Jaarverslag 2005 - Vlaamse Ombudsdienst

HOOFDSTUK 1 De Vlaamse Ombudsdienst in 2005
brochure of radiospot van de Vlaamse overheid die foutieve of misleidende informatie bevat,
administratieve fouten of nalatigheden waarover in de media bericht wordt, enzovoort. Het initiatiefrecht
is dus vooral nuttig om mogelijke knelpunten te kunnen onderzoeken die om een of
andere reden niet door de burger worden gesignaleerd, maar die aan het licht komen door bijvoorbeeld
berichten uit de media of naar aanleiding van eigen vaststellingen. Heel wat burgers vinden
immers nog steeds niet de weg naar de Vlaamse Ombudsdienst.
1Jaarverslag 2005
Een initiatiefrecht is niet noodzakelijk voor een goede werking van een ombudsdienst. Het
behandelen van klachten van burgers blijft de kerntaak. Niettemin is het een nuttig instrument dat
de mogelijkheid biedt om meer preventief en proactief klachten weg te nemen.
EEN AANTAL OMBUDSDIENSTEN HEEFT EEN INITIATIEFRECHT
In België kan de Ombudsman Brugge op eigen initiatief een onderzoek starten naar een mogelijk
onbehoorlijk of onzorgvuldig gedrag van een overheidsdienst, maar hij heeft er eigenlijk nooit
gebruik van gemaakt. In het buitenland hebben onder meer de nationale ombudsdienst van
Nederland (en ook lokale ombudsdiensten), Noorwegen, Polen, Hongarije, Costa Rica, Finland,
Griekenland en Mauritius een initiatiefrecht. Ook de Europese Ombudsdienst heeft die bevoegdheid.
Niet al die ombudsdiensten zijn vergelijkbaar met de Vlaamse Ombudsdienst. Een aantal van
hen onderzoeken veeleer schendingen van mensenrechten. De werking van de Vlaamse
Ombudsdienst is wel vergelijkbaar met de ombudsdiensten van de Europese Unie, Nederland en
Noorwegen.
Het initiatiefrecht van die ombudsdiensten heeft geen opvallende beperkingen. In de
Nederlandse Algemene Wet Bestuursrecht wordt uitdrukkelijk verwezen naar de bevoegdheidsbeperkingen
die gelden voor de klachtbehandeling. In andere regelingen is die doortrekking van de
bevoegdheidsbeperkingen minder uitdrukkelijk, allicht omwille van hun evidentie. Als een
ombudsdienst bijvoorbeeld niet bevoegd is om klachten over bepaalde instellingen te behandelen,
dan is hij vrij vanzelfsprekend ook niet bevoegd om ten aanzien van die instellingen een onderzoek
op eigen initiatief te starten. Anderzijds wordt via het initiatiefrecht soms een uitzondering gemaakt
voor minder fundamentele onontvankelijkheidsgronden. Zo kunnen niet-ingezetenen van de
Europese Unie met hun klacht niet terecht bij de Europese Ombudsdienst, maar die kan op basis
van een om die reden onontvankelijke klacht wel een onderzoek starten naar de mogelijke onzorgvuldigheden
die een Europese instelling volgens de betrokkene heeft begaan. Een even vanzelfsprekende
beperking staat in het Reglement van de Ombudsman van Vlaardingen: gedragingen die aanleiding
kunnen geven tot klachten, en dat beoordeelt de ombudsman zelf. Het moet met andere
woorden gaan om kwesties die een mogelijke bron van ontevredenheid bij de burger inhouden.
De ombudsdiensten hebben zelf niet echt nadere criteria uitgewerkt. De Europese Ombudsdienst
overweegt elk concreet voorstel dat intern geformuleerd wordt, rekening houdend met de
meerwaarde die het zou kunnen opleveren en de onderzoekstijd die het wellicht vergt. De Noorse
Ombudsdienst maakt geen melding van criteria. De Nederlandse Ombudsdienst wijst erop dat er
natuurlijk een aanleiding moet zijn om een onderzoek op eigen initiatief te starten: er moet een
gedraging zijn van een overheidsdienst waarvan vermoed wordt dat die niet behoorlijk is. Die aanleiding
kan ook een bericht uit de media zijn.
De klachtenbehandeling blijft vanzelfsprekend prioritair. Onderzoeken op eigen initiatief worden
alleen opgestart als daarvoor voldoende onderzoekstijd is, rekening houdend met het belang
van het onderzoek. Het aantal initiatiefonderzoeken is dan ook beperkt: in zijn jaarverslag van
2004 maakt de Noorse Ombudsdienst melding van 18 initiatiefonderzoeken en de Nederlandse en
de Europese Ombudsdienst melden er elk 4.
33