Landelijk Basisprogramma Angststoornissen - GGZ-richtlijnen

Verheldering en beïnvloeding van de hulpvraag
Als de huisarts of een andere behandelaar het vermoeden heeft dat er sprake is van een angststoornis, kan
meer zekerheid gekregen worden door te vragen naar buitensporige angst. Hierbij kan gebruik gemaakt worden
van de volgende vragen:
■ Voelt u zich angstig; heeft u onbestemde angstgevoelens; maakt u zich veel zorgen?
■ Vindt u de angsten of bezorgdheden reëel; kunt u ze begrijpen?
■ Belemmeren deze gevoelens u in het dagelijks functioneren thuis, op het werk of in uw vrije tijd?
Cliënten hebben meestal een persoonlijke visie op hun angststoornis(sen) ontwikkeld. Dit beeld heeft voornamelijk
betrekking op het ontstaan van de ziekte en zingeving ervan voor het eigen leven. Deze persoonlijke
visie kan de voorkeuren voor behandeling en het overleg met hulpverleners beïnvloeden.
Het is voor de samenwerking tussen cliënt en hulpverlener van belang dat beide partijen hun visie op de
problematiek uiten en nagaan of men verschillend over de problemen en hun oorzaken denkt. Mensen met
angststoornissen hebben de neiging hun klachten lichamelijk te verklaren en het kan moeilijk zijn voor
hulpverleners om dat somatisch denkkader van de cliënt te vertalen naar een psychologisch denkkader. Door
de veelal aanwezige comobiditeit kunnen hulpverleners naar een zijspoor geleid worden. Consultatie vanuit
de tweedelijns GGZ kan hier hulp bieden. (63)
Er zijn de afgelopen jaren verschillende projecten gestart waarbij de tweedelijns GGZ de eerste lijn ondersteunt,
in eerste instantie door middel van het bieden van consultatie. Een van de meest voorkomende vormen
hiervan is een sociaal psychiatrisch verpleegkundige die een aantal uren werkzaam is in de eerste lijn.
Uit onderzoek van het NIVEL (66) bleek dat de meeste consultaties door de huisarts aangevraagd worden. De
reden voor de aanvraag is in bijna de helft van de gevallen onduidelijkheid over de diagnose. In ongeveer
17% van de gevallen gaat het dan om patiënten met angst- en spanningsklachten.
De hulpvraag zal over het algemeen afkomstig zijn van de betrokkene zelf, omdat deze de meeste lijdendruk
ervaart. De hulpvraag kan ook uit de omgeving van de cliënt komen. Het functioneren van mensen met
angststoornissen is vaak sterk belastend voor hun systeem, dat als geheel sterk kan worden beperkt in het
normale functioneren of sterk compenserend moet optreden. (61, 63)
Paniekstoornissen en de gegeneraliseerde angststoornis zijn in de eerste lijn goed te behandelen. Personen
met een sociale fobie, OCS of PTSS kunnen beter direct naar de tweede lijn doorgestuurd worden, omdat
medicatie alleen bij deze aandoeningen niet afdoende is.
Verwijzing naar de tweede lijn vindt voor alle angststoornissen plaats wanneer de angststoornis ernstig interfereert
met het functioneren van de betrokkene op belangrijke levensgebieden als werk, relatie en sociale
contacten. De hulpvraag ontstaat meestal als de tot dusver gehanteerde copingstrategieën tekort blijken te
schieten waardoor functieverlies en een sterke invalidering optreden. Vaak heeft de hulpvraag bij aanmelding
betrekking op reeds lang bestaande angstverschijnselen, omdat angststoornissen nogal eens schuilgaan
achter tal van lichamelijke klachten en in de eerste instantie niet altijd als zodanig worden herkend.
Regelmatig bestaat er bij mensen met angststoornissen een sterke somatisering en gebruiken zij al langere
tijd door de huisarts voorgeschreven medicatie (m.n. benzodiazepines en anti-depressiva). (61,63)
Na een check op de diagnose door de huisarts, richt de analyse in de tweede lijn zich vooral op het in kaart
brengen van factoren die de angstklachten veroorzaken en in stand houden, alsook de consequenties van de
klachten. Daarnaast worden ook factoren uit andere levensgebieden in kaart gebracht. De nadere classificatie
van de angststoornis in de tweede lijn vindt (over het algemeen) met behulp van de DSM-IV plaats.
26 Landelijk Basisprogramma Angststoornissen