bewegen - hjk

Onderwijsmethode
Samen leren
bewegen
Marijke de Groot
Uitdagend bewegingsonderwijs is voor kinderen van groot belang. Echter, door
de diverse niveauverschillen bij jonge kinderen is het vaak een hele klus. Aan de
ene kant is er het verschil in het niveau van bewegen, aan de andere kant zijn er
de verschillen in de manier waarop de kinderen de bewegingssituatie aangaan.
Zelfstandig samen spelen binnen bewegingssituaties biedt mogelijkheden.
In een goede les bewegingsonderwijs kunnen
de kinderen veel doen, beleven en
leren. Voor de leerkracht is zo’n les vaak
intensief: klaarzetten, uitleggen, observeren,
een leerling individueel begeleiden, een
activiteit aanpassen, enzovoort. De
leerkracht kan niet aan alle kinderen van
een klas tegelijk aandacht geven. Dit vraagt
van kinderen dat zij ook zonder begeleiding
een bewegingssituatie op gang kunnen
houden. Zelfstandig samen spelen wordt
niet vanzelf bereikt; daar moet de leerkracht
doelgericht naar toe werken.
Werken in groepen
Bij het werken in groepen is het speellokaal
ingericht met meerdere opstellingen, waar
verschillende activiteiten gedaan kunnen
worden. De kinderen worden verdeeld in
groepjes en elk groepje werkt bij een andere
activiteit. Na enige tijd draaien de groepjes
door naar een andere activiteit.
Werken in groepen biedt goede kansen tot
differentiatie. Door het aanbieden van verschillende
opstellingen zijn de lessen ook
afwisselend voor de kinderen. Zeker wanneer
de activiteiten uit verschillende domeinen
(spel en gymnastiek) komen. Bovendien
geeft werken in groepjes mogelijkheden om
kinderen zelfstandig te leren samenwerken.
Deze aspecten geven tegelijk de mogelijke
problemen van het werken in groepjes aan,
namelijk de organisatie.
Krantenmik
1 touw op 1,50 meter hoogte
6 dubbele krantenpagina’s als mikdoel
7 wasknijpers
Reservekranten of plastic vuilniszakken
18 pittenzakken in een verzamelbak
3 tapijttegels op 2 meter van de kranten
6 kinderen → 3 gooiers en 3 wachters
Activiteit: Probeer de pittenzak vanaf de
tapijttegel tegen de kranten te gooien.
Regels: Elke gooier mag steeds 2 pittenzakken
uit de bak pakken, maar met één
pittenzak tegelijk gooien. Als de bak leeg is,
gaan de gooiers alle pittenzakken verzamelen
en weer in de bak doen. De gooiers worden
nu wachters en andersom. De wachters
kunnen ook de taak krijgen om pittenzakjes
aan de gooiers te geven.
De wereld van het jonge kind | juni 2007 333

Leerkrachten die minder bekend zijn met
het werken in groepjes in het speellokaal,
kunnen dit op verschillende manieren
bereiken.
• Een klassikale les: Activiteiten
klassikaal aanbieden is met name effectief
om nieuwe activiteiten te introduceren.
Met deze werkwijze raken kinderen
langzaam bekend met de regels die
nodig zijn om een activiteit zelfstandig te
spelen. In een klassikale les is het ook
mogelijk om dezelfde activiteit in kleine
groepjes te doen (bijvoorbeeld op vier
velden diamantroof spelen).
• Een vrije les: In een vrije les is het
speellokaal ingericht met allerlei uitdagende
opstellingen. De kinderen mogen
zelf kiezen waar en hoe lang ze bij een
bepaalde activiteit aan de slag gaan.
Binnen deze vrije les kan de leerkracht
telkens een groepje kinderen vragen die
onder haar begeleiding een nieuwe
activiteit leren. Aan het einde van de les
hebben alle kinderen kennisgemaakt met
deze nieuwe activiteit.
• Vertrouwen: Heb vertrouwen in wat de
kinderen zelfstandig kunnen. Veel nieuwe
activiteiten zijn gemakkelijk binnen een
groepjesles aan te bieden. Meer hierover
verderop in dit artikel
Als de activiteiten in een klassikale of vrije
les zijn aangeboden, is het voor de
leerkracht eenvoudiger om de activiteiten in
een groepjesles aan te bieden. Hoe snel er
van klassikaal of vrij werken overgegaan
kan worden naar een groepjesles, hangt van
de leerkracht en kinderen af.
Wanneer kinderen gewend zijn aan het
werken in groepen, hoeven nieuwe
activiteiten niet meer telkens met een klassikale
of vrije les aangeboden worden. Door
in een volgende les de activiteiten te herhalen
en één of maximaal twee activiteiten
te vervangen door nieuwe activiteiten, kan
de introductie van nieuwe activiteiten goed
binnen een groepjesles plaatsvinden.
Voor jonge kinderen is het belangrijk dat
activiteiten worden herhaald. Door herhalingen
krijgen kinderen vertrouwen en bekendheid
met de verschillende bewegingsactiviteiten,
ze krijgen meer leerkansen.
Opbouw binnen activiteiten
Niet elke activiteit is geschikt om in een
klassikale of vrije les aan te bieden (te
weinig materiaal, te veel kinderen, opstellingen
veranderen kost teveel tijd). Veel
nieuwe activiteiten zijn vrij eenvoudig direct
binnen een groepjesles aan te bieden.
Daarvoor kan de volgende opbouw worden
gehanteerd.
1 Activiteiten naast elkaar: Dit zijn
activiteiten die kinderen individueel kunnen
doen. Als iets niet lukt, dan heeft dat
niet direct consequenties voor de ander.
Door deze vorm zijn kinderen slechts in
beperkte mate afhankelijk van elkaar en
worden conflicten vermeden. Daarom zijn
individuele activiteiten zeer geschikt om
te starten met het leren van zelfstandig
spelen. Goede voorbeelden hiervan zijn
mikken en jongleren.
2 Activiteiten na elkaar: Bij deze
activiteiten moeten kinderen het veld
delen met anderen en wachten tot ze aan
de beurt zijn. Hierdoor leren ze rekening
met elkaar te houden. Deze activiteiten
zijn zeer geschikt om te starten met het
leren van zelfstandig samen spelen, omdat
de kinderen een gemeenschappelijk
belang hebben. Goede voorbeelden hiervan
zijn diepspringen en krantenmik. Bij
diepspringen mag je pas omhoog lopen
als degene voor je van de mat af is of na
een startsignaal. Bij krantenmik wordt er
met meerdere kinderen tegelijk op het
mikdoel gegooid.
3 Activiteiten met elkaar: Dit zijn
activiteiten die kinderen geheel met elkaar
doen. Hierdoor zijn ze echt aan het samen
spelen en moeten daardoor meer rekening
houden met elkaar dan bij activiteiten die
ze na elkaar doen. Door het gezamenlijke
Chaosdoelenspel
Afgebakend veld van 5 bij 8 meter
Middenlijn
12 blokken, 6 blokken aan elke kant op één meter
van de muur als doel
4 grote foamballen
6 kinderen → 2 teams van 3 kinderen
Activiteit: Probeer met de bal een blok in het andere
veld om te rollen.
Probeer een aankomende bal tegen te houden.
Regels: Je mag niet over de middenlijn. Je mag lopen
met de bal tot de middenlijn. De omgevallen blokken
worden weer rechtop gezet. Als vervolg kun je ook
spelen tot er aan één kant 3 blokken om zijn. Nu
moeten de omgerolde blokken dus blijven liggen.
334 De wereld van het jonge kind | juni 2007

elang zijn deze activiteiten zeer geschikt om zelfstandig
samen te spelen. Goede voorbeelden zijn samen een ballon
hooghouden of balanceren over een wip-wap waarbij de
kinderen elkaar moeten helpen.
4 Activiteiten tegen elkaar: In deze activiteiten hebben de
kinderen een tegengesteld belang. Het zijn vaak conflictgevoelige
activiteiten en daardoor relatief moeilijker om
zelfstandig te spelen. Goede voorbeelden zijn boefje (tikspel)
en chaosdoelenspel.
Bij het kiezen van activiteiten om kinderen te leren
zelfstandig (samen) te spelen, is het raadzaam om rekening te
houden met bovenstaande opbouw. Wanneer kinderen niet
gewend zijn om samen of tegen elkaar te spelen, dan adviseren
wij om te starten met activiteiten naast of na elkaar.
Verder is het zo dat kinderen in kleine groepen beter kunnen
leren samenspelen dan in grote groepen. In groepjes van zes
kinderen zullen minder snel conflicten ontstaan dan in
groepen van tien kinderen.
Organisatie van een groepjesles
Een leerkracht die voor de eerste keer een groepjesles aanbiedt
zal tevreden mogen zijn als de organisatie rondom de
activiteiten naar de wens verloopt. Bij een goede organisatie
ontstaat er tijd om kinderen te helpen bij wie de activiteit
nog niet lukt, te kijken of elk kind voldoende leert en of elk
kind plezier beleeft aan de activiteit.
De organisatie van een groepjesles ligt niet alleen in handen
van de leerkracht. De kinderen leveren ook een grote
bijdrage aan een goed verloop van de les. Een groepje moet
zelf de organisatie rondom een activiteit regelen. Bij een tikspel
spreken de kinderen onderling af wie de tikker wordt of
wie als wachter begint.
Het is voor kinderen eenvoudiger om een activiteit
zelfstandig op gang te houden wanneer er duidelijke regels
zijn. Bijvoorbeeld: de volgende mag als de bank leeg is; haal
je eigen bal op als je gegooid hebt; als je geweest bent wordt
je wachter, enzovoort. Voor jonge kinderen is het prettig
wanneer deze regels geconcretiseerd worden door materialen.
Bijvoorbeeld: de tikker legt een blokje om als hij
iemand getikt heeft; als je aan de beurt bent, neem je een
pittenzak als toegangskaart mee en daarna geef je deze aan
de volgende, enzovoort. Belangrijk is dat de leerkracht regels
voor jonge kinderen terug laat komen en niet bij elke
activiteit weer nieuwe regels bedenkt. Als kinderen gewend
zijn om bij een tikspel een blokje om te leggen als ze getikt
zijn, laat deze regel dan ook bij een nieuw tikspel
terugkomen.
Tijdens de les kijkt de leerkracht of de regels door de
kinderen worden begrepen en toegepast. Een activiteit kan al
goed lopen wanneer de meerderheid van een groepje de
regels snapt. De samenstelling van de groepjes speelt daarbij
De School of Human Movement & Sports van Windesheim in Zwolle heeft
een moderne onderwijsmethode voor basisschoolkinderen ontwikkeld
Bewegen Samen Regelen. De methode bestaat uit drie activiteitenmappen
en biedt vak- en groepsleerkrachten de mogelijkheid kinderen in
kleine groepjes les te geven. De activiteitenmappen zijn opgebouwd uit
verschillende lessen. Per les worden er verschillende activiteiten tegelijkertijd
aangeboden. Elke activiteit is uitgewerkt op een opdrachtkaart
met foto. Met behulp hiervan kunnen kinderen zelf materialen klaar
zetten en activiteiten opstarten. Gekoppeld aan de methode is een website:
www.bewegensamenregelen.nl
Ondersteunend aan de methode biedt Windesheim scholingsmogelijkheden.
een belangrijke rol.
Wanneer kinderen een activiteit zonder directe sturing van de
leerkracht aan de gang kunnen houden, dan hebben ze met
succes geleerd om zelfstandig samen te spelen.
Tot slot
In dit artikel geef ik aan dat zelfstandig leren samen spelen
belangrijk is. Dit betekent niet dat de leerkracht kinderen
een tijd geen aandacht hoeft te geven. Voor alle kinderen is
het belangrijk dat ze regelmatig de aandacht van hun
leerkracht krijgen. En om dan te horen dat ze goed aan het
werk zijn of dat het erg knap is wanneer iets al lukt, vinden
kinderen fijn. Met name jonge kinderen willen graag laten
zien wat ze al kunnen.
Verder geef ik aan dat het werken in groepjes goede
mogelijkheden biedt om kinderen zelfstandig te leren
samenwerken. Dit betekent ook niet dat er altijd in groepjes
gewerkt moet worden. Voor kinderen is het belangrijk om
ook regelmatig een klassikale of vrije les te krijgen.
In de methodes Bewegingsonderwijs in het speellokaal en
Bewegen in het basisonderwijs (product van Bewegen Samen
Regelen) staan veel lessen en activiteiten waarmee kinderen
kan worden geleerd om zelfstandig samen te spelen.
Marijke de Groot is opleidingsdocent aan de VU-
Windesheim, School of Human Movement & Sports
(voorheen Calo) te Zwolle.
Reacties op dit artikel zijn welkom:
m.de.groot@windesheim.nl
Literatuur
Hazelebach, Ch., L. Pieters e.a. (2001), Bewegingsonderwijs in
het speellokaal. ’t Web, Zwolle.
Hazelebach, Ch., M. de Groot e.a. (2006), Bewegen in het
basisonderwijs. VU-Windesheim, School of Human Movement
& Sports, Zwolle.
De wereld van het jonge kind | juni 2007 335