een
onder zoek van KWR en RIVM. De drugs komen via
urine en ontlasting in het rioolwater terecht en
worden slechts gedeeltelijk verwijderd in afvalwaterzuiverings
installaties, die lozen op het oppervlaktewater.
In drinkwater worden de meeste drugs niet
aan getroffen, met uitzondering van barbituraten
in lage concentraties.
kg/day
100
10
Vrachten van een aantal
geneesmiddelen in de Rijn bij
Lobith; A:antibiotica, B: beta
blokkers, C: cholesterolverlagers,
D, anti-epileptica, E: pijnstillers/
ontstekingsremmers, F:
Röntgencontrastvloeistoffen
1
Anhydro-Erythromycin A
A B C D E F
Clarithromycin
Clindamycin
Roxithromycin
Sulfamethoxazol
Trimethoprim
Atenolol
Metoprolol
Sotalol
Pentoxifylline
Bezafibrate
Crabamazepine
Ibuprofen
Diclofenac
Ioxitalaminic acid
Iopromid
Iohexol
Iomeprol
Iopamidol
Amidotrizoïnic acid
Daily loads in the river Rhine
at Lobith of a selection of
pharmaceuticals; A:antibiotics,
B: beta blockers, C: lipid
regulators, D, anti epileptics, E:
analgaesics/anti inflammatory
drugs, F: X-ray contrast media

Bridging Science to Practice
Contact
Pim de Voogt
pim.de.voogt@kwrwater.nl
RIVM, Europees Centrum voor Monitoring van
Drugs en Drugsmisbruik (ECMDDA, Lissabon)
“Op basis van drugsconcentraties
in het influent
van een rioolwaterzuiveringsinstallatie
kun je uitspraken
doen over het drugsgebruik.”
— Pim de Voogt
Een aantal jaren geleden maakten wetenschappelijke artikelen
melding van drugs in het oppervlaktewater. Dat leidde tot de vraag
of deze stoffen ook in het drinkwater kunnen doordringen. KWR en
het RIVM besloten hiernaar onderzoek te doen.
Geen gezondheidsrisico
Uit het onderzoek blijkt dat vier groepen stoffen, die als drug
gebruikt kunnen worden, in het oppervlaktewater voorkomen:
slaap- en kalmeringsmiddelen (denk aan valium), cocaïne, opiaten
zoals methadon en MDMA (extasy). KWR-onderzoeker en UvAhoogleraar
Pim de Voogt: “In drinkwater hebben we deze stoffen niet
teruggevonden, met uitzondering van uiterst lage concentraties
slaapmiddelen. Die vormen geen gezondheidsrisico.”
Drugsgebruik
Het onderzoek heeft inzicht opgeleverd in de route van ‘gebruiker’
naar oppervlaktewater en in de gebruikte hoeveelheden. De Voogt:
“Als je weet welke omzettingen in het menselijk lichaam en het riool
plaatsvinden, kun je op basis van drugsconcentraties in het influent
van een rioolwaterzuiveringsinstallatie uitspraken doen over het
drugsgebruik. Voor drugsonderzoekers en opsporingsinstanties is
dat relevante informatie, omdat de huidige gegevens over omvang
van het drugsgebruik gebaseerd zijn op vragenlijsten en enquêtes
waarvan de uitkomsten met behoorlijke onzekerheden behept zijn.”
Ecologische effecten
Drugsresten in het oppervlaktewater kunnen, net als geneesmiddelen,
ongewenste ecologische effecten hebben. Uit ecologisch oogpunt
pleit De Voogt er daarom voor te onderzoeken hoe geneesmiddelen
en drugs uit rioolwater zijn te verwijderen.
Sewage water reflects illegal drug use
KWR and RIVM research shows that Dutch surface waters contain
(residues of) illegal drugs and their metabolites. The drugs end up in the
sewage water from human excretion and are only partly removed in
wastewater treatment plants, which then discharge their effluent into
surface waters. Most illegal drugs are not found in drinking water,
with the exception of barbiturates at low concentrations.
In recent years, scientific studies have reported the presence of illegal drugs
in surface water. This led people to ask whether these substances could also
turn up in drinking water. KWR and RIVM decided to investigate the matter.
No health risk
The research showed that four groups of substances turn up in surface
water: soporifics and sedatives (e.g., valium), cocaine, opiates, like methadone,
and MDMA (ecstasy). KWR principal researcher and University of
Amsterdam professor Pim de Voogt notes that they “did not observe these
substances in drinking water, with the exception of extremely low concentrations
of some soporifics, which do not present a health risk.”
Illegal drug use
The research provided insight into the route of the substances from the
‘user’ to the surface water, and into the quantities of illegal drugs being
used. “If you know,” says De Voogt, “what sort of transformations the drugs
undergo in the human body and in the sewer, you can, on the basis of the
drug concentrations in the influent at the wastewater treatment plants, say
certain things about drug use. This is important information for drug abuse
researchers and crime investigators, because the current data regarding the
extent of illegal drug use are based on questionnaires and surveys that are
riddled with uncertainties.”
Ecological impact
Residues of illegal drugs in surface waters can, just like pharmaceuticals,
have an undesirable ecological impact. It is because of these ecological considerations
that De Voogt calls for research into how pharmaceuticals and
illegal drugs can be removed from sewage water and drinking water sources.
39

40
Marjolijn Woutersen — onderzoeker | scientific
researcher (→ p. 42)
Pim de Voogt — hoogleraar Milieuchemie | professor
Environmental Chemistry (→ p. 38)
Team Chemische
Waterkwaliteit en
Gezondheid | Chemistry
Contact
Pim de Voogt
pim.de.voogt@kwrwater.nl

41
Minne Heringa — teamleider | team leader
Cindy de Jongh — onderzoeker | scientific researcher
(→ p. 47)

Vooruitstrevend | advanced water
Toxische stoffen detecteren
met bacteriën
42
KWR ontwikkelt een nieuwe
biosensor voor het monitoren van
oppervlakte water waaruit drinkwater
wordt gemaakt. De sensor werkt
met bacteriën die licht uitstralen als
hun omstandig heden verslechteren.
Door de hoeveelheid licht continu
te meten, zijn veranderingen in de
water kwaliteit snel waar te nemen.
Een close-up van de meetkamer waarin de bacteriën
worden blootgesteld aan water. De bacteriën zijn
geïmmobiliseerd in een sol-gel op de punt van een
optische fiber.
A close-up of the measurement chamber in which
the bacteria are exposed to water. The bacteria are
immobilized in a sol-gel on the tip of an optical fibre.
Poster prijs
Marjolijn Woutersen heeft voor haar posterpresentatie ‘A new flow-through
sensor based on luminescent bacteria’ over dit onderzoek de tweede prijs
gewonnen tijdens de ‘International Conference Water Contamination
Emergencies: monitoring, understanding, acting’ in Mülheim an der Ruhr
van 11 tot 13 oktober 2010.
Poster Prize
Marjolijn Woutersen’s poster presentation on this research — entitled ‘A new
flow-through sensor based on luminescent bacteria’ — won the second prize at the
‘International Conference Water Contamination Emergencies: monitoring,
understanding, acting’ in Mülheim, which took place from 11 to 13 October 2010.

Bridging Science to Practice
Contact
Marjolijn Woutersen
marjolijn.woutersen@kwrwater.nl
2M Engineering, the Ben Gurion University of
the Negev, Evides, Microlan, Photonis, Vitens,
Vrije Universiteit Amsterdam, Wetsus
“Met dit soort sensoren kunnen
bedrijven straks veel sneller specifieke
verontreinigingen waarnemen en
zonodig hun waterinname stoppen.”
— Marjolijn Woutersen
Bestaande real-time monitoringsystemen voor het opsporen van
toxische stoffen in drinkwaterbronnen hebben beperkingen. Ze
‘vertellen’ niet welke typen stoffen zijn aangetroffen en reageren niet
op alle stoffen die voor mensen relevant zijn. Om daarin verandering
te brengen, ontwikkelt KWR een sensor die werkt met genetisch
gemodificeerde bacteriën. Onderzoekster Marjolijn Woutersen:
“We gebruiken E.coli bacteriën die zo zijn gemanipuleerd dat ze licht
uitstralen wanneer ze in aanraking komen met een specifieke groep
toxische stoffen. Er zijn stammen die specifiek reageren op DNAschade,
eiwitschade of op de aanwezigheid van bepaalde zware
metalen.”
Prototype
Inmiddels heeft KWR een prototype gebouwd en doet daarmee laboratoriumexperimenten.
Het instrument bestaat uit een meetkamer
waar de onderzoekers water doorheen laten stromen. In deze kamer
zit een glasfiber met op de punt een gel waarin de gemodificeerde
bacteriën zijn geplaatst. Verder zijn er een lichtsensor, voorzieningen
om voedingsstoffen toe te dienen, de zuurgraad, temperatuur en
doorstroomsnelheid te regelen en controlemetingen te doen.
Inname stoppen
Using bacteria to detect toxic compounds
KWR is developing a new biosensor to monitor the surface water used to
produce drinking water. The sensor works with bacteria that emit light
when their environment deteriorates. By continuously measuring the
amount of light, any changes in the water quality can be quickly detected.
Existing real-time monitoring systems that trace toxic compounds in
drinking water sources have their limitations. They don’t ‘reveal’ what type
of compounds they detect, and they don’t react to all the compounds that
are relevant to humans. To change this, KWR is developing a sensor that
uses genetically modified bacteria. “We use E. coli bacteria,” says researcher
Marjolijn Woutersen, “that have been modified in such a way that they
emit light when they come into contact with a specific group of toxic
compounds. There are strains that react specifically to DNA damage, to
protein damage or to the presence of certain heavy metals.”
Prototype
KWR has already built a prototype, which is being used in laboratory
experiments. The instrument consists of a measuring chamber through
which the researchers let the water flow. The chamber contains a glass fibre,
on the point of which a gel has been placed containing the modified bacteria.
There is also a light sensor, a means of administering nutrients, and a
mechanism to adjust the acidity, temperature and velocity, and to conduct
control measurements.
43
De gebruikte bacteriestammen blijken in het laboratorium binnen
enkele uren te reageren op de toegevoegde verontreinigingen. De
komende tijd doet KWR vervolgexperimenten en praktijkproeven.
Als die goed verlopen, verwacht Woutersen grote belangstelling van
de drinkwaterbedrijven: “Met dit soort sensoren kunnen bedrijven
straks veel sneller specifieke verontreinigingen waarnemen en zonodig
hun waterinname stoppen. Gezien de reactietijd van de bacteriën
moeten de sensoren natuurlijk wel voldoende ver stroomopwaarts
van hun innamepunt worden geplaatst.”
Stop the intake
The bacteria strains being used react within a few hours to the administered
contaminants. In the near future, KWR will carry out follow-up
experiments and large-scale tests. If these go well, Woutersen expects a
great deal of interest from the drinking water companies. “This kind of
sensor will soon allow the companies to detect specific contaminants much
faster and, if necessary, stop their water intake. In view of the reaction time
of the bacteria, the sensors will naturally have to be placed sufficiently
upstream from the intake point.”

Harm Veenendaal — teamleider | team leader
44
Anita van der Veen-Lugtenberg — analist | analyst
Daniëlle van der Linde — analist | analyst
Laboratorium voor
Microbiologie
Contact
Harm Veenendaal
harm.veenendaal@kwrwater.nl

Anke Brouwer — coördinator | coordinator
Onderzoeksfaciliteiten Laboratorium voor
Microbiologie
· biologische stabiliteit (bijvoorbeeld met de
biofilmmonitor of door bepaling van assimileerbaar
organisch koolstof AOC of ATP);
· pathogenen (Cryptosporidium, Giardia,
Campylobacter, E.coli O157, adenovirus,
influenza-virus en indicator-organisme
· kweekmethoden, microscopie, flow cytometrie
en moleculair biologische methoden (qPCR);
· toxicologie (Ames- en UMU-testen voor mutageniteit);
n (E. coli, bacteriofagen, Clostridium
sporen);
· microbiologisch onderzoek van materialen die bij
de behandeling en distributie in aanraking
komen met het drinkwater;
· alle wettelijk voorgeschreven microbiologische
analyses van drinkwater.
Research facilities: Microbiology Laboratory
· biological stability (for example, with the biofilm
monitor or by determination of the assimilable organic
carbon AOC or ATP);
· pathogens (Cryptosporidium, Giardia, Campylobacter,
E.coli 0157, adenovirus, influenza virus) and indicator
organisms (E. coli, bacteriophagen, Clostridium spores);
· culture methods, microscopy, flow cytometry and
molecular biology methods (qPCR);
· toxicology (Ames and UMU tests for mutagenicity);
· microbiological research into materials that come into
contact with drinking water during its treatment and
distribution;
· all legally prescribed microbiological analyses of
drinking water.
45
Ronald Italiaander — analist | analyst

Gezond | Healthy water
Contact
Gertjan Medema
gertjan.medema@kwrwater.nl
Watercyclus en waterziektes
46
Gertjan Medema, Chief Science
Officer bij KWR, hield op 28 mei
2010 zijn oratie als hoogleraar
Water en Gezondheid aan de
TU Delft.
De titel van Medema’s intreerede
— ‘Watercyclus en Waterziektes’
— geeft goed aan waar hij zich op
wil toeleggen in zijn hoogleraarschap.
“De vraag hoe ziekteverwekkers
zich kunnen verspreiden
via de watercyclus en welke barrières
effectief zijn in het stoppen van deze verspreiding, vormt de
kern van mijn vakgebied Water & Gezondheid”, aldus Medema.
“Watercyclus en waterziektes zijn twee woorden die erg dicht tegen
elkaar aanliggen. Een kleine ontsporing en je hebt niet watercyclus,
maar waterziektes. Met kwantitatieve microbiologische risicoanalyse
hebben we een instrumentarium in handen om de veiligheid van
watersystemen te beoordelen en die veiligheid te verbeteren.” Het
meebouwen aan een gezonde watercyclus, ziet Medema breder dan
alleen zijn eigen onderzoek: “Het is onze professionele en maatschappelijke
opdracht om de kennis die beschikbaar is, zo goed
mogelijk in de praktijk toe te passen.”
Water cycle and water diseases
Gertjan Medema, Chief Science Officer at KWR, gave his inaugural
lecture as Water and Health professor at Delft University of Technology
on 28 May 2010. The title of his lecture, ‘Water Cycle and Water Diseases,’
offers a clear indication of what Medema wants to dedicate his
professorship to. “The question of how pathogens can spread through the
water cycle, and what barriers are effective in blocking this process, is the
core of my field of specialisation: Water & Health,” he says.
“The words water cycle and water diseases are closely connected: one small
slip-up and you’ve got water diseases rather than water cycle. Thanks to
quantitative microbiological risk analysis we have the instruments we need
to assess water system safety and to improve the level of this safety.” But
the construction of a healthy water cycle, for Medema, goes beyond his own
research: “Our professional and social task is to achieve the best possible
practical application of the knowledge we have at our disposal.”
Promotie Mirjam Blokker
Contact
Mirjam Blokker
mirjam.blokker@kwrwater.nl
Mirjam Blokker promoveerde op 15 oktober 2010
aan de TU Delft op het simulatiemodel SIMDEUM
met haar proefschrift ‘Stochastic water demand
modelling for a better understanding of hydraulics
in water distribution networks’. Met behulp van
het waterverbruikmodel SIMDEUM kan een drinkwaterleidingnet
tot in de kleinste details worden
gemodelleerd, wat nuttige informatie oplevert
over bijvoorbeeld de effecten van gedragsverandering en besparende maatregelen
op het waterverbruik en daarmee op de hydraulische omstandigheden
en de waterkwaliteit in het leidingnet.
Mirjam Blokker Doctorate
On 15 October 2010, Mirjam Blokker was awarded her doctorate from Delft University
of Technology for her SIMDEUM simulation model and her thesis entitled ‘Stochastic
water demand modelling for a better understanding of hydraulics in water distribution
networks.’ With the SIMDEUM drinking water demand model a drinking water
distribution network can be modelled in minute detail. This leads to useful information,
for example, on the impact of changes in behaviour and water-saving measures on water
demand, and thus on the hydraulic conditions and the water quality in the drinking
water distribution network.

Bridging Science to Practice
Contact
Nellie Slaats
nellie.slaats@kwrwater.nl
Team Waterinfrastructuur
Water Infrastructure
Mirjam Blokker — onderzoeker | scientific
researcher (→ p. 48)
Nellie Slaats — teamleider | team leader
Jan Vreeburg — principal researcher
(→ p. 27)
47
Irene Vloerbergh — onderzoeker | scientific
researcher (→ p. 83)

Gezond | Healthy water
Dag 1
Monster 1PAK
Sectie eenzijdig voeden
Dag 3
Monster 3PAK
Dag 8
Spuien 0,35 m/s
Monster 8PAKOPM
Spuien 1 m/s
Monster 8PAKSPUI
Dag 10
Monster 10PAK
Dag 15
Drukloos maken
Buisdeel uitnemen
Afspuien
Monster 15PAK
48
Dag 17
Monster 17PAK
Tijdschema van de monsterneming.
Time schedule of the sampling programme.
Bitumen coatings
vergen oplettendheid
Eind 2009 werd een drinkwaterbedrijf geconfronteerd
met geurklachten van klanten na onderhoud
aan het distributie net. Polycyclische aroma tische
koolwaterstoffen (PAK) uit een bitumen leidingcoating
bleken de oorzaak. Aangezien PAK kankerverwekkend
kunnen zijn, startte KWR meteen
een landelijk onderzoek.
Bitumen coatings call
for caution
In late 2009, a drinking water company was
faced with customer complaints related to odour
after maintenance on the water distribution
network. Polycyclic Aromatic Hydrocarbons
(PAHs) from the pipe coating seemed to be the
cause. Since PAHs can be carcinogenic, KWR
began a country-wide study.
Up until the early 1980s, steel and cast iron pipes,
coated on the inside with bitumen or coal tar, were
used in the drinking water distribution networks.
These coatings can release PAHs which could

Bridging Science to Practice
Contact
Mirjam Blokker
mirjam.blokker@kwrwater.nl
Cindy de Jongh
cindy.de.jongh@kwrwater.nl
PWN, Waternet, Dunea, Oasen, Evides, WML,
Brabant Water, Vitens, WMD, Waterbedrijf
Groningen, drinkwaterlaboratoria, RIVM,
VROM Inspectie
“We adviseren voortaan PAKmetingen
te doen na ingrepen
in het distributienet.”
— Cindy de Jongh
Tot begin jaren ’80 zijn voor het drinkwaterdistributienet stalen en
gietijzeren leidingen gebruikt, aan de binnenkant bekleed met een
coating van bitumen of koolteer. Uit deze coatings kunnen PAK
vrijkomen die zich hechten aan slibdeeltjes in de leidingen. Onder
normale omstandigheden levert dit geen problemen op: drinkwaterbedrijven
treffen geen of uiterst lage concentraties PAK in hun
drinkwater aan.
120 meetlocaties
KWR-onderzoeker Mirjam Blokker vermoedde dat verhoogde PAKconcentraties
ontstaan bij het opwervelen van slibdeeltjes en bij
ingrepen zoals het vervangen van een stuk leiding. “Om dit vermoeden
te toetsen hebben we op 120 locaties metingen gedaan. We
namen watermonsters onder normale omstandigheden, na het
spuien van het distributienet en na het uitnemen van een
leidingdeel.”
Niet schadelijk
Het onderzoek bevestigt dat er normaal gesproken geen of
uiterst lage PAK-concentraties voorkomen. Na het spuien — waarbij
de stroomsnelheden veel hoger zijn — en het uitnemen zijn wel
verhoogde concentraties gemeten. Bij dertig tot veertig procent
van de monsters waren de concentraties een paar dagen hoger dan
het Waterleidingbesluit toestaat. Uit een risicobeoordeling door het
RIVM blijkt dat deze normoverschrijdingen niet schadelijk zijn voor
de volksgezondheid.
PAK-metingen
“Natuurlijk is dat geruststellend”, stelt KWR-toxicoloog Cindy de
Jongh. “Het neemt niet weg dat verhoogde concentraties ongewenst
zijn en drinkwaterbedrijven overschrijdingen goed in de gaten
moeten houden. Daarom adviseren we hen voortaan PAK-metingen
te doen na ingrepen in het distributienet.”
attach to sediment particles in the mains. This is
not an issue under normal conditions, and drinking
water companies detect no, or extremely low,
concentrations of PAHs in their drinking water.
120 measurement locations
KWR researcher, Mirjam Blokker, assumed that
higher PAH concentrations occur when particles
are resuspended or during maintenance, for example
the replacement of a part of a water main. “To
test this assumption we conducted measurements
at 120 locations. We took water samples under
normal operational conditions, after flushing the
distribution network, and after the removal of a
mains part.”
Not harmful
The research confirmed that under normal
conditions no or extremely low PAH concentrations
occurred. Higher concentrations were indeed
detected after network flushing — which involves
a much higher flow velocity — and when part of a
main is removed. In thirty to forty percent of the
samples the concentrations were, for a couple of
days, higher than permitted by the Drinking Water
Directive. A risk assessment conducted by RIVM
showed that this exceedance of the permitted
levels was not harmful to public health.
PAH measurements
“That is of course reassuring,” says KWR toxicologist
Cindy de Jongh. “But this does not deny the
fact that high concentrations are undesirable,
and that the drinking water companies have to
be aware of exceedances. For this reason we now
recommend that PAH measurements be made
following work on the distribution network.”
49

Efficiënt | Efficient water
Contact
Kees Roest
kees.roest@kwrwater.nl
TU Delft, Hydration Technology
Innovations, Triqua Waternet
Hoogwaardig water
terugwinnen uit afvalwater
50
KWR ontwikkelt een nieuwe methode
voor afvalwaterzuivering: sewer mining.
Met forward osmosis wordt schoon
water uit het afvalwater gewonnen,
waarna het resterende, geconcentreerde
organische materiaal wordt vergist.
Het vrijkomende biogas voorziet
grotendeels in de energie behoefte
van deze zuiveringsmethode.

Bridging Science to Practice
“Sewer mining biedt de mogelijkheid
om hoogwaardig water te
‘oogsten’ uit afvalwater, wat vooral
in droge gebieden aantrekkelijk is”
— Kees Roest
“De gangbare methode voor de verwerking van afvalwater is aërobe
zuivering”, vertelt onderzoeker Kees Roest. “Hierbij wordt het water
intensief belucht, wat veel energie vergt. Wij werken nu aan een
methode die niet alleen energie-efficiënter is, maar ook nog eens
schoon water oplevert.”
Concentreren
“De essentie van sewer mining is het concentreren van de organische
stoffen. Met een nieuwe membraantechniek — forward osmosis —
onttrekken we een fors deel van het water. Een speciaal membraan
scheidt het afvalwater van een osmotische oplossing. De zouten in
deze oplossing trekken het water door het membraan. De geconcentreerde
stroom afvalstoffen die je overhoudt, is uitstekend te vergisten.
Het vrijkomende biogas gebruiken we weer om de zouten uit
de verdunde osmotische oplossing terug te winnen.”
Optimale aanpak
KWR doet laboratoriumexperimenten om tot een optimale aanpak
te komen. De onderzoekers kijken naar de vervuiling van de membranen,
gaan na hoe ze het organisch materiaal het beste kunnen
vergisten en zoeken de meest efficiënte manier om zouten terug te
winnen. Hoewel de methode nog niet is uitontwikkeld, verwacht
Kees Roest er veel van. “Sewer mining biedt de mogelijkheid om
hoogwaardig water te ‘oogsten’ uit afvalwater, wat vooral in droge
gebieden aantrekkelijk is, en in afgelegen gebieden waar geen
centrale waterzuivering is.”
Recovering valuable water from wastewater
KWR is developing a new waste water treatment method: sewer mining.
By means of forward osmosis, clean water is recovered from wastewater,
after which the remaining, concentrated organic material is fermented.
The biogas that is then released is used to meet most of the energy needs
of this treatment method.
“The usual method used to process waste water is aerobic treatment,” says
researcher Kees Roest. “This involves intensively aerating the water, which
requires a lot of energy. We are now working on a method that is not only
more energy-efficient, but also produces clean water.”
Concentrating
“The essence of sewer mining,” explains Roest, “is the concentration of
organic substances. Using a new membrane technique — forward
osmosis — we extract a considerable amount of the water. A special membrane
separates the waste water from an osmotic solution. The salts in this
solution attract the water through the membrane. The concentrated stream
of waste substances that remain behind is excellent for fermentation
purposes; we then use the released biogas to recover the salts from the
diluted osmotic solution.”
Optimal approach
KWR is conducting laboratory experiments to determine the optimal
approach. The researchers study the membrane fouling, work out how they
can best ferment the organic material, and look for the most efficient
means of recovering the salt. Even if the method is not yet fully developed,
Kees Roest has great expectations for it. “Sewer mining presents the possibility
of ‘harvesting’ valuable water from waste water. This will be of particular
interest in arid areas, and in remote zones where there is no central
water treatment.”
51

Efficiënt | Efficient water
Contact
Kees Roest
kees.roest@kwrwater.nl
Waternet, TU Delft, HTI, Triqua
Waterinnovatieprijs
voor Sewer Mining concept
De AGV-waterinnovatieprijs 2010 van het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht
is gewonnen door KWR met een projectvoorstel over Sewer Mining. Vooral
in droge gebieden kan de techniek van het ‘oogsten’ van hoogwaardig industriewater
uit rioolwater voorzien in de decentrale waterbehoefte. Het KWR-
52
team nam de prijs op 20 april in ontvangst tijdens een feestelijke avond in
De Rode Hoed in Amsterdam. KWR-onderzoekers Emile Cornelissen en
Kees Roest bedachten eind 2008 het idee voor het duurzame Sewer Mining.
Met steun van het KWR Funderend Onderzoeksprogramma (zie pagina 18,
‘verbreden en verdiepen in onderzoek’) konden ze het project uitwerken.
Begin 2010 werd, samen met de partners, een subsidieaanvraag ingediend
bij AgentschapNL voor een internationale InnoWATOR-subsidie. Deze subsidie
is toegekend, waardoor twee promovendi kunnen werken
aan het Sewer Mining project.
wastewater
FO
Water innovation award for Sewer Mining concept
The 2010 AGV Water Innovation Award of the Water Board Amstel, Gooi and Vecht was
won by KWR for its Sewer Mining project proposal. Arid areas in particular can make use
of this technique of ‘harvesting’ valuable industrial water from sewage water to meet
decentralised water needs. The KWR team accepted the award on 20 April during a
festive evening at the De Rode Hoed in Amsterdam. In late 2008, KWR researchers Emile
Cornelissen and Kees Roest came up with the idea of sustainable Sewer Mining. Thanks
to the support of KWR’s basic research programme (see page 18, ‘Deepen and broaden
research’) they were able to further elaborate the project. In the beginning of 2010, KWR
and its partners submitted a subsidy application to AgentschapNL for an international
InnoWATOR grant. Thanks to the application’s approval, two doctoral students are
currently working on the Sewer Mining project.
retentate
fine sieving
high quality water
reconcentration
system
concentrated sewage
dry anaerobic
digestion
digestate
anaerobic
digestion
renewable energy
V.l.n.r. | from left to right: Emile Cornelissen, Jan Post, Jan Hofman, Kerusha Lutchmiah,
Danny Harmsen, Jos Boere

Bridging Science to Practice
Promotie Marthe de Graaff
Nieuwe, duurzame sanitatiesystemen maken het
mogelijk om energie en bruikbare stoffen uit huishoudelijk
afvalwater terug te winnen, namelijk door
het scheiden van afvalwater in zwart en grijs water.
Bovendien kan zo ongeveer 25% aan drinkwater
worden bespaard. Op deze stelling promoveerde
Marthe de Graaff op 16 april 2010 met haar proefschrift
‘Resource recovery from black water’ aan de
Wageningen Universiteit. De Graaff werkt sinds 1 januari 2010 bij KWR en
deed haar onderzoek bij Wetsus.
Marthe de Graaff Doctorate
Contact
Marthe de Graaff | marthe.de.graaff@kwrwater.nl
New, sustainable sanitation systems allow for the recovery of energy and reusable
resources from domestic wastewater, by dividing the wastewater into black and grey
water. In addition, they lead to drinking water savings of about 25%. This proposition
was the basis of Marthe de Graaff’s thesis, entitled ‘Resource recovery from black water,’
for which she was granted a doctorate from Wageningen University. De Graaff
conducted her research at Wetsus, and has worked at KWR since 1 January 2010.
Eredoctoraat Mark van Loosdrecht
Contact
Mark van Loosdrecht
mark.van.loosdrecht@kwrwater.nl
Mark van Loosdrecht, senior onderzoeker bij KWR
en hoogleraar aan de Technische Universiteit Delft,
ontving op 20 november 2010 een eredoctoraat van
de Zwitserse Technische Universiteit ETH Zürich.
Van Loosdrecht kreeg het doctoraat vanwege zijn
“uitstekende prestaties op het gebied van de milieubiotechnologie
en voor de talrijke omzettingen van
wetenschappelijke kennis in praktische zuiveringstechnieken,
in het bijzonder op het gebied van afvalwaterzuivering”, aldus
de ETH. Van Loosdrecht promoveerde aan de Landbouw Universiteit
Wageningen en werd in 1999 aan de Technische Universiteit Delft tot hoogleraar
benoemd. In die functie heeft hij aan de wieg gestaan van vele nieuwe
ontwikkelingen op het gebied van afvalwaterzuivering, waarbij energiebesparing
en compactheid altijd centraal hebben gestaan. De concepten en
vindingen van Mark van Loosdrecht hebben geleid tot vele praktijksystemen,
patenten en honderden wetenschappelijke publicaties. Eerder won Van
Loosdrecht al de Dow Energieprijs 2007 en de 2008 IWA Grand Award van
de International Water Association.
Mark van Loosdrecht Honorary Doctorate
On 20 November 2010, Mark van Loosdrecht, Senior Researcher at KWR and professor at
Delft University of Technology, was awarded an honorary doctorate from ETH Swiss
Federal Institute of Technology Zurich. Van Loosdrecht received the doctorate for his
“outstanding contributions in the field of environmental biotechnology and for his
numerous transformations of scientific knowledge into practical treatment techniques,
particularly in the area of wastewater treatment technologies,” according to ETH Zurich.
Van Loosdrecht received his doctorate from Wageningen Agricultural University and, in
1999, was appointed professor at Delft University of Technology. In this capacity, he was
involved at the inception of several new developments in the area of wastewater
treatment, in which energy-saving and compactness were of central importance. Mark
van Loosdrecht’s concepts and inventions have resulted in many practical systems,
patents and hundreds of scientific publications. Van Loosdrecht was earlier awarded the
2007 Dow Energy Prize and the 2008 IWA Grand Award from the International Water
Association.
53
Promotie Bas Wols
Contact
Bas Wols | bas.wols@kwrwater.nl
Betere reactoren voor de desinfectie van drinkwater,
dankzij de combinatie van modelleren en
experimenteren. Op dat onderwerp promoveerde
Bas Wols op 21 juni 2010 aan de TU Delft (faculteit
Civiele Techniek en Geowetenschappen) met zijn
proefschrift ‘CFD in drinking water treatment’.
Wols voerde zijn onderzoek deels bij de TU Delft
en deels bij KWR uit en was de eerste die binnen
het project TTI-W KWR (zie ook pagina 78) promoveerde.
Bas Wols Doctorate
Better reactors for the disinfection of drinking water, thanks to a combination of
modelling and experimentation. That was the subject for which Bas Wols was awarded
his doctorate from Delft University of Technology (faculty of Civil Engineering and
Geosciences) with a thesis entitled ‘CFD in drinking water treatment.’ Wols carried out
his research partly at Delft and partly at KWR, and was the first to receive his doctorate
within the TTI-W KWR project (see page 78).

Vooruitstrevend | Advanced water
Contact
Danny Traksel
danny.traksel@kwrwater.nl
Onderzoek voor
de industrie
“Binnen dit project
onderzoeken we in welke
situaties hergebruik van
afvalwater kansrijk is.”
— Danny Traksel
54
Evides Industriewater
designed, constructed and
operates the Demi Water
Plant (DWP) for the port
chemical industries in
Rotterdam using AiRO
technology developed by
KWR.

Bridging Science to Practice
KWR voert sinds 2006 het Onderzoeksprogramma
Industrie & Water (OPIW) uit. De eerste jaren
deed KWR vooral onderzoek voor industriële eindgebruikers.
Inmiddels zijn ook andere probleemeigenaren
bij het onderzoek betrokken en richt
het programma zich naast industriewater steeds
meer op de gehele water keten. Veel onderzoek
gaat over waterhergebruik.
Aanleiding voor de start van OPIW was de behoefte van industriële
bedrijven aan gezamenlijk onderzoek voor de industrie. In het begin
waren de onderzoeken gericht op de beantwoording van generieke
vraagstukken rond industriewater, zoals ‘hoe kunnen bedrijven
zorgen voor biologische stabiliteit in leidingnetten en koeltorens?’
En ‘welke mogelijkheden biedt brak grondwater als bron voor
proceswater?’
Succesfactoren
Volgens Danny Traksel — teamleider van wat ondertussen KWR
Industrie, Afvalwater & Hergebruik heet — participeren inmiddels
ook andere partijen in de keten — drinkwaterbedrijven, waterschappen
en overheden — in de onderzoeksprojecten. Een voorbeeld is het
project ‘kritieke succesfactoren voor het hergebruik van PWZI/RWZI
effluent als koel- of proceswater’.
Traksel: “Binnen dit project onderzoeken we in welke situaties
her gebruik van afvalwater kansrijk is. Dat doen we samen met
bedrijven uit de chemische industrie, staalproducenten, de
voedingsmiddelensector en met waterschappen en drinkwaterbedrijven.
We kijken zowel naar technologische, als economische,
juridische en sociaal-culturele aspecten.”
Van elkaar leren
Traksel benadrukt dat KWR bij ieder project ernaar streeft om
meerdere partijen te laten meedoen: “We hechten sterk aan deelnemers
uit verschillende sectoren. We zijn er namelijk van overtuigd
dat partijen veel van elkaar kunnen leren.”
Research for industry
Since 2006, KWR has conducted the Industry
& Water Research Programme (OPIW). Over the
first few years, KWR carried out its research
primarily for industrial end users. In the
meantime, other problem owners have become
involved in the research, so that the
programme, apart from industrial water, is
increasingly focused on the entire water cycle.
A great deal of the research concerns water
reuse.
The impetus behind the establishment of OPIW
was the need felt by industrial companies for collaborative
research for industry. In the beginning
the research was directed at answering general
questions concerning industrial water, for
instance: ‘How can companies ensure biological
stability in mains networks and cooling towers?’
and ‘What possibilities does brackish groundwater
offer as a source for process water?’
Success factors
Danny Traksel — leader of what is now called
the KWR Industry, Wastewater & Reuse team —
notes that currently other water-cycle parties
also participate in the research: drinking water
companies, waterboards and government
entities. An example of a project of this kind
is ‘critical factors for the reuse of wastewater
treatment plant effluents as cooling and
process water.’
“In this project,” explains Traksel, “we investigate
the conditions under which wastewater
reuse offers good prospects. We work together
with companies in the chemical, steel and food
industries, as well as with waterboards and
drinking water companies. Our work encompasses
the technological as well as the economic,
legal and social-cultural aspects.”
Learning from each other
Traksel emphasises that KWR strives in every
project to involve several participating parties.
“It is important for us to have participants
from different sectors, because we believe that
the parties can learn a lot from each other.”
55

Vooruitstrevend | Advanced water
Marthe de Graaff — onderzoeker | scientific researcher
(→ p. 53)
Frank Oesterholt — onderzoeker | scientific researcher
56
Team Industrie, Afvalwater
& Hergebruik | Industry,
Wastewater & Reuse
Kees Roest — onderzoeker | scientific researcher
(→ p. 50)
Danny Traksel — teamleider | team leader (→ p. 54)
Contact
Danny Traksel
danny.traksel@kwrwater.nl
Eind 2010 heeft KWR binnen de kennisgroep
Watertechnologie de teams Industrie & Water en
Afvalwater & Hergebruik geïntegreerd tot één
team: Industrie, Afvalwater & Hergebruik (IAH).
Dit nieuwe team verenigt kennis van de waterketen
in zijn geheel en is, naast industriële eindgebruikers,
nu ook gericht op waterschappen en
drinkwaterbedrijven. Het team IAH wil een vooraanstaande
rol spelen in de ontwikkeling en
implementatie van technologische kennis in de
waterketen. Daarbij zijn toegepast onderzoek en
praktijkgericht advies de belangrijkste
kernactiviteiten.
Industry, Wastewater & Reuse team
In late 2010, KWR decided to integrate two of the teams
within the Water Technology Knowledge Group —
namely, the Industry & Water and Wastewater & Reuse
teams — into a single team: Industry, Wastewater
& Reuse (IWR). This new team agglomerates knowledge
about the water cycle as a whole and is, apart from
industrial end-users, also directed at waterboards and
drinking water companies. Team IWR wants to play a
prominent role in the development and implementation
of knowledge in the water cycle — applied research and
practice-oriented advice will thus be its core activities.

Bridging Science to Practice
Akzo Nobel, Avebe, BASF The Chemical Company,
Brabant Water, Cargill, Corus, Royal Cosun,
DMV International, DOW, DSM, EdeA, Emmtec,
E-on, EPZ, Evides, Huntsman, Friesland Foods,
Heineken, Intertek, Kema, Keppel Seghers,
Laborelec, McCain, Nalco, Nuon, Pidpa, Provincie
Noord-Brabant, Sabic, Solvay, Shell, Sitech
Services, Umicore, Vitens, Vlaamse Maatschappij
voor Water voorziening, VNP, VROM, Water bedrijf
Groningen, Waternet, Waterschap De Dommel,
WML
Onderzoeksprogramma
Industrie & Water (OPIW)
Het Onderzoeksprogramma Industrie & Water (OPIW) brengt tot op heden
40 bedrijven, organisaties en overheden bij elkaar, die samen onderzoeksprojecten
formuleren en financieren. Dit zijn bedrijven uit de gehele watersector
van industriële opdrachtgevers en afvalwaterbedrijven tot waterschappen.
Het KWR-team Industrie, Afvalwater & Hergebruik (IAH) voert
het OPIW-programma uit.
Enkele resultaten van het OPIW-programma in 2010:
• Het grootste OPIW-project over ‘Concentraatbehandeling’ is afgerond.
Ook ‘TOC-verwijdering bij proces-en demiwaterbereiding’ en ‘State-of-the-
Art alternatieve conditioneringstechnieken voor koelwater’ zijn afgerond.
Het laatste rapport concludeert dat de focus steeds meer verschuift van
conventionele chemische conditionering naar preventieve methodes en
alternatieve technieken.
• De projecten ‘Alles over het gebruik van zink in koelwatersystemen’
en ‘Kritieke succesfactoren voor kringloopsluiting PWZI/RWZI-effluent*,
inzet als koelwater en proceswater’ zijn in 2010 gestart. In het laatste
project wordt — op basis van bestaande kennis binnen de projectgroep en
bestaande ervaring in binnen- en buitenland — vastgesteld wat de kritieke
succesfactoren (of bepalende voorwaarden) zijn voor de inzet van PWZI/
RWZI-effluent als bron voor proces- en koelwater. Dit project — met
13 deelnemers uit de gehele watercyclus — is het eerste echte integrale
waterketenproject binnen OPIW.
Industry & Water Research
Programme (OPIW)
Untill now the Industry & Water Research Programme (OPIW) brings
together 40 companies, organisations and government entities, which
jointly formulate and finance research projects. These companies are active
in all parts of the water sector, from industrial clients and wastewater
companies to waterboards. KWR’s Industry, Wastewater & Reuse (IWR)
team is responsible for the implementation of the OPIW programme.
Some results of the OPIW programme in 2010:
• The largest OPIW project concerning ‘Concentrate treatment’ was
completed, as were those on ‘TOC removal during process water and demiwater
production’ and ‘State-of the-art alternative conditioning methods
for cooling water.’ This last report concluded that the focus is increasingly
shifting from conventional chemical conditioning to preventive methods
and alternative techniques.
• The following two projects were initiated in 2010: ‘Everything concerning
the use of zinc in cooling water systems,’ and ‘Critical success factors for
closing cycles of PWTP/SWTP effluent*, for use as cooling and process
water.’ The latter project is establishing — on the basis of existing knowledge
within the project group and current domestic and international
experience — the critical success factors (or prerequisites) for the use of
PWTP/SWTP effluent as a source for process and cooling water. This
project, which involves 13 participants from the entire water cycle, is the
first truly integrated water cycle project undertaken within OPIW.
57
* PWZI = proceswaterzuiveringsinstallatie (industrie)
process water treatment plant (industrial)
RWZI = rioolwaterzuiveringsinstallatie (communaal)
sewage water treatment plant (domestic)

Vooruitstrevend | Advanced water
Contact
Jan Post
jan.post@kwrwater.nl
Wageningen Universiteit & Researchcentrum,
Wetsus
58
Zeewater slim
ontzouten
Eerst het zout eruit, dan het water.
Dat is in het kort de zeewater ontzoutings
methode, waar Jan Post zijn
zinnen op heeft gezet. Hij verwacht
dat zijn methode energie zuinig is,
wat van groot belang is voor landen
die voor hun drinkwater productie
afhankelijk zijn van zout water.
Voor zeewaterontzouting gebruiken industrieën en drinkwaterproducenten
tegenwoordig vooral omgekeerde osmose. Ze persen
het zeewater onder hoge druk door membranen heen, waarbij de
membranen de zouten tegenhouden en het water doorlaten. Deze
techniek vergt veel energie, omdat ze het zeewater eerst moeten
voorzuiveren en ze uit elke twee tot drie liter voorgezuiverd zeewater
slechts één liter zoet water produceren. Hiervoor is een druk van
80 bar nodig, de maximale druk die de membranen aankunnen.
Elektrodialyse
“Ik denk dat het efficiënter is om het zeewater eerst voor een aanzienlijk
deel te ontzouten”, stelt Post. “Dat kan met elektrodialyse,
waarbij je gebruik maakt van elektrisch geladen membranen. In het
laboratorium ga ik onderzoeken hoeveel zout op deze manier is te
verwijderen. Vervolgens kun je het deels ontzoute water behandelen
met lage druk omgekeerde osmose. Uiteraard moet je het dan ook
voorzuiveren, maar omdat het al veel minder zout bevat dan zeewater,
kun je veel meer zoet water produceren.”
Internationaliseren
Jan Post is ervan overtuigd dat het energiegebruik en de voorzuiveringscapaciteit
fors omlaag kunnen door eerst te ontzouten. Er is
ook een strategische reden. Post: “Als KWR willen we verder internationaliseren.
Dan kunnen we er niet omheen om ook op het internationaal
belangrijke terrein van ontzouting kennis te ontwikkelen.”
Intelligent seawater
desalination
First remove the salt and then the water. That
is, in short, the seawater desalination method
Jan Post has set his mind on. He expects his
method to be energy-saving, which is of crucial
importance for those countries that depend on
salt water for their drinking water production.
Today, industry and drinking water producers
make use primarily of reverse osmosis to desalinate
seawater. They force the seawater at high
pressure through membranes, which retain the
salt and let the water flow through. This technique
consumes a lot of energy because the seawater
has first to be pre-treated and the technique
only produces one litre of fresh water out
of two to three litres of pre-treated seawater.
To do so, it applies a pressure of 80 bars, which is
the maximum pressure tolerated by the membranes.
Electrodialysis
“I believe it is more efficient to first significantly
desalinate the seawater,” says Post. “To do this,
you can employ electrodialysis, which involves
using electrically-charged membranes. In the
laboratory I will be researching the amount of
salt that can be removed in this way. One can
then process the partially desalinated water
using low-pressure reverse osmosis. Naturally,
you’ll also have to pre-treat this water, but
because it contains much less salt than seawater,
you’ll be able to produce a lot more fresh water.”
Internationalisation
Jan Post is convinced that the energy consumption
and the pre-treatment capacity can be
significantly reduced thanks to this initial desalination.
There is also a strategic argument
involved. As Post puts it: “Since we at KWR want
to strengthen our international presence, then
also developing knowledge in the internationally
important field of desalination is unavoidable.”

Bridging Science to Practice
Bas Hofs — onderzoeker | scientific researcher
Jan Post — teamleider | team leader
Sara Salvador Cob — aio | PhD student
Sabrina Botton — onderzoeker | scientific researcher
59
Team Drinkwaterbehandeling
| Drinking
Water Treatment
Veni-beurs Jan Post voor ontzoutingsonderzoek
Jan Post, onderzoeker en teamleider bij KWR, heeft in november 2010 een
Veni-subsidie van 250.000 euro gekregen voor zijn onderzoeksvoorstel
‘Zeewaterontzouting: eerst het zout eruit, dan het water’. De jury van de
Veni-beurzen noemde het voorstel van Post “van groot maatschappelijk en
economisch belang; een prima combinatie van onderzoek, toepassing en
praktijkervaring”. Post promoveerde eind 2009 aan Wageningen Universiteit
& Researchcentrum (WUR). Post gaat de Veni-beurs gebruiken om zijn
nieuwe concept in het laboratorium aan te tonen en modelmatig verder te
onderbouwen. In een volgende stap is het de bedoeling het concept te testen
op echt zeewater. Het onderzoek gebeurt in samenwerking met WUR en
Wetsus. Post wil het onderzoek internationaal gaan positioneren, met partners
vanuit zowel de wetenschap als het bedrijfsleven. Post heeft tijdens zijn
promotieonderzoek naar electriciteitsproductie uit het mengen van zoet
en zout water (‘Blue Energy’) al eerder prijzen gewonnen en publicaties en
patenten op zijn naam gezet.
Veni grant for Jan Post’s desalination research
Jan Post, Researcher and Team Leader at KWR, was awarded a € 250,000 Veni grant
in November 2010 for his research proposal: ‘Seawater desalination: first remove the
salt and then the water.’ The Veni grant jury described Post’s proposal as being “of great
social and economic interest; an excellent combination of research, application and
practical experience.” Post received his doctorate in late 2009 from Wageningen
University & Research Centre (WUR). Post will be using the Veni grant to demonstrate
his new concept in the laboratory and to further strengthen its foundation through
modelling. In the following step the idea is to test the concept on real seawater. The
research is being conducted jointly with WUR and Wetsus. Post intends to position the
research internationally, with partners from both the scientific and business worlds.
Post earlier won prizes, published and received patents in connection with his doctoral
research, which focused on the production of electricity from the mixing of fresh
and salt water (Blue Energy).

Duurzaam | Sustainable water
Contact
Kees van Beek
kees.van.beek@kwrwater.nl
Vrije Universiteit Amsterdam
Slimme bedrijfsvoering
voorkomt mechanische
putverstopping
60 Veel waterleidingbedrijven
onttrekken grondwater voor hun
drinkwater productie. De putten die
ze hiervoor gebruiken, raken vaak
na enige tijd verstopt. Kees van Beek
deed bij KWR promotie onderzoek
naar mechanische putverstopping
en ontdekte dat deze met een aangepaste
bedrijfsvoering goed is
te voorkomen.
drilling mud remnants
and captured fine sand
aquifer
gravel pack
gravel pack
aquifer
well screen
ideality
reality

Bridging Science to Practice
Een waterput bestaat uit een geperforeerde kunststof buis, die in
een ruim boorgat is geplaatst. De ruimte tussen de buis en de boorgatwand
is opgevuld met grind. Dergelijke putten kunnen feitelijk
op twee manieren verstoppen: chemisch, door een neerslag van
ijzerhydroxiden in de perforaties van de buis, en mechanisch, door
het dichtslibben van de boorgatwand met deeltjes in het
grondwater.
De truc
Aan chemische verstoppingen is preventief weinig te doen. Bij het
oppompen van verschillende waterkwaliteiten vindt in de buis
menging plaats en ontstaan chemische neerslagen. De mechanische
verstopping blijk je wél te kunnen voorkomen. De truc is om het
grondwater niet continu te onttrekken. Van Beek: “Als je de pomp
‘vol gas’ inschakelt, trek je alle deeltjes die rond de boorgatwand zijn
blijven hangen in één keer weg. Voorwaarde is wel dat de pomp niet
te lang achter elkaar heeft gedraaid, omdat zich dan teveel deeltjes
hebben opgehoopt. Drie uur aan en drie uur uit lijkt vooralsnog goed
te werken. Zo kan je met een simpele aanpassing in de bedrijfsvoering
veel schade voorkomen.”
Extra putten
Om de putpompen regelmatig aan en uit te kunnen zetten, moeten
sommige bedrijven extra putten slaan. Van Beek: “De kosten voor het
slaan van extra putten wegen echter ruimschoots op tegen de kosten
van het regenereren van verstopte putten.”
Intelligent operational management
prevents mechanical well clogging
Many water distribution companies produce their drinking water from
extracted groundwater. After a while, the wells they use often end up
clogging. Kees van Beek earned out his doctoral research work at KWR on
mechanical well clogging, and discovered that this problem can be
avoided by modifying well operational management.
A water well consists of a perforated plastic pipe, which is placed in a wide
borehole. The space between the pipe and the borehole wall is filled with
gravel. These wells can actually become clogged in two different ways:
chemically, as a result of iron hydroxide precipitation in the pipe’s perforations,
and mechanically due to the silting up of the borehole wall
caused by particles in the groundwater.
The trick
There is little that can be done to prevent chemical clogging. By pumping
up waters of different qualities, blending takes place in the pipe and
chemical precipitation occurs. But mechanical clogging does seem to be
avoidable. The trick is not to continuously extract the groundwater. “If
you set the pump at ‘full throttle’,” says Van Beek, “you extract all the particles
that are on the outside of the borehole wall simultaneously. The
condition is that you don’t operate the pump for too long a period of time,
because this allows too many particles to accumulate. Three hours on and
three hours off seems so far to work well. Thus, by making a simple
change in the operational management of the well, you can prevent a lot
of damage.”
Extra wells
If well pumps will be operated intermittantly, then some companies will
require extra wells to be drilled in order to meet demand. “But the cost of
drilling those extra wells,” says Van Beek, “is far lower than the costs
involved in regenerating clogged ones.”
61
Promotie Kees van Beek
Kees van Beek promoveerde 2 december 2010 aan
de Vrije Universiteit Amsterdam met zijn proefschrift
‘Cause and prevention of clogging of wells
abstracting groundwater from unconsolidated
aquifers’. Van Beek beschrijft twee soorten putverstopping
en geeft handvatten voor de verbetering
van de bedrijfsvoering en efficiëntie van grondwaterputten.
Dat het wereldwijd gaat om miljoenen
putten, maakt de onderzoeksresultaten economisch uiterst relevant.
Kees van Beek Doctorate
Kees van Beek received his doctorate from VU University Amsterdam on 2 December
2010 for his thesis entitled ‘Cause and prevention of clogging of wells abstracting
groundwater from unconsolidated aquifers.’ Van Beek describes two types of well
clogging and proposes ways of improving the operation and efficiency of groundwater
wells. In light of the fact that there are millions of wells throughout the world,
these research results are of extreme economic relevance.

Duurzaam | Sustainable water
Contact
Gijsbert Cirkel
gijsbert.cirkel@kwrwater.nl
Brabant Water, Waternet, Vitens, Visser & Smit
Hanab, IF Technology, Wavin, TU Delft
Innovatieve techniek
voor horizontale putten
fine sand and loam
coarse sand
62
clay
Jan Willem Kooiman — teamleider | team leader
Gijsbert Cirkel — onderzoeker | scientific researcher
Kees van Beek — onderzoeker | scientific researcher
(→ p. 60)
Team
Geohydrologie | Geohydrology

Bridging Science to Practice
Voor het onttrekken van grondwater zijn verticale
putten de standaard. Horizontale putten echter,
kunnen in sommige situaties — bijvoorbeeld bij een
dunne watervoerende laag — aantrekkelijker zijn.
Een geschikte en betaalbare methode om dergelijke
putten aan te leggen ontbrak echter. Praktijkonderzoek
door KWR heeft daarin verandering
gebracht.
In 2006 bleek dat de aanleg van putten met horizontaal gestuurde
boringen in principe technisch en financieel haalbaar is. Vanaf dat
moment heeft KWR samen met andere partijen gewerkt aan het
geschikt maken van deze techniek voor de drinkwatervoorziening.
Volgens KWR-hydroloog Gijsbert Cirkel was de grootste uitdaging
het vinden van een oplossing om de wand van het boorgat weer
waterdoorlatend te maken. Bij een horizontaal gestuurde boring
past men namelijk een boorvloeistof toe om het boorgat tijdens het
boren stabiel te houden. Deze boorvloeistof vormt een ondoorlatende
laag op de boorgatwand.
Mantelbuis
Cirkel licht de gevonden oplossing toe: “Nadat het boorgat de juiste
diameter heeft, trekken we een mantelbuis — met daarin het onttrekkingsfilter
— in het gat. Aan de mantelbuis bevestigen we een
speciale kop, waarna we de buis geleidelijk terugtrekken. Met de kop
schrapen we de ondoorlatende laag zo veel mogelijk weg. Ook injecteren
we een middel om de laag af te breken. Door deze maatregelen
stort de grond rond het onttrekkingsfilter in, inclusief de resten van
de ondoorlatende laag.”
Enthousiast
Om vervolgens te zorgen dat het grondwater goed naar de onttrekkinsgput
kan toestromen en er geen fijn zand in de put stroomt,
worden in grove zandpakketten de fijne deeltjes weggespoeld. In
fijne, homogene zanden werkt dat niet. In zulke zanden blijkt het
mogelijk om tijdens het wegtrekken van de mantelbuis grof zand
rond het onttrekkingsfilter te spuiten. Cirkel is enthousiast:
“Praktijkproeven laten zien dat de aanlegmethode werkt en Brabant
Water is voornemens de techniek toe te passen op waterproductiebedrijf
Macharen.”
Innovative technique for
horizontal wells
Although the standard approach to extract
groundwater is a vertical well, sometimes
horizontal wells are more effective, for instance,
when the aquifers are thin. Until recently,
there was no suitable and affordable means
of installing such wells. Applied research by
KWR has changed that.
In 2006, a study by KWR and partners showed
that the installation of wells using horizontal
directional drilling was, in principle, technically
and financially feasible. From that moment on,
KWR began working with other parties on applying
this drilling technique for the provision of
drinking water. According to KWR hydrologist,
Gijsbert Cirkel, the main challenge was to come
up with a solution to making the borehole wall
permeable to water again. The directional drilling
of horizontal wells involves the use of a drilling
fluid, which stabilises the borehole during
drilling by creating an impermeable layer on
the borehole wall.
Casing pipe
Cirkel explains how the solution works: “Once
the borehole has the right diameter, we introduce
a casing pipe — containing the extraction filter —
into the hole. We attach a special head to the
casing pipe. In the next step we slowly pull the
casing pipe out. We use the head to scrape off as
much of the impermeable layer as possible.
We also inject a substance which helps to break
down the layer. These actions cause the soil —
including the remnants of the impermeable
layer — around to extraction filter to cave in.”
Enthusiastic
To ensure that the groundwater can flow properly
to the extraction well, and that no fine sand
flows into the well, the fine particles are washed
away in coarse heterogeneous sand layers — this
does not work in fine, homogenous sands. In fine
homogeneous sands, it is possible to inject coarse
sand around the extraction filter, while casing
pipe is being removed. Cirkel is enthusiastic:
“Practical tests show that the installation method
works, and Brabant Water plans on implementing
the technique in the near future.”
63

Duurzaam | Sustainable water
Nooit meer
gietwatertekort
64
Klimaatverandering leidt in Nederland tot een
ander neerslagpatroon met meer droge perioden die
langer duren. Tijdens droge perioden hebben tuinbouw
bedrijven regelmatig te weinig goed gietwater.
KWR onderzoekt de mogelijkheden voor een
collectief systeem van ondergrondse waterberging.
Tuinbouwbedrijven gebruiken voor hun gietwater vooral regenwater
dat ze opvangen en opslaan in waterbekkens. Als deze bekkens
leeg raken, stappen veel bedrijven in het Westland over op brak of
zout grondwater, omdat de kwaliteit van het oppervlaktewater
onvoldoende is. “Het grondwater onttrekken ze, waarna ze het
ontzilten met omgekeerde osmose”, legt KWR-onderzoeker Marcel
Paalman uit. “Vervolgens pompen ze het zoute concentraat (brijn)
terug in een dieper grondwaterpakket. Deze brijninjecties zijn
moeilijk te controleren en daardoor beleidsmatig ongewenst.”
Ondergrondse wateropslag
KWR onderzoekt alternatieven, waaronder Aquifer Storage en
Recovery (ASR), het ondergronds bergen van water om het later weer
te kunnen gebruiken. “Omdat het Westland brak grondwater heeft,
vermoeden we dat ASR op kleine schaal niet mogelijk is”, vertelt
KWR-promovendus Koen Zuurbier. “Dit water duwt de zoetwaterbel
— die ontstaat na het injecteren — geleidelijk weg. Daardoor veran-
Solving irrigation water
shortages
Climate change is is causing significant changes
in precipitation patterns in the Netherlands,
leading to more frequent and longer periods of
drought, in which horticultural companies regularly
face shortages of fresh irrigation water.
KWR is therefore studying a both promising and
sustainable solution: collective fresh water storage
systems using subsurface sand- and gravel
layers (aquifers).
Horticultural companies meet their irrigation
water needs primarily by rooftop-collected rainwater
which is stored in silos. Since the quality of
the surface water is not adequate, many companies
in the Dutch Westland area switch to brack-

Bridging Science to Practice
Contact
Marcel Paalman
marcel.paalman@kwrwater.nl
Koen Zuurbier
koen.zuurbier@kwrwater.nl
TNO, Wageningen Universiteit &
Researchcentrum, Hoogheemraadschap
van Delfland, provincie Zuid-Holland,
LTO-Glaskracht, Evides
Schematisering
ondergrondse waterberging,
gebruikmakend
van hemelwater als
bron van zoet water.
Illustration of Aquifer
Storage and Recovery
in horticultural areas,
rainwater is used as
a source water for
storage and subsequent
recovery for irrigation.
ish and saline groundwater when their silos run
dry. “They extract the saline groundwater, which
they then desalinate using reverse osmosis,”
explains KWR researcher Marcel Paalman. “the
resulting concentrate (brine) is than disposed
into a deeper aquifer. Since these brine injections
are difficult to control, they are undesirable from
a policy point of view.”
65
dert de bel steeds meer in een platte schijf en bestaat het risico dat
de tuinder in de zomer geen zoet, maar brak water oppompt.”
Autonome zoetwatervoorziening
Om dat te voorkomen, bestudeert KWR de mogelijkheid van een collectief
systeem met één grote zoetwaterbel in combinatie met
gerichte terugwinning in de top van het grondwdaterpakket. Zo’n
bel is te creëren door winterse neerslagoverschotten te injecteren in
de ondergrond en aan te vullen met bijvoorbeeld het gezuiverde
effluent van de afvalwaterzuiveringsinstallatie Harnaschpolder.
Paalman: “Als dit lukt, krijgt het gebied een autonome zoetwatervoorziening
en is er altijd genoeg goed gietwater.”
Underground water storage
KWR is studying the underground storage of
fresh water for its subsequent use, known as
Aquifer Storage and Recovery (ASR). “Since the
Westland groundwater system is brackish to
saline, we assume that small-scale ASR is not a
possibility,” says KWR doctoral student Koen
Zuurbier. “As saline groundwater pushes up the
fresh water lens formed during injection, the
lens transforms into a flat disk, inducing the risk
that the horticulturalist, will be pumping back
brackish instead of fresh water in the summer.”
Autonomous fresh water supply
To prevent this from happening, KWR is studying
the possibility of a collective system with a
single, large fresh water lens, in combination
with recovery using well placed in the top of the
aquifer. A lens of this scale can be created by
injecting excess winter precipitation in the aquifer,
supplemented by for example, the treated
effluent of the Harnasch polder wastewater
treatment plant. “If this works,” says Paalman,
“the area will be self-sufficient in its fresh water
supply, continuously keeping enough irrigation
water at hand.”

66
Koen Zuurbier — onderzoeker | scientific researcher
(→ p. 64)
Marcel Paalman — onderzoeker | scientific researcher
(→ p. 64)
Team Integraal
Waterbeheer | Integrated
Water Management
Contact
Gertjan Zwolsman
gertjan.zwolsman@kwrwater.nl

Duurzaam | Sustainable water
Contact
Flip Witte | flip.witte@kwrwater.nl
Jan Hofman | jan.hofman@kwrwater.nl
www.klimaatportaal.nl
Wageningen University & Research Centre,
TNO, Deltares
68
Kennis voor klimaat
KWR neemt deel aan vijf van de acht consortia
binnen Kennis voor Klimaat, het onderzoeksprogramma
dat Nederland klimaatbestendig wil
maken. Enkele typerende voorbeelden.
In het programma ‘Climate Proof Cities’, dat in 2010 van start ging,
wordt wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd naar klimaatadaptatiestrategieën
voor steden. KWR voert samen met Deltares twee
projecten uit in dit programma. Het eerste project zoekt oplossingen
voor extreme neerslag. Het tweede project, waar ook TNO aan
deelneemt, kijkt naar het gebruik van water in relatie tot de warmte
in de stad. Doel is een netwek van waterleidingen aan te leggen
waarmee gebouwen zijn te verwarmen of te koelen. Door zogenaamde
point-of-use apparaten kan uit dit netwerk ook drinkwater
worden gemaakt.
Infrastructuur en netwerken
In 2010 is het project INCAH (Infrastructure Networks Climate Adaptation
and Hotspots) gestart. Door klimaatverandering zullen er wijzigingen
optreden in de zetting van grond. Belangrijkste doel van dit project
is te bepalen wat hiervan de gevolgen zijn voor de kwaliteit van het
ondergrondse leidingstelsel.
Verbetering klimaatprojecties en
modelinstrumentarium
In 2010 is het project CARE gestart, waarin de gevolgen van klimaatverandering
voor het landelijk gebied worden onderzocht. KWR
heeft hierin een belangrijke rol op het gebied van het klimaatrobuust
modelleren van water en vegetatie. Bovendien heeft KWR in 2010
een onderzoek uitgevoerd naar de prestaties van nationale modellen
voor natuurlijke vegetaties. De conclusie is dat het KWR Probe model
met afstand het best verklarende model voor beleidsanalyse op dit
terrein is en daarmee de sector effectief ondersteunt. Er wordt actief
met het PBL gesproken over het beschikbaar maken van deze
expertise.
Tot slot droeg KWR in 2010 bij aan de Klimaat Effect Wijzer. De effectwijzer
bundelt data en informatie over klimaat en klimaateffecten in
Nederland.
Knowledge for Climate
KWR is participating in five of the eight
consortia within the Knowledge for Climate
programme, the research programme that
aims to climate-proof the Netherlands.
A few examples are given below.
Cities
In the ‘Climate Proof Cities’ programme,
which began in 2010, scientific research is being
carried out into climate adaptation strategies
for urban areas. Together with Deltares and TNO,
KWR is conducting two projects. The first seeks
solutions for extreme precipitation, the second
one concentrates on the use of water in relation
to heat waves in the city. The goal of the latter
project is to design a water network to heat
or cool buildings. Using point-of-use devices,
drinking water can also be produced in this
network.
Infrastructure and networks
In 2010, the INCAH (Infrastructure Networks
Climate Adaptation and Hotspots) project began.
Climate change may increase the soil subsidence.
The key objective of this project is to determine
how this may impact on the condition of the
underground water network.
Improving climate forecasts and modelling
instruments
The CARE project, which aims at forecasting the
impact of climate change on rural areas, started
in 2010. KWR plays an important role in this
project through its contribution to the field of
climate-robust modelling of water and vegetation.
Moreover, in 2010 KWR conducted an
assessment study of national vegetation models.
The conclusion was that the KWR model Probe is
the best explanatory model for policy analysis,
and thus offers the sector effective support.
Active discussions are under way with PBL
Netherlands Environmental Assessment Agency
about making this expertise available.
Lastly, in 2010 KWR contributed to the Climate
Impact Indicator, which gathers data and
in formation about climate and climate impact
in the Netherlands.

Bridging Science to Practice
Contact
Ruud Bartholomeus
ruud.bartholomeus@kwrwater.nl
Contact
Yuki Fujita
yuki.fujita@kwrwater.nl
69
Promotie Ruud Bartholomeus
Met het proefschrift ‘Moisture Matters:
Climate-proof and process-based relationships
between water, oxygen and vegetation’ promoveerde
Ruud Bartholomeus op 26 januari 2010 aan
de Vrije Universiteit. In zijn proefschrift presenteert
Bartholomeus klimaat bestendige relaties die bruikbaar
zijn om de gevolgen van klimaatverandering
voor de vegetatie te voorspellen. Het onderzoek
is uitgevoerd in samenwerking met Wageningen Universiteit &
Research centrum.
Ruud Bartholomeus Doctorate
With a thesis entitled ‘Moisture Matters: Climate-proof and process-based relationships
between water, oxygen and vegetation’ Ruud Bartholomeus received his doctorate on
26 January 2010 from VU University Amsterdam. In his thesis, Bartholomeus presents
climate-proof relationships that can be used to predict the impact of climate change
on vegetation. The research was conducted jointly with Wageningen University &
Research Centre.
Promotie Yuki Fujita
Yuki Fujita promoveerde op 18 juni 2010 aan de
Universiteit Utrecht op haar onderzoek naar de
gevolgen van stikstofverrijking op ecosystemen,
getiteld Balance matters. N:P stoichiometry and
plant diversity in grassland ecosystems. Fujita is
onderzoeker bij KWR en ontwikkelt dit onderzoek
de komende jaren verder, onder andere voor het
klimaat robuuste vegetatiemodel Probe-2.
Hiermee gaat KWR de gevolgen van klimaatverandering en adaptieve
maatregelen op de biodiversiteit van Nederland onderzoeken.
Yuki Fujita Doctorate
Yuki Fujita received her doctorate on 18 June 2010 from Utrecht University thanks to
her thesis, entitled ‘Balance matters. N:P stoichiometry and plant diversity in grassland
ecosystems,’ on the impact of nitrogen enrichment on ecosystems. Fujita, who is a
researcher at KWR, will in the years to come continue with her research, including work
for the PROBE-2 climate-robust vegetation model. In this project, KWR is studying the
impact of climate change and adaptive measures on biodiversity in the Netherlands.

Hydrologieprijs
Ruud Bartholomeus
70
KWR-hydroloog Ruud Bartholomeus ontving op
25 november 2010 de NHV Hydrologieprijs 2007–
2009. De Nederlandse Hydrologische Vereniging
(NHV) reikt deze prijs uit aan de onderzoeker met
het beste wetenschappelijke artikel van de afgelopen
drie jaar. Bartholomeus kreeg de prestigieuze
prijs voor zijn artikel ‘Critical soil conditions
for oxygen stress to plant roots: Substituting the
Feddes-function by a process-based model’. In
het artikel beschrijft Bartholomeus zijn model dat
de zuurstofstress bij planten berekent in afhankelijkheid
van het klimaat en bodemfysische,
microbiologische en plantenfysiologische processen.
Dit model maakt het mogelijk de effecten
van klimaatverandering (hogere temperaturen en
extremere neerslagbuien) op landbouwgewassen
en natuurlijke vegetaties te voorspellen.
Flip Witte — lid KWR Wetenschapsraad | member
KWR Scientific Council (→ p. 68)
Hydrology award for Ruud Bartholomeus
On 25 November 2010, KWR hydrologist Ruud
Bartholomeus received the 2007-2009 Hydrology Award.
The Netherlands Hydrological Society (NHV) presents this
award to the researcher who publishes the best scientific
paper in the field of hydrology over the preceding three
years. Bartholomeus received the prestigious award for
his article entitled ‘Critical soil conditions for oxygen
stress to plant roots: Substituting the Feddes-function by
a process-based model.’ In his article Bartholomeus
describes a model, that calculates oxygen stress in plants
in relation to the climate and soil-physical,
microbiological and plant physiological processes.
Oxygen stress in plants means that they do not receive
enough oxygen to function properly. This model makes it
possible to predict the impact of climate change (higher
temperatures and more extreme precipitation) on
agricultural crops and natural vegetation.
Ruud Bartholomeus — onderzoeker | scientific
researcher (→ p. 69)
Team Ecologie | Ecology
Contact
Gé van den Eertwegh
ge.van.den.eertwegh@kwrwater.nl

Gé van den Eertwegh — teamleider | team leader
Yuki Fujita — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 69)
71
Hans Roelofsen — onderzoeker | scientific researcher
(→ p. 72)

Duurzaam | Sustainable water
Vegetatietypen snel
in beeld met remote sensing
72
Het karteren van vegetatietypen is tot nu
toe een arbeids intensieve en kostbare bezigheid.
Hans Roelofsen, VU-promovendus bij KWR, onder zoekt
of het gebruik van geavanceerde luchtfoto’s
sneller en goedkoper is dan de tot nu toe gangbare
veld opnames. Drinkwaterbedrijven hebben als
gebiedsbeheerder baat bij een snelle en betaalbare
karteringsmethode.
Hyperspectraal remote
sensing beeld van
Ameland, gedateerd 19
juni 2005. Links zichtbaar
is duincomplex ‘het Oerd’,
met ten oosten daarvan
de kwelders van ‘de Hon’.
Het noordzeestrand
is eveneens duidelijk
zichtbaar. De NAM
aardgasboring locatie is
zichtbaar als het kleine
vierkantje in het midden.
Dit is een false-colour
beeld, wat betekent
dat vegetatie dichtheid
is gevisualizeerd in
verschillende tinten rood.
Airborne Hyperspectral
Scanner remote sensing
image of Ameland, the
Netherlands. Dated 19
June 2005. Just left of
the image centre is dune
area ‘het Oerd’, to the
east are the tidal flats of
‘de Hon’ nature area. The
North Sea beach is clearly
visible as well. The NAM
gas-extraction facility
is the small rectangle in
the image centre. This
is a false-colour image,
meaning that vegetation
density is visualized in
different shades of red.

Bridging Science to Practice
Contact
Hans Roelofsen
hans.roelofsen@kwrwater.nl
Wageningen Universiteit & Researchcentrum,
Vrije Universiteit Amsterdam
Voor zijn onderzoek kijkt Roelofsen naar kruidachtige vegetatie op
Ameland. Met vegetatieopnames of plots — handmatige inventarisaties
van de voorkomende planten op een gebied van twee bij twee
meter — bepaalt hij per plot de gemiddelde indicatiewaarden. Deze
waarden geven de voorkeur van plantensoorten weer voor factoren
als bodemvocht, voedselrijkdom, bodemzuurgraad en het zoutgehalte
van de bodem.
Reflectiewaarden
Nadat Roelofsen de indicatiewaarden heeft vastgesteld, zoekt hij
de vegetatieplots op op een speciale luchtfoto van het onderzoeksgebied.
Het betreft een foto die is gemaakt met een sensor die zowel
het zichtbare licht waarneemt als infrarood licht. Op dit remote
sensing beeld zijn de reflectiewaarden zichtbaar van 63 verschillende
lichtspectra. Roelofsen: “Met een statistisch model bepaal ik het
verband tussen de reflectiewaarden op het beeld en de indicatiewaarden
die in het veld zijn bepaald.”
Vegetatietypen
Uiteindelijk hoopt Roelofsen dat het mogelijk wordt om de indicatiewaarden
goed te voorspellen aan de hand van remote sensing
beelden. Roelofsen: “Het mooie is dat bij iedere set van indicatiewaarden
een bepaald vegetatietype hoort. Als je de indicatiewaarden
uit de remote sensing beelden kunt afleiden, kun je dus ook snel
vaststellen welke vegetatietypen er in een gebied voorkomen.”
Veel voordelen
Volgens Roelofsen is een snelle inventarisatie van vegetatietypen
onder andere aantrekkelijk voor gebiedsbeheerders die willen weten
welke effecten grondwateronttrekking op de langere termijn heeft
op de vegetatie. Roelofsen: “Voor het vaststellen van die effecten
moet je om de paar jaar de vegetatietypen karteren. Een arbeidsextensievere
en goedkopere methode biedt dan veel voordelen.”
Voor dit onderzoek werkt KWR samen met Wageningen Universiteit
& Researchcentrum en de Vrije Universiteit. Het onderzoek sluit
nauw aan op het onderzoek van KWR naar betere modellen voor het
voorspellen van de ecologische effecten van klimaatverandering.
Vegetation types quickly identified using
remote sensing
The mapping of vegetation types has up until now been a labourintensive
and expensive activity. Hans Roelofsen, VU University
Amsterdam doctoral student at KWR, is studying whether the use of
advanced aerial photos does not offer a faster and cheaper approach
than the field surveys commonly used to date. Drinking water
companies, as managers of the areas, would benefit from a quick
and affordable mapping method.
Roelofsen uses herbaceous vegetation in Ameland for his research.
By means of vegetation surveys — manual inventories of plants occurring in
a plot measuring two metres by two metres — he can establish the average
indicator values per plot. These values reflect the preferences of the plant
species with regard to factors such as soil moisture, nutrient richness,
soil acidity and soil salinity.
Reflectance values
Once Roelofsen has established the indicator values, he locates the
vegetation plots in a special aerial photograph of the research area. The
picture is made using a sensor that discerns both visible as well as infrared
light. This remote sensing image shows the reflectance values of 63 different
light spectrums. “Using a statistical model,” explains Roelofsen, “I can
determine the connection between the reflectance values in the image and
the indicator values established in the field.”
Vegetation types
Roelofsen hopes that it will eventually be possible to predict the indicator
values on the basis of the remote sensing images. “What’s great is that each
set of indicator values corresponds to a particular vegetation type. If you
can deduce the indicator values from the remote sensing images, you can
also quickly determine which vegetation types occur in an area.”
Many advantages
According to Roelofsen, a quick inventory of vegetation types would be of
interest, among others, to area managers who want to know what the
long-term impact of groundwater extraction is on the vegetation. “To
determine this impact,” says Roelofsen, “you need to map the vegetation
types over a couple of years. A more labour-extensive and less expensive
method thus offers many advantages.”
73

Efficiënt | Efficient water
Met ‘sociaal leren’
de toekomst verkennen
De watersector opereert in een omgeving die voortdurend
verandert. Voor individuele partijen is het ondoenlijk om alle
belangrijke ontwikkelingen tijdig waar te nemen en er vervolgens
adequaat op te reageren. Dutch Water Sector Intelligence (DWSI)
biedt uitkomst. Dit platform voert trendanalyses uit en stimuleert
partijen responsstrategieën te ontwikkelen.
74
“Sinds de oprichting van DWSI in januari 2009, is het platform fors
gegroeid”, zegt Andrew Segrave, trendvolger bij KWR. “DWSI inventariseert
wat de belangrijkste technologische en maatschappelijke
ontwikkelingen zijn waarmee de watersector in de toekomst
rekening moet houden.” Hiervoor volgen KWR-onderzoekers ontwikkelingen
en trends op het gebied van technologie, demografie,
ecologie en politiek. Ook participeren ze in verschillende netwerken
die toekomstverkenningen maken, zoals de World Future Society.
Denktanksessies
“Via zogeheten ‘trend alerts’ op de website informeren we de DWSIdeelnemers
over de belangrijkste trends, aldus Segrave. “De trends
leiden tot thema’s voor de denktanksessies die drie keer per jaar
worden gehouden. De deelnemers zijn beslissers, agendasetters,
onderzoekers en strategen uit de gehele Nederlandse watersector.
Aan elke sessie nemen externe experts deel die de deelnemers prikkelen
met uitdagende stellingen en inzichten.” Gezamenlijk gaan
de deelnemers na wat de gevolgen van bepaalde ontwikkelingen
kunnen zijn. Hoe benut je kansen en biedt je bedreigingen het
hoofd?
Sociaal leren
Volgens Segrave zijn de denktanksessies allesbehalve vrijblijvend:
“We werken vanuit het principe van sociaal leren. Zo ontstaat een
gezamenlijk ontdekkingstocht waarbij de inzichten en kennis van
elke deelnemer worden gebruikt om tot bouwstenen voor toekomststrategieën
te komen. Dat werkt alleen als iedereen actief meedoet.”
Exploring the future
through ‘social learning’
The water sector operates in a constantly
evolving context. It is simply impossible for
each individual player to grasp all the
important developments in time and to
respond appropriately. Dutch Water Sector
Intelligence (DWSI) offers a solution: this
platform conducts trend analyses and
stimulates the relevant parties to develop
intelligent response strategies.
“The DWSI platform has grown significantly
since it was first set up in January 2009,” says
Andrew Segrave, a trend watcher at KWR. “DWSI
maintains an inventory of the most important
technological and social developments that the
water sector may need to account for in the
future.” KWR researchers do this by monitoring
trends in the areas of technology, demography,
ecology, economy, society and politics. DWSI
researchers are also active in different networks
dedicated to exploring the future, such as the
World Future Society.
Think-tank sessions
“By publishing ‘trend alerts’ on our website we
inform the DWSI participants about the most
important trends,” says Segrave. “These trends

Bridging Science to Practice
Contact
Andrew Segrave
andrew.segrave@kwrwater.nl
www.dwsi.nl
DWSI platform
Brabant Water, Dunea, Evides, Grontmij,
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden,
KWR Watercycle Research Institute,
PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland,
Rijkswaterstaat (Waterdienst), STOWA, VEWIN,
Vitens, Waterbedrijf Groningen, Waterleiding
Maatschappij Limburg, Waternet, Waternetwerk,
Waterschap Aa en Maas, Waterschap Brabantse
Delta, Waterschap de Dommel, Waterschap
Rijn en IJssel, Waterschap Velt en Vecht, Wetsus,
Witteveen+Bos.
are then integrated into themes for the thinktank
sessions, which we organise three times a
year. Participants include decision-makers,
agenda setters, researchers and influential strategists
from the entire Dutch water sector.
Experts from outside the sector also take part in
these sessions to inspire the participants with
challenging propositions and insights.” The
participants collectively consider the potential
impacts of specific developments — how opportunities
could be grasped and how threats
might be countered.
Social learning
According to Segrave the think-tank sessions
are anything but passive lectures. “We operate on
the principle of social learning. This involves
embarking on voyage of joint discovery in which
the insights and knowledge of each participant
are used to produce the building blocks for future
strategies. This only works if everybody actively
participates.”
Andrew Segrave — aio | PhD student
Jos Frijns — teamleider | team leader
Mariëlle van der Zouwen — onderzoeker | scientific
researcher (→ p. 8)
Team Kennis- en Programma
Management | Knowledge- and
Programme Management
75
DWSI
DWSI organiseerde in 2010 drie denktanksessies: ‘Technologie & implementatie’,
‘Leiderschap in de watersector’ en ‘Politieke plannen en biodiversiteit’.
De bijeenkomsten bleken uiterst effectief. Ze leverden deelnemers strategische
bouwstenen op om gezamenlijk of individueel te kunnen anticiperen
op toekomstige veranderingen. Bedrijven werken deze bouwstenen zelf
verder uit tot besluiten en acties en formuleren zo zelf een strategisch advies
op maat. Het KPM-team van KWR biedt hier naar wens ondersteuning bij.
In 2011 wil DWSI meer deelnemers met verschillende achtergronden
betrekken, zowel in Nederland als internationaal.
In 2010, DWSI organised three think-tank sessions: ‘Technology & implementation’,
‘Leadership in the water sector’, and ‘Political plans and biodiversity’. The sessions were
extremely effective. They provided the participants with the strategic intelligence to
allow them, collectively and individually, to anticipate future changes. Companies then
further develop these elements into decisions and actions, thereby themselves
formulating tailor-made strategy proposals. When required, KWR’s KPM team offers
them assistance in this. In 2011, DWSI wants to attract more participants with different
backgrounds, both from the Netherlands and abroad.

Efficiënt | Efficient water
76
Bedrijfstakonderzoek
voor de drinkwater -
bedrijven
De Nederlandse waterbedrijven leveren drinkwater
van een hoge kwaliteit, waar consumenten op
durven vertrouwen. Een prestatie om trots op te zijn.
Al tientallen jaren doen de waterbedrijven
gezamenlijk onderzoek om deze robuuste,
hoogwaardige drink waterv oorziening blijvend te
kunnen garanderen, tegen acceptabele kosten.
Daarvoor werken ze binnen het Bedrijfstakonderzoek BTO samen
met hun kennisinstituut KWR Watercycle Research Institute. Het
BTO-onderzoek omvat vijf programma’s: Microbiologie, Chemische
waterkwaliteit, Risicobeheer bronnen, Waterbehandeling en
Waterdistributie. Het programma Client 21 — onderzoek naar ontwikkelingen
in de relatie tussen huishoudelijke klanten en waterbedrijven
— is in 2010 afgerond. Mede dankzij de expertise van KWR
boekt het BTO resultaten die waterbedrijven kunnen inzetten om
hun bedrijfsvoering efficiënter en duurzamer te maken en ondanks
nieuwe bedreigingen te blijven zorgen voor de hoge kwaliteit van
het Nederlandse drinkwater.
Op 26 april 2010 zijn de directeuren van de waterbedrijven daarom
overeengekomen in 2013 – 2017 verder te gaan met het BTO. Verder in
meerdere opzichten:
– verdere samenwerking in onderzoek dat van belang is voor het
collectief van waterbedrijven (collectief onderzoek);
– verdergaande ruimte voor KWR om nieuwe wetenschappelijke en
technologische ontwikkelingen te verkennen (verkennend
onderzoek);
– verdergaande regie van individuele waterbedrijven op een deel van
het onderzoek waarvan een of enkele bedrijven de ontwikkeling
willen versnellen of verdiepen, of waarin zij zich willen ontwikkelen
en onderscheiden (speerpuntonderzoek);
– verdergaande verbintenis met andere spelers (waterbedrijven,
steden, overheden, kennisinstellingen) in Europa om de hoogwaardige
BTO-kennis breder van nut te laten worden en om hoogwaardige
kennis elders uit Europa van nut te laten worden voor de
Nederlandse waterbedrijven.
Joint research for drinking
water companies
The Dutch water companies supply drinking water
of top quality — water their customers can rely on.
This is an accomplishment they can be proud of.
For decades now, these companies have pooled
their research effort so as to maintain this excellent,
robust drinking water provision at an acceptable
cost. They do this through their joint research
programme BTO together with their research
institute, KWR Watercycle Research Institute.
BTO research encompasses five programmes:
Microbiology, Chemical Water Quality, Source Risk
Management, Water Treatment and Water Distribution.
The Client 21 programme — involving
research into the relation between domestic customers
and water companies — was wound down
in 2010. Partly thanks to KWR’s expertise, BTO
produces results that water companies can implement
in practice to render their operations more
efficient and sustainable, and, in spite of new
threats, to continue ensuring the high quality of
drinking water in the Netherlands.
That is why, on 26 April 2010, the directors of the
water companies decided to carry on with the BTO
programme through 2013-2017, and more specifically
to:
– engage in more collaboration in research that is
of interest to the collective of water companies
(collective research);
– continue providing leeway for KWR, to allow it
to explore new scientific and technological
developments (exploratory research);
– continue with the direction given by individual
water companies on research components that
one or more of them would like to accelerate or
deepen, or in which they desire to develop and
distinguish themselves (spearhead research);
– maintain the connections with other stakeholders
(water companies, cities, governments,
knowledge institutions) in Europe, in order to
spread the benefits of top-quality BTO research
and to gather the benefits of top-quality research
from elsewhere in Europe for Dutch water companies.

Bridging Science to Practice
Contact
Gertjan Medema
gertjan.medema@kwrwater.nl
Anne Mathilde Hummelen
anne.hummelen@kwrwater.nl
BTO opdrachtgevers | clients
Brabant Water, Dunea, Evides, PWN
Waterleidingbedrijf Noord-Holland, Vitens,
Waterbedrijf Groningen, Waternet, WML, WMD
Waterleidingmaatschappij Drenthe, Vewin
Geassocieerd | associated
Pidpa Provinciale en Intercommunale
Drink watermaatschappij der Provincie
Antwerpen, VMW Vlaamse Maatschappij voor
Watervoorziening
77
DPW — Onderzoek voor de duinwaterbedrijven
De duinwaterbedrijven Dunea, PWN en Waternet werken samen in het
DPW-onderzoek. Het DPW-onderzoek realiseerde in 2010 een minimodel
voor de successie van vegetatie bij veranderende standplaatsfactoren,
ingebouwd in het ecologische model PROBE (geeft de kansrijkdom van
vegetatietypes weer). Ook werd de haalbaarheid onderzocht van het in
gebruik nemen van bestaande lysimeters (hiermee is de invloed van
plantengroei op de waterhuishouding van de bodem te onderzoeken).
Andere onderzoeken die in DPW-verband werden gedaan, waren:
• De gevolgen van temperatuurstijging van drinkwater voor
zuiveringsprocessen.
• Een selectie uit de (nieuwe) ongewenste stoffen in oppervlaktewateren
voor proefinstallatieonderzoek in 2011.
• Het gebruik van alternatief entmateriaal voor ontharding (samen met de
Reststoffenunie).
• De factoren die van invloed zijn op de diepteligging van leidingen, en hoe
dit in te voeren in GIS.
• De toepassingsmogelijkheden van sensoren bij lekkage en grondverplaatsingen
rondom leidingen.
• Aanwezigheid en verschillen van Legionellabacteriën (zowel qua aantal
als soort) in drinkwater, bij duinpassage of directe zuivering.
De thematische workshops ‘Langetermijnvisie waterketen’ en ‘Klimaatverandering’
binnen DPW leverden input voor de onderzoeksprojecten
van 2011.
DPW — Research for the dune water companies
The dune water companies Dunea, PWM and Waternet collaborate in the research
carried out by DPW, which derives its name from the first letters of the companies
involved. In 2010, DPW’s activities included the development of a mini-model for the
succession of vegetation with changing site factors, built into the PROBE ecological
model — which presents the probabilities of vegetation types. It also examined the
feasibility of making use of existing lysimeters — which are used to study the influence
of plant growth on the soil’s water balance. Other research topics dealt with by DPW
included:
• The impact of increases in drinking water temperature on treatment processes.
• A selection of (new) emerging substances in surface waters for the conduct of testinstallation
research in 2011.
• The use of alternative seeding material for water softening (together with
Reststoffenunie).
• The factors that have an impact on the depth position of water mains, and how they
can be incorporated into GIS.
• The possibilities of using sensors for leakages and ground displacement around water
mains.
• The presence of, and differences among, Legionella bacteria (number and strains) in
drinking water, for both dune passage and direct treatment.
In addition, the thematic workshops on the “Longer-term Vision of the Water-use Cycle”
and “Climate Change” produced input for 2011 research projects.

Vooruitstrevend | Advanced water
Contact
Jos Boere
jos.boere@kwrwater.nl
Wetsus, Vewin
Samenwerking
met TTI-W Wetsus
78
KWR participeert sinds 2007 in het onderzoeksprogramma
van het Technologisch Topinstituut
Watertechnologie (TTI-W) Wetsus. Dit onderzoeksprogramma
maakt deel uit van het Innovatieprogramma
Watertechnologie van het Ministerie
van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie.
Vewin is ook een van de deelnemers.
In 2010 is de samenwerking tussen KWR en Wetsus geïntensiveerd
en heeft KWR ook een vestiging in Leeuwarden geopend (zie hiernaast).
Het TTI-W programma richt zich op doorbraaktechnologie, in
nauwe samenwerking met het bedrijfsleven. KWR acteert vooral
vanuit de kennisvragen van eindgebruikers, en vormt hiermee een
belangrijke schakel naar de praktische toepassing van nieuwe
technologie.
Collaboration with Wetsus,
Centre of Excellence
for Sustainable Water
Technology
Since 2007, KWR has been participating in the
Wetsus research programme, which is part of
the Water Technology Innovation Programme
of the Dutch Ministry of Economic Affairs,
Agriculture and Innovation. Vewin is also a
participant. In 2010, the collaboration between
KWR and Wetsus was intensified, and KWR
started a location in Leeuwarden (see right).
The Wetsus programme focuses on breakthrough
technology, working in close collaboration with
the private sector. KWR’s activities are driven
primarily by the knowledge questions raised by
end-users, hence KWR forming an important link
with the practical application of new technologies.
KWR werkt binnen TTI-W aan tien projecten. Voorbeelden van
resultaten uit 2010, inclusief spin-off effecten, zijn:
• De optimalisatie van een UV-reactor, UV-lampen en een
onthardings reactor met behulp van stromingsberekeningen aan
de hand van CFD-technieken.
• De opstart van de eerste full-scale installatie gebaseerd op het
AiRO-proces bij Evides. AiRO reinigt verticaal opgestelde
membraanmodules door middel van een lucht/watermengsel.
Het onderzoek richt zich op de mechanismen van de lucht/waterspoeling
en de langetermijneffecten hiervan.
Andere projecten binnen TTI-W richten zich onder andere op: faalmechanismen
van verbindingen van PVC-leidingen, het ontwikkelen
van ontzouting via Reversed Osmosis met ultrahoge opbrengst,
de ontwikkeling van een toxiciteitssensor (zie pagina 42), maatregelen
tegen putverstopping en de ondergrondse opslag van
energie.
KWR works on ten projects within Wetsus. Here
are some examples of the results of the work in
2010, including spin-off effects:
• The optimisation of a UV reactor, UV lamps and a
water softening reactor, using flow computations
based on CFD techniques.
• The start-up of the first full-scale installation
based on the AiRO process at Evides. AiRO cleans
vertically-positioned membrane modules using
an air/water mixture. The research is directed at
the mechanisms of the air/water cleaning and
its long-term effects.
Other subjects being researched at Wetsus include:
failure mechanisms of joints in PVC mains; the
development of desalination via reverse osmosis
with ultra-high yields; the development of a toxicity
sensor (see page 42); measures to prevent well
clogging; and the underground storage of energy.

Bridging Science to Practice
Contact
Jos Boere
jos.boere@kwrwater.nl
KWR-vestiging in
Leeuwarden
KWR heeft sinds april 2010 een
vestiging in Leeuwarden. Het Science
Center Johannes de Doper biedt
onderdak aan het Friese kantoor
van KWR.
Vanuit deze vestiging richt KWR zich op onderzoeksprojecten en
werkt daarbij nauw samen met lokale partijen in de waterketen,
waaronder Wetterskip Fryslân, Vitens en gemeenten. Hierin past het
lectoraat van KWR-collega Maarten Nederlof, principal scientist,
bij hogeschool Van Hall Larenstein en zijn deeltijd-detachering als
themacoördinator bij Wetsus.
KWR location in Leeuwarden
KWR has had a location in Leeuwarden since April 2010. This KWR
Friesian office is located in the Johannes de Doper Science Centre. From
this base, KWR carries out research projects in which it collaborates
closely with local water cycle partners, including Wetterskip Fryslân,
Vitens and municipalities. What also falls under KWR’s Leeuwarden
activities are the lectureship of our KWR colleague, Maarten Nederlof,
Principal Scientist, at the Van Hall Larenstein college, and his parttime
secondment as Wetsus theme coordinator.
79
Nieuwe technologie toepassen
Application of new technologies
Bij de keuze om in Leeuwarden een kantoor te openen, heeft
na drukkelijk meegespeeld dat Provincie Fryslân watertechnologie
tot speerpunt heeft benoemd. Jos Boere, manager Watertechnologie
van KWR: “KWR is gewend om veel onderzoek in samenwerking met
eindgebruikers (drinkwaterbedrijven, industrie, waterschappen)
te doen. Vanuit die rol vormen we een belangrijke schakel bij het
toepassen en implementeren van nieuwe technologie.”
Complementair in projecten
Om innovaties toepasbaar te maken, zijn het uitwisselen van ervaringen
en samenwerking een must. Zo werkt KWR mee aan het
opstellen van een provinciaal innovatieplan gericht op doelmatigheid
en duurzaamheid in de Friese waterketen. Daarnaast trekken
KWR en Wetsus nu bij meer dan tien projecten samen op; verder zijn
in de loop van 2010 gezamenlijk nieuwe projecten gestart rond
thema’s als ontzouten van brak- en zeewater en agri-toepassingen.
Maarten Nederlof: “Het lectoraat biedt de mogelijkheid om toepassingsgerichte
onderzoeksprojecten in de waterketen op te zetten
samen met het HBO. Hier liggen met name kansen in de woning:
‘na de watermeter’ en ‘voor het afvoerputje’. ”
The decision to open an office in Leeuwarden was strongly influenced by
the decision of the Province of Friesland to select water technology as one
of its policy spearpoints. Jos Boere, Manager, Water Technology, at KWR,
explains that “KWR is used to conducting research jointly with end users
(drinking water companies, industry, waterboards). When we play this role,
we form an important link in the application and implementation of new
technologies.”
Complementary projects
To make innovations practically applicable, the exchange of experience
and working together are essential. This is how KWR is participating in
setting up a provincial innovation plan targeting the efficiency and
sustainability of the Friesian water cycle. Furthermore, KWR and Wetsus
are together busy with more than ten projects — in 2010, new joint
projects were started on themes such as desalination of brackish water and
seawater, and agricultural applications. “The lectureship offers the
opportunity,” adds Maarten Nederlof, “of setting up application-oriented
research projects in the water cycle together with the Higher Vocational
Education system. In this context, the opportunities are particularly
interesting in the home: ‘after the water meter’ and ‘before the drain’.”

Duurzaam | Sustainable water
Waterschappen
en overheden
Contact
Matthijs Bonte
matthijs.bonte@kwrwater.nl
Jan Hofman
jan.hofman@kwrwater.nl
TUD, RIONED, STOWA, Waternet, WML
KWR doet onderzoek voor verschillende overheden,
zoals provincies en ministeries. Daarnaast voert
KWR onderzoek uit voor de waterschappen en hun
onderzoeksorganisatie STOWA.
Waterboards and
governments
KWR conducts research for various government
bodies — such as the municipalities, provinces
and ministries — in addition to the waterboards
and their research organisation, STOWA.
80 In 2010 heeft KWR een aantal projecten gerealiseerd met thema’s
als energie en hergebruik, te weten:
• Overzicht energiegebruik in de stedelijke waterketen (in
samenwerking met Waternet, en WML). Een belangrijke conclusie
uit dit onderzoek is dat de energie om het water te verwarmen
(bad, douche, wasmachine) een veelvoud is van de energie nodig
voor zuivering van drink- en afvalwater
• Sewer Mining en Dynamische Filtratie voor het concentreren van
organische stof in afvalwater, nodig voor het winnen van biogas
uit afvalwater.
• Scenariostudies van hergebruik (industrieel) water en
terugwinning warmte.
In het rapport ‘Ordening van de ondergrond’ dat KWR afgelopen
jaar in opdracht van het (toenmalige) ministerie van VROM (tegenwoordig
Ministerie van Infrastructuur en Milieu) maakte, staan
handvatten voor het gebruik van de bodem. Warmte-koudeopslagsystemen
(WKO) spelen hierin een grote rol, aangezien het
aantal WKO in de ondergrond explosief groeit.
Daarnaast is met meerdere organisaties samengewerkt op het
terrein van de waterketen. Zo ondersteunt KWR RIONED in zijn
initiatief voor een leerstoel Riolering aan de TU Delft. Activiteiten
in het kader van de leerstoel starten in 2011.
In 2010, KWR completed a number of projects with
themes such as energy and water, and water
re-use, namely:
• A thorough energy evaluation of the urban
water cycles (in collaboration with Waternet and
WML). One of the project’s key conclusions was
that the energy used for water heating (for
baths, showers, washing machines) far exceeds
the operational energy required to treat drinking
water and wastewater.
• Sewer Mining and Dynamic Filtration to concentrate
organic material in waste water, which
is necessary to produce energy from waste water
by biogas formation or incineration.
• Scenario studies for water reuse for industrial
applications and heat recovery.
The ‘Regional planning for the underground’
report prepared by KWR last year for the Ministry
of Housing, Spatial Planning and the Environment
(currently Ministry of Infrastructure and Environment)
contains guiding principles for sustainable
use of the underground. Aquifer thermal energy
storage (ATES) systems play a significant role in
this regard, as their number is growing explosively.
In addition, collaborative work was carried out
with several organisations in the water cycle.
KWR supports RIONED in its initiative to establish
a Sewerage chair at Delft University of Technology
— the activities connected to this chair begin
in 2011.

Bridging Science to Practice
Contact
Wim van Vierssen
wim.van.vierssen@kwrwater.nl
www.ucad.nl
81
UCAD — Utrecht Centrum voor Aarde
en Duurzaamheid
KWR vormt samen met de Universiteit Utrecht, TNO, KNMI en Deltares
sinds december 2009 het samenwerkingsverband UCAD. UCAD wil een brug
slaan tussen het mondiale duurzaamheidsvraagstuk en praktische maatschappelijke
problemen. In 2010 heeft het UCAD diverse symposia georganiseerd
over het thema duurzaamheid, zoals het symposium ‘Nederland krijgt
nieuwe energie’ en het symposium ‘Waar is de duurzame agenda gebleven?’.
Eind 2010 is oud-minister Jacqueline Cramer tot directeur van het UCAD
benoemd.
UCAD — Utrecht Centre for Earth and Sustainability
KWR, Utrecht University, TNO, KNMI and Deltares have, since December 2009, made
up the UCAD collaboration. Its aim is to build bridges between global sustainability
issues and practical, societal problems. In 2010, the UCAD organised various symposia on
the theme of sustainability – for example, those entitled ‘The Netherlands gets new
energy,’ and ‘What’s happened to the sustainability agenda?’ In late 2010, former Dutch
minister, Jacqueline Cramer, was named director of the UCAD.

Duurzaam | Sustainable water
Contact
Jan Hofman
jan.hofman@kwrwater.nl
Waternet, WML
Asellus
82 Asellus werkt vooral aan thema’s als klimaat, energie en hergebruik
van water. Het onderzoeksprogramma brengt de verschillende
onderdelen van de watercyclus inhoudelijk bij elkaar en stimuleert
lokale samenwerking tussen partners in de waterketen. Binnen
Asellus werken Waternet en Waterleidingmaatschappij Limburg
samen. In 2011 wordt de samenwerking voortgezet onder de naam
‘Onderzoeksplatform Watercyclus’ (OPWC).
Binnen Asellus zijn in 2010 de volgende onderzoeken uitgevoerd:
• Onderzoek naar de emissie van broeikasgassen in de watercyclus.
De resultaten worden in 2011 gerapporteerd.
• Het in beeld brengen van de energiebalans van de watercyclus.
Hieruit bleek opnieuw dat de warmte die in huishoudens wordt
toegevoegd een belangrijke component is van de totale
energiehuishouding.
• Onderzoek naar de drijvende krachten voor hergebruik rwzieffluent
voor de industrie.
• Een literatuurstudie naar Dynamische Filtratie voor STOWA.
Met deze resultaten is een groot ontwikkelproject opgezet met
subsidie van AgentschapNL.
• Emissie van koper in de watercyclus. Gebleken is dat de belangrijkste
emissies - bovenleidingen van trams en vuurwerk
— niet rechtstreeks te beïnvloeden zijn door maatregelen bij
de zuivering van drink- en afvalwater.
The Asellus research programme focuses primarily on themes such as
climate, energy and water reuse. It integrates the various components of
the water cycle, and stimulates local collaborations between water cycle
partners. Waternet and Water Supply Company Limburg work together
within Asellus. In 2011, the collaboration is to be continued under the name
of ‘Watercycle Research Platform’ (WRP).
The following activities were conducted within Asellus in 2010:
• Research into the greenhouse gas emissions of the water cycle.
The results will be presented in 2011.
• An analysis of the water cycle’s energy balance. This again demonstrated
that the heat added in households is an important part of the total energy
consumption in the water cycle
• Research into the drivers for the WWTP effluent reuse by industry.
• A literature survey of Dynamic Filtration for STOWA. On the basis of
the results, a large development project was set up with a subsidy from
NL Agency.
• Research into copper emissions in the water cycle. It would seem that
the most significant emission sources — overhead tram-lines and fireworks
— cannot be directly influenced by adapting operation during
water or wastewater treatment.

Bridging Science to Practice
Contact
Irene Vloerbergh
irene.vloerbergh@kwrwater.nl
Brabant Water, Waterschap de Dommel,
TNO, Philips
HeliXeR
83
KWR, Brabant Water, Waterschap de Dommel, TNO en Philips vormden
in 2010 het samenwerkingsverband HeliXeR. HeliXeR ontwikkelt
business cases voor innovaties op het gebied van Water & Gezondheid
en biedt daarmee oplossingen voor behoeften vanuit de markt,
op het gebied van water en gezondheid.
Voorbeelden van HeliXeR-cases in 2010 zijn:
• Coli-case: KWR droeg bij aan een eenvoudige test voor
ontwikkelings landen, waarmee E.coli-bacteriën in drinkwater zijn
te vinden. Begin 2010 is deze case afgerond. Hoewel uit de marktverkenning
bleek dat deze test bestaande tests niet vervangt, heeft
de case geleid tot het verder ontwikkelen van de technologie voor
laboratoria.
• Dehydratie bij ouderen: hoe voorkom je uitdroging bij ouderen?
KWR droeg bij aan het in kaart brengen van het probleem en mogelijke
oplossings richtingen. In workshops met onder andere de GGD
en Brabant Water zijn de belangrijkste oplossingsrichtingen uitgewerkt
en is er gestart met de realisatie.
• Biophys: een innovatieve combinatie van vergistingsmethoden
waarmee meer slib omgezet kan worden in energie. Zo blijft
minder restafval over en wordt er meer energie opgewekt.
Eind 2010 is besloten de missie van HeliXeR verder aan te scherpen
en de focus te verleggen naar het lokale en regionale MKB. KWR is
bij dat proces nauw betrokken. Een doorstart van HeliXeR wordt in
dat verband overwogen.
In 2010, KWR, Brabant Water, Waterboard de Dommel, TNO and Philips
formed the HeliXeR collaboration. HeliXeR develops business cases for innovations
in the field of Water and Health, providing solutions to needs
expressed in the market.
Examples of HeliXeR cases in 2010 are:
• Coli case: KWR contributed to a technology assessment study for a simple
test for rapid detection of E.coli bacteria in drinking water in developing
countries. This case was concluded in early 2010. Although the study indicated
that the test would not replace existing ones, the case did lead to
further development of the technology for laboratories.
• Dehydration in the elderly: how to prevent it? KWR contributed to the
delineation of the problem and definition of solution paths. The most
important solution paths were elaborated in workshops with GGD
(Municipal Health Authority) and Brabant Water among others, and a
beginning was made with the realisation.
• Biophys: an innovative combination of digestion methods to optimise
disintegration processes and increase energy efficiency. The result: less
waste and more energy.
At the end of 2010 HeliXeR’s mission was revised and it was decided to shift
its focus to local and regional SMEs. KWR’s close involvement has contributed
to possibilities for a new start for HeliXer, which is currently under
consideration.

Jaarverslag | Annual report 2010
Flexibiliteit voor werknemer
steeds belangrijker
Bij KWR werken 170 medewerkers hard aan onderzoek naar schoon
en veilig drinkwater. Deze medewerkers zijn het kapitaal van KWR.
De stafdienst Human Resources (HR) faciliteert medewerkers om
zo goed mogelijk onderzoek te kunnen doen.
84
“Wij adviseren, maken beleid, stimuleren de ontwikkeling van
medewerkers en ondersteunen leidinggevenden”, vertelt Harmke
van Oene, hoofd HR. In januari 2010 is het Inzetbaarheidsbudget (IB)
ingevoerd en is de start van het Flexibel Arbeidsvoorwaarden Budget
(FAB, invoering per 1 januari 2011) voorbereid. Daarnaast is er een
thuiswerkregeling vastgelegd. “Met meer flexibiliteit vergroten
medewerkers hun eigen inzetbaarheid. Dat is het doel van de nieuwe
regelingen binnen de CAO”, zegt Van Oene.
Inzetbaarheidsbudget en FAB
Met het Inzetbaarheidsbudget krijgen medewerkers meer ruimte,
bijvoorbeeld voor kinderen, een cursus, een sabbatical,
mantelzorg of om het wat rustiger aan te doen op latere leeftijd.
Het IB vervangt de eerdere regelingen op dit gebied. In het FAB
komen arbeidsvoorwaarden bij elkaar die medewerkers nu gespreid
ontvangen, zoals vakantiegeld, eindejaarsuitkering en levensloopbijdrage.
Dit FAB-budget vormt ongeveer 16% van het salaris.
Medewerkers hebben nu vrije keuze om zelf te bepalen wanneer ze
dit willen ontvangen. Van Oene: “We bieden meer mogelijkheden.
Dat maakt ons tot een aantrekkelijke werkgever.”
Kennis in beweging
Van Oene: “Als kennisinstituut is het is belangrijk om in beweging
te blijven, om vaardigheden en kennis op te blijven doen, je persoonlijk
te blijven ontwikkelen. In 2010 werden daarom naast groepstrainingen
als Engels en persoonlijke effectiviteit ook veel individueel
gerichte cursussen aangeboden. Voor de toekomst willen we
dit nog meer gestructureerd aanpakken, bijvoorbeeld door per
functieprofiel een pakket cursussen aan te bieden.”
Flexibility for staff
increasingly important
KWR’s staff of 170 work hard on research
into clean and safe drinking water. These
profession als constitute KWR’s capital.
The Human Resources department is dedicated
to providing the best conditions to facilitate
this research. “We advise, develop policies,
stim ulate staff development and support
management,” says Harmke van Oene,
Head of HR.
In January 2010, the Availability Budget was
instituted and preparations were made for the
start of the Flexible Terms and Conditions of
Employment Budget (FAB), which is to be
introduced on 1 January 2011. A working-athome
scheme was also established. “The greater
flexibility allows our staff members to increase
their own employability. That is the objective
of the new arrangement within the Collective
Agreement,” says Van Oene.
Availability Budget and FAB
Under the Availability Budget (AB), staff members
are given more space — for example, for
children, courses, sabbaticals, volunteer work, or
to take it a little easier when they get older. The
AB replaces the former arrangement in this area.
Under the FAB, work benefits that are currently
received separately — such as holiday pay, Christmas
bonus and life-span contribution — are
combined. This FAB budget represents about 16%
of the salary. Staff members are now free to

Bridging Science to Practice
Contact
Harmke van Oene
harmke.van.oene@kwrwater.nl
choose when they receive it. “By offering
more options,” says Van Oene, “we’re making
KWR a more attractive place to work.”
Nadine Fomenko — adviseur | consultant HR
Knowledge on the move
“As part of a knowledge institute, it is
important for our people to evolve constantly,”
says Van Oene, “to continuously acquire new
skills and knowledge, and develop personally. For
this reason, in 2010, apart from group training
sessions, such as in English and in personal
effectiveness, we offered many individuallytargeted
courses. In the future, we would like to
do this in an even more structured manner —
for instance, by offering a package of courses
for each position profile.”
Sonja Mous — adviseur | consultant HR
85
“We bieden meer mogelijkheden.
Dat maakt ons tot
een aantrekkelijke werkgever.”—
Harmke van Oene
Harmke van Oene — teamleider | team leader
Team Human Resources
Ride for the Roses
Op zondag 5 september 2010 werd de 13e Ride for
the Roses gereden. Deze gesponsorde wielertour
zamelt geld in voor KWF Kankerbestrijding. KWR
stond met een team van twintig deelnemers aan
de start in Venlo. In totaal bracht ons team 4745
euro bijeen voor het goede doel en stond hiermee
op derde plaats van de ruim honderd bedrijven
die meededen. De opbrengst komt volledig ten
goede aan KWF kankerbestrijding.
Ride for the Roses
On Sunday, 5 September 2010, the 13th Ride for Roses
was held. This sponsored cycle tour collects funds for the
Dutch Cancer Society’s anti-cancer campaign. KWR was
on the starting line in Venlo with a team of twenty
participants, who succeeded in collecting a total of €4,745
for the battle against cancer – a third-place performance
among the more than one hundred companies taking
part. The funds collected were directed entirely to the
Dutch Cancer Society’s campaign.

Jaarverslag | Annual report 2010
RvC-gegevens 2010 | Supervisory
Board information, 2010
De Raad van Commissarissen van KWH Water
B.V. wordt gevormd door | The Supervisory Board
of KWH Water B.V. consists of:
Ir. R.G. Campen MSc (1946)
secretaris | Secretary
88
Ir. D. Luteijn MSc (1943)
voorzitter | Chairman
Directeur/toezichthouder | Director/supervisor
Eerste benoeming | First appointment: 16-11-2006;
tweede benoeming | second appointment:
01-07-2010; benoemd tot | appointed until:
01-07-2014.
Overzicht nevenfuncties | Other positions:
Directeur | Director Luteijn Interim Toezicht en
Procesbegeleiding L.I.T.P. b.v.
Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,
Supervisory Board, Zeeuwse Verzekeringen N.V.
Voorzitter Bestuur | Executive Chairman,
Nederlandse Algemene Keuringsdienst NAK
Voorzitter Raad van Toezicht | Chairman,
Supervisory Board, Beleggingsfonds Fagoed N.V.
Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,
Supervisory Board, N.V. WesterscheldeTunnel
Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,
Supervisory Board, KanaalKruisingSluiskil
(KKS) B.V.
Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,
Supervisory Board, Koninklijke Prins &
Dingemanse B.V.
Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,
Supervisory Board, MolconInterwheels B.V.
Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,
Supervisory Board, Saver N.V.
Lid Raad van Toezicht | Member, Supervisory
Board, Hogeschool Zeeland
Voormalig voorzitter Raad van Bestuur | Former
Chairman of the Executive Board, DHV
Eerste benoeming | First appointment: 16-11-2006,
tweede benoeming | second appointment:
01-07-2010; benoemd tot | appointed until
01-07-2014.
Overzicht nevenfuncties | Other positions:
Voorzitter Commissie Ontwikkelingslanden (COL) |
Chairman, Developing Countries Committee
(COL), VNO-NCW
Lid Raad van Toezicht | Member, Supervisory
Board, Delft Cluster
Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,
Supervisory Board, INBO (adviseurs, stedenbouwkundigen,
architecten)
Lid | Member, FIDIC Integrity Management
Committee – (International Federation of
Consulting Engineers)
Lid Raad van Commissarissen | Member,
Supervisory Board, B&A Groep (beleid en advies)
Voorzitter jury | Jury Chairman, Erfgoed Prijs
Leusden – Woningstichting Leusden, Historische
Kring Leusden, Stichting Architectuur
Voorzitter | Chairman, Advies Commissie |
Advisory Committee ORIO
(Ontwikkelingsrelevante Infrastructuur
Ontwikkeling | Facility for Infrastructure
Development) – Ministerie van Buitenlandse
Zaken/EVD | Dutch Ministry of Foreign Affairs/
EVD
Lid | Member, Commissie Brandkranen en
Nadeelcompensatie – Vitens
Lid Raad van Commissarissen | Member,
Supervisory Board, Woonbron Woningcorporatie
Lid | Member, Supervisory Board, Raad van
Commissarissen De Rederij BV

Bridging Science to Practice
Drs. P. Jonker (1950)
Prof. dr. ing. S. Schaap PhD (1946)
Ir. P. Vermaat, MSc MBA (1965)
Directeur | Director, Dunea
Eerste benoeming | First appointment:
29-06-2006; benoemd tot | appointed until:
01-07-2011
Overzicht nevenfuncties | Other positions:
Voorzitter | Chairman, Werkgeversvereniging
Waterbedrijven (WWb) | Water Company
Employers’ Association (WWb)
Lid | Member, Executive Committee EUREAU
Bestuurslid | Member, Executive Board,
Alfred Mozer Stichting
Voormalig dijkgraaf | Former Dike Reeve,
Waterschap Groot Salland | Waterboard Groot
Salland en voormalig voorzitter | and former
Chairman, Unie van Waterschappen
Eerste benoeming | First appointment:
01-07-2008; benoemd tot | appointed until:
01-07-2012.
Overzicht nevenfuncties | Other positions:
Hoogleraar | Professor, Waterpolicy & Governance,
Technische Universiteit Delft / Wageningen UR
Lid Eerste Kamer Staten Generaal | Senator in the
Dutch Parliament
Docent filosofie | Lecturer in philosophy,
VU Amsterdam
‘Dozent’ | ‘Lecturer’, Philosophie Karel Universiteit
Praag
Eigenaar-directeur bedrijven in Nederland,
Tsjechië en Oekraïne: op gebied van landbouw,
agrarische consultancy en onroerend goed |
Owner-director of agricultural, agrarian consultancy
and real-estate companies in the
Netherlands, the Czech Republic and Ukraine
Voorzitter | Chairman, Netherlands Water
Partnership (NWP)
Algemeen directeur | General
Director, Evides N.V.
Eerste benoeming | First appointment:
01-01-2010; benoemd tot | appointed until:
01-07-2011.
Overzicht nevenfuncties | Other positions:
Lid Raad van Commissarissen | Member,
Supervisory Board, Delfluent B.V
Bestuurslid | Member, Executive Board,
Stichting Wateropleidingen
89

Jaarverslag | Annual report 2010
Geconsolideerde balans voor winstbestemming
per 31-12-2010 | Consolidated balance sheet before
appropriations for profit 31-12-2010
Bedragen x € 1000 | Amount x € 1,000 2010 2009
Activa | Assets
Vaste Activa | Fixed Assets
Materiële vaste activa | Tangible fixed assets 6.206 6.498
90
Vlottende activa | Current assets
Onderhanden opdrachten | Work in progress 2.253 2.006
Debiteuren | Receivables 3.006 2.778
Overige vorderingen en overlopende activa |
Other prepayments and accrued income 350 341
5.609 5.125
Liquide middelen | Cash and cash equivalents 6.422 7.317
Totaal activa | Total assets 18.237 18.940
Passiva | Liabilities
Eigen vermogen | Shareholders equity
Nominaal kapitaal | Nominal capital 155 155
Agioreserve | Share premium reserve 7.763 7.763
Overige reserves | Other reserves 2.631 1.770
Bestemde reserve innovatie | Innovation reserve 624 379
Resultaat lopend jaar | Net income current year 640 1.106
11.813 11.173
Voorzieningen | Provisions
Reorganisatie | Reorganisation 16 101
Pre-FPU | Pre-Flexibel pension and retirement scheme 27 74
Diensttijdgratificatie | Long-service bonus 194 159
237 334
Kortlopende schulden | Current liabilities
Crediteuren | Payables 698 1.340
Belastingen en sociale lasten | Taxes and national insurance contributions 425 547
Overige schulden en overlopende passiva | Other debt and accrued liabilities 5.064 5.546
6.187 7.433
Totaal passiva | Total liabilities 18.237 18.940

Bridging Science to Practice
Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2010
Consolidated profit and loss account 2010
Bedragen x € 1000 | Amount x € 1,000 2010 2009
Netto omzet | Net turnover 17.357 16.186
Mutatie onderhanden werk | Movement in work in progress 247 265
Overige bedrijfsopbrengsten | Other operating revenues 600 773
Bedrijfsopbrengsten | Total revenues 18.204 17.224
Lonen en salarissen | Salaries 7.476 7.164
Sociale lasten en pensioenpremies | National insurance and
pension contributions 1.989 1.807
Overige personeelskosten | Other personnel expenses 1.016 1.031
Afschrijvingskosten | Depreciation 833 723
Subcontracting | Subcontracting 2.624 2.354
Overige bedrijfskosten | Other operating expenses 3.704 3.132
91
Bedrijfskosten | Total operating expenses 17.642 16.211
Bedrijfsresultaat | Earnings before interest and taxes 562 1.013
Rentebaten | Interest income 78 93
Financiële baten en lasten | Net interest income 78 93
Netto resultaat | Net income 640 1.106

Jaarverslag | Annual report 2010
Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2010
Cash flow statement 2010
Bedragen x € 1000 | Amount x € 1,000
Kasstroom uit operationele activiteiten 2010 2009
Cash flow from operating activities
Bedrijfsresultaat | Earnings before interest and taxes 562 1.013
92
Aanpassingen voor | Adjustments for:
· afschrijvingen | depreciation 833 723
· dotaties voorzieningen | addition to provision 35 254
· onttrekkingen aan voorzieningen | withdrawal from provision -25 -69
· vrijval voorzieningen | provision release -107 - 29
Veranderingen in werkkapitaal | Movement in working capital:
· toe-/afname handelsvorderingen | in-/decrease trade account receivables -228 -902
· toe-/afname overlopende activa | in-/decrease accrued income -9 -2
· toe-/afname voorraad onderhanden werk | in-/decrease work in progress -247 265
· toe-/afname handelscrediteuren | in-/decrease trade account payables -642 491
· toe-/afname belastingen en sociale premies | in-/decrease taxes and national
insurance contributions -122 329
· toe-/afname overlopende passiva | in-/decrease accrued liabilities -482 196
Kasstroom uit bedrijfsoperaties | Cash flow from business operations -432 1.739
Ontvangen interest | Interest received 78 93
Kasstroom uit operationele activiteiten | Cash flow from operating activities -354 1.832
Kasstroom uit investeringsactiviteiten
Cash flow from investment activities
Investeringen in materiële vaste activa | Investment in tangible fixed assets -541 -1.103
Desinvesteringen in materiële vaste activa | Disinvestment in tangible fixed assets 0 0
Kasstroom uit investeringsactiviteiten | Cash flow from investment activities -541 -1.103
Netto kasstroom | Net cash flow -895 729

Bridging Science to Practice
Aandeelhouders KWR en voorzieningsgebieden
KWR shareholders and areas of supply
74
KWR 2009
74
74
KWR 2009
KWR 2009
Aandeelhouders Shareholders KWR KWR
Aandeelhouders
Shareholders
74
KWR 2009
Aandeelhouders Shareholders KWR KWR
Aandeelhouders Shareholders KWR KWR
Aandeelhouders Shareholders KWR KWR
368.10jvs-gridV15.indd 74
bron: VEWIN kerngegevens drinkwater
2010 | source: VEWIN drinking water
key figures 2010
368.10jvs-gridV15.indd 74
368.10jvs-gridV15.indd 74
74
KWR 2009
Aandeelhouders Shareholders KWR KWR
1/6/10 9:53 AM
1/6/10 9:53 AM
368.10jvs-gridV15.indd 74
Drinkwaterproductie in miljoen m³ (per bedrijf 2009)
Drinking water production in million m³
(by company 2009)
93
368.10jvs-gridV15.indd 74
343
368.10jvs-gridV15.indd 74
1/6/10 9:53 AM
368.10jvs-gridV15.indd 74
181 177
88
86 75 71
45 368.10jvs-gridV15.indd 74
31
44
1/6/10 9:53 AM
1/6/10 9:53 AM
Waterleidingbedrijf
Groningen
WMD water
Vitens
PWN
Waternet
Dunea
Oasen
Evides
368.10jvs-gridV15.indd 74
Brabant Water
WML
1/6/10 9:53 AM
Ontwikkeling energiegebruik voor productie en
distributie | Changes in energy usage for production
and distribution
Ontwikkeling drinkwaternet
Changes in the drinking water network
Totaal in kWh/m³ Total in kWh/m³
Duurzame energie Sustainable energy
x 1.000 km
60
40
PVC
0,45
0,47
0,48
0,49
0,50
80%
30
20
Asbestcement
4,4%
14,8%
25%
32,7%
10
0
Overig
Gietijzer
1998 2001 2004 2007 2010
1992
1998 2004 2010

Jaarverslag | Annual report 2010
BTO Rapporten | Reports 2010
94
KWR doet binnen het Bedrijfstakonderzoek (BTO)
onderzoek voor de gezamenlijke drinkwaterbedrijven.
De rapporten die uit de verschillende deelonderzoek
en voortkomen, vindt u in onderstaand
overzicht. De meeste publicaties zijn te bestellen
bij de KWR-bibliotheek.
KWR conducts research within the joint research
programme for the entire water sector. You will
find the reports produced by the different component
research projects in the overview below.
Most of these publications can be ordered from
the KWR library.
Watersystemen | Water systems
Watertechnologie | Water technology
Waterkwaliteit | Water quality
KPM
Bartholomeus, R.P. (2010). Verkenning bepaling
droogteschade, BTO 2010.039(s)
Beuken, R. (2010). Softwarepakketten voor de
ondersteuning van saneringsbeslissingen van
leidingen, BTO 2010.033
Beuken, R. (2010). Toepasbaarheid van CARE-W
voor waterbedrijven; Evaluatie pilot bij Dunea,
BTO 2010.007
Beuken, R. (2010). Leidingen vervangen of niet,
hoe neem je een goede beslissing? Verslag
workshop 8 december 2009, BTO 2010.014(s)
Beuken, R. (2010). BTO Symposium
Waterdistributie III “Asset Management in
Bedrijf”, BTO 2010.055(s)
Blokker, E.J.M., van de Ven, B.M., Tankerville, M.,
Mesman, G.A.M. (2010). Invloed coating grijs
gietijzeren leidingen op drinkwaterkwaliteit,
BTO 2010.044
Groenendijk, M., Frijns, J., van Leerdam, R.,
Nederlof, M. (2010). Cradle to Cradle Drinkwaterbehandeling:
Hype of Uitdaging? BTO
workshop Drinkwaterbehandeling, 25 mei 2010,
BTO 2010.032(s)
Heijnen, L., Wullings, B.A. (2010).
Kwaliteitsborging bij Real-time PCR methoden,
BTO 2010.022(s)
Hijnen, W., Lahondes, S., Asgadaouan, A.,
van der Kooij, D. (2010). Ontwikkeling van een
laboratoriumtest ter bepaling van de effectiviteit
van reinigingsmiddelen en procedures om
biofilms te verwijderen, BTO 2010.047
Hofman-Caris, C.H.M., Harmsen, D.J.H.,
van Leerdam, R. (2010). Feasibility study of
combined ozone and UV systems (DOPFR-UV),
BTO 2010.003
Hummelen, A.M., Sulmann, G. (2010).
BTO programma 2010-2012 BTO 2010.001
Bonte, M., Meerkerk, M. (2010).
Bodemverontreinigingen en risico’s voor
drinkwatervoorziening BTO 2010.053(s)
Cirkel, D.G., Rambags, F. (2010). Veldproeven
ontwikkelen van PVC- en RVS filters met de
Jetmaster, BTO 2010.010(s)
de Kater, H., Beuken, R., Vogelaar, A. (2010).
Inspectietechnieken voor rationeel saneringsbeleid
van leidingnetten, BTO 2010.013
Eltzov, E., Marks, R., Heringa, M.B. (2010). First
tests with a prototype flow-through real-time
bacterial toxicity sensor for water
contaminants, BTO 2010.030
Leunk, I., Raat, K.J., von Asmuth, J. (2010).
Snel en nauwkeurig detecteren van putverstopping
met tijdreeksanalyse (Menyanthes), BTO
2010.036(s)
Medema, G.J., Teunis, P., Blokker, M., Deere, D.,
Davison, A., Charles, P., Loret, J.-F. (2010).
Risk assessment of Cryptosporidium in drinking
water, BTO 2010.005
Medema, G.J., van der Wielen, P., van der Kooij,
D. (2010). BTO programma Microbiologie 2010-
2012, BTO 2010.004(s)
Meerkerk, M.A., Kroesbergen, J. (2010).
Hygiënecode Drinkwater; Opslag, transport
en distributie, BTO 2001.175

Bridging Science to Practice
Contact
Pim Bogaerds | pim.bogaerds@kwrwater.nl
Joni Keessen | joni.keessen@kwrwater.nl
Mesman, G.A.M., Meerkerk, M.A. (2010). Quick
scan coating GGIJ en staal, BTO 2010.002(s)
Mesters, C., Sulmann, G. (2010). BTO we maken
het samen, BTO 2010.009
Oesterholt, F., Cornelissen, E.R. (2010).
Karakterisering, effecten en verwijdering
van NOM; Samenvatting NOM-gerelateerd
onderzoek, BTO 2010.008
Paalman, M.A.A. (2010). Europese Kaderrichtlijn
Bodem (KRB); Kansen voor de kwaliteit van
drinkwater, BTO 2010.052(s)
Pieterse-Quirijns, I. (2010). Science and practice
in water distribution systems, BTO 2010.050(s)
Raat, K.J., Kooiman, J.W. (2010). Brak grondwater:
voorbereiding pilots Noardburgum en
Zevenbergen. Achtergrond, kennis en
ervaringen uit de voorbereidende fase 2002-
2009, BTO 2010.034(s)
Rambags, F., Cirkel, D.G., van der Hoeven, I.,
Rothuizen, R. (2010). HDDW testwinning
Nieuwegein; Proefboring naar de geschiktheid
van horizontaal gestuurd boren voor de aanleg
van drinkwaterputten, BTO 2010.028(s)
Rambags, F., Cirkel, D.G., van der Hoeven, I.,
Rothuizen, R., Pittens, B. (2010). HDDW: van
concept tot realisatie; Overzicht van onderzoeken
verricht in het kader van het HDDW
project, BTO 2010.029
Runhaar, J., Bartholomeus, R.P., Cirkel, D.G.
(2010). Invloed grondwaterstanden op standplaatscondities
en vegetatie, BTO 2010.043(s)
Stuyfzand, P.J. (2010). Modellering kwaliteit
ondiep (duin)grondwater en ontkalking,
inclusief effecten van atmosferische depositie,
klimaatverandering en kustuitbreiding:
DUVELCHEM, BTO 2010.031(s)
Sulmann, G. (2010). Jaarverslag BTO 2009;
Hoogtepunten uit het bedrijfstakonderzoek,
BTO 2010.037
Valster, R.M., Wullings, B.A., Bakker, G.L., van
der Kooij, D. (2010). Vrijlevende protozoa in het
reine water en in het distributiesysteem van
twee grondwaterpompstations, BTO 2010.019
van Beek, C.G.E.M. (2010). Cause and prevention
of clogging of wells abstracting groundwater
from unconsolidated aquifers, BTO 2010.041
van Daal, K., Raterman, B. (2010). GIS bij
waterleidingbedrijven; fase 1 Inventarisatie
en visie, BTO 2010.025
van de Vossenberg, J. (2010). Snelle optische
detectie van Escherichia coli in drinkwater,
BTO 2010.006
van der Aa, N.G.F.M., Dijkman, E., Bijlsma, L.,
Emke, E., van de Ven, B.M., van Nuijs, A.L.N.,
de Voogt, P. (2010). Drugs of abuse and
tranquilizers in Dutch surface water, drinking
water and wastewater; Results of screening
monitoring 2009, BTO 2011.023, RIVM Report
703719064/2010
van der Gaag, B. (2010). Development of a
prototype Chemical-Optical Sensor for the
Detection of Organic Micro-Pollutants in
Drinking Water, BTO 2009.019
van Leerdam, J.A., Hogenboom, A., van der Kooi,
M., de Voogt, P. (2010). Determination of polar
1H-benzotriazolen and benzothiazolen in water
by solid-phase extraction and liquid chromatography
LTQ FT Orbitrap mass spectrometry,
BTO 2009.020
van Wezel, A.P., Morinière, V., Emke, E.,
Hogenboom, A.C. (2010). Quantifying fullerene
C60 including transformation products in water
with LC LTQ Orbitrap MS and application to
environmental samples, BTO 2010.027
Vloerbergh, I., van Thienen, P. (2010).
Controlemethodiek afsluiters, BTO 2010.020
Vogelaar, A., Blokker, E.J.M. (2010). Particle
Sediment Modelling; Test and analysis of
programme WQDMTB v4.3, BTO 2010.011
Witte, J.P.M., Bartholomeus, R.P., Douma, J.C.,
Runhaar, J., van Bodegom, P.M. (2010). De
vegetatiemodule van Probe-2, BTO 2010.024(s)
Witte, J.P.M., Strasser, J.T. (2010). Geautomatiseerde
waardering van vegetatie opnamen en
vegetatietypen, BTO 2010.035(s)
Wols, B. (2010). User manual particle tracking,
BTO 2010.057(s)
95
Runhaar, J., van den Berg, G., van den Eertwegh,
G.A.P.H. (2010). Biodiversiteit en waterwinning,
BTO 2010.040(s)
Schoep, P., Schriks, M., Belfroid, A., van Wezel, A.
(2010). The effect of REACH on the log Kow
distribution of drinking water contaminants,
BTO 2010.023
van der Kooij, D., van Genderen, J., Heringa,
M.B., Hogenboom, A., de Hoogh, C., Mons, M.,
Puijker, L., Slaats, N., Vreeburg, J., van Wezel, A.
(2010). Drinkwaterkwaliteit Q21; Een horizon
voor onderzoek en actie, BTO 2010.042
van der Wielen, P., van der Kooij, D., van Wezel,
A., Zwolsman, G.J., Nederlof, M., Slaats, N.,
Hummelen, A.M. (2010). BTO Performance
evaluatie 2010 - Zelfvisitatierapporten van de
BTO-programma’s over de periode 2008-2009,
BTO 2010.026(s)

Jaarverslag | Annual report 2010
Het documentencentrum:
een schaap met vijf poten
96
Team Documentencentrum
| Document
Centre
Pim Bogaerds — bibliothecaris | librarian
Gerard Meester — teamleider | team leader
Joni Keessen — bibliothecaris | librarian

Bridging Science to Practice
Contact
Gerard Meester
gerard.meester@kwrwater.nl
“We ontwikkelen nu een infrastructuur
die waarborgt dat alle digitale informatie
beschikbaar is op bedrijfsniveau.”
— Gerard Meester
De bibliotheek, het archief, visualisatie
en de repro vormen samen dat deel
van de Facilitaire Dienst (FD) dat
directe ondersteuning geeft aan de
wetenschappers (naast bijvoorbeeld de
receptie, koeriersdiensten en ICT).
‘Een schaap met vijf poten’, noemt Gerard Meester het team en daar
is hij zelf het levende bewijs van. Meester is naast teamleider documentcentrum
en kwaliteitsfunctionaris ook milieucoördinator en
beheerder van de milieuvergunningen.
FD ondersteunt de wetenschappers op het gebied van literatuurrecherche,
(digitale) projectarchivering, grafische- en reprodiensten.
Het werk is zeer divers: “Het archief begeleidt de digitale archivering
van projecten, visualisatie ontwerpt wetenschappelijke posters,
powerpoints en rapporten en bij de bibliotheek is dit jaar ‘Endnote’
geïmplementeerd, het softwareprogramma waarmee je peer reviewed
artikelen registreert of gemakkelijk een literatuurlijst kunt
opvragen”, vertelt Meester.
Door de steeds verdergaande kantoorautomatisering en digitalisering
worden de onderzoekers steeds autonomer. Ze kunnen ongeacht
de werkplek (op kantoor, onderweg of thuis) literatuuronderzoek
doen en direct artikelen opvragen, die vervolgens digitaal
worden verstuurd. Hierdoor veranderen de taken van het team geleidelijk
naar beheerstaken en de ondersteuning van de digitale informatievoorziening.
Meester: “Digitalisering is een speerpunt van FD.
We ontwikkelen nu een infrastructuur die waarborgt dat alle digitale
informatie beschikbaar is op bedrijfsniveau en dat KWR voldoet aan
de eisen voor informatieborging in de samenleving.”
The document centre:
demanding the impossible
The library, archive, visual displays and
reproduction services together make up that
part of Facility Services (FS) that provides
direct support to KWR scientists — along with
reception, courier services and ICT, for
example. ‘A five-legged sheep,’ is what Gerard
Meester calls the team, referring the proverbial
Dutch sheep which embodies impossible
demands. Meester himself is a living proof of
this: in addition to his role as team leader
of the document centre and quality officer,
he is also environmental coordinator and
administrator of the environmental licences.
FS supports the scientists in the area of literature
searches, (digital) project archiving, and graphic
and reproduction services. The work is extremely
varied: “The archive takes care of the digital
archiving of projects, visual displays designs the
scientific posters, PowerPoint presentations and
reports, and this year ‘Endnote’ has been introduced
in the library — this software program
allows you to register peer-reviewed articles, or
easily request a literature list,” says Meester.
Thanks to the constant extension of office automation
and digitisation, the researchers are
becoming increasingly autonomous. No matter
where they are — at the office, on the road, or at
home — they can conduct a literature search or
directly request articles, which they are then sent
in digital format. The team’s tasks can therefore
shift slowly to management activities and providing
support to the digital information provision.
“Digitisation,” according to Meester, “is one
of FS’s spearheads. We are now developing an
infrastructure that ensures that all digital information
is available at the company level, and
that KWR satisfies society’s requirements when
in comes to information safeguards.”
97

Jaarverslag | Annual report 2010
98
De Bosatlas van
Nederland Waterland
Nederland is een waterland. Geen wonder dat ons land
uitblinkt in het ontwikkelen en toepassen van kennis
over water, of het nu gaat om veiligheid of gezondheid,
om dijkenbouw of zuiveringstechnologie. Al deze
waterkennis is nu verenigd in de Bosatlas van Nederland
Waterland, die in december 2010 verscheen bij
Noordhoff Uitgevers.
Meer dan veertig overheden, kennisinstel lingen en
bedrijven werkten mee aan dit overzichtswerk, waaronder
KWR. Er is werk van onder andere Mirjam Blokker,
Marthe de Graaff, Inke Leunk, Igor Mendizabal, Bernard Raterman,
Pieter Stuyfzand, Jan Vreeburg en Flip Witte verwerkt in de atlas.
Daarnaast zijn kaarten en grafieken van KWR in dit bijzondere boek
opgenomen.
De Bosatlas van Nederland Waterland is bestemd voor een breed
publiek. Zo kregen alle middelbare scholen van Nederland begin 2011
een gratis set atlassen. De Bosatlas is verkrijgbaar via internet en
de boekhandel.
‘The Bosatlas Nederland
Waterland’ atlas
The Netherlands is a waterland, that is, a
‘water country’. It is thus no surprise that we
excel in the development and application of
water knowledge, whether it concerns safety or
health, dike construction or treatment technology.
All this water knowledge has now been
brought together between the two covers of the
‘De Bosatlas van Nederland Waterland’ atlas,
which was published in December 2010 by
Noordhoff Uitgevers.
More than forty government entities, companies
and knowledge institutions — including KWR —
contributed to this overview publication. KWR
staff members whose work is contained in the
atlas include: Mirjam Blokker, Marthe de Graaff,
Inke Leunk, Igor Mendizabal, Bernard Raterman,
Pieter Stuyfzand, Jan Vreeburg and Flip Witte.
This remarkable work also includes maps and
graphics produced by KWR.
The atlas is aimed at the general public, and
in the beginning of 2011 all high-schools in the
Netherlands were given a free atlas set. ‘De
Bosatlas van Nederland Waterland’ is available
via the Internet and book shops.

Bridging Science to Practice
Contact
Pim Bogaerds | pim.bogaerds@kwrwater.nl
Joni Keessen | joni.keessen@kwrwater.nl
Boeken | Books
Pim de Voogt, Editor
Reviews of Environmental Contamination and Toxicology
Perfluorinated alkylated substances
208
Volume 208
De Voogt, P. (2010). Perfluorinated alkylated
substances. Springer, New York.
Hijnen, W.A.M., Medema, G.J. (2010).
Elimination of micro-organisms by water
treatment processes. IWA Publishing, London.
Vreeburg, J. (2010). Discolouration in drinking
water systems; the role of particles clarified.
IWA Publishing, London.
Atmospheric Perfluorinated Acid Precursors: Chemistry, Occurrence
and Impacts
Cora J. Young and Scott A. Mabury
Isomer Profiling of Perfluorinated Substances as a Tool for Source
Tracking: A Review of Early Findings and Future Applications
Jonathan P. Benskin, Amila O. De Silva, and Jonathan W. Martin
Biodegradation of Fluorinated Alkyl Substances
Tobias Frömel and Thomas P. Knepper
Perfluorinated Substances in Human Food and Other Sources of
Human Exposure
Wendy D’Hollander, Pim de Voogt, Wim De Coena, and Lieven Bervoetsa
Index
ENVIRONMENTAL SCIENCE
isbn 978-1-4419-6879-1
9 781441 968791
› springer.com
de Voogt Editor
Reviews of Environmental Contamination and Toxicology
Reviews of
Environmental
Contamination
and Toxicology
Perfluorinated
alkylated substances
Pim de Voogt
Editor
99
Artikelen in boeken
Book sections
Watersystemen | Water systems
Watertechnologie | Water technology
Waterkwaliteit | Water quality
KPM | KPM
Frijns, J., Mulder, M., Roorda, J. (2010).
Climate Footprint and Mitigation Measures
in the Dutch Water Sector
In: Smith, J., Howe, C. and Henderson, J. (eds).
Climate Change and Water International
Perspectives on Mitigation and Adaptation.
AWWA/IWA, Denver/London, p.73-80.
Lamoree, M.H., Derksen, J.G.M., van der Linden,
S.C., Uijterlinde, C.A., de Voogt, P. (2010).
Efficiency of Removal of Compounds with
Estrogenic Activity During Wastewater
Treatment: Effects of Various Removal
Techniques
In: Xenobiotics in the Urban Water Cycle;
Mass Flows, Environmental Process, Mitigation
and Treatment. Springer Science + Business
Media Dordrecht, p.261-282.
Leroy, P., Driessen, P.P.J., van Vierssen, W.
(2010). From Climate Change to Social Change;
Not Just a Better Science-Policy Interface
In: Climate Change to Social Change.
International Books, Utrecht, p.161-172.
Leroy, P., Driessen, P.P.J., van Vierssen, W.
(2010). Climate, Science, Society, and Politics;
Multiple Perspectives on Interactions and
Change
In: From Climate Change to Social Change.
International Books, Utrecht, p.15-29.
Van den Berg, G.A., Frijns, J., Zwolsman, G.J.
(2010). Implementation of Climate Adaptation
and Mitigation Strategies for Drinking Water
Production in the Netherlands
In: Smith, J., Howe, C. and Henderson, J. (eds).
Climate Change and Water International
Perspectives on Mitigation and Adaptation.
AWWA/ IWA, Denver/London, p.227-240.
Van Vierssen, W. (2010). Climate Proofing
Society; Is the Science System Ready for
Change?
In: Climate Change to Social Change.
International Books, Utrecht, p.145-159.

Jaarverslag | Annual report 2010
Artikelen | Publications
in peer-reviewed journals 2010
100
Watersystemen | Water systems
Watertechnologie | Water technology
Waterkwaliteit | Water quality
KPM (uitgeschreven?) | KPM
Bakker, M. (2010). Radial Dupuit interface flow
to assess the aquifer storage and recovery
potential of saltwater aquifers. Hydrogeology
Journal 18(1):107-115.
Beuken, R.H.S., van den Boomen, M.,
Blaauwgeers, H.G.P., van Daal, K. (2010).
Feasibility study on quantitative risk analysis
of drinking water networks. Water Asset
Manangement International 6(1):14-18.
Bichai, F., Barbeau, B., Dullemont, Y., Hijnen, W.
(2010). Role of predation by zooplankton in
transport and fate of protozoan (oo)cysts in
granular activated carbon filtration. Water
Research 44(4):1072-1081.
Blokker, E.J.M., Vreeburg, J.H.G., van Dijk, J.C.
(2010). Simulating residential water demand
with a stochastic end-use model. Journal of
Water Resources Planning and Management
136(1):19-26.
Blokker, M., Vreeburg, J., Beverloo, H., Klein
Arfman, M., van Dijk, J.C. (2010). A bottom-up
approach of stochastic demand allocation in
water quality modelling. Drinking Water
Engineering and Science 3:43-51.
Bonte, M., Zwolsman, J.J.G. (2010). Climate
change induced salinisation of artificial lakes
in the Netherlands and consequences for
drinking water production. Water Research
44(15):4411-4424.
Cerbin, S., Kraak, M.H.S., de Voogt, P., Visser,
P.M., van Donk, E. (2010). Combined and
single effects of pesticide carbaryl and toxic
Microcystis aeruginosa on the life history of
Daphnia pulicaria. Hydrobiologia 643(1):129-138.
Cirkel, D.G., Witte, J.P.M., van der Zee, S.E.A.T.M.
(2010). Estimating seepage intensities from
groundwater level time series by inverse
modelling: A sensitivity analysis on wet
meadow scenarios. Journal of Hydrology
385(1-4):132-142.
Cornelissen, E.R., Chasseriaud, D., Siegers, W.G.,
Beerendonk, E.F., van der Kooij, D. (2010).
Effect of anionic fluidized ion exchange (FIX)
pre-treatment on nanofiltration (NF) membrane
fouling. Water Research 44(10):3283-3293.
Cornelissen, E.R., Harmsen, D., Beerendonk,
E.F., Wessels, P., van der Kooij, D. (2010).
Influence of permeation on air/water cleaning
of spiral wound membrane NF/RO elements.
Journal of Water Supply: Research and
Technology—AQUA 59(6/7):378-383.
Cornelissen, E.R., Viallefont, X.D., Beerendonk,
E.F., Wessels, L.P. (2010). Air/water cleaning for
the control of particulate fouling. Journal of
Water Supply: Research and Technology—AQUA
59(2-3):120-127.
de Louw, P.G.B., Oude Essink, G.H.P., Stuyfzand,
P.J., van der Zee, S.E.A.T.M. (2010). Upward
groundwater flow in boils as the dominant
mechanism of salinization in deep polders,
The Netherlands. Journal of Hydrology
394(3-4):494-506.
de Ridder, D.J., Villacorte, L., Verliefde, A.R.D.,
Verberk, J.Q.J.C., Heijman, S.G.J., Amy, G.L.,
van Dijk, J.C. (2010). Modeling equilibrium
adsorption of organic micropollutants onto
activated carbon. Water Research
44(10):3077-3086.
D’Hollander, W., de Voogt, P., de Coen, W.,
Bervoets, L. (2010). Perfluorinated substances
in human food and other sources of human
exposure. Reviews of Environmental
Contamination and Toxicology 208:179-215.
D’Hollander, W., Roosens, L., Covaci, A.,
Cornelis, C., Reynders, H., Campenhout, K.V.,
de Voogt, P.D., Bervoets, L. (2010). Brominated
flame retardants and perfluorinated compounds
in indoor dust from homes and offices in
Flanders, Belgium. Chemosphere 81(4):478-487.
Eschauzier, C., Haftka, J., Stuyfzand, P.J.,
de Voogt, P. (2010). Perfluorinated compounds
in infiltrated river Rhine water and infiltrated
rainwater in coastal dunes. Environ Sci Technol
44(19):7450-7455.
Fujita, Y., de Ruiter, P.C., Wassen, M.J., Heil, G.W.
(2010). Time-dependent, species-specific effects
of N:P stoichiometry on grassland plant growth.
Plant and Soil 334(1):99-112.
Fujita, Y., Robroek, B.J.M., de Ruiter, P.C.,
Heil, G.W., Wassen, M.J. (2010). Increased N
affects P uptake of eight grassland species:
The role of root surface phosphatase activity.
Oikos 119(10):1665-1673.

Bridging Science to Practice
Contact
Pim Bogaerds | pim.bogaerds@kwrwater.nl
Joni Keessen | joni.keessen@kwrwater.nl
Hijnen, W.A.M., Suylen, G.M.H., Bahlman, J.A.,
Brouwer-Hanzens, A., Medema, G.J. (2010).
GAC adsorption filters as barriers for viruses,
bacteria and protozoan (oo)cysts in water
treatment. Water Research 44(4):1224-1234.
IJpelaar, G.F., Harmsen, D.J.H., Beerendonk, E.F.,
van Leerdam, R.C., Metz, D.H., Knol, A.H.,
Fulmer, A., Krijnen, S. (2010). Comparison of
low pressure and medium pressure UV lamps for
UV/H2O2 treatment of natural waters
containing micro pollutants. Ozone: Science
and Engineering 32(5):329-337.
Leurs, L.J., Schouten, L.J., Goldbohm, R.A.,
van den Brandt, P.A. (2010). Total fluid and
specific beverage intake and mortality due to
IHD and stroke in the Netherlands Cohort Study.
The British Journal of Nutrition 104(8):1212-1221.
Leurs, L.J., Schouten, L.J., Mons, M.N.,
Goldbohm, R.A., van den Brandt, P.A. (2010).
Relationship between tap water hardness,
magnesium, and calcium concentration and
mortality due to ischemic heart disease or
stroke in the Netherlands. Environmental
Health Perspectives 118(3):414-420.
Möller, A., Ahrens, L., Surm, R., Westerveld, J.,
van der Wielen, F., Ebinghaus, R., de Voogt, P.
(2010). Distribution and sources of
polyfluoroalkyl substances (PFAS) in the River
Rhine watershed. Environmental Pollution
158(10):3243-3250.
Nielsen, P.H., van Loosdrecht, M.C.M. (2010).
Editorial. Water Research 44(17):4825.
Ordoñez, J.C., van Bodegom, P.M., Witte, J.P.M.,
Bartholomeus, R.P., van Dobben, H.F., Aerts, R.
(2010). Leaf habit and woodiness regulate
different leaf economy traits at a given nutrient
supply. Ecology 91(11):3218-3228.
Ordoñez, J.C., van Bodegom, P.M., Witte, J.P.M.,
Bartholomeus, R.P., van Hal, J.R., Aerts, R.
(2010). Plant strategies in relation to resource
supply in mesic to wet environments: Does
theory mirror nature? American Naturalist
175(2):225-239.
Qin, J.J., Chen, S., Oo, M.H., Kekre, K.A.,
Cornelissen, E.R., Ruiken, C.J. (2010).
Experimental studies and modeling on
concentration polarization in forward osmosis.
Water Science and Technology 61(11):2897-2904.
Sack, E.L.W., van der Wielen, P.W.J.J.,
van der Kooij, D. (2010). Utilization of oligoand
polysaccharides at microgram-per-litre
levels in freshwater by Flavobacterium
johnsoniae. Journal of Applied Microbiology
108(4):1430-1440.
Schoonenberg Kegel, F., Rietman, B.M.,
Verliefde, A.R.D. (2010). Reverse osmosis
followed by activated carbon filtration for
efficient removal of organic micropollutants
from river bank filtrate. Water Science and
Technology 61(10):2603-2610.
Schriks, M., Heringa, M.B., van der Kooi,
M.M.E., de Voogt, P., van Wezel, A.P. (2010).
Toxicological relevance of emerging
contaminants for drinking water quality.
Water Research 44(2):461-476.
Schriks, M., van Leerdam, J.A., van der Linden,
S.C., van der Burg, B., van Wezel, A.P., de Voogt,
P. (2010). High-resolution mass spectrometric
identification and quantification of glucocorticoid
compounds in various wastewaters in
the Netherlands. Environmental Science and
Technology 44(12):4766-4774.
Leusch, F.D.L., de Jager, C., Levi, Y., Lim, R.,
Puijker, L., Sacher, F., Tremblay, L.A., Wilson, V.S.,
Chapman, H.F. (2010). Comparison of five in
vitro bioassays to measure estrogenic activity in
environmental waters. Environmental Science
and Technology 44(10):3853-3860.
Li, S., Heijman, S.G.J., Van Dijk, J.C. (2010).
A pilot-scale study of backwashing ultrafiltration
membrane with demineralized
water. Journal of Water Supply: Research and
Technology—AQUA 59(2-3):128-133.
Li, S., Heijman, S.G.J., Verberk, J.Q.J.C.,
van Dijk, J.C. (2010). Influence of Ca and Na
ions in backwash water on ultrafiltration
fouling control. Desalination 250(2):861-864.
Middleton, R., Frijns, J. (2010). Water
industry energy efficiency: a compendium of
best practices. Water Utility Management
International 5(2):14-15.
Qin, J.J., Kekre, K.A., Oo, M.H., Tao, G., Lay, C.L.,
Lew, C.H., Cornelissen, E.R., Ruiken, C.J. (2010).
Preliminary study of osmotic membrane
bioreactor: effects of draw solution on water
flux and air scouring on fouling. Water Science
& Technology—WST 62(6):1353-1360.
Raat, K.J., Tietema, A., Verstraten, J.M. (2010).
Nitrogen turnover in fresh Douglas fir litter
directly after additions of moisture and
inorganic nitrogen. Plant and Soil 330(1):115-126.
Rattray, J.E., van Vossenberg, J.D., Jaeschke, A.,
Hopmans, E.C., Wakeham, S.G., Lavik, G.,
Kuypers, M.M.M., Strous, M., Jetten, M.S.M.,
Schouten, S., Sinninghe Damsté, J.S. (2010).
Impact of temperature on ladderane lipid
distribution in anammox bacteria. Applied and
Environmental Microbiology 76(5):1596-1603.
Simons, C.C.J.M., Leurs, L.J., Weijenberg, M.P.,
Schouten, L.J., Goldbohm, R.A., Van Den Brandt,
P.A. (2010). Fluid intake and colorectal cancer
risk in the Netherlands cohort study. Nutrition
and Cancer 62(3):307-321.
Smeets, P.W.M.H., Rietveld, L.C., Van Dijk, J.C.,
Medema, G.J. (2010). Practical applications of
quantitative microbial risk assessment (QMRA)
for water safety plans. Water Science and
Technology 61(6):1561-1568.
Speksnijder, P., van Ravestijn, J., de Voogt, P.
(2010). Trace analysis of isothiazolinones in
water samples by large-volume direct injection
liquid chromatography tandem mass
spectrometry. Journal of Chromatography A
1217(32):5184-5189.
Stuyfzand, P.J., Raat, K.J. (2010). Benefits
and hurdles of using brackish groundwater as
a drinking water source in the Netherlands.
Hydrogeology Journal 18(1):117-130.

ter Laak, T.L., van der Aa, M., Houtman, C.J.,
Stoks, P.G., van Wezel, A.P. (2010).
Relating environmental concentrations of
pharmaceuticals to consumption: A mass
balance approach for the river Rhine.
Environment International 36(5):403-409.
Turnhout, E., van der Zouwen, M. (2010).
Governance without governance: how nature
policy was democratized in the Netherlands.
Critical Policy Studies 4(4):344-361.
Valster, R., Wullings, B., van der Kooij, D. (2010).
Detection of protozoan hosts for Legionella
pneumophila in engineered water systems by
using a biofilm batch test Applied and
Environmental Microbiology 76(21):7144-7153.
van Beek, C.G.E.M., Breedveld, R., Tas, M.,
Kollen, R. (2010). Prevention of wellbore
clogging by intermittent abstraction. Ground
Water Monitoring and Remediation 30(4):81-89.
van Beek, C.G.E.M., de Zwart, A.H., Balemans,
M., Kooiman, J.W., van Rosmalen, C., Timmer,
H., Vandersluys, J., Stuyfzand, P.J. (2010).
Concentration and size distribution of particles
in abstracted groundwater. Water Research
44(3):868-878.
van der Wielen, P.W.J.J., Medema, G. (2010).
Unsuitability of quantitative bacteroidales
16S rRNA gene assays for discerning fecal
contamination of drinking water. Applied and
Environmental Microbiology 76(14):4876-4881.
van der Wielen, P.W.J.J., van der Kooij, D. (2010).
Effect of water composition, distance and
season on the adenosine triphosphate
concentration in unchlorinated drinking
water in the Netherlands. Water Research
44(17):4860-4867.
van Wezel, A., Mons, M., van Delft, W. (2010).
New methods to monitor emerging chemicals
in the drinking water production chain. Journal
of Environmental Monitoring 12(1):80-89.
Vasbinder, J.W., Andersson, B., Arthur, W.B.,
Boasson, M., de Boer, R., Changeux, J.P.,
Domingo, E., Eigen, M., Fersht, A., Frenkel, D.,
Rees, M., Groen, T., Huber, R., Hunt, T.,
Holland, J., May, R., Norrby, E., Nijkamp, P.,
Lehn, J.M., Rabbinge, R., Scheffer, M.,
Schuster, P., Serageldin, I., Stuip, J., De Vries, J.,
van Vierssen, W., Willems, R. (2010).
Transdisciplinary EU science institute needs
funds urgently. Nature 463(7283):876.
Veling, E.J.M., Maas, C. (2010). Hantush Well
Function revisited. Journal of Hydrology
393(3-4):381-388.
Vloerbergh, I., Blokker, M. (2010). Sharing failure
data to gain insight into network deterioration.
Water Asset Management International
6(2):9-14.
Vries, D., Keesman, K.J., Zwart, H. (2010).
Luenberger boundary observer synthesis for
Sturm-Liouville systems. International Journal
of Control 83(7):1504-1514.
Wallis, I., Prommer, H., Simmons, C.T., Post, V.,
Stuyfzand, P.J. (2010). Evaluation of conceptual
and numerical models for arsenic mobilization
and attenuation during managed aquifer
recharge. Environmental Science and
Technology 44(13):5035-5041.
Weickgenannt, M., Kapelan, Z., Blokker, M.,
Savic, D.A. (2010). Risk-Based sensor placement
for contaminant detection in water distribution
systems. Journal of Water Resources Planning
and Management 136(6):629-636.
Wols, B.A., Shao, L., Uijttewaal, W.S.J.,
Hofman, J.A.M.H., Rietveld, L.C., van Dijk, J.C.
(2010). Evaluation of experimental techniques
to validate numerical computations of the
hydraulics inside a UV bench-scale reactor.
Chemical Engineering Science 65(15):4491-4502.
Wols, B.A., Uijttewaal, W.S.J., Hofman, J.A.M.H.,
Rietveld, L.C., van Dijk, J.C. (2010). The weaknesses
of a k–model compared to a largeeddy
simulation for the prediction of UV dose
distributions and disinfection. Chemical
Engineering Journal 162(2):528-536.
Online articles
Hegger, D.L.T., Spaargaren, G., van Vliet, B.J.M.,
Frijns, J. (2010). Consumer-inclusive innovation
strategies for the Dutch water supply sector:
Opportunities for more sustainable products
and services. NJAS - Wageningen Journal of Life
Sciences DOI: 10.1016/j.njas.2010.10.001 In
Press, Corrected Proof
van den Broek, W.B.P., Boorsma, M.J., Huiting,
H., Dusamos, M.G., van Agtmaal, S. (2010).
Prevention of Biofouling in Industrial RO
Systems: Experiences with Peracetic Acid
Water Practice & Technology doi: 10.2166/
WPT.2010.042 5(2).
van Kessel, M.A.H.J., Harhangi, H.R.,
van de Pas-Schoonen, K., van de Vossenberg, J.,
Flik, G., Jetten, M.S.M., Klaren, P.H.M.,
op den Camp, H.J.M. (2010). Biodiversity of
N-cycle bacteria in nitrogen removing moving
bed biofilters for freshwater recirculating
aquaculture systems. Aquaculture
306(1-4):177-184.
Wols, B.A., Hofman, J.A.M.H., Uijttewaal, W.S.J.,
Rietveld, L.C., van Dijk, J.C. (2010). Evaluation
of different disinfection calculation methods
using CFD. Environmental Modelling and
Software 25(4):573-582.

Contact
Gertjan Medema
gertjan.medema@kwrwater.nl
Willem Koerselmanprijs stimuleert
wetenschappelijke output
In 1996 publiceerde onderzoeker en projectleider
Willem Koerselman, samen met toenmalig collega
Arthur Meuleman, het artikel The vegetation N:P
ratio: a new tool to detect the nature of nutrient
limitation in het Journal of Applied Ecology. Toen
Koerselman in 2009 bij KWR vertrok, was dit peer
reviewed artikel veruit het meest geciteerde KWRartikel
in de wetenschappelijke literatuur.
Als eerbetoon aan Koerselman en als stimulans
voor KWR-onderzoekers na hem om goede wetenschappelijke
artikelen te publiceren, is de ‘Willem
Koerselman Prijs’ ingesteld. De prijs — een beeld
naar gelijkenis van Koerselman — wordt jaarlijks toegekend aan die
auteur(s), werkzaam bij KWR, wiens artikel in een peer-reviewed
wetenschappelijk tijdschrift in het voorbije jaar het meest is
geciteerd.
Willem Koerselman Award stimulates
scientific output
In 1996, Willem Koerselman, researcher and project leader, together with
his then-colleague Arthur Meuleman, published an article in the Journal
of Applied Ecology entitled ‘The vegetation N:P ratio: a new tool to detect
the nature of nutrient limitation.’ When Koerselman left KWR in 2009,
this peer-reviewed article was by far the most quoted KWR article in the
scientific literature.
As a tribute to Koerselman, and as a stimulant for KWR researchers
to follow his example in the publication of quality scientific articles, the
‘Willem Koerselman Award’ was instituted. The award — a sculpture
representing Koerselman — is attributed annually to the KWR author(s)
whose peer-reviewed article is most quoted over the preceding year.
Peer-reviewed articles and citations 1996-2010
Totaal peer reviewed artikelen per jaar
Total peer reviewed articles per year
17 10 24 19 22 20 17 20 20 22 22 37 29 58 54 62
‘96 ‘97 ‘98 ‘99 ’00 ‘01 ‘02 ‘03 ‘04 ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11
Totaal citations per jaar
Total citations per year
69 71
1 121 146 197 199 259 302 327 420 424 524 591 763
‘96 ‘97 ‘98 ‘99 2000 ‘01 ‘02 ‘03 ‘04 ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10

Jaarverslag | Annual report 2010
Artikelen in vakbladen | Publications
in professional journals 2010
Watersystemen | Water systems
Watertechnologie | Water technology
Waterkwaliteit | Water quality
KPM | KPM
Algemeen | General
Aggenbach, C., van Diggelen, R., Vegter, U.
(2010). Van Perceel Naar Beekdal, van Hooiland
Naar Veenmoeras. Landschap, 27(4), p. 225.
Bartholomeus, R.P., Voortman, B., Witte, J.P.M.
(2010). De toekomstige grondwateraanvulling.
H2O, 43(17), p. 35-37.
Bartholomeus, R.P., Witte, J.P.M., Bodegom, P.,
van Dam, J. (2010). Nieuwe maat voor bodemvochtregime
ook geschikt onder toekomstig
klimaat. H2O, 43(3), p. 37-39.
Bonte, M., Zwolsman, G.J. (2010).
Drinkwaterfunctie en verzilting van het IJsselmeergebied.
Stromingen, 16(2/3), p. 49-60.
Cirkel, D.G., Rambags, F., van der Hoeven, I.,
Pittens, B., van der Wens, P. (2010). Doorbraak
met geslaagde horizontaal gestuurd geboorde
put. H2O, 43(17), p. 9-11.
Cornelissen, E.R., Roest, K. (2010).
Waterinnovatieprijs voor Sewer Miningconcept;
H2O 43 (2010) 10, p.7. H2O, 43(10), p. 7.
Bauerlein, P. (2010). Vloeibare zouten vormen
een veelbelovende categorie oplosmiddelen.
Chemie Aktueel, 21(63), p. 34-36.
de Jonge, J., Beerendonk, E.F., IJpelaar, G.F.
(2010). UV/H2O2-behandeling van effluent rwzi.
H2O, 43(2), p. 36-38.
Beuken, R., Schaap, P.G., Trietsch, E. (2010).
Beheer waterinfrastructuur H2O, 43(4), p. 25.
Bierkens, M., Dik, P., van den Eertwegh,
G.A.P.H.e.a. (2010). Verbonden door water,
van 1984 via het heden naar 2034. H2O, 43(11),
p. 20-23.
Blokker, E.J.M., Pieterse-Quirijns, I. (2010).
Model voor de berekening van de watertemperatuur
in het leidingnet. H2O, 43(23),
p. 46-49.
Blokker, M., van der Wielen, P., Donocik, A.,
Zaadstra, E. (2010). Verblijftijd belangrijkste
parameter in nagroei Aeromonas in de
vulleiding Son-Vierlingsbeek. H2O, 43(8),
p. 46-49.
de Jongh, C., Leurs, L.J., Simons, C., van den
Brandt, P.A. (2010). Kans op dikkedarmkanker of
sterfte door hart- en vaatziekten vermindert
niet door meer water te drinken. H2O, 43(25/26),
p. 44-46.
de Jongh, C., Mons, M., Van Wezel, A.P. (2010).
Resultaat onderzoek relatie calcium en
magnesium in drinkwater en hart- en
vaatziekten. H2O, 43(8), p. 43-45.
Frijns, J., Kompagnie, W., Suelmann, J., Wentink,
R. (2010). Gezamenlijke kwaliteitsbeheersing
bij aanleg waterleiding. H2O, 43(8), p. 26-28.
Gast, M. (2010). Van grondwatersystemen is nog
veel onbekend; Interview met Pieter Stuyfzand;.
H2O 43(17), p. 12-13.
Bonte, M., Stuyfzand, P.J., van Beelen, P.,
Visser, P. (2010). Onderzoek naar duurzame
toepassing van warmte-koudeopslag. H2O,
43(3), p. 34-36.
Hofman, J., Hofman-Caris, R., Nederlof, M.,
Frijns, J., van Loosdrecht, M. (2010). The Energy-
Water Nexus in the Netherlands. Asian Water,
26(9), p. 26-28.

Bridging Science to Practice
Contact
Pim Bogaerds | pim.bogaerds@kwrwater.nl
Joni Keessen | joni.keessen@kwrwater.nl
Hofman, J.A.M.H., Hofman-Caris, R., Nederlof,
M., Frijns, J., van Loosdrecht, M. (2010). Water
en energie als onafscheidelijke tweeling in de
watercyclus. Neerslag, 42(5), p. 2-8.
Hofman-Caris, R., Hofman, J. (2010).
Lek membraan met meerdere methoden te
ontdekken. Land+Water, 50(9), p. 38-39.
Houtman, C., Van der Aa, M., Ter Laak, T.L.
(2010). Relatie tussen gebruik geneesmiddelen
in Rijnstroomgebied en concentraties in de
Rijn. H2O, 43(6), p. 33-35.
Kardinaal, E., Ruiter, H. (2010). Nieuwe
ontwikkelingen op het gebied van toxische
cyanobacteriën. H2O, 43(24), p. 8.
Koerselman, W. (2010). Scenarioplanning
ondersteunt strategievorming watersector.
TVVL Magazine, (7/8), p. 2-8.
Maas, K., Veling, E. (2010). Snelle benadering
van de formule van Hantush. Stromingen, 16(1),
p. 59-69.
Medema, G.J. (2010). Waterziektes en watercyclus
liggen dicht bij elkaar. H2O, 43(11), p. 6.
Muller, E. (2010). Watermanagement in ketelhuis
bespaart energie. Utilities, 11(2), p. 36-39.
Oesterholt, F. (2010). De pijlen richten op
koelwatersystemen en Legionella pneumophila.
HydroVisie, 3(5), p. 6-7.
Oesterholt, F., van Rij, C. (2010). Nanofiltratie
ongeschikt voor zuiveren blancheerwater.
VMT, (18/19), p. 24-25.
Pieterse-Quirijns, I. (2010). Waterverbruik
voorspellen met simulatiemodel ‘Simdeum’.
Installateurszaken, 7(6/7), p. 20-21.
Pieterse-Quirijns, I., Blokker, M. (2010).
Waterverbruikpatronen voor woningen en
utiliteitsbouw. TVVL Magazine 39(2), p. 28-33.
Pieterse-Quirijns, I., Blokker, M. (2010).
Rekenregels voor waterverbruik in utiliteitsbouw.
TVVL Magazine, 39(10), p. 14-19.
Roest, K., Bradjanovic, D., Chen, G.-H., van
Loosdrecht, M.C.M. (2010). Zee- en brakwater
voor gebruik als tweede kwaliteit water.
H2O, 43(11), p. 43-45.
Roest, K., Hofman, J., van Loosdrecht, M. (2010).
De Nederlandse watercyclus kan energie
opleveren. H2O, 43(25/26), p. 47-51.
Rothuizen, R.D., Cirkel, D.G. (2010).
Horizontal Directional Drilled Wells – HDDW:
Nieuwe techniek voor horizontale filters.
Civiele Techniek, (7), p. 30-32.
Ruijgers, H. (2010). Europese watersector antici
peert op klimaatverandering. H2O, 43(8), p. 15.
Runhaar, J., Ertsen, D., Leunk, I., Vonk, A.W.
(2010). Evaluatie beleidsmeetnet verdroging
Noord-Brabant. H2O, 43(8), p. 50-53.
Runhaar, J., Witte, J.P.M. (2010).
Indicatiewaarden afdoende voor bepaling
milieutekorten? De Levende Natuur, 111(6),
p. 248-249.
Tas, M., Van Beek, C.G.E.M., Breedveld, R.,
Kollen, R. (2010). Naar een verstoppingvrij
puttenveld Tull en ‘t Waal (V); stand van zaken.
H2O, 43(16), p. 33-36.
van Beek, C.G.E.M., Breedveld, R., Tas, M.,
Kollen, R. (2010). Naar een verstoppingsvrij
puttenveld Tull en ‘t Waal (VI) relatie lengte
onttrekkings- en rustperiode. H2O, 43(17),
p. 45-48.
van de Wiel, H. (2010). Watersector op alles
voorbereid; Interviews met P. de Voogt, J.
Vreeburg, G.J.Zwolsman, J.Frijns, H.Veenendaal,
H.Ruijgers. Milieu Magazine, 21(4), p. 17-19.
van der Kooij, D. (2010). Tien jaar na
‘Bovenkarspel’: veel meer kennis, maar nog
steeds te veel ziektegevallen Nieuwsbrief
Stichting Veteranenziekte 12(39), p. 1-2.
van der Wielen, P., van der Kooij, D. (2010).
ATP-metingen geven informatie over kans op
nagroeiproblemen bij drinkwaterdistributie
H2O, 43(21), p. 38-40.
van Leerdam, R., Nederlof, M., Frijns, J.,
Groenendijk, M. (2010). Cradle to cradle in de
drinkwatersector. H2O, 43(14/15), p. 9.
van Thienen, P., Vloerbergh, I., Wielinga, M.
(2010). Beter beeld van en aanbevelingen
voor afsluiterbeheer. H2O, 43(21), p. 41-43.
van Vierssen, W. (2010). Openheid over
onderzoek. Waterspiegel, (april), p. 8-10.
Vloerbergh, I., Frijns, J., Hegger, D.,
van de Ven, A. (2010). Wat wil de klant van
het waterbedrijf? H2O, 43(8), p. 30-31.
Vreeburg, J. (2010). Discolouration of drinking
water an old problem clarified. Water21,
(december), p. 21-23.
Vreeburg, J., Poznakovs, I., Hagen, R. (2010).
Woningsprinklers: een belangrijke bijdrage aan
de volksgezondheid. H2O, 43(24), p. 34-36.
Wols, B., Hofman, J., Uijttewaal, W.,
van Dijk, J.C. (2010). Verbeteren van
drinkwaterinstallaties met computermodellering.
H2O, 43(12), p. 29-32.
Wullings, B., Oesterholt, F. (2010).
Nieuwe detectiemethode voor Legionella
in gebouwgebonden koeltoreninstallaties.
ISSO Thematech, (april), p. 14-15,17.
Zuurbier, K.G. (2010). Improvement of selfsufficient
irrigation water supply. Knowledge
for Climate: Newsletter Climate-proof Fresh
Water Supply, (September), p. 1-2.
Zwolsman, G. (2010). Drinkwatersector moet op
safe spelen Nieuwsbrief zoet-zout, (2), p. 5-6.
103

Jaarverslag | Annual report 2010
Contact
Postadres | Mailing address
KWR Watercycle Research Institute
Postbus | P.O. Box 1072
3430 BB Nieuwegein
Nederland | The Netherlands
104
Bezoekadres | Visiting address
KWR Watercycle Research Institute
Groningenhaven 7
3433 PE Nieuwegein
Nederland | The Netherlands
T +31 30 60 69 511
F +31 30 60 61 165
E info@kwrwater.nl
I www.kwrwater.nl
@KWR_Water
KvK | Chamber of Commerce
27279653
Colofon | Colophon
Tekst en redactie | Text and editing
Communicatie
KWR Watercycle Research Institute
Peter Juijn
Ingrid van Gaalen
Vertaling | Translation
Jim Adams
Ontwerp en illustraties
Design and illustrations
flow design + communicatie
Fotografie | Photography
KWR
Ivar Pel
Harry Dikken
flow design + communicatie
PWN (pag. 77)
Shutterstock
Druk | Printing
Drukkerij Aeroprint
© 2011 KWR Watercycle Research Institute
All rights reserved. Texts, lay-out, illustrations,
scripts and other articles may not be copied or
otherwise reproduced and distributed without
prior written permission from KWR Watercycle
Rearch Institute.
Printed on environmentally-friendly paper