Angststoornissen - Vereniging EMDR Nederland

PANIEKSTOORNIS MET OF ZONDER AGORAFOBIE
4 Paniekstoornis met of zonder
agorafobie
In dit hoofdstuk worden achtereenvolgens besproken: (a) onderzoek naar de effectiviteit
en bijwerkingen van farmacologische interventies, (b) onderzoek naar de effectiviteit
van psychologische en psychotherapeutische interventies; en (c) vergelijkend
onderzoek naar de relatieve effectiviteit van farmacologische en psychologische en
psychotherapeutische interventies of de effectiviteit van de combinatie van beide interventies
bij de paniekstoornis met of zonder agorafobie. Het hoofdstuk wordt afgesloten
met adviezen over de farmacologische en/of psychologische en psychotherapeutische
behandeling bij deze stoornis, waarbij deze adviezen eveneens beknopt in
de vorm van een beslisboom zullen worden gepresenteerd.
4.1 Farmacotherapie
4.1.1 Keuze en verantwoording voor literatuur
Voor de onderstaande tekst is gebruik gemaakt van literatuur die gevonden is door
middel van een gecomputeriseerd literatuuronderzoek in Medline op combinaties met
de volgende trefwoorden: panic disorder, agoraphobia, panic disorder with agoraphobia,
meta-analysis, farmacotherapy, antidepressants, SSRI, TCA, MAOI, benzodiazepines.
Gezien de grote hoeveelheid literatuur werd in eerste instantie gebruik gemaakt
van meta-analyses. Wanneer deze niet beschikbaar waren, werd per psychofarmacon
steeds één kwalitatief goede (beoordeeld op kwaliteit van opzet en uitvoering
van het onderzoek, voldoende duur van behandeling, geen tegenstrijdige uitkomsten)
en recente Randomized Controlled Trial (RCT) geselecteerd.
4.1.2 Inleiding
Voor vier geneesmiddelengroepen is in dubbelblind placebogecontroleerd onderzoek
vastgesteld dat ze effectief zijn bij de behandeling van de paniekstoornis, te weten: 1.
selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI’s), 2. tricyclische antidepressiva
(TCA’s), 3. monoamine-oxidase remmers (MAOI’s), 4. benzodiazepinen.
De volgende groepen farmaca bleken in RCT’s niet effectiever dan placebo bij paniekstoornis
met of zonder agorafobie en worden verder niet besproken: moclobemide,
buspiron, bètablokkers. Nieuwere antidepressiva zoals venlafaxine, mirtazapine en
nefazodon, zijn nog niet of onvoldoende onderzocht en worden daarom eveneens niet
besproken.
4.1.3 SSRI's
4.1.3.1 Effectiviteit
Wetenschappelijke onderbouwing
De SSRI’s zijn als groep uitgebreid gedocumenteerd voor de behandeling van de paniekstoornis(1-5).
Met een behandeling met SSRI’s wordt ongeveer 60% van de patienten
paniekvrij. Het effect is te evalueren na 4 weken behandeling met de streefdosis
(zie aldaar). Onder invloed van SSRI’s verbeteren paniekaanvallen in ernst en frequentie,
vermindert agorafobisch vermijdingsgedrag, evenals depressieve klachten en
diffuse angstklachten. SSRI’s worden over het algemeen goed verdragen en zijn veilig
in het gebruik. Desondanks valt gemiddeld 18% van de patiënten voortijdig uit vanwege
bijwerkingen (6). Frequent voorkomende voorbijgaande bijwerkingen zijn: misselijkheid,
hoofdpijn, angsttoename. Slaperigheid of slapeloosheid kan langer blijven
bestaan. Ook kunnen seksuele functiestoornissen optreden. Deze zijn dosisafhankelijk
37