vlaanderen beantwoordt aan de richtlijn stedelijk afvalwater - Aquafin

Aqua
werken aan zuiver water
DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN • 2012/3
VLAANDEREN
BEANTWOORDT
AAN DE RICHTLIJN
STEDELIJK
AFVALWATER
Kwaliteit op de werf moet een evidentie worden 8
Minder Hinder- en Kwaliteitsaward zijn
voorproef voor officiële kwaliteitsbeoordeling 10

2
AQUAPLUS RENOVEERT
ZUIVERING VAN MOUTERIJ
BOORTMALT
Sedert september vorig jaar exploiteert ons dochterbedrijf Aquaplus de industriële
waterzuivering van mouterij Boortmalt in de Antwerpse haven. Het bedrijf is erg
tevreden over de behaalde zuiveringsresultaten. Ondertussen konden we Boortmalt
enkele optimalisaties voorstellen die de bedrijfs zekerheid en de kostenefficiëntie van
de installatie zeker zullen verhogen. Zo is ongeveer een derde van de membranen van
de membraanbioreactor aan vervanging toe. Daarnaast zijn twee van de drie filtratie -
tanks op het terrein momenteel nog aangesloten op hetzelfde leidingennetwerk.
Aquaplus zal deze twee tanks ontdubbelen en elk voorzien van een apart leidingen -
netwerk en een elektromechanische uitrusting.
Deze renovatieopdracht wordt afgerond tegen het einde van dit jaar. De werken
zullen dus uitgevoerd worden in een zeer korte tijdspanne om de noodzakelijke stilstand
van een deel van de mouterij te beperken. In het eerste jaar van onze exploitatie -
overeenkomst draagt deze bijkomende opdracht bij tot het vertrouwen van Boortmalt
in onze expertise en weet Aquaplus zich sterker te verankeren bij het bedrijf. l

3
INHOUD
4 Vlaanderen beantwoordt aan richtlijn
Stedelijk Afvalwater
7 Vispopulaties herstellen zich
Sinds september wordt het
huishoudelijke afvalwater van alle
agglomeraties vanaf 2.000 inwoners
eerst gezuiverd vooraleer het in
een waterloop terecht komt.
8 Kwaliteit op de werf moet
een evidentie worden
Om de kwaliteit van de uitvoering
van werken in de openbare sector te
verhogen, wordt de toekenning van
het getuigschrift van goede uitvoering
gekoppeld aan een objectief evaluatie -
systeem dat verschillende partijen
zullen toepassen.
10 Minder Hinder- en Kwaliteitsaward
zijn voorproef voor officiële
kwaliteitsbeoordeling
In oktober reikte Aquafin de jaarlijkse
awards uit voor het studie bureau en de
aannemer die het meest kwaliteitsvol,
veilig en omgevingsvriendelijk te werk
gingen tijdens de referteperiode.
12 Bewaking van knijpconstructies in
de riool vermindert vuiluitworp
naar de waterlopen
Systematische overstortbemetingen
kunnen blokkeringen van knijp -
constructies al vroeg opsporen.
VOOROPLOPEN EN
TERUGKOPPELEN
Aquafin heeft de afgelopen jaren binnen
de sector een voortrekkers rol gespeeld
met zijn Minder Hinder – en Kwaliteits -
awards. Ondertussen is aandacht voor
de omgeving bij de planning en uitvoering
van infrastructuur werken bijna vanzelf -
sprekend geworden. Ons draaiboek heeft
al verschillende gemeentebesturen,
openbare instanties en verenigingen
geïnspireerd. We zijn trots op die koppositie, maar evenzeer
op de open dialoog die we voeren met vertegenwoordigers van
studiebureaus en aannemers. Samen gaan we in de toekomst
nog meer werk maken van een kwaliteitsvolle projectuitvoering,
zowel tijdens de ontwerp- als tijdens de uitvoeringsfase (p. 8).
Werken in de buurt zijn nooit aangenaam, maar van de
omwonenden horen we vaak dat ze – een aanvaardbare –
hinder erbij willen nemen, omdat ze weten dat het project
een hoger doel dient. De resultaten van onze werken staan
centraal in dit nummer. In september is in Vlaanderen de laatste
collector in werking gesteld, die nog moest worden aangelegd
om te voldoen aan de Europese richtlijn Stedelijk Afvalwater.
Al het huishoudelijke afvalwater van de grote agglomeraties
dat collectief moest worden behandeld, is op de zuiverings -
infrastructuur aangesloten. We leveren ondertussen ook volop
ons aandeel in de volgende uitdaging: de realisatie van de
kaderrichtlijn Water.
14 Een aquarium vol grijze garnalen
Veel geduld en nachtelijk waken van
fotograaf Misjel Decleer leverden foto’s
op van actieve grijze garnalen in hun
bijna-habitat.
16 RioPAct verstevigt onze band met VMW
RioAct en RioP zijn nu RioPAct.
Niet alleen wetenschappelijke instellingen kunnen het Europese
waterbeleid ondersteunen. Ook de praktijk kennis van de Europese
waterzuiveraars is een onmisbaar gegeven. Een mooi voorbeeld in
dit nummer is het pragmatische systeem dat we ontwikkelden
om blokkeringen van knijpconstructies in de riolen te detecteren
(p. 12). Onze terreinkennis, detailkennis van het beheer en
onderhoud van de infrastructuur en expertise op het gebied van
dataverwerking is essentieel om de waterlopen verder te laten
evolueren tot de gevraagde goede kwaliteitstoestand. l
Luc Bossyns
gedelegeerd bestuurder

4
VLAANDEREN BEANTWOORDT
EUROPESE RICHTLIJN STEDELIJK
In september activeerde Vlaams minister van Leefmilieu
Joke Schauvliege de laatste collector die in Vlaanderen
nodig was om te voldoen aan de Europese richtlijn
Stedelijk Afvalwater. Het huishoudelijke afvalwater van
alle agglomeraties vanaf 2.000 inwoners wordt nu eerst
gezuiverd vooraleer het in een waterloop terecht komt.
De oprichting van Aquafin in 1990 was het startsein voor een
grootschalige inhaaloperatie om de Vlaamse waterzuiverings -
infrastructuur verder uit te bouwen. In 20 jaar tijd groeide
de zuiveringsgraad in onze regio van nauwelijks 30% naar 80%.
Dat was ook nodig, want Europa verplichtte haar lidstaten om
tegen eind 1998 alle agglomeraties met meer dan 10.000 inwoners
te saneren. Voor de woonkernen tussen 2.000 en 10.000 inwoners
moest dat tegen eind 2005 gebeurd zijn. Buurlanden als Nederland,
Duitsland en Luxemburg hadden in 1990 al een zuiveringsgraad
van meer dan 90%. Voor Vlaanderen bleken de termijnen in
de richtlijn al snel erg ambitieus. Niet alleen kampten we met
een enorme achterstand, door de typische lintbebouwing en hoge
bevolkingsdichtheid was de uitbouw van de zuiverings infrastructuur
ook een erg complexe aangelegenheid. Een pragmatische aanpak
drong zich dan ook op. De investeringsprogramma’s waren in
eerste instantie gericht op de creatie van aaneengesloten
netwerken door het opheffen van belangrijke lozingspunten,
het werken van afwaarts naar opwaarts binnen een zuiverings -
gebied en van andersom binnen een rivierbekken.
In 2004, na een eerste veroordeling door het Europees Hof,
schakelden het Vlaamse Gewest, de VMM en Aquafin een versnelling
hoger en ontstond de zogenaamde ERSA-P en ERSA-P bis lijst,
waardoor projecten met het grootste ecologische rendement
absolute voorrang kregen. Via een zeer korte opvolging door de drie
partijen konden knelpunten snel weggewerkt worden en verkortte
de uitvoeringstermijn van de projecten aanzienlijk.
s De officiële druk op de knop.
Uiteindelijk lag er slechts één kalenderjaar tussen de overeen -
stemming met het eerste en het tweede deel van de richtlijn.
Geen eindpunt
De realisatie van de richtlijn Stedelijk Afvalwater betekent in elk
geval niet dat er niet meer geïnvesteerd wordt in de boven -
gemeentelijke rioleringsinfrastructuur. De volgende uitdaging is
immers om ook te voldoen aan de Europese kaderrichtlijn Water die
een goede toestand van het oppervlaktewater beoogt tegen 2015.
Hoewel onze beken en rivieren er door de zware inspanningen de
afgelopen twee decennia sterk op vooruit gingen, zijn er nog heel
wat optimalisaties in het rioolstelsel nodig om de waterkwaliteit
te verbeteren. Naast lozingen van afvalwater zijn er nog andere
factoren die een impact hebben, weet Ingeborg Barrez, Diensthoofd
Uitbouw en Beheer Saneringsinfrastructuur bij de Vlaamse Milieu -
maatschappij: “Industrie, landbouw en historische vervuiling in
het slib zijn mee verantwoordelijk voor de verontreiniging. Maar ik
denk ook aan de structuur en de natuurwaarde van onze waterlopen
die er op achteruit gegaan zijn, bijvoorbeeld door het rechttrekken
van natuurlijk meanderende stromen. In het verleden golden voor
al deze factoren aparte richtlijnen, waardoor het effect van één
maatregel door de negatieve invloed van een andere bron niet altijd
zichtbaar was. De kaderrichtlijn Water brengt alle aspecten van het
waterbeleid samen in één richtlijn die streeft naar het herstellen,
beschermen, ontwikkelen en duurzaam gebruik van het water -
systeem, los van de verschillende bronnen.”

5
AAN DE
AFVALWATER
Verder voorzien de gebiedsdekkende uitvoeringsplannen de
aansluiting van de vuilvracht die nog moet aansluiten op een
collectieve zuivering. De komende jaren worden nog belangrijke
inspanningen verwacht van de Vlaamse steden en gemeenten.
Vroegere ramingen hebben aangetoond dat het gaat het om een
investering van ongeveer 7 miljard euro, een zware dobber voor
de lokale besturen. Het Lokaal Pact bracht enige verlichting door de
overdracht van 700 miljoen euro aan gemeentelijke projecten aan
het Vlaamse Gewest, dat de uitvoering ervan opdroeg aan Aquafin.
t Samen genieten van het water wordt op steeds meer plaatsen
in Vlaanderen terug mogelijk.
“Aangezien we nog steeds nieuwe infrastructuur
bij bouwen, zal het onderhouds- en renovatie -
budget dus verder oplopen, net als de totale
exploitatiekost. Waterzuivering is nu eenmaal
een werk dat nooit af is.” Via inventarisatie
van het bestaande riolerings stelsel worden
knelpunten blootgelegd die leiden tot
optimalisatie projecten. Ook het gemeentelijke
en bovengemeentelijke indicatorenkader draagt
bij tot een verbeterde werking van de globale
saneringsinfrastructuur.
Voor de verdere uitbouw en het beheer van hun riolerings infrastructuur
kunnen steden en gemeenten na een marktbevraging trouwens
ook een beroep doen op de expertise van Aquafin.
Vanzelfsprekend moet alle zuiveringsinfrastructuur ook onderhouden
en geëxploiteerd worden. Vandaag beheert Aquafin maar liefst
263 waterzuiveringsinstallaties, 1.292 pompstations en meer dan
5.000 kilometer leidingen. “Informatie van onze buurlanden leert
ons dat we jaarlijks 1 à 2% van het totale geïnvesteerde vermogen
moeten reserveren voor structureel onderhoud van het patrimonium,”
zegt gedelegeerd bestuurder Luc Bossyns.
En de toekomst?
Een integrale kijk op waterbeheer wint vandaag
meer en meer aan belang. Het gaat niet meer
alleen om transport en zuivering van afvalwater.
De aanleg van rioleringen en collectoren wordt
geïntegreerd in de problematiek van omgaan
met hemelwater. In plaats van betonnen buffer -
bekkens te bouwen, wordt eerder gezocht naar
natuurlijke oplossingen.
u

6
Daarnaast staat ook Vlaanderen voor de
uitdaging om in te spelen op de gevolgen
van klimaatwijzigingen. Droge zomers met
veel hevigere stortbuien en nattere winters
waarin de grondwatertafel sneller verzadigt,
zijn typische verschijnselen waarmee we
rekening zullen moeten houden op een
integraal niveau.
Wat met boetes en dwangsommen?
Vlaanderen voldoet als gewest nu wel aan de Europese
richtlijn Stedelijk Afvalwater, maar dat is nog niet helemaal
het geval voor Wallonië en Brussel. Hoewel Leefmilieu in
België gewestelijke materie is, heeft de Europese Commissie
tot nog toe de lidstaten als federale staat aangesproken op
hun non-conformiteit. Ingeborg Barrez: “Hoewel de Europese
Commissie in mei van dit jaar formeel erkent dat Vlaanderen
op dat moment voldeed wat betreft de agglomeraties boven
10.000 inwoners, zullen de eventuele boete en dwangsommen
in eerste instantie van toepassing zijn op het Koninkrijk België
en pas daarna doorvertaald worden naar de gewesten.
Wat betreft de agglomeraties tussen 2.000 en 10.000 inwoners
heeft de Commissie nog geen veroordelingsprocedure gestart
bij het Europese Hof van Justitie.”
s
Bij Aquafin werken mensen die
de verbeteringen aan de rioolstelsels
plannen samen met de operatoren op
het terrein. Gedeelde kennis brengt
het beste resultaat voor de natuur.
Tegelijk blijft duurzaam ondernemen hoog op de agenda.
Intelligent omspringen met energieverbruik, energierecuperatie,
recuperatie van grondstoffen uit het afvalwater en het beperken
van emissies bij het waterzuiveringsproces zijn het onderwerp
van heel wat onderzoeken die Aquafin zelf uitvoert of waarin
het partner is. Het bedrijf bereidt zich ook voor op strenger
wordende normen waaraan het gezuiverd afvalwater in de toekomst
moet voldoen, zoals het verwijderen van moeilijk oplosbare
organische stoffen.

7
VISPOPULATIES
HERSTELLEN ZICH
Het optrekken van de zuiveringsgraad in Vlaanderen
van 30% naar 80% heeft er toe geleid dat er veel minder
vervuiling rechtstreeks in de water lopen terecht komt.
Het kan dan ook niet anders dan dat de toestand
van de Vlaamse waterlopen er de laatste jaren sterk
“Twee decennia terug scoorde slechts 15% goed en maar liefst 60%
slecht. Sinds de metingen van 2000 wordt overigens geen enkele
waterloop nog als ‘uiterst slecht’ gekwalificeerd, terwijl we het aandeel
dat ‘zeer goed’ scoort, steeds groter zien worden.”
Dat de verbetering van de waterkwaliteit ook de biodiversiteit
nieuw leven inblaast, is bijvoorbeeld duidelijk te merken in het
Schelde-estuarium. Zee- en brakwatervissen als haring, sprot,
kabeljauw en zeetong, vinden hun weg weer naar de Schelde.
op vooruit gegaan is.
t Zeebaars t Rivierdonderpad
Daarnaast is ook de kwaliteit van de zuivering zelf in de loop der
jaren steeds verbeterd. In tegenstelling tot onze buurlanden
worden in alle Vlaamse zuiveringsinstallaties voor meer dan
2.000 inwoners ook fosfor en stikstof uit het afvalwater gehaald.
We doen hiervoor zelfs veel beter dan de Vlaamse normen
voorschrijven met een rendement voor stikstof van 82% en
voor fosfor van 86%. Daarnaast wordt op meer dan 80% van onze
RWZI’s het volledige debiet dat binnenkomt, biologisch behandeld.
De keuze die Aquafin in 2000 maakte om een debiet tot tien keer
de piek-wateraanvoer bij droog weer integraal biologisch te
behandelen, is tot vandaag uniek in Europa en wellicht zelfs
op wereldvlak.
“Alle inspanningen hebben als resultaat dat er nu drie tot vijf keer
minder vervuiling in onze beken en rivieren terecht komt,” stelt Alain
Vandelannoote, milieucoördinator bij Aquafin. “De laatste metingen
van de Belgische Biotische Index tonen aan dat 35% van de water lopen
nu een goede biologische waterkwaliteit hebben en 20% een slechte.”
Spiering, een typische estuariumsoort, wordt sinds 2001 meer
en meer ook opgemerkt in het opwaartse deel van de Schelde,
net zoals trekvissen als de rivierprik. Na de vissen volgen
onvermijdelijk ook de jagers. Deze zomer werd een recordaantal
zeehonden geteld in de Westerschelde. Er zijn niet alleen veel meer
observaties, ze komen ook veel meer verspreid voor. “Het herstel
van de vispopulaties is wel het meest opvallend in de rivieren”,
volgens Alain Vandelannoote. “De vissoorten beschermd door
de Habitatrichtlijn vormen een belangrijke indicator. Begin jaren ’90
waren soorten zoals de beekprik, de rivierdonderpad en de kleine
modderkruiper door de toenemende vervuiling quasi uitgestorven.
Via de Habitatrichtlijn kreeg hun biotoop een beschermd karakter.
Twintig jaar later merken we dat verschillende populaties zich
opnieuw verspreiden op zijtakken van de IJzer, de Dender, de Nete
en de Maas. De verbetering van de waterkwaliteit kwam net op tijd
om de restpopulaties te redden.”
u

8
KWALITEIT
MOET EEN
EEN EVOLUTIE VAN TECHNIEKEN
EN TECHNOLOGIEËN
De prominente positie die Vlaanderen vandaag in Europa
bekleedt wat betreft de kwaliteit en de gebruikte technieken
voor rioolwaterzuivering, is geen toeval. Tegelijk met de uitbouw
van de infrastructuur heeft Aquafin de voorbij twee decennia
continu geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling van de
nieuwste technieken en technologieën. De krapte in tijd én
budget hebben onze creativiteit en innovatie zeker gestimuleerd.
Via dynamische modellering, noodoplossingen als Biofor,
doseren van koolstofbronnen, prefab tanks, de introductie
van compacte technologieën om bestemmingswijzigingen
te vermijden enz., kon Aquafin de duurtijd en de kostprijs
van projecten vaak aanzienlijk beperken. Ook de evolutie in
bouwkundige technieken speelde daar een rol in. Het gebruik
van doorpersingen, gestuurde boringen, drukrioleringen…
verkortte de uitvoeringstermijn en leverde daardoor ook winst
op maatschappelijk vlak op.
Om de kwaliteit van de uitvoering van werken in
de openbare sector te verhogen, wordt de toekenning
van het getuigschrift van goede uitvoering
gekoppeld aan een objectief evaluatiesysteem
dat verschillende partijen zullen toepassen.
Voor kwaliteitsvol werk was er tot voor kort geen
eenduidige definitie. Dat maakte dat opdrachtgevers en
aannemers niet altijd op één lijn zaten en andere
prioriteiten konden hebben bij de uitvoering van
infrastructuurwerken. Daar komt verandering in. Voor de
uitreiking van getuigschrift van goede uitvoering werden
er sluitende afspraken gemaakt door opdrachtgevers en
vertegenwoordigers van de sector.
Ook wat de toepassing van nieuwe zuiveringstechnieken
betreft, nam Vlaanderen vaak het voortouw. Zo introduceerde
Aquafin in 2004 op zijn RWZI in Schilde de eerste membraan -
bioreactor voor de zuivering van huishoudelijk afvalwater in
de Benelux. De combinatie met het klassieke zuiveringsproces
was op dat moment zelfs wereldwijd uniek. Nieuwe technologieën
als GPS, PLC en online monitoring drongen eveneens door in
de wereld van de waterzuivering, waardoor we steeds korter
op de bal kunnen spelen en de kwaliteit van de zuivering
verhoogt.
l
Zo’n getuigschrift is een belangrijk document voor
aannemers. Om overheidsopdrachten van een bepaalde
aard en omvang te kunnen uitvoeren, moeten ze erkend
zijn door de federale erkenningscommissie. De aannemers
worden ingedeeld in klassen, die de omvang van de werken
bepalen die ze mogen uitvoeren, en in categorieën,
die de aard van de werken specificeren. Een erkenning
is vijf jaar geldig en kan alleen verlengd worden als een
aannemer voldoende getuigschriften van goede uitvoering
kan voorleggen.
Tot nu toe leverde iedere bouwheer dat getuigschrift af
volgens eigen inzichten. Vastgelegde criteria waren er niet,
wat nadelig was voor de opdrachtgever en voor de aannemer
zelf. Het idee van kwaliteitsvol werk van de aannemer
kon wel eens ver af liggen van de eisen van de bouwheer,
en de aannemer van zijn kant kon nooit met zekerheid
weten of hij al dan niet zijn getuigschrift zou krijgen.

9
OP DE WERF
EVIDENTIE WORDEN
“Aannemers
moeten weten
waar wij van
wakker liggen”
Objectief en breed gedragen
Een werkgroep met vertegenwoordigers van Aquafin, AWV,
TMVW, Infrax, Copro, ORI, Vlawebo, Bouwunie Infrastructuur -
werken en Vlario heeft een evaluatiesysteem uitgewerkt met
objectieve criteria voor de aflevering van een getuigschrift van
goede uitvoering der werken. “De eisen liggen behoorlijk hoog,
maar zijn niet onhaalbaar, want dat is natuurlijk in niemands
voordeel”, verklaart Gudrun Willems, de projectleider bij Aquafin.
“De werken moeten allereerst zijn uitgevoerd zoals beschreven
stond in het bestek. Aan de hand van een controleplan wordt
nagegaan of er niet te veel afwijkingen zijn. Daarnaast moet de
uitvoeringstermijn worden gerespecteerd, al zal een kleine uitloop
natuurlijk niet leiden tot een weigering van het getuigschrift.
Tenslotte mogen er tijdens de werken geen PV’s van vaststelling van
in gebreke blijven zijn opgesteld.”
“Voor alle projecten die vanaf 1 juli 2012 zijn aanbesteed, wordt de
kwaliteit van de uitvoering beoordeeld aan de hand van een controle -
lijst die deze drie criteria concretiseert. De getuigschriften en negatieve
beoordelingen zullen worden bewaard in een centrale databank.”
Interne kwaliteitsmeting
Natuurlijk is het nog beter om al bij de selectie van aannemers
rekening te houden met de kwaliteit van eerder uitgevoerde
projecten. “Daarvoor moesten we eerst uitzoeken wat kan en niet kan
binnen de wetgeving Overheidsopdrachten”, licht Gudrun Willems
toe. “Aquafin is vorig jaar begonnen met de opzet van een intern
kwaliteitsmetingsysteem. Die meting gebeurde deels al voor de
uitreiking van de jaarlijkse Minder Hinder award aan de aannemer
die het meest omgevingsvriendelijk gewerkt heeft. We gaan het
systeem nu uitbreiden naar andere domeinen. In 2013 zullen we
de verzamelde gegevens kunnen gebruiken voor een nulmeting.
De aannemers zullen tijdens de uitvoering van hun werken
aanvankelijk wel gecoacht worden, via een evaluatie die op vijf
momenten zal plaatsvinden. Zo krijgen ze een zicht op waar ze
zouden staan als we het systeem nu al officieel zouden toepassen,
en krijgen ze ruim de tijd om hun manier van werken nog bij te sturen.
We willen onze kwaliteitsmeting absoluut opzetten in openheid en
dialoog met de sector. Voor een faire beoordeling moet het voor
de aannemers duidelijk zijn wat Aquafin specifiek van hen verwacht.”
We hopen om vanaf 2016 voor de uitvoering van projecten
aannemers te kunnen selecteren op basis van zowel het externe
evaluatiesysteem als het interne kwaliteitsmeetsysteem. l

10
MINDER HINDER- EN
KWALITEITSAWARD VAN AQUAFIN
ZIJN VOORPROEF VOOR NIEUWE OFFICIËLE KWALITEITSBEOORDELING
In oktober reikten we onze jaarlijkse awards uit
voor het studiebureau en de aannemer die het meest
kwaliteitsvol, veilig en omgevingsvriendelijk
te werk gingen tijdens de referteperiode.
Groot en toch omgevingsvriendelijk
“Heymans Infra NV heeft tijdens de referteperiode ruim 6.000
mandagen voor ons gewerkt, VBG ruim 5.000 dagen en DSV
zo’n duizend dagen. Aannemers die boven de 1.000 dagen zitten,
zijn echt de grote spelers. Dat de eerste en tweede plaats voor
VBG en Heijmans Infra zijn, toont goed aan dat het mogelijk is
om veel voor Aquafin te werken en toch op een contant niveau
aan hinderbeperking te doen”,
onderstreept Dirk De Waele,
directeur Infrastructuur bij Aquafin.
Voor de derde keer reikten we ook
een award uit aan het studie -
bureau dat het afgelopen jaar het
meest kwalitatief, kostenbewust
en klantgericht te werk ging.
“Ik kan niet genoeg benadrukken
s Studiebureau Cnockaert s VBG uit Herentals
dat het voorkomen van hinder
vooral bij het ontwerp van een
De gelukkigen waren Studiebureau Cnockaert en aannemer
VBG uit Herentals. Hoge scores halen was dit jaar extra
belangrijk, aangezien er binnenkort om meer dan de eer wordt
gespeeld. Kwaliteitsvol en omgevingsvriendelijk werken wordt
namelijk een voorwaarde om nog opdrachten voor Aquafin
te kunnen uitvoeren.
project moet gebeuren. Het studiebureau moet opsporen waar er zich
hinder kan voordoen langs het voorkeurs tracé. Dat betekent niet over
een plan gebogen zitten, maar ter plekke gaan kijken of bijvoorbeeld
de school die langs het tracé ligt, voldoende bereikbaar kan blijven.
Als de te verwachten hinder niet aanvaardbaar beperkt kan worden,
moet er een ander tracé gekozen worden. De aannemer op de werf
heeft veel minder fundamentele mogelijkheden tot hinderbeperking.”
Onze Minder Hinder award werd al voor de zesde keer
uitgereikt aan de aannemer van rioleringswerken die het
meest rekening hield met de omgeving waarin gewerkt moest
worden. De jury rangschikt de aannemers die meer dan één
project voor het bedrijf hebben uitgevoerd volgens 5 criteria:
de Minder Hinder -inspanningen van de aannemer,
gecombineerd met de veiligheidsstatistieken, schadegevallen,
noodoproepen en het aantal klachten. Nieuwkomer bij de
genomineerden was DSV N.V. uit Aarschot. Op de tweede plaats
Net zoals bij de aannemers worden de topposities steeds door
dezelfde bureaus ingenomen. Bureau Cnockaert, dat al eerder
genomineerd was, kaapte nu voor de tweede keer op rij de award
weg. Astro-plan uit Aalst won de eerste editie, en stond beide
volgende keren op het podium. Ook Irtas uit Beveren haalde een
tweede podiumplaats. “We merken op dat het verschil met de subtop
verkleint. Dat komt omdat kwaliteit de voorbije jaren een alsmaar
belangrijker rol ging spelen bij de toekenning van nieuwe
stond Heijmans Infra NV uit Schelle, een bedrijf dat eerder al
won en ook al eerder genomineerd was. Winnaar VBG NV
uit Herentals is een vaste waarde aan de top. Het bedrijf was
al een keer genomineerd en mocht de award dit jaar zelfs voor
de derde keer mee naar huis nemen.
opdrachten”, besluit Dirk De Waele.
l

11
TIPS UIT HET VAK
VBG, Geert Verscheure: “Minder Hinder
is voor ons het resultaat van overleg,
informatie en techniek. We werken met
respect voor onze opdrachtgevers, voor
onze technische partners, voor onze eigen
medewerkers en voor de omwonenden.
We hebben ook respect voor de kwaliteit
en techniciteit van het project en voor het
milieu en de omgeving waarin wij bouwen.”
Wat maakt dat sommige bedrijven jaar na jaar genomineerd worden,
of dat een nieuwkomer die voor Aquafin werkt, meteen bij de top drie zit?
We vroegen het aan de zes genomineerden zelf.
Heijmans Infra N.V, Bart Verhulst: “Voor ons
is het basisprincipe van Minder Hinder goed
doorwerken, zodat de hinder snel voorbij is.
Wij zetten dus liever een paar ploegen
extra in om rendement te halen. Je moet
ook flexibel genoeg zijn en met specifieke
omstandigheden willen rekening houden,
zoals een verhuis, of de soldenperiode.
Minder Hinder vraagt een bepaalde attitude
van onze werfleiders om dingen te doen
(en dus kosten te maken), waarvoor nu
onvoldoende specifieke posten zijn voorzien
in de bestekken. Toch motiveren wij hen
om deze kosten wel te maken, omdat wij
geloven dat de maatregelen zich uiteindelijk
terugbetalen in een verhoogd rendement,
een betere werksfeer, en een betere
bereikbaarheid van de werf.”
Studiebureau Cnockaert, An Cnockaert: “We zorgen voor een goede interne planning om
onze projecten tijdig af te werken. Voldoende communicatie en overleg, vinden we heel
belangrijk, zowel met de projectmanagers en gebiedsingenieurs van Aquafin, als intern
binnen het projectteam. We doen ook ons best om pro-actief problemen te detecteren.
Bovendien volgen onze mensen continu bijscholing.”
Astroplan, Hans Osselaer:“We zijn een kleine groep, maar een heel gemotiveerd team.
Goed samenwerken, en het graag doen, is het belangrijkst.”
Irtas, Alain Koppen: “Onze teamleiders én hun back-ups volgen het project van bij
de aanvraag tot de aanvaarding van het project. We bouwen ook genoeg flexibiliteit in
om “out of the box” na te denken over een project. Daarbij plaatsen we ons op het niveau
van de mensen (opdrachtgever, besturen, nutsmaatschappijen, bewoners …) voor wie we
het ontwerp uitwerken. Persoonlijke betrokkenheid tonen, vinden we heel belangrijk.”
DSV, Geert Laeremans: “Wij geloven dat
hinder vooral kan beperkt worden door
goed te faseren met aangepaste uitvoerings -
termijnen per fase, zodat meer tijd en
aandacht kan besteed worden aan
bijvoorbeeld het toegankelijk maken van
opritten. Aannemers kunnen voor die
extra Minder Hinder-maatregelen het
best een forfaitaire post voorzien in de
aanbesteding.”
l

12
BEWAKING VAN KNIJPCONSTRUCTIES
VERMINDERT VUILUITWORP NAAR DE
t
Op de locaties waar een blokkering het meeste schade zou toebrengen
aan het waterleven, worden er eerst meetsystemen geplaatst.
Overstortingen helemaal uitsluiten kan niet, aangezien een groot
deel van het rioolstelsel zowel regenwater als afvalwater
transporteert. Bij hevig regenweer wordt het volume water in
de riolen soms zo groot, dat er gecontroleerd een deel uit
het systeem moet worden gelaten via overstorten, om zo
wateroverlast op straat te vermijden. Wat wel kan, is onnodige
overstorten opsporen, en dan vooral diegene die door blokkeringen
bij droog weer actief zijn.
Onnodige overstorten voorkomen,
is een voorwaarde voor een goed werkend rioolstelsel.
Systematische overstortbemetingen kunnen blokkeringen
van knijpconstructies al vroeg opsporen.
Voor een maximaal ecologisch effect, moet
de infrastructuur voor de zuivering van
huishoudelijk afvalwater zo goed mogelijk
werken. De Vlaamse Milieumaatschappij
heeft daarom samen met Aquafin een
ecologisch indicatorenstelsel uitgebouwd,
dat de performantie van de zuiverings -
installaties en rioolinfrastructuur beoordeelt.
Het operationele opvolgsysteem is al voor een
groot deel uitgewerkt.
Zoveel mogelijk afvalwater moet naar de
zuiveringsinstallaties gevoerd worden en
daar behandeld worden, met onderweg zo
min mogelijk overstortingen van vuil water
uit de riolering naar een waterloop.
Om het water vertraagd af te voeren, zitten er in het collectoren -
stelsel heel wat knijpconstructies. Vaak zijn het leidingen die in
diameter verminderen, maar ook wervelventielen of schuiven.
Zulke constructies laten slechts een beperkt debiet door (zes keer
het piekdebiet aan water dat bij droog weer te verwachten is).
Bij droog weer stroomt alle afvalwater dus normaal door.
Bij lichte neerslag ontstaat er een beperkt verschil in waterhoogte
vóór en achter de knijpconstructie. Bij zware neerslag ontstaat
er een groot verschil in waterhoogte. Het extra toekomende
debiet wordt dan opwaarts in het stelsel geborgen in een
bergbezinkingsbekken of wordt gecontroleerd overgestort.
Althans bij normale werking. Soms wordt de werking van de
knijpconstructie gestremd in het afwaartse deel. In dat geval
kunnen er zich ook bij weinig neerslag overstortingen van vuil
water voordoen in het opwaartse deel. Als de knijpconstructie
echt is geblokkeerd of verstopt, kunnen zelfs heel kleine debieten
al tot overstortingen leiden. Op dat moment loopt er afvalwater
in de waterloop, dat veel minder verdund is dan tijdens een
regenbui. De impact op het waterleven kan dan erg groot zijn.
Bedrijfszeker en goedkoop
“De bewaking van de performantie van kritische doorvoer leidingen
is dus belangrijk voor de kwaliteit van de waterlopen waarop er
overstorten van het rioolstelsel zitten. Monitoring van de waterstand
vóór en achter de knijpconstructie, in een combinatie van een
debietmeting en twee peilmetingen, zou een zeer gedetailleerd beeld
van de werking van de constructie kunnen opleveren. Bij knijp -
constructies is er namelijk een mathematisch verband tussen
het doorgevoerde debiet en het hoogteverschil vóór en achter
de constructie”, verklaart studieverantwoordelijke Geert Dirckx.

13
IN DE RIOOL
WATERLOPEN
Maar Aquafin beheert maar liefst 1.800 knijp -
constructies en het meetsysteem moet ook
betaalbaar zijn. “In de nabijheid van elke
knijpconstructie is er een overstort, wat een
eenvoudiger monitoringsysteem mogelijk maakt.
Om de werking van de overstorten bij droog
weer te controleren, vergelijkt het systeem
de geregistreerde waterpeilen met het niveau
van de overstort drempel, om na te gaan of
er water uit de riolering is gelopen of niet.
Het is een goedkope, nauwkeurige meting met
een grote bedrijfszekerheid en een minimum
aan onderhoudsbehoeften.”
s De gemeten waterpeilen worden vergeleken
met lokale neerslaggegevens.
s De buienradar geeft elke vijf
minuten een update van de
neerslag die valt. Elke pixel dekt
1 km². Elke dag analyseren we
per locatie één keer het totaal
van alle updates, dus zo’n
driehonderd beelden.
Als het volgens de buienradar
niet geregend heeft en het
geregistreerde waterpeil
aantoont dat een bepaalde
overstort in werking is,
dan is er een probleem
met de knijpconstructie.
Nederlandse buienradar volstaat
“Naast een dagelijks overzicht van de werking
van de overstorten, hebben we ook neerslag -
gegevens nodig om te verifiëren of we met
een ‘normale’ regenweeroverstorting of met
een ‘abnormale’ droogweer overstorting hebben
te maken. We hebben verschillende methoden
vergeleken om bruikbare neerslag gegevens
te verkrijgen. In de testen die we hebben
uitgevoerd, hebben we uiteindelijk gekozen
voor de neerslagbeelden van buienradar.nl.
Maar het principe werkt voor een willekeurige
radar.”
De monitoring van knijpconstructies heeft zijn
nut al bewezen. Zo werd tijdens de monitoring
van de overstort Jagerspad in Hasselt, al snel
opgemerkt dat de gemeten waterhoogtes
in de overstort niet klopten met de neerslag -
gegevens in die week.
Tijdens de inspectie die daarop volgde,
werd een groot houtblok uit de knijpleiding
gehaald. Volgens de Code van Goede Praktijk
moet een overstort vier keer per jaar worden
geïnspecteerd (of maandelijks als de overstort
kritisch is). In het eerste geval is het zonder overstortmonitoring dus mogelijk
dat een overstorting bij droog weer pas drie maanden later wordt opgemerkt.
Als het op de inspectiedag regent, kan de overstorting zelfs als normaal worden
gezien en kan het probleem eventueel nog drie maanden langer aanhouden.
Op de meeste overstortlocaties is er wel
geen stroomvoorziening. In een test opstelling
werden zes dataloggers/transmitters getest
die de waterpeilen via GSM of GPRS
draadloos doorsturenden naar een centrale
locatie. Ze maken allemaal gebruik van
eenvoudige batterij pakketten die slechts af
en toe moeten worden vervangen. Ze kunnen
ook alarmen genereren via e-mail of sms.
Vijf van de zes verschillende toestellen
doorstonden de nauwkeurigheidstesten.
“Vorig jaar hebben we de honderd meest kritische knijpconstructies bepaald en
gecontroleerd. Daarvan werden de eerste twintig al uitgerust met een meting.
Ze worden nu een jaar lang geëvalueerd. Uit onderzoek blijkt dat 75% van de
verstoppingen plaats vindt in knijpconstructies. Als de meest kritische 100 bemeten
worden, kunnen al 20% van de verstoppingen vroegtijdig opgespoord worden,
wat zeker een positief effect heeft op het milieu.”
l

14
EEN AQUARIUM
VOL GRIJZE GARNALEN
Een nieuwe ruimte in ons huis, oorspronkelijk voorzien
als patio, heb ik omgebouwd tot een mini-Sealife.
Hier kan ik alle leven dat huist in onze kustwateren,
op de foto vastleggen. Vissen natuurlijk, maar vandaag
zijn onze grijze garnalen aan de buurt.
De terugweg is hard labeur. De ton, klotsend van zeewater,
wiebelt langs mijn benen terwijl het frame van het net
pijnlijk op mijn schouders drukt. Voor me een eindeloos
leeg strand met als stip in de verte mijn blauwe busje.
Op het natte zand lukt het stappen nog redelijk, maar het
wordt echt ploegen in het mulle fijnzand en tandenbijten
om de eindmeet te halen. In de auto sluit ik de ton aan op
een sterke zuurstofpomp die mijn buit levend en gezond
thuis moet brengen.
Ik arriveer zo’n anderhalf uur voor hoog tij op het strand tussen
Blankenberge en Zeebrugge. Aan de laagwaterlijn vul ik mijn
emmer en ton met zeewater. Een drietal keer, telkens na ongeveer
een half uur kruien, trek ik het strand weer op om mijn vangst
te inspecteren. Ik zie vooral grijze garnalen, maar ook verschillende
strandkrabben, een breedpootkrab en een broos en onopvallend
hooiwagenkrabbetje. Verder een resem aan platvisjes, waaronder
een roodgevlekt scholletje, witgestipte grietjes, vrijwel ronde
tarbotjes en de laatste keer ook vijf grote tongen.
In een voorgekoeld zeeaquarium met een zandbodem los
ik de garnalen. Enkele laten zich voor dood neerdwarrelen,
om zich dan vliegensvlug in de bodem in te graven.
De andere schieten even wild door het water, waarbij
eentje letterlijk uit de bak springt. Nog eentje belandt op
lege kokkelschelpen en heeft weldra de bruinrode tinten
overgenomen. Een systeem van pigmentcellen in de huid
zorgt voor een kleurwissel die hormonaal wordt geregeld
door een stof die wordt aangemaakt in de oogstelen.

15
Pas na een of twee vervellingen gaan ze
de bodem opzoeken, liefst een zachte
slibberige kleibodem, waar ze zich kunnen
ingraven, waar heel wat voedsel is te
vinden en maar weinig predatoren hen
kunnen belagen.
Tekst en fotografie: Misjel Decleer
Nachtleven
Wanneer het aquarium tijdens de dag licht ontvangt door een
dakkoepel, is de zandbodem bewegingloos. Nu, rond half negen,
is het al zwaar aan het schemeren. Overal wriemelt het mulle zand,
ook wanneer ik via een dimmer zacht kunstlicht op het aquarium
laat schijnen. Blijkbaar werkt de bioklok van de natuur door.
Kopjes verrijzen van onder het zand, sprieten tasten de omgeving
af en via de looppootjes worden voorzichtige uitstapjes gemaakt.
Als ik ze begin te voederen, verrijzen alle geharnaste vrijbuiters en
kan ik ze perfect observeren. Kop en borst vormen één gepantserd
geheel. Bovenop zie ik de gesteelde oogjes en twee kleine
opgerichte antennetjes en zijdelings van de kop twee lange
beweeglijke tasters, die constant de omgeving onderzoeken.
Verder vijf paar looppoten, waarvan er drie paar werkelijk gebruikt worden bij de
voortbeweging. Twee paar zijn steviger gebouwd. Het derde paar is een stuk dunner en
wordt tijdens stilstand constant gebruikt om in het zand te priemen, op zoek naar
voedsel. De eerste twee paar kortere pootjes vormen een soort onderkaak. Eén van
de paren is voorzien van zeer kleine haakvormige klauwtjes, die het voedsel naar
de mondopening brengen. In dit pantser zitten ook alle vitale delen van de garnaal,
zoals de maag, het hart en de geslachtsorganen. Het achterlijf, dat iets beweeglijker is,
wordt gevormd door zes segmenten, waarvan de eerste vijf korte gevederde
zwempootjes dragen. Het laatste segment vormt een driehoekige staart, met aan
weerszijden daarvan een soort peddels die waaiervormig kunnen worden gespreid.
Om de afstand van de zee naar de ondiepe
gebieden te overbruggen, hebben ze een
ingenieuze strategie ontwikkeld. Bij op -
komende vloed verplaatsen ze zich hoog
in de waterkolom en laten zich zo naar
de kust meedrijven. Wanneer het getij
keert, laten ze zich terug naar de bodem
afzakken. Dat herhalen ze om diep door
te dringen in de riviermondingen en slikken
en schorren van de getijdengebieden,
waar ze zich vol proppen met voedsel
en per dag zo’n halve mm groeien.
Bij elke vervelling groeien de jonge dieren
zo’n 3 mm.
Garnalen kunnen dus lopen, zwemmen, zich ingraven, opspringen, wegschieten en zich
perfect aanpassen aan de omgeving.... Strategieën die niet overbodig zijn, aangezien ze
vanaf hun prilste jeugd worden belaagd door een resem van bodemvissen, krabben,
waadvogels, reigerachtigen, futen, sternen....
Voortplanting
Belaagde dieren kunnen enkel overleven binnen een gezond overlevingsstrategie en een
goede voortplanting. Wat dat laatste betreft, zijn garnalen best productief. Nadat het
wijfje bij een uitwendige bevruchting zaadpakketjes tussen haar poten krijgt van het
kleinere mannetje, legt ze binnen de 48 uur haar 1.500 tot 14.000 eitjes af. Die worden
dan bevrucht door langs de spermapakketjes van het mannetjes te passeren.
Daarna gaan ze vastkleven aan de basis van de zwempootjes. Na 3 tot 12 weken,
afhankelijk van het seizoen en de watertemperatuur, komen de larfjes uit, die dan zichzelf
moeten beredderen.
Wanneer ze honger, predatie of bevissing
overleven kunnen grijze garnalen
uitgroeien tot ruim 8 cm lengte. Hier, voor
onze kust, is deze kans wel erg klein.
Belgen zijn namelijk de grootste grijze
garnaaleters van de wereld. Zowat de helft
van de volledige Noordzeevangst gaat
door onze magen. Maar de gevangen
exemplaren in mijn mini-Sealife kunnen
ongestoord groeien, en veel geduld en
nachtelijk waken levert foto’s op die een
goed beeld geven van hun voor velen
onbekende leven onder water.
l

16
RIOPACT VERSTEVIGT
ONZE BAND MET VMW
Aquafin werkt al geruime tijd samen met drinkwatermaatschappij VMW in het kader
van RioAct en RioP. Waar RioAct de gemeenten bijstaat in de uitbouw, het beheer en
onderhoud van hun rioleringsstelsel, is RioP een constructie die het rioleringsstelsel
van de gemeenten volledig overneemt. Begin juli heeft VMW intern een aparte
business unit opgericht voor rioleringsactiviteiten, die de naam RioPAct kreeg.
Zowel RioAct als RioP werden in deze nieuwe business unit ondergebracht. De diensten
blijven echter onveranderd en ook voor Aquafin zijn er geen wijzigingen. Door de
oprichting van RioPAct verstevigt VMW wel de samenwerking met Aquafin en kunnen
we beter inspelen op de wensen van onze klanten.
l
V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar
Het contactcenter van Aquafin NV is op
weekdagen te bereiken van 7 uur tot 19 uur,
op het nummer 03 450 45 45, of via
contact@aquafin.be
Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603
Ombudsman: 0472 450 450 of
ombudsman@aquafin.be
Gratis abonnement op Aqua op schriftelijke
aanvraag.
Met een klik op de werf
U kan de uitvoering van de riolerings projecten
van Aquafin opvolgen via www.aquafin.be,
onder 'werken per gemeente'.
Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier.
Fotografie: Aquafin, FotoVDB, Misjel Decleer