Dimmen van verlichting Classificatie van lampen, dimsystemen en ...

Dimmen van verlichting Uitgave 1: maart 2013
een frequentie die overeenstemt met het UV-gebied. Die foton wordt vervolgens door de
fosforpoeders op de wand van de lamp omgezet in zichtbaar licht.
Kwikgasontladingslampen bestaan in typisch twee grote groepen, namelijk TL-lampen (TL =
Tube Luminescent) en de kleinere broertjes ervan, de CFL (CFL = Compact Fluorescent
Lamp). Die laatste is ook wel gekend als ‘spaarlamp’ maar sinds de opkomst van led, is ook
voor dat type lichtbron die term gebruikelijk 1 .
Kwikgasontlading vereist steeds hulpapparatuur tussen de lichtbron zelf en het net. Die
hulpapparatuur zorgt voor het starten van de lamp en het stabiliseren van de
elektronenstroom. Bij TL-lampen is deze hulpapparatuur steeds extern, terwijl ze bij CFLlampen
vaak ingebouwd is. Er bestaan echter ook CF-lampen met externe ballast. Ze
hebben dan een specifieke lampvoet en worden vaak aangeduid met de term CFLni (ni =
not integrated ballast). De klassieke CFL met schroefvoet (E27 of E14) en geïntegreerde
ballast bestempelt men als CFLi (i = integrated ballast).
Als een kwikgasontladingslamp wordt gedimd, gebeurt dat via de hulpapparatuur: de
stroom wordt lager, het aantal botsingen vermindert, waardoor ook het aantal uitgestraalde
fotonen kleiner wordt. Omdat er historisch gezien echter voor een particulier of installateur
geen compatibiliteitsproblemen zijn tussen ballast en lamp (d.i.: voor CFLi is het probleem
er sowieso niet omdat de eigenlijke lamp en de hulpapparatuur in dezelfde behuizing zitten,
voor de andere lampen kiest men in principe lampen die corresponderen met de vermelding
op de ballast), focussen we in dit document op de compatibiliteit tussen het dimsysteem en
de hulpapparatuur van de lamp en meerbepaald op de aanstuursignalen (zie 2.2.3).
2.1.2.1. Fluorescentielamp (T8 en T5)
In de onderstaande tekst beperken we ons tot de klassieke T5- en T8- lampen 2 . T5- en T8-
lampen worden altijd gevoed door een ballast die er eventueel kan voor zorgen dat de lamp
wordt gedimd (door vermindering van de elektronenstroom). T8-lampen kunnen gevoed
worden door een elektromagnetische ballast (niet bedoeld om te dimmen, of enkel over een
beperkt bereik omdat anders de spanning te ver terugvalt om de elektronenstroom in stand
te houden. Daarnaast bestaat een hoger risico op beschadiging van de elektroden als deze
niet voldoende warm blijven) of een elektronische ballast (die bestaan in dimbare of nietdimbare
versies). Voor T5-lampen zijn enkel elektronische ballasten verkrijgbaar.
Elektromagnetische en niet-dimbare elektronische ballasten zijn met geen enkel dimsignaal
compatibel. Inspelen op de netspanning kan wel een impact hebben op de lichtstroom, maar
dat zal meestal over een beperkt dimbereik zijn, instabiel (flicker, …) verlopen of nefast zijn
voor levensduur van lamp en/of ballast.
Dimbare ballasten hebben naast de aansluiting voor de netspanning, in de regel een
bijkomende ingang voor het dimsignaal. De eigenlijke dimming gebeurt op basis van het
stuursignaal. De typische systemen die op de markt verkrijgbaar zijn, zijn ballasten die
werken volgens het 1-10V systeem (zie 2.2.3.2) en het DALI-systeem (zie 2.2.3.3). Deze
zijn onderling niet uitwisselbaar, al bestaan er hulpsystemen die een DALI-signaal kunnen
1 In verordening 244/2009 wordt gesteld dat aan bepaalde voorwaarden moet voldaan worden om een
lamp als ‘spaarlamp’ te bestempelen.
2 Het cijfer achter de letter ‘T’ duidt, in achtsten van een ‘inch’ (2,54 cm), op de diameter van de buis.
Andere afmetingen bestaan, maar zijn zo goed als verdwenen van de markt (T12) of worden enkel voor
uitzonderlijke toepassingen gebruikt. Voor T12-lampen bestaan trouwens enkel elektromagnetische
ballasten, die niet in dimbare uitvoering bestaan.
10