Bijlage 16 rap dep Kerkmuziek.pdf - Kerkrecht.nl

RAPPORT DEPUTATEN KERKMUZIEK
Weleerwaarde en Eerwaarde Heren en Broeders,
Met genoegen bieden deputaten kerkmuziek U hun rapport aan.
De opbouw volgt de opdracht zoals die verwoord is in de Acta van de Generale Synode van
Berkel-Rodenrijs 1996, artikel 64.
Deze opdracht is cursief gedrukt.
Opdrachten waaronder niets staat vermeld zijn pro memorie opgenomen.
3. de volgende aanzet voor de formulering van uitgangspunten en criteria voor de uitbreiding
van de gezangenbundel voorlopig te aanvaarden (voorhands als aanvulling op de richtlijnen
die de GS Kampen 1975 (Acta art. 424) heeft vastgesteld):
"Als algemeen uitgangspunt geldt dat nieuwtestamentische liederen naar inhoud en vorm
aansluiten bij de liederen uit de Schrift. Specifiek voor een kerkliedtekst betekent dit dat de
tekst Schriftuurlijk en een volwaardig poëtisch produkt is. Voor de kerkliedmelodieën betekent
dit dat aansluiting gezocht wordt met het traditionele kerklied";
In de brief van deputaten aan de kerken dd. juni 1998 is hieraan gerefereerd (zie bijlage 2).
Ook in onderstaande wordt hiernaar verwezen (4.b., Algemeen)
4.a. een deputaatschap kerkmuziek in te stellen, waarin de volgende disciplines vertegenwoordigd
dienen te zijn: theologie, kerkmuziek, hymnologie, taalkunde en muziekpedagogiek;
Benoeming
De Generale Synode van Berkel en Rodenrijs 1996 benoemde onderstaande personen:
primi: ds. C. van den Berg (S)
br. G. Duijst
mevr. A. de Heer-de Jong
ds. L.S.K. Hoogendoorn
drs. H. Kisteman
dr. J.R. Luth
br. J. Munneke
secundi: drs. J.F. Geerds
ds. T.S. Huttenga
br. W.P. Meinardi
br. L. Sikkema
drs. B. Vuijk
In deze personen zijn genoemde disciplines vertegenwoordigd.
Br. W.P. Meinardi bedankte schriftelijk voor de benoeming. Deputaten hebben hiervan
kennis genomen.
Besloten is vanaf de tweede vergadering de secundi volledig in te schakelen. Dit overeenkomstig
het nb in de bijlage van de benoemingsbrief.
Hierin is ook de vastgestelde maximale zittingsduur van deputaten opgenomen:
Duijst, De Heer en Munneke tot 2002,
Van den Berg, Hoogendoorn, Kisteman en Luth tot 2005.
Functieverdeling
Ds. van den Berg is vanaf de eerste vergadering als voorzitter opgetreden, ds. Hoogendoorn
als secretaris en br. J. Munneke als penningmeester.
Vergaderingen
Deputaten hebben in totaal 14 keer plenair vergaderd.
Als vergaderplaats fungeerde de Koningskerk te Zwolle.
Dit aantal is inclusief 2 vergaderingen samen met deputaten
eredienst op 11 oktober 1996 en 31 oktober 1997. Deze zijn gehouden te Amersfoort in het
kerkgebouw De Schaapskooi.
Hiernaast zijn regiogewijs sectievergaderingen gehouden

(zie onder,4.c.5.).
4.b. dit deputaatschap op te dragen de eerstvolgende generale synode, onder gebruikmaking
van de reacties die deze synode vanuit de kerken op dit onderdeel van het deputatenrapport
hebben bereikt, te dienen met een nadere formulering van selectiecriteria voor en
een nader voorstel voor de opzet en met name de rubricering van de gezangenbundel, en
ook met een voorstel met betrekking tot de aan de synode gestelde vraag om een landelijke
kerkmuziekregeling;
Algemeen
Deputaten wisten zich bij hun werkzaamheden gebonden aan de uitspraken, die synodes
van onze kerken in de afgelopen decennia hebben gedaan inzake normen betreffende
inhoud, taalgebruik en muzikaal gehalte van kerkliederen.
Deputaten hebben bewust hun uitgangspunt genomen in het spoor dat door het Studiedeputaatschap
Eredienst in hun rapport ten behoeve van de Generale Synode Berkel en Rodenrijs
1996 werd uitgezet en dat door de betreffende synode ook werd erkend. Wij verwijzen
daarvoor naar hoofdstuk 8 uit het rapport, en tevens naar besluittekst 1 en 3 van de Acta
van genoemde synode (besluittekst 3 is hierboven vermeld). In het genoemde hoofdstuk
zetten de betreffende deputaten brede en goed onderbouwde lijnen uit en formuleerden een
theologische visie op het kerklied en het gezangboek. Het gaat te ver om hier dit hoofdstuk
samen te vatten, maar wel benadrukken wij dat wij bewust in het uitgezette spoor door zijn
gegaan omdat wij er van overtuigd zijn dat een goede, op de bijbel gebaseerde visie een
voorwaarde is. En dat niet alleen, het is bovendien een inspiratiebron!
Op een aspect willen wij hier wel nader ingaan en dat is het punt van de criteria. Op grond
van de eerder uitgewerkte bijbelse noties rond het kerklied, de schets van de visies op
zingen die er vanaf de 16de eeuw zijn geweest, en de functie van het lied in de eredienst
gingen de studiedeputaten in hun rapport nader in op de criteria voor het beoordelen van
liederen (zie achtereenvolgens de paragrafen 8.3, 8.4 en 8.5, pp. 115-129). Zij formuleerden
de volgende criteria (zie pagina 131 van hun rapport):
1. Een goed kerklied is inhoudelijk in overeenstemming met de Schrift. Daarbij is het
bijbelse begrip 'gedenken' goed bruikbaar om het centrum van een kerklied te typeren.
2. Een goede kerkliedtekst laat zich naar vormgeving leiden door liederen uit de Schrift.
Concreet betekent dit dat de tekst van een kerklied volwaardige poëzie dient te zijn.
3. Een goede kerkliedmelodie presenteert, ondersteunt en intensiveert de inhoud van de
tekst en is over het algemeen éénstemmig gedacht. Zij wil zich in de traditie van het
kerklied voegen en deze levend houden ('vernieuwen').
In deze criteria zijn de uitgangspunten geformuleerd ten aanzien van het kerklied en de drie
vlakken waarop hij zich beweegt: inhoud (theologie), taal en muziek.
De synode van Berkel heeft ons gevraagd om te komen tot een nadere formulering van de
selectiecriteria. In de volgende paragrafen zullen wij op verschillende aspecten nader
ingaan. In het algemeen willen wij er hier op wijzen dat het formuleren van waterdichte
criteria niet mogelijk is. Dat wil niet zeggen dat het formuleren van criteria onmogelijk is,
integendeel, maar criteria die als een 'zeef' of 'checklist' gehanteerd kunnen worden zijn niet
mogelijk; ze zouden in de praktijk tot een verkeerde manier van beoordelen leiden. Van te
voren zouden dan namelijk, vanuit de theorie (en vanuit een behoefte aan zekerheid en
duidelijkheid) te veel elementen worden vastgelegd. Het gevolg is dat de criteria veelal
beperkend in negatieve zin zullen werken en dat kan ongetwijfeld nooit de bedoeling zijn.
Het gaat echter in wezen niet om de vraag of een kerklied voldoet aan bepaalde, van te
voren geformuleerde criteria, maar om de vraag of een lied voldoet aan de eisen die aan
een kerklied gesteld kunnen worden. Die eisen kunnen inderdaad geformuleerd worden, als
criteria die richtinggevend van karakter zijn.
De drie bovengenoemde criteria voldoen onzes inziens aan deze eis. Ze zijn zeer richtinggevend;
bij het lezen van de uitgebreide toelichting in het rapport van de studiedeputaten wordt
dat ook duidelijk. Het is geen vage richting die wordt aangegeven, maar een zeer bindende,
want bijbelse richting. Het gaat bij criteria voor het kerklied niet zozeer om de vraag of de
criteria zo precies mogelijk geformuleerd zijn, als wel om de vraag hoe ze gehanteerd
worden. Voor een juist hanteren van de criteria is namelijk kennis van zaken een belangrijke
voorwaarde. En dan gaat het om kennis van zaken op die terreinen waarop het kerklied zich
beweegt. Naast taal en muziek, de twee elementen waaruit een lied bestaat, is dat ook
liturgie, omdat het kerklied daar deel van uitmaakt. Ook liturgie is dus een wezenlijk aspect
van het kerklied, want de context, het geheel waarbinnen het lied functioneert, is medebepalend
voor vorm en inhoud.
Deskundigheid leidt er toe dat er zoveel mogelijk objectiviteit wordt ingebracht bij de beoor-

deling. Dat is noodzakelijk omdat bij de beoordeling uiteindelijk ook intuïtie komt kijken. Deze
intuïtie moet echter gevormd zijn door een grondige kennis van zaken. Dan wordt subjectiviteit
voorkomen en zoveel als mogelijk is vervangen door objectiviteit. Wij hebben in de
praktijk gemerkt dat dit tot een zeer werkbare situatie leidt.
De voorgaande alinea zou bij sommigen wellicht een gevoel van onbehagen kunnen wekken.
Een gevoel van onzekerheid, ingegeven door een (ogenschijnlijk) gebrek aan duidelijkheid.
Wij wijzen er echter op dat het bij kerkliederen gaat om een vorm van kunst, zij het
functionele, want liturgische kunst. Daarom zijn wij dankbaar dat de synode in haar benoemingsbeleid
veel ruimte aan relevante deskundigheid heeft gegeven en wij pleiten ervoor dat
dit broodnodige aspect ook in de toekomst wordt gehonoreerd.
In het bovenstaande wordt aangegeven dat het gesprek over het kerklied en de uitgangspunten
die daarbij worden gehanteerd niet zonder kennis van zaken gevoerd kan worden.
Dat betekent met name dat deputaten verplicht zijn te zorgen voor een goede informatiestroom
naar de kerken toe, waardoor een verobjectivering van de discussie wordt nagestreefd.
Hiervoor verwijzen wij ook naar paragraaf 4.c.4. uit ons rapport.
Tot slot: aan de hand van de kritiek uit de kerken zullen wij te zijner tijd bekijken in hoeverre
de gehanteerde uitgangspunten voldoen of bijstelling behoeven òf dat er eerder behoefte is
aan een voortgaande meningsvorming aan de hand van de juiste informatie over de achtergronden
van het kerklied in het algemeen en de liturgische achtergronden in het bijzonder.
Vooralsnog denken wij aan het laatste.
Liedboek
De aan de kerken aangeboden 255 geselecteerde liederen zijn alle afkomstig uit het Liedboek
voor de Kerken (hierna LvK). Het rapport van Studiedeputaten Eredienst wees ons in
deze richting door als voorbeeldbundel een selectie liederen uit het LvK op te nemen (zie in
hun rapport bijlage A: Inhoudsopgave van de bundel '106 gezangen'). Ook onze opdracht
om zo mogelijk aan te sluiten bij de werkzaamheden voor het Liedboek-2000 wees ons in de
richting van het LvK.
Bovendien vertegenwoordigt het LvK de hoofdstroom van de kerkliedgeschiedenis. De 491
gezangen uit deze bundel vertegenwoordigen stuk voor stuk de rijke kerkliedcultuur. De
oudste liederen stammen uit de vroege Middeleeuwen, de jongste uit de tweede helft van de
20ste eeuw. Daarmee brengt de bundel ons in contact met de kerk van alle tijden en plaatsen
en kunnen we ons al zingend verbonden weten met christenen uit andere tijden en
culturen.
Deputaten wilden naar vermogen aansluiting zoeken en bewaren met de liederenschat van
andere kerkgenootschappen. Dit overeenkomstig art. 64, 4.c.2. uit de Acta van de Generale
Synode van Berkel en Rodenrijs 1996. De keuze voor het LvK lag daarmee voor de hand.
Ten slotte speelden bij de keuze voor het LvK ook de kwaliteitseisen een rol. De liederen uit
het LvK voldoen stuk voor stuk aan hoge kwaliteitseisen. Dat vormde voor ons een belangrijk
element omdat op bijbelse gronden aan het kerklied hoge eisen gesteld mogen en
moeten worden. Bovendien zijn de liederen uit het LvK bij de samenstelling van deze liedbundel
op zeer kundige wijze in literair en muzikaal opzicht getoetst; de bundel vormt in dat
opzicht de standaard binnen de Nederlandse hymnologie.
4.b.1 Inhoud en schriftuurlijkheid
Over de gehanteerde criteria bij onze selectie uit het LvK is in algemene zin het volgende op
te merken.
Bij de inhoud van een kerklied is de Schriftgetrouwheid een belangrijk punt. Bij de beoordeling
van een lied hebben wij niet alleen de berijmde Bijbeltekst of -pericoop (de 'directe
aanleiding') bekeken, maar naar goed gereformeerd gebruik ook steeds de wijdere context
van de hele Schrift erin betrokken.
Een berijming van een Schriftgedeelte kan namelijk op het eerste gezicht wat selectief
aandoen, terwijl het bij nadere bestudering in zijn strekking toch voluit Schriftuurlijk is.
Bedacht dient te worden dat een dichter gedwongen is keuzes te maken, wil hij voldoen aan
de strenge eisen van regellengtes, strofenbouw, rijm en metrum. Hij zal daarbij soms naar
beelden grijpen die, gelet op het Bijbelgedeelte, strikt genomen minder voor de hand liggen,
maar die in het wijdere verband van de Schrift goed verdedigbaar zijn.
4.b.2 Eigen merites

Verder moet een lied altijd op zijn eigen merites beoordeeld worden. Het gevaar bestaat dat
men bij bepaalde dichters een door hen elders geformuleerde opvatting of theorie 'inleest' in
het lied. Deputaten zijn van mening dat dit een onjuiste
benadering zou zijn. Wij hebben ons steeds afgevraagd of een lied zèlf voldoet aan de eis
van Schriftgetrouwheid. Als bepaalde formuleringen in het verband van het lied rechtzinnig
geïnterpreteerd kunnen worden, menen deputaten dat zo'n lied acceptabel is.
Bovendien is ook de directe context medebepalend voor de interpretatie van een lied.
Wanneer een lied in het geheel van de dienst een functionele, goed uitgebalanceerde plaats
heeft gekregen, wordt de inhoud mede door het voorafgaande en navolgende gestempeld.
Waarschijnlijk heeft iedereen wel eenmaal de ervaring opgedaan dat een bepaalde, welbekende
psalm tijdens een dienst opeens een extra gloed kreeg, onvermoede diepten bleek te
hebben. In de meeste gevallen zal deze verdiepte beleving niet de verdienste van de individuele
zanger zijn (bijvoorbeeld door extra concentratie of persoonlijke omstandigheden)
maar is ze het gevolg van de afstemming van dit lied op datgene wat er aan vooraf ging, het
vervulde een zeer functionele rol in het liturgisch geheel. Interpretatie én beleving zijn dus
mede van de context afhankelijk.
Met dit gegeven moeten wij ook bij het beoordelen van liederen rekening houden. Om het
scherp te stellen: in een vrijzinnige context zal men bepaalde teksten, met name teksten
waarin veel beeldende taal is gebruikt (en dat is eigen aan poëzie), wellicht anders interpreteren
dan in een context waar trouw aan Schrift en belijdenis hoog in het vaandel staat. De
gang kerkgeschiedenis heeft ons geleerd kritisch te zijn, en dat is ook terecht. Maar argwaan
werkt verlammend. Laten we dus erop bedacht zijn dat bij de toetsing van liederen op
schriftuurlijkheid niet argwaan de toon aangeeft, maar een juist inzicht in het eigen poëtische
en liturgische karakter van een kerklied.
4.b.3 Kerkhistorische achtergrond
Voorts dient men bij de inhoud van een lied te bedenken uit welke tijd van de kerkgeschiedenis
het stamt. Wij hebben als twintigste-eeuwers een andere geloofsbeleving dan onze
broeders en zusters uit de eerste eeuwen na Christus, de Middeleeuwen of de achttiende
eeuw. Zij leefden in een andere cultuur dan de onze en onder andere omstandigheden dan
wij. Dat kleurt vanzelfsprekend ook het kerklied. Deputaten hebben
hiermee uitdrukkelijk rekening gehouden in hun selectie. Wij hebben getracht niet onze
geloofsbeleving als maatstaf aan te leggen, maar ons veeleer te verplaatsen in de bedoeling
en de legitimiteit van formuleringen, die misschien niet meteen de onze zouden zijn. Het
enige criterium moest ook hier de Schriftgetrouwheid zijn. Door op een open manier de
liederen van de kerk van de vroegste eeuwen na Christus tot heden te benaderen, bewijst
de kerk dat zij werkelijk met 'de kerk van alle tijden en plaatsen' haar geloof wil belijden. Al
zingend houdt de kerk-van-nu zichzelf de spiegel voor. Daarmee corrigeert en voorkomt ze
ook eenzijdigheden in haar eigen geloofsuiting.
4.b.4 Keuzemogelijkheid
Bij de selectie speelde verder een rol hoeveel liederen over een bepaald onderwerp in het
LvK beschikbaar zijn. Uit een 'voorraad' van twintig liederen selecteer je veel gemakkelijker
en scherper dan uit een twee- of drietal. Hier spelen uiteraard de criteria van taal en muziek
mee. Als er maar enkele liederen over een onderwerp zijn en de inhoud van een lied is
bevredigend, maar de taal en/of de melodie zijn minder, dan kan toch het oordeel positief
uitvallen. Wanneer er een ruimere keus is, zullen bij een inhoudelijk geslaagd lied de originaliteit
van taal en melodie veel zwaarder gaan wegen.
4.b.5 Taal en stijl
Wat hierboven over de inhoud van het lied te berde is gebracht, geldt mutatis mutandis
evenzeer voor de taal. Toch is er een belangrijk verschil. Kan de 'Schriftgetrouwheid' nog tot
op grote hoogte als eenduidig criterium worden opgevat, met het taalgebruik ligt dat heel
anders. Vanzelfsprekend moeten er in een lied geen taalfouten staan. Maar dan nog heb je
te maken met zoveel stijlen. Er zijn dichters die uiterst eenvoudig formuleren; anderen
hebben een sterke voorkeur voor meer complexe zinnen. De een is beeldend, de ander
rechttoe-rechtaan in zijn formuleringen. Je hebt sterk redenerende liederen, andere zijn juist
heel emotioneel, lyrisch van stijl. Al die verschillen maken het onmogelijk om in algemene
termen van 'aanvaardbaar' of 'onaanvaardbaar' te spreken. Dat moet je per lied beoordelen.
Hoe functioneel een bepaalde stijl in dit specifieke lied is, is een vraag die je jezelf steeds
moet stellen. En dan weer: we hebben te maken met liederen uit alle eeuwen. Qua taal geldt

hier hetzelfde als wat we al opmerkten over de inhoud van het lied. Elke cultuur en kerkperiode
zingt zoals zij gebekt is. Verder moet worden opgemerkt dat verschillende liederen qua
zeggingskracht de grenzen van hun tijd overschrijden. Hierdoor worden bezwaren tegen een
verouderd woord betrekkelijk. Een archaïsme kan een bepaald tijdsbeeld juist versterken.
4.b.6 Melodie
Na het voorgaande kunnen we over de melodie van de liederen kort zijn. Als ergens sprake
is van verschillende stijlen, dan zeker op dit gebied. Gods kinderen hebben in zeer verschillende
toonsoorten hun geloof beleden en Gods lof gezongen. De veelkleurigheid van het
kerklied van alle eeuwen komt hier wel in het bijzonder tot uiting. Zo divers als het ligt bij de
taal van de liederen, zozeer verschillend is ook de aard van de melodieën. Wie deze bestudeert
ontdekt de variatie aan opvattingen, de afwisseling van stijlen en uitvoeringspraktijken.
Dan blijkt een 'moeilijke' melodie na enkele keren zingen alleen maar een ongewone melodie
te zijn en een heel eigen schoonheid te bezitten. Ook in de kerkmuziek heeft Gods
Geest in de loop der tijden tot verrassende veelvormigheid geïnspireerd. De melodieën van
de liederen uit het LvK hebben strenge keurmeesters gehad. De meest vooraanstaande
Nederlandse hymnologen en kerkmusici zijn betrokken geweest bij de selectie van de
liederen. Dit heeft tot gevolg gehad dat eenzelfde niveau is aangehouden. Daardoor hebben
de waan van de tijd en de populaire, maar oppervlakkige deun geen plaats gekregen. Ook in
muzikaal opzicht herbergt deze bundel daardoor een schat aan liederen.
4.b.7 Toetsing
Nog een opmerking over de toetsing door de kerken van de ons aangeboden selectie.
Deputaten zijn van mening dat bij de beoordeling van de liederen door de kerken de Schriftgetrouwheid
- met inachtneming van het daarover gestelde - moet prevaleren. Bij alle
persoonlijke accenten is de Schriftgetrouwheid van een lied het duidelijkste en meest objectieve
criterium.
De samenstelling van het LvK is gepaard gegaan met een zeer grondig hymnologisch
onderzoek; dat betekent onder andere dat tekst en melodie (en de relatie tussen beide) van
de liederen uit het LvK voldoen aan stevige kwaliteitseisen. Ze behoeven op dit punt dus niet
getoetst te worden.
Bovendien, taal en melodie liggen op het gebied van de smaak, de stijl, de kunst. En daarover
valt, zoals bekend, te twisten. De inhoud van een lied is echter een kwestie van belijden.
Op dat vlak zijn we allemaal mondige christenen. Moeten we het oordeel over een
functionele taalstijl of passende melodie vaak aan deskundigen overlaten, op het gebied van
het geloofsbelijden hebben we als norm de Schrift, die voor ons allen toegankelijk is. Het
zou
jammer zijn, wanneer de komende jaren de toetsing van deze selectie zou verzanden in een
welles-nietes discussie over wat 'mooi', 'moeilijk', 'zingbaar' of 'archaïsch' is. De ervaring
leert bovendien dat al zingende vaak heel wat 'problemen' als sneeuw voor de zon verdwijnen.
Gunt u de liederen het voordeel van de twijfel en neem ze in de mond, proef ze op de
tong. Dan zult u minstens zoveel geloofsblijheid mogen 'innen' als 'uiten'!
In het gehele proces van de totstandkoming van een nieuw gezangboek speelt de gemeente
dus een belangrijke rol. Zij zingt het lied en bepaalt in de praktijk mede of een lied een goed
kerklied is, zij beoordeelt, vanuit de eigen liturgische context, een lied op zijn functioneren.
Die context is immers medebepalend voor de interpretatie van een lied én voor het functioneren
ervan. Zie hiervoor ook hierboven onder 4.b.2.
4.b.8 Toetsingstermijn
Deputaten stellen u voor de toetsingstermijn te verlengen tot de volgende generale synode.
Deputaten zelf hebben de termijn, gesteld door de Generale Synode van Berkel en Rodenrijs
1996 niet gehaald. Het zou daarom onredelijk zijn de kerken wél aan de gestelde toetsingstermijn
te houden.
4.b.10
Opzet en rubricering
Een uitgewerkt voorstel voor de opzet en met name de rubricering van de gezangenbundel
was in deze fase van ons werk niet relevant. Met de selectie uit het LvK is feitelijk de rubricering
hiervan overgenomen. Deze rubricering volgt de gang van het kerkelijk jaar en kent
hiernaast de volgende categorieën: 'bijbelliederen' (als overgang van het berijmde psalter
naar de gezangen), 'kerk', 'belijdenis, doop en avondmaal', 'huwelijk', 'ochtend en avond',
'jaarwisseling' en 'andere liederen'.

Deze wijze van indeling weerspiegelt het principe van een rubricering volgens 'tijd', een wijze
van rubriceren die uitgaat van de overtuiging dat een gezangenbundel bedoeld is voor
liturgisch gebruik en dat de gezangen onderdeel zijn van de liturgie. Wij delen die overtuiging.
Een gezangenbundel heeft in de eerste plaats een functie in de omgang tussen God
en zijn volk. Ter verduidelijking: bij de rubricering van 19de-eeuwse liedbundels vormden
catechese en dogmatiek het uitgangspunt, dus de cognitieve kennis over God. Een gezangenbundel
is echter geen leerboek, catechesehandleiding of berijmde dogmatiek, maar een
bundel die functioneert in het leven mét God, zowel op zondag als door de week, zowel in
het gemeenteleven als in het persoonlijke leven. Het gekozen uitgangspunt bij de rubricering
onderstreept dit inzicht.
4.b.11
Landelijke kerkmuziekregeling
In oktober 1991 publiceerde de Werkgroep Positie Organist in
opdracht van de Vereniging van Gereformeerde Kerkorganisten
(VGK) de brochure 'Positie Organist' (Eredienst jrg. 18 nr. 5,
oktober 1991; tevens verschenen in Dienst). In deze brochure
zijn o.a. de hoofdstukken 'Aandachtspunten bij het verbeteren
van de kerkmuzikale situatie' en 'Voorbeeld beleidsnotitie en
regeling' opgenomen. De VGK buigt zich momenteel opnieuw over dit onderwerp. Deputaten
Kerkmuziek zullen in hun studie participeren.
In december 1998 zal de VGK opnieuw over dit onderwerp publiceren. Deputaten Kerkmuziek
hopen in hun aanvullend rapport u nader te berichten.
4.c. aan dit deputaatschap voorts de volgende instructie te geven:
4.c.1. door zelfstandig onderzoek naar kerkmuziek in verleden en heden en door oriëntatie
op het werk van anderen dat binnen en buiten onze kerken op dit gebied is en wordt verricht,
te zoeken naar liederen die voor opname in de gezangenbundel in aanmerking komen;
In eerster instantie is hieraan gevolg gegeven door uit het LvK te putten. In een volgende
fase zal aan deze instructie, mocht die worden gehandhaafd, nader invulling gegeven
worden.
4.c.2. met het oog hierop ondermeer te streven naar een waarnemerschap bij de herziening
van het Liedboek voor de kerken (het project Liedboek 2000) en contact te onderhouden
met degenen die binnen andere kerken in het Nederlandse taalgebied met onderzoek naar
het kerklied belast zijn;
Waarnemerschap
Er zijn mondelinge en schriftelijke contacten geweest met de Interkerkelijke Stichting voor
het Kerklied (I.S.K.). Deze hebben tot nu toe niet geresulteerd in een waarnemerschap.
Ons streven is met afwachtende voorzichtigheid bejegend.
De I.S.K., noch het Samenwerkingsorgaan voor de Eredienst,
noch de Commissie voor de Kerkmuziek hebben in hun midden een waarnemer o.i.d. van
andere kerken. Een beleidsnota van het I.S.K. over een e.v. 'Liedboek-2000' heeft in het
voorjaar van 1997 gediend op de synoden van de zes in het Liedboek participerende kerkgenootschappen.
Ook is er een Stappenplan opgemaakt. Vanaf dit moment zou er ruimte
kunnen komen voor een waarnemerschap. Hiervoor zouden wij ons moeten wenden tot de
betreffende synoden.
Deputaten hebben de Beleidsnota inzake de toekomst van het kerklied in Nederland en het
'Liedboek 2000' ontvangen.
Zij hebben kennis genomen van een enquete waarin onderzoek werd gedaan naar het
gebruik door predikanten van de liederen uit het LvK. Het onderzoek werk uitgevoerd in
opdracht van de ISK en de resultaten werden gepubliceerd in Eredienstvaardig (jrg. 4 nr. 4,
september 1988, 155-156; jrg. 4 nr. 5, december 1988, 216-218; jrg. 5 nr. 1, maart 1989, 59-
60; jrg. 5 nr. 2, mei 1989, 105-107; jrg. 5 nr. 3, juni 1989, 168-169). Tevens ontvingen wij
een onderzoek naar het gebruik van predikanten van de liederen op teksten van Willem
Barnard.
Eveneens van het artikel 'Op weg naar 'Liedboek 2000' van Jan D. van der Laar, gepubliceerd
in Eredienstvaardig 13/4-augusstus 1997. De 'Nota lofzang van de gemeente' en het
'Stappenplan met tijdpad' zijn aangeschaft. Het project 'Liedboek-2000'is tegen onze verwachting
in niet vroegtijdig helder geworden.
Contact

Van de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK) en de Christelijke Gereformeerde Kerken
(CGK) zijn ons de selecties uit het Liedboek ter hand gesteld. Onzerzijds is deze kerken de
vraag voorgelegd om gezamenlijk te streven naar het waarnemerschap bij het 'Liedboek
2000'. De NGK hebben hierop positief gereageerd.
4.c.3. een stimulerend beleid te voeren gericht op het scheppen van nieuwe liedteksten en -
melodieën en het bewerken en vertalen van liederen uit voorgaande eeuwen en andere
taalgebieden...
Inzendingen
Via een persbericht medio 1996 hebben deputaten dichters en componisten opgeroepen om
materiaal in te leveren. Hierop is een aangename hoeveelheid respons gekomen. Dit ligt in
depot.
De volgende inzendingen zijn gedaan:
S. de Boer, Scheveningen, toonzetting van het 'Onze Vader'
K.H.B. Bolwijn, Baarn, liederen
L.L. Bouwers, bijbelliederen
Ria Borkent, Apeldoorn, 25 kerkliederen
J.H. Klein, Rijswijk, met name bijbelliederen
F.G. aan het Rot, Kampen, Gebed voor de catechismuspreek
R. van Wijnen, Burgum, Het gebed van Habakuk, de profeet
Wij hebben de inzenders erop gewezen om hun materiaal ook rechtsstreeks bij het I.S.K. in
te zenden in verband met een mogelijke participatie in het projekt 'Liedboek 2000'.
Dhr. Bouwers gaf ons de beschikking over bijbelliederen van
wijlen Anka Brands.
Deputaten hebben om praktische en principiële redenen eerst uit het LvK geput (zie onder
4b.Algemeen). Het ligt in de bedoeling om, als het vervolgtraject hiertoe aanleiding geeft,
ook naar bovengenoemd materiaal te kijken om er zo mogelijk gebruik van te maken.
4.c.3 (vervolg)... en tevens op het verzamelen van muziek die geschikt is voor de begeleiding
van de gemeentezang op
orgel en/of anderen muziekinstrumenten...
4.c.3 (vervolg)... en adres te zijn voor dichters en componisten die zich op deze terreinen
bewegen;
Zie boven onder 4.c.3.
4.c.4. regelmatig, in goed overleg met de deputaten eredienst, de kerken te informeren op
het gebied van kerklied en kerkmuziek...
... en lesmateriaal te (laten) ontwikkelen, geschikt voor het schoolonderwijs en de catechese...
... en de kerken voorts te dienen met handreikingen en suggesties ter bevordering van de
kennis, het zingen en spelen van de psalmen en de gezangen;
4.c.4.1. Overzich ondersteunende activiteiten
De publicatie van de lijst van geselecteerde liederen werd gevolgd door diverse ondersteunende
activiteiten, grotendeels geïnitieerd door (leden van) Deputaten Kerkmuziek en in
samenwerking met anderen. De activiteiten werden via diverse kanalen, met name de
kerkelijke pers, onder de aandacht gebracht. In de zomer van 1998, werd met het oog op
het nieuwe seizoen, een overzicht van deze ondersteunende activiteiten naar alle kerkenraden
toegestuurd, tegelijk met een informatief artikel dat, naar eigen inzicht van de plaatselijke
gemeenten, voor de eigen activiteiten kon worden gebruikt. We laten het overzicht
hieronder volgen:
# Themanummer rond de 255 gezangen. Eredienst jrg. 24 nr. 6, december 1997.
Inhoud:
- Ter inleiding (C. van den Berg).

- Lijst van de ter toetsing vrijgegeven gezangen.
- Lied en Liturgie. Een handreiking voor voorgangers, kerkmusici en gemeenteleden
(Jan R. Luth). Achtergrondinformatie bij het specifieke karakter van het Liedboek voor
de Kerken (historische achtergrond, rubricering, mogelijkheden voor de liturgie).
- Het lied dat niemand stuit. Historische schets van het kerklied (Jan Smelik). Een kort
overzicht van de geschiedenis van het kerklied, toegespitst op het Liedboek.
- Zingt een nieuw lied. Aanwijzingen voor de introductie van de nieuwe gezangen in de
gemeente (Anje de Heer). Adviezen en suggesties voor de introductie van de 255
gezangen in plaatselijke gemeenten en de wijze van aanleren van de liederen.
- Het Liedboek en het Gereformeerd Kerkboek (Luuk Sikkema). Een overzicht van
liederen die in beide bundels voorkomen maar met verschillen in tekst of melodie (plus
een advies voor de omgang met deze verschillen). Verder een overzicht van de liederen
waarvan de melodie bekend is uit het Gereformeerd Kerkboek.
- Praktische aanwijzingen voor de organist (Jan Smelik).
Informatie over muzikale aspecten van de bundel en een overzicht van de belangrijkste
begeleidingsbundels.
# Anje de Heer, Zingt een nieuw lied... (afl. 2 e.v.). Handreikingen bij de introductie van de
nieuwe gezangen in de gemeente. In: Eredienst jrg. 25 nr. 1 februari 1998, 7-14 (liederen
rond de Tijd voor Pasen en Pasen) nr. 2 april 1998 52-57 (liederen rond Hemelvaart en
Pinksteren), nr. 3 juni 1998 (liederen rond doop en avondmaal).
Deze reeks van artikelen is een vervolg op het artikel Zingt een nieuw lied. Aanwijzingen
voor de introductie van de nieuwe gezangen in de gemeente uit het themanummer van
Eredienst (zie boven). In dat artikel werd geadviseerd te werken aan de hand van een ruim
van te voren opgesteld liedrooster. In elke aflevering wordt bij een aantal liederen in het kort
praktische informatie over tekst en melodie gegeven, met het oog op de praktijk van het
samenstellen van een rooster en het aanleren van de liederen aan de gemeente. De serie
volgt in grote lijnen de gang van het kerkelijk jaar.
# Dr. H. Veldman, Indeling van de 255 gezangen naar moeilijkheidsgraad. In: Eredienst jrg.
25 nr. 1, februari 1998, 14-16. Een ten behoeve van het werk in een plaatselijke gemeente
gemaakte indeling naar moeilijkheidsgraad; deze indeling is, als indicatie, ook goed bruikbaar
voor andere gemeenten.
# Zingt nu de Heer. Liederen voor de kerken. Label: Mirasound, nummer: MIRA 299280.
Een dubbelcd met vijftig liederen uit de proefbundel, met gemeentezang en medewerking
van diverse koren (vrouwen-, mannen- kinderkoren en gemengde koren) en instrumentalisten.
De cd verscheen voorjaar 1998. Najaar 1998 is de opname en verschijning van een tweede
dubbelcd gepland.
# Lied van de week. Een lijst met wekelijks op de basisscholen aan te leren liederen uit de
proefbundel, bestemd voor het schoolseizoen '98/'99. Samengesteld door de Educatieve
Faculteit van de Gereformeerde Hogeschool te Zwolle (Pabo en GPC).
De lijst is begin juni 1998 toegestuurd aan alle scholen voor primair onderwijs en aan alle
kerkenraden. In de begeleidende brief aan de kerkenraden werd de suggestie gedaan deze
liedlijst als uitgangspunt te nemen bij het aanleren en beproeven van de nieuwe liederen en
zo met de basisschool samen te werken. De lijst volgt het kerkelijk jaar en kent een afwisseling
in moeilijkheidsgraad zodat de gehele breedte van het primair onderwijs wordt beslagen.
Eind augustus/begin september 1998 verschijnt een cd met alle liederen van de liedlijst.
Label: Mirasound.
In De Reformatie zal vanaf eind augustus 1998 wekelijks de rubriek 'Lied van de week'
verschijnen, met een bespreking van het lied dat wordt geleerd in de week die volgt op die
waarin het betreffende nummer verschijnt.
# Regionale muziek- en liedavonden. In het kader van haar jubileum organiseert de VGK
(Vereniging van Gereformeerde Kerkorganisten) in het seizoen '98/'99 een reeks van 3 of 4
regionale muziek- en liedavonden waarop o.a. aandacht wordt besteed aan de nieuwe
liederen. De eerste avond vindt plaats op 31 oktober 1998 in de Grote of St.-Michaelskerk te
Zwolle.
# Wintercursus voor organisten. Najaar 1998 gaat een VGK-cursus voor organisten van
start. Het centrale thema van deze cursus is de begeleiding van de verschillende liedtypen
die in de selectie liederen uit het Liedboek zijn opgenomen. Ook in het voorjaar van 1998

vond een dergelijke cursus plaats.
# Register van bijbelplaatsen bij Liedboekliederen. In het Liedboek is een 'Register op
bijbelplaatsen opgenomen'. Aan de hand hiervan is door een van de plaatselijke gemeenten
een lijst samengesteld met tekstverwijzingen per lied; de lijst kan dienen als hulp bij het
inpassen van ruim van te voren ingeroosterd liederen in de rest van de dienst. De lijst is op
diskette gezet en hier en daar aangevuld. Informatie: K. Spijker, tel. (026) 443 8645 / e-mail:
k.spijker@nuc.kema.nl.
# Deputaten Kerkmuziek/Anje de Heer, 'Zingt nu de Heer, stemt allen in' / Achtergrondinformatie
bij de nieuwe proefbundel'. Dit artikel werd in juli 1998 aan alle kerkenraden gestuurd
met het aanbod het in het plaatselijke kerkblad op te nemen. De geboden achtergrondinformatie
is geschreven met het oog op de 'gewone' kerkganger. Dit artikel is opgenomen als
bijlage 3).
# Een Compendium van achtergrondinformatie bij de 491 gezangen uit het Liedboek voor de
kerken (Amsterdam 1977; uitverkocht). Dit handboek verscheen enkele jaren na de publicatie
van het Liedboek, en bevat uitgebreide achtergrondinformatie bij elk van de liederen,
zowel wat betreft tekst als melodie. De uitgave is niet meer te verkrijgen, maar het is zeer de
moeite waard het op een of andere wijze te achterhalen (bibliotheken, antiquariaat, lenen)
omdat het bij het aanleren én bij het toetsen goede diensten kan bewijzen.
Tenslotte verwijzen wij U naar het artikel "Zingt nu de Heer, stemt allen in'. Achtergrondinfromatie
bij de nieuwe proefbundel (bijlage 3).
4.c.4.2. Vervolg
Wij hebben gemerkt dat het hierboven onder 4.c.4. genoemde onderdeel van onze opdracht
zeer omvangrijk is. Het bleek ons dat een goede uitvoering hiervan meer tijd vraagt dan wij
in de praktijk kunnen besteden. Tegelijkertijd zien wij dat het om een zeer belangrijk onderdeel
van het werk gaat waarop naar onze mening niet bezuinigd moet worden. De praktische
kennis om de nieuwe liederen aan te leren is bijvoorbeeld in de ene gemeente wel maar in
een andere niet of in minder mate aanwezig. Bovendien is voor een goede meningsvorming
goede kennis nodig. En aangezien het bij zaken als liturgie en kerkmuziek gaat om specialistische
kennis is het uiterst belangrijk dat die kennis ook beschikbaar wordt gesteld, aangepast
aan de verschillende doelgroepen. Wij vragen u daarom ons (dat wil in dit geval
zeggen: Deputaten Kerkmuziek én Deputaten Eredienst) de mogelijkheid te geven om te
werken aan een verdere invulling van deze taak zodat naast de deskundigheid ook de
continuïteit wordt gewaarborgd. Er valt bijvoorbeeld te denken aan het in het leven roepen
van een landelijk steunpunt.
4.c.5. regelmatig liederen die naar hun oordeel voor opname in de gezangenbundel in
aanmerking komen, met verantwoording van hun keuze aan de hand van vastgestelde
criteria, aan de kerken voor te leggen met de aansporing eventuele reacties hierop aan
deputaten toe te zenden;
Werkwijze
Deputaten hebben zich in 3 subgroepen gesplitst. Elke subgroep besprak in eigen kring
eenderde deel van het hele LvK. Het resultaat van de ene subgroep werd nagerekend door
de andere, zodat elk gezang drie keren werd beoordeeld. Elke subgroep werkte met de
volgende waarderingen:
a: aanvaardbaar, b: besprekingsgeval, c: niet aanvaardbaar.
Niet elke subgroep gaf hetzelfde gezang dezelfde waardering.
In plenaire zitting werd vooral doorgesproken over de a-categorie. Uiteindelijk resulteerde
een en ander in de aangeboden selectie. Deze wordt door alle deputaten eenstemmig
gedragen. Het is mogelijk dat in het vervolg gezangen van de b-categorie als gevolg van
nadere bespreking alsnog terechtkomen in de a-categorie.
Wij laten hier de lijst volgen van onze selectie:
Bijbelliederen 1, 2, 6, 7, 8, 9, 11, 14, 15, 16, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 30, 34,
35, 39, 41, 42, 43, 44, 48, 55, 58, 59, 63, 65, 66, 67, 68, 70, 71, 75,
76, 77, 78, 84, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 95, 96, 97, 98, 100, 102,
103, 106, 107, 108, 109, 110, 112, 113, 114, 115

Adventstijd 119, 120, 121, 122, 124, 125, 126, 127, 129, 130
Kersttijd 134, 135, 136, 138, 139, 140, 145, 146, 147, 148, 152
Epifaniëntijd 156, 158, 168, 169
Tijd voor Pasen 175, 177, 178, 179, 182, 183, 188, 189, 192, 193, 194
Paastijd 197, 199, 200, 201, 203, 205, 207, 208, 209, 213, 214, 215, 216,
217, 221, 222, 224, 225
Hemelvaart 226, 228, 229, 231, 232, 234
Pinksteren 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 244, 245, 246, 252
Trinitatis 253, 254, 255, 257, 258, 259
Koninkrijk Gods 260, 262, 264, 267, 270, 271, 278, 281, 282, 284, 285, 286, 287,
288, 289, 290, 291, 293, 294, 296, 297, 298, 299, 300, 301
Kerk 316, 318, 319, 320, 321, 324, 327, 328, 330
Belijdenis, Doop
en Avondmaal 335, 336, 341, 349, 350, 356, 357, 358, 360, 365
Huwelijk 367, 368
Ochtend en Avond 374, 375, 378, 380, 381, 382, 383, 384, 387, 388, 389, 390, 392, 393
Jaarwisseling 396, 397, 398
Andere liederen 399, 401, 402, 403, 404, 406, 407, 408, 409, 410, 423, 424, 427,
429, 431, 432, 434, 435, 436, 437, 440, 442, 443, 444, 445, 448,
449, 451, 453, 454, 455, 456, 457, 459, 460, 462, 464, 465, 466,
467, 468, 469, 470, 473, 476, 477, 479, 481, 484, 488
4.c.6 telkens aan een volgende synode met redenen omkleed en met verwerking van de
reacties uit de kerken voorstellen te doen met betrekking tot de gezangenbundel;
4.c.7 in samenwerking met deputaten generaal-synodale publikaties zorg te dragen voor de
uitgave van de nieuwe gezangenbundel als een bundel in wording;
Toen de selectie bekend was, is deze als bijlage bij een brief, gedateerd december 1997,
aan alle kerken toegezonden.
Wat de uitgave betreft: hierover is overleg gevoerd met deputaten generaal-synodale
publicaties en het I.S.K. Ons stonden drie mogelijkheden voor ogen:
- de selectie van de 255 gezangen als zelfstandige bundel
- het onderdeel Gezangen van het LvK als zelfstandige bundel
- het hele LvK als een eigen proefbundel binnen onze kerken.
De laatste optie bleek de enig haalbare te zijn.
Wel mochten deputaten een eigen katern vervaardigen en opnemen in deze voor onze
kerken bestemde uitgave. Hierin zouden onze selektie en verantwoording mogen worden
opgenomen. Ook een
eigen omslag en titelblad waren toegestaan. De prijs zou ongeveer ƒ 10,00 onder de goedkoopste
editie van het LvK kunnen blijven. Voorjaar 1998 is de kerken een enquete toegezonden
om inzicht te krijgen in de wijze van toetsen en aanschaf. Dit laatste is gevraagd in
verband met het te drukken aantal exemplaren en met het oog op te verlenen prijskortingen.
In juni 1998 rolde het eerste exemplaar van Uitbreiding Gereformeerd Kerkboek, Proefbundel
van de persen.
4.c.8 zes maanden voor elke synode het rapport van hun werkzaamheden aan de kerken
toe te zenden;
Deputaten verwijzen u 4.b.8. en naar het gestelde in de brief
dd. december 1997 (zie bijlage 1).

5 voor de uitbreiding van de gezangenbundel de volgende werkwijze af te spreken:
5.1 deputaten leggen tenminste twee jaar voor elke volgende synode de gezangen die
naar hun oordeel voor opname in de gezangenbundel in aanmerking komen, onder verantwoording
van hun keuze, ter toetsing aan de kerken voor; over de wijze waarop besluiten
deputaten in overleg met deputaten generaal-synodale publikaties; deputaten sporen de
kerken en hun leden aan, deze gezangen op hun bruikbaarheid voor de eredienst te toetsen
en tenminste een jaar voor de eerstvolgende generale synode hun eventuele reacties aan
deputaten toe te zenden;
5.2 het staat de kerken vrij de gezangen die door deputaten worden voorgesteld te toetsen
door ze te gebruiken in de eredienst;
In hun brieven dd. december 1997 en 1998 hebben deputaten de kerken hiertoe opgeroepen,
onder verwijzing naar de gronden onder dit besluit (zie bijlagen 1 en 2).
5.3 met verwerking van de reacties en suggesties uit de kerken doen deputaten aan de
generale synode een voorstel tot uitbreiding van de gezangenbundel;
5.4 de generale synode besluit, zonder eigenmachtig ingrijpen op de tekst of de melodie,
welke van deze gezangen aan de gezangenbundel zullen worden toegevoegd en welke niet
of nog niet;
5.5 de gezangen die door de synode (nog) niet zijn aanvaaard worden van het programma
afgevoerd, of, wanneer dat wenselijk wordt geacht en mogelijk is, in een gewijzigde vorm
en/of met een nadere verantwoording opnieuw ter toetsing aan de kerken voorgelegd;
5.6 van de gezangen die door de synode zijn aanvaard wordt de opname in de gezangenbundel
definitief;
6.a deputaten kerkmuziek op te dragen, de nieuw voorgestelde gezangen uit de bundel
106 gezangen met verwerking van de reacties uit de kerken kritisch te bezien en met toelichting
en verantwoording van de selectie naar analogie van hun instructie ter toetsing aan de
kerken voor te dragen, in overeenstemming met de door deze synode aanvaarde werkwijze;
Reacties
De deputaten hebben kennis genomen van de reacties, die bij de synode van Berkel en
Rodenrijs waren ingediend op de 65 gezangen, die door deputaten eredienst aan haar nieuw
waren voorgesteld. Er zijn inhoudelijke reacties ontvangen van:
1. J.P.C. Vreugdenhil en H. Vreugdenhil-Busstra
2. Gereformeerde Kerk, Kampen
3. F.G. a/h Rot, Kampen
4. Lineke Bosma-Louwerse, Soest
5. D.J. Zwart, Rotterdam
6. F.H.J. Damen, Pesse
7. Gereformeerde Kerk, Hoek.
In het vervolg geven wij ons commentaar op deze reacties.
Cursiveringen zijn steeds van ons.
Tenslotte geven wij in het kort onze eigen mening over ' de 65 Gezangen' weer.
Commentaar
ad 6a.1
Vreugdenhil-Busstra
In een uitvoerig schrijven brengen zij (in het vervolg aangeduid als VB) hun kritiek onder
woorden. Als bijlage geven zij mee een schrijven van J.H. Klein, d.d. 2 januari 1996, namens
de Ned. Geref. Gezangencommissie, die in veel opzichten met hun kritiek overeenkomt. In
het schrijven van VB onderscheiden wij vijf onderdelen die wij hieronder behandelen en die
wij als volgt betitelen:
1. Taaltheologie
2. Schriftberijmingen
3. Actualiseren
4. Weerspiegeling van het vrome gemoed
5. Verzwakking van oordeel/straf

6a.1.1
Taaltheologie
VB zijn van oordeel, dat de taaltheologie van dichters als den Besten, Heeroma e.a. een
verkeerde invloed heeft gehad op een aantal van de voorgestelde gezangen. Eén van de
voorbeelden die zij noemen is LvK 30 ("Hebt gij het niet gehoord?/Weet gij het niet?/Het
woord"). Zij signaleren hier en ook in LvK 1 een magische taalreligie en constateren, dat op
deze manier God Zelf op de achtergrond is geraakt. 'Het gaat om het middel om Hem te
ervaren, 'zijn woord.''
Reactie:
Wij zijn van mening, dat een lied er recht op heeft beoordeeld te worden als een zelfstandig
product, ook wanneer de zanger weet wat de dichter nog meer geschreven heeft. Er bestaat
pas reden tot kritiek wanneer de tekst een dwaling bevat of de gemeente op een dwaalspoor
zet. Dit is o.i. bij de liederen die VB als voorbeelden aanvoeren niet het geval. Bij wijze van
voorbeeld merken wij over LvK 30 op, dat er geen reden is om 'het woord' magisch te
duiden. Zie bv. couplet 3 r.8 en 9: "Hebt gij het niet gehoord? Gij kent Hem door zijn woord.'
Naar wijze van analogie wijzen wij hier nog op een oordeel van de generale synode van
Hoogeveen 1969-1979 (Acta art. 278) in verband met de IKB, namelijk dat niet incidentele
uitlatingen van één van deze dichters, maar de materiële inhoud van de berijming bepalend
is.
6a.1.2
Schriftberijmingen
VB hebben geen kritiek op Schriftberijmingen op zich, maar wel op de berijmingen die
werden voorgesteld. Zij wijzen regelmatig op verschillen tussen de tekst van een Schriftgedeelte
en van de berijming daarvan.
Reactie:
Berijmen is altijd bewerken. Wie alleen maar heel dicht bij de letterlijke tekst wil blijven, kan
beter niet gaan berijmen. Wie het berijmen wil accepteren, zal ook de speelruimte van de
berijmer moeten aanvaarden (dat doen we trouwens al veel langer; vgl. "Een vaste burcht" in
relatie met ps. 46).
Men kan als criteria bij de beoordeling van Schriftberijmingen hanteren, dat:
a. aan de hoofdgedachte van de pericoop geen afbreuk mag worden gedaan;
b. er geen dwaling in mag voorkomen.
Bedacht moet worden, dat de berijmingen niet komen in de plaats van de berijmde pericopen.
Ze vervangen ook in de praktijk niet de Schriftlezingen. Daarom is het niet noodzakelijk
elke gedachte uit de pericoop te kunnen terugvinden in het lied.
Het is overigens ook zinvol om te realiseren dat de term 'Schriftberijmingen' tot onduidelijkheid
kan leiden. 'Berijmen' roept het idee op dat de oorspronkelijk tekst op de voet wordt
gevolgd, op rijm wordt gezet. In de praktijk blijkt deze werkwijze echter slechts een van de
mogelijkheden te zijn. Er zijn verschillende benaderingen mogelijk, en welke benadering
gekozen wordt is, behalve van de dichterlijke vrijheid, ook afhankelijk van het karakter van
de tekst zelf. Een bijbeltekst die van zichzelf een lied is (bijvoorbeeld een psalm, maar ook
een canticum) zal eerder om een strikte berijming vragen dan een prozatekst die vraagt om
een lied-als-weerspiegeling. Bovendien hangt de benadering ook af van de vraag in welke
context het lied zal functioneren. In het LvK worden die verschillen in benadering aangegeven
bij de vermelding van de tekst. 'Naar' wil zeggen dat er sprake is van een berijming in
nauwe aansluiting bij de tekst; 'bij' wil zeggen dat we te maken hebben met een vrijere
weergave. Natuurlijk zijn er tussen deze twee benaderingen allerlei tussenvormen.
In dit verband is het zinvol om te beseffen dat er gemakkelijk een tegenstelling ontstaat
tussen enerzijds 'schriftberijmingen' en anderzijds het 'vrije kerklied'. De eerste categorie zou
nauw aansluiten bij de bijbel, de tweede categorie verwoordde de menselijke gedachten en
emoties. Wij verwijzen hier echter graag naar datgene wat er over dit onderwerp in het
rapport van Studiedeputaten Eredienst is geschreven: in een goed kerklied staan niet de
menselijke emoties centraal, maar het Woord van God. Een goed kerklied is doordrenkt van
de Schriften. Soms sluit het nauw aan bij een afgerond bijbelgedeelte, soms worden in één
lied meerdere schriftgedeelten of bijbelse noties gecombineerd en verwoord. Vanuit deze,
op onderzoek naar liederen in de bijbel gebaseerde, visie bezien is de overgang tussen
bijbelliederen ('schriftberijmingen') en 'andere' liederen een vloeiende. Een tegenstelling
tussen beide categorieën is niet juist; beide zijn volop bijbels. De term 'schriftberijmingen'
kan daarom beter vervangen worden door 'bijbelliederen'. Zie hiervoor ook de paragrafen
8.3.1 en 8.6.5. uit het studiedeputatenrapport.
6a.1.3
Actualiseren

VB hebben er kritiek op, dat wij in een aantal gezangen in gedachten worden teruggevoerd
naar de plaats of het moment waarop een feit uit de heilsgeschiedenis heeft plaatsgevonden,
bv. naar Betlehem (zie LvK 139) of naar Jeruzalem na Jezus' hemelvaart (zie LvK 239).
Onze aandacht moet gericht zijn op heden en toekomst, bv. op de verhoogde Christus, die
door zijn Geest onder ons woont en die met ons op weg is naar de eeuwige heerlijkheid.
Reactie:
Behalve dat wij moeten letten op het heden en de toekomst van Gods heil, moeten wij ook
zijn daden in het verleden gedenken.
Het verleden heeft zijn eigen waarde. Bij dat gedenken hoort
ook dat wij ons voorstellen hoe één en ander is geschied. Middel daartoe kan zijn, dat wij
ons inleven in de situatie van de herders en de discipelen. Het valt niet in te zien, dat dit
impliceert dat wij met onze gedachten in het verleden
blijven steken. Overigens zingen wij al vele jaren op Hemelvaartsdag zonder problemen uit
Ps. 47:3: "God vaart (tegenwoordige tijd) voor het oog met gejuich omhoog", en uit Gez.
23:1: "de triumfeerder stijgt (tegenwoordige tijd) ten troon."
O.i. hebben dan ook in het verleden synodes te stellig gesproken, wanneer zij i.v.m. wat zij
actualiseringen noemden het woord 'onschriftuurlijk' lieten vallen, bv. bij het lied 'Kom,
Schepper Geest', dat overigens vele decennia in de Gereformeerde
Kerken gezongen is. Wellicht moet dit worden gezien tegen de achtergrond van de
hernieuwde aandacht voor de heilshistorie in de periode rond de Vrijmaking. Hoe waardevol
ook, je kunt wat dit betreft ook doorslaan. Bedacht moet worden, dat regels in liederen niet
op dezelfde wijze beoordeeld kunnen worden als formuleringen in een dogmatisch handboek.
Verder zal de gereformeerde kerkganger van nu niet op de gedachte komen, dat de
heilsfeiten worden herhaald. Het gevaar is vandaag veeleer, dat hij zich tezeer tot het heden
bepaalt. Wij verwijzen naar de Acta van de Generale Synode van Berkel en Rodenrijs 1996,
art. 64, grond 2: 'deputaten hebben zich nadrukkelijk geconfronteerd met de besluiten van
voorgaande synoden ten aanzien van de gezangenbundel, maar daarin is geen argumentatie
voor de afwijzing van de gezangen uit het Liedboek te vinden'. Ditzelfde betoogt ook J.
Smelik in De Reformatie, jrg. 73, nrs. 36 en 37, 13/20 juni 1998.
6a.1.4
Weerspiegeling van het vrome gemoed
VB vinden van een aantal gezangen, dat zij meer een blik laten slaan in het vrome gemoed
dan dat zij het licht van Gods Woord binnen laten. Zo hebben zij bv. bij LvK 78 de kritiek, dat
in Joh. 15 niet aan de orde is of Christus óns wel blijft vasthouden, maar of wij in Hém
blijven. "Onze aandacht, ons leven moet op Hem gericht zijn, dan komt het met dat vruchtdragen
wel goed."
Reactie:
O.i. is in de voorgestelde liederen wel degelijk het licht van Gods Woord opgevangen. Zo is
in LvK 78 zelfs de notie van de opdracht verwoord (zie couplet 1 r.3, 2 r.5, 3 r.3.v). Verschillen
tussen dit lied en Joh. 15 zijn voor een groot deel te verklaren door het feit, dat LvK 78
een belijdend antwoord is op Joh. 15:1-8.
6a.1.5
Verzwakking van oordeel/straf
VB signaleren in het LvK een oppervlakkig geloofsvertrouwen.
De grens tussen kerk en wereld, tussen geloof en ongeloof en hun consequenties wordt
regelmatig uitgewist.
Reactie:
Enerzijds kan men zich afvragen of het oordeel zich altijd even gemakkelijk laat bezingen.
De praktijk van het (niet)
functioneren van wraakpsalmen is hier wellicht illustratief.
Anderzijds is het oordeel (straf, hel) in het Liedboek zeker niet systematisch weggelaten of
verzwakt. Voorbeelden:
115... maar wie Hem niet wil vrezen/een poel van leugen vindt./Daarom wilt u bekeren, dat
gij niet zult vergaan
90... 'k zou voor Gods aangezicht/niet staande kunnen blijven:/zijn bliksem zou mij slaan/en
in levenden lijve/zou 'k in Gods vuur vergaan.
93... hemel, aarde en hel...
78... of 'k ben een wis verderf gewijd

Er zijn 22 gezangen te vinden onder het trefword 'hel', 8 onder het trefwoord 'straf', 39 onder
het trefwoord 'lijden' en 85 onder het trefwoord 'zonde'.
ad 2 Gereformeerde Kerk, Kampen
Men mist in de bundel enkele rubrieken. Men geeft in overweging om een nieuwe bundel
chronologisch te ordenen, dus de liederen op te nemen in volgorde van ontstaan.
Reactie:
Door de door ons aangeboden gezangen wordt aan het eerste tegemoet gekomen. Wat het
tweede betreft: omdat wij een aantal kerkliederen aanbieden en selecteren uit het LvK, ligt
het voor de hand om het 'kerkelijk jaar' en de rubricering van het LvK te volgen.
ad 3 F.G. a/h Rot, Kampen
Zijn opmerkingen zijn in hoofdzaak gelijk aan de brief van de Gereformeerde Kerk, Kampen.
Zie daar.
ad 4 Lineke Bosma-Louwerse
Zij vindt de 65 gezangen prachtig, maar pleit ook voor andere liederen, bv. uit de E&Rbundels.
Hieraan kan in het vervolgproject gehoor worden gegeven.
ad 5 Dirk Jansz. Zwart, Rotterdam
Hij is het met de uitbreiding van het aantal gezangen van harte eens en vraagt om door te
gaan op de ingeslagen weg.
ad 6 F.H.J. Damen, Pesse
Hij wil LvK 78 afwijzen, omdat dit lied onvoldoende aansluit bij de Bijbeltekst, teveel een 'ik'-
lied is en te archaïsch is. Ook wil hij GK 10 afwijzen, omdat de teksten van couplet 1 en 4
zwak zijn.
Reactie:
Voor wat betreft LvK 78 zie ad 6a.1.4. Verder vormen de archaïsmen geen reden tot afwijzing
(zie elders in dit rapport).
De opmerking over GK 10 wordt niet onderbouwd.
ad 7 Gereformeerde Kerk, Hoek
Deze kerk maakt opmerkingen over volgorde en rubricering van de gezangen. Wij hebben
hier kennis van genomen.
Slotconclusie van de '65 gezangen'
Na met verwerking van deze reacties de nieuw voorgestelde gezangen kritisch te hebben
bezien was onze conclusie, dat verreweg de meeste van deze liederen konden worden
aangeboden (zie onder 5). Met de bespreking van LvK 165, 354B, 33, 142, 187, 173, 196,
235, 249, 310, 272, 279, 373, 386, 426, 428 kwamen wij, omdat deze meer tijd vroeg, niet
klaar. Omdat wij in eerste instantie gekozen hebben voor het LvK, hebben wij ook de nrs. 18
en 29 uit de lijst van deputaten eredienst nog niet aangeboden.
6.b met deze gezangen vervolgens te handelen in overeenstemming met de aangenomen
werkwijze;
7 deputaten op te dragen ernaar te streven zo spoedig mogelijk een royale proefbundel
aan de kerken ter toetsing aan te bieden waarmee in de eerste behoefte aan te beproeven
gezangen wordt voorzien;
8.a voor het deputaatschap kerkmuziek voorlopig bij de quaestor een budget van
ƒ 50.000,-- beschikbaar te houden voor de periode tot de volgende synode;
8.b deputaten op te dragen zo spoedig mogelijk een begroting, opgedeeld in jaarbegrotingen,
bij de quaestor in te dienen.
Vervolgtraject

De navolgende punten willen wij graag onder uw aandacht brengen:
1 Tijdige benoeming
Deputaten zouden graag zien dat u nieuwe deputaten tijdig, dwz. staande de vergadering
van de synode, benoemt en met hen overlegt over de instructie. Dit om kortsluiting en
onbegrip
te voorkomen als het gaat om opdracht en uitvoering. De huidige instructie was omvangrijk
en meerduidig.
2 b-categorie
Deputaten adviseren om in de instructie op te nemen de opdracht om als eerste de b-
categorie van het LvK (zie onder 4.c.5.) nader te bekijken.
3 Lidmaatschap I.S.K.
3a. Deputaten prefereren lidmaatschap van het I.S.K. boven het waarnemerschap (zie onder
4.c.2.) vanwege de meerdere mogelijkheden tot inbreng. Graag zouden zij dit in een nieuwe
instructie verwoord zien. Vragen hierbij zijn b.v.:
hoe mogen en kunnen we deelnemen aan het project 'Liedboek 2000'? Onder welke voorwaarden?
Tot welke grenzen? Als volwaardig lid kunnen de kerken grotere invloed uitoefenen
dan enkel als waarnemer. Lidmaatschap zou ook gunstig kunnen zijn ten aanzien van
de liederen die wij nog in depot hebben.
3b. Zonder lidmaatschap zullen deputaten voortgaan zelfstandig hun oordeel te geven over
hen ter beschikking staande en gestelde kerkliederen.
Bijlagen: brief aan de kerken dd. december 1997
brief aan de kerken dd. juni 1998

Bijlage 1: brief aan de kerken dd. december 1997
DEPUTATEN KERKMUZIEK
secretaris: ds. L.S.K. Hoogendoorn
Kerkstraat 9
9982 GA Uithuizermeeden
tel./fax: 0595-412285
Aan de gereformeerde kerk op het adres vermeld
december 1997
Geachte broeders,
Deputaten kerkmuziek, benoemd door de generale synode van Berkel en Rodenrijs 1996,
hebben u enige tijd geleden bericht, dat u in de loop van dit najaar een aanbod van nieuwe
gezangen zal bereiken, wanneer een en ander tenminste volgens plan zou verlopen. Het
doet ons goed dat we nu zover zijn dat we u dit aanbod kunnen presenteren. Uit het Liedboek
voor de kerken dat 491 gezangen telt, leggen wij een aantal van 255 gezangen aan u
voor. De lijst van deze gezangen vindt u bij dit schrijven gevoegd.
Graag willen wij in het kort vertellen hoe we tot dit aanbod gekomen zijn om zo onze keuze
te verantwoorden.
Bij de eerste besprekingen over de opdracht ons toevertrouwd hebben we ons m.n. laten
leiden door het besluit van bovengenoemde synode 'ernaar te streven zo spoedig mogelijk
een royale proefbundel aan de kerken ter toetsing aan te bieden waarmee in de eerste
behoefte aan te beproeven gezangen wordt voorzien' (art. 64, besluit 7). Zowel de 'spoed'
als de 'royale bundel' hebben bij de aanpak een belangrijke rol gespeeld. Dat die 'behoefte'
er is, bleek duidelijk uit meerdere reacties die ons in de afgelopen tijd hebben bereikt.
Zoals wij u al eerder schreven, hebben we ons in eerste instantie geconcentreerd op het
Liedboek voor de kerken. En wel om de volgende redenen.
In de eerste plaats omdat dit spoor al in zekere zin was aangegeven door deputaten die in
opdracht van de synode van Ommen 1993 met de gezangen bezig zijn geweest. Te denken
valt aan het rapport dat zij aan de synode van 1996 hebben uitgebracht en de bloemlezing
uit het Liedboek die toen is aangeboden.
In de tweede plaats is het goed om naar vermogen aansluiting te zoeken en te bewaren met
de liederenschat van andere kerkgenootschappen, zoals we dat bijv. ook doen met de
Bijbelvertaling. En dan kom je op dit moment bij het Liedboek terecht. Het zoeken van
aansluiting bij anderen hoort u doorklinken in de opdrachten die de synode van Berkel &
Rodenrijs 1996 aan ons gaf (zie art. 64, 4.c.2. met aandacht voor het project Liedboek
2000).
In de derde plaats kan gezegd worden dat we met het Liedboek voor de kerken te maken
hebben met een bundel gezangen die op verschillende punten al door anderen aan een
deskundig oordeel is onderworpen, van welke oordelen dankbaar gebruik is gemaakt. Wat
die verschillende punten betreft, denken wij aan de literaire en muzikale aspekten van de
gezangen en de relatie tussen beide. Dit alles betekent niet dat in deze beide opzichten de
keuze van het Liedboek klakkeloos is gevolgd: niet
alleen is het Liedboek al vijfentwintig jaren geleden ontstaan, maar ook is de visie op het
kerklied aan ontwikkeling onderhevig.
Eén kant van de gezangen vroeg meer aandacht, namelijk de vraag of de teksten in overeenstemming
zijn met de leer van de Schriften. Van de lijst van 255 gezangen kunnen wij
openlijk verklaren dat we eensgezind achter dit aanbod staan. Uit deze selectie mag niet de
conclusie worden getrokken dat de overige gezangen uit het Liedboek onaanvaardbaar
zouden zijn. Wel geldt dat we over andere gezangen uit deze bundel nog verder willen
doorspreken. Tot zover de toelichting hoe we tot ons aanbod gekomen zijn.
Deputaten kerkmuziek zijn vervolgens in overleg getreden met deputaten voor generaalsynodale
publicaties. Samen hebben zij de zaak besproken met het bestuur van de interkerkelijke
stichting voor het kerklied (ISK) om na te gaan welke mogelijkheden er zijn om de
255 gezzangen de kerken aan te bieden. Van genoemd bestuur hebben we deze maand
bericht ontvangen dat een aparte uitgave met een deel van het Liedboek (bijv. alleen de 255
gezangen of de complete gezangenbundel zonder psalmen) niet is toegestaan. Wij zijn dus

gehouden aan een uitgave met daarin het complete Liedboek, ook al gaat het ons nu alleen
om de 255 geselecteerde gezangen. Of die uitgave er komt en hoe die uitgave er precies zal
gaan uitzien, is op dit moment nog niet helemaal duidelijk. Wij streven er naar de uitgave
een eigen karakter te geven en onderzoeken thans de mogelijkheid - in samenwerking met
deputaten publicaties - u te dienen met een 'proefbundel' die u voor een redelijke prijs kan
worden aangeboden. Zodra daarover definitieve besluiten zijn genomen, zullen wij u dat
melden. Op dit punt vragen wij u nog even geduld te hebben en te wachten op wat wij u
begin volgend jaar kunnen aanbieden.
Intussen willen wij wel graag overgaan tot het vrijgeven van de lijst met 255 gezangen die
door ons zijn geselecteerd. De lijst vindt u bij deze brief ingesloten. Om het gebruik van de
nieuwe gezangen in de kerken te bevorderen zijn er inmiddels allerlei aktiviteiten ontplooid.
Gewezen kan worden op een themanummer van het blad 'Eredienst' nog deze maand;
verder de verschijning van de C.D. met daarop 50 gezangen met bekende en minder bekende
melodieën; een studiedag in het voorjaar; in samenwerking met het G.P.C. kan er voor
de basisscholen en het voortgezet onderwijs iets ontwikkeld worden; een cursus voor
organisten; een presentatie op een predikantenconferentie en op de Schooldag daarna. Het
is fijn dat met allerlei middelen de introductie van de nieuwe gezangen gestimuleerd wordt
en dat de kerkleden enthousiast gemaakt kunnen worden om mee te doen.
U zult begrijpen dat met de uitgave van onze proefbundel het stadium aanbreekt waarop het
woord aan u is. De generale synode van Berkel & Rodenrijs 1996 heeft in art. 64 besluit 5
vastgelegd dat de nieuwe gezangen 'ter toetsing aan de kerken' moeten worden voorgelegd.
Graag sporen wij in opdracht van genoemde synode de kerken en hun leden aan deze
gezangen op hun bruikbaarheid voor de eredienst te toetsen. Het staat u vrij de gezangen te
toetsen door ze te gebruiken in de eredienst (zie voor de totale werkwijze bovengenoemd
besluit van de synode van 1996). Met belangstelling zien we uit naar uw reacties en suggesties.
Een en ander hopen we dan te verwerken om daarna aan de generale synode een
eerste definitief voorstel te doen voor uitbreiding van de gezangenbundel.
Wat betreft de planning die door de synode is vastgesteld het volgende: wijzelf hebben ons
niet aan de afgesproken planning kunnen houden en de kerken kunnen dat op hun beurt
ook niet meer; nl. om 'tenminste een jaar voor de eerstvolgende generale synode eventuele
reacties aan deputaten toe te zenden'
(besluit 5.1.). Dat zou betekenen dat april 1998 uw reacties bij ons binnen moeten zijn. Ook
dat is niet meer haalbaar. We zullen de generale synode van Leusden 1999 gaan voorstellen
de termijn van reageren in dit geval te verlengen tot april 2001.
Intussen zien wij uit naar uw reactie.
Nogmaals, u kunt binnenkort als kerken hiermee aan het werk.
En daar gaat het uiteindelijk om. Velen hebben naar dit aanbod van nieuwe gezangen
uitgekeken en zij zullen vast en zeker met enthousiasme aan het werk gaan. Graag wekken
wij u allen daartoe op. Uw en ons wek is er op gericht dat wij groeien mogen in het loven van
de Here, op een rijke en veelkleurige manier. Dat laaste mag o.a. uitkomen in een veelheid
aan gezangen waarin onze goede God en zijn grote werken bezongen worden.
Wij wensen u van harte sterkte bij uw taak. De Here geve dat de vreugde door alle inspanningen
en moeiten heen de boventoon mag voeren.
Met hartelijke groet,
Namens dpeutaten kerkmuziek,
L.S.K. Hoogendoorn
ps De stichting Bralectah (tel. 0521-515946) heeft dit schrijven in aangepaste vorm beschikbaar
voor mensen met een leeshandicap.

Bijlage 2: brief aan de kerken dd. juni 1997
DEPUTATEN KERKMUZIEK
secretaris: ds. L.S.K. Hoogendoorn
Kerkstraat 9
9982 GA Uithuizermeeden
tel./fax: 0595-412285
Aan de gereformeerde kerk op het adres vermeld
juni 1998
Geachte broeders,
In de maand december van het vorige jaar hebt u van ons deputaatschap een schrijven
ontvangen met daaraan toegevoegd een lijst van 255 gezangen uit het Liedboek voor de
Kerken. Deze gezangen zijn vrijgegeven tot gebruik en toetsing, ook in de erediensten, zoals
de synode van Berkel & Rodenrijs heeft uitgesproken.
Sinds december 1997 zijn verschillende kerken gestart met het beproeven van deze gezangen.
De ene gemeente geeft elke zondag in de eredienst plaats aan enkele liederen; een
andere gemeente beproeft ze voorafgaand aan de kerkdienst; weer een andere plaatselijke
kerk heeft een commissie ingesteld om leiding te geven aan het toetsingswerk. We zouden
nog meer benaderingen kunnen noemen.
Daarnaast zijn er kerken die het deputaatschap aangeschreven hebben met het verzoek de
motivatie voor de keuze van de 255 gezangen toe te voegen. Enkele kerken zouden het
vanzelfsprekend gevonden hebben, wanneer de motivatie tegelijk met de vrijgegeven lijst
zou zijn toegezonden. Daarom volgt hier een korte toelichting op onze werkwijze.
De lijst van 255 gezangen vormt slechts één, weliswaar belangrijk, onderdeel van de totale
rapportage van deputaten Kerkmuziek. De opdracht van de synode was om zo spoedig
mogelijk een eerste royale bundel aan de kerken te presenteren ter toetsing. Daarnaast
dient aan de eerstvolgende synode gerapporteerd te worden aangaande de ándere opdrachten
die verstrekt zijn aan dit deputaatschap, o.a. de toelichting op de gemaakte keuze.
Deze loskoppeling van vrijgegeven liederen van de motivatie maakt het mogelijk dat de
mondige kerken een bredere toetsing uitvoeren dan enkel het ‘narekenen’ van wat deputaten
hebben gedaan. Op deze manier wordt de uiteindelijke keuze die de synode zal maken,
onderbouwd door een actieve betrokkenheid en een grondige motivatie van zowel deputaten
als van plaatselijke kerken en werkgroepen. Zo kan de uiteindelijke beslissing extra goed
worden voorbereid.
Anderzijds zal de globale hoofdlijn in de benadering door deputaten Kerkmuziek evenwel
geen grote verrassing zijn voor wie kennis genomen heeft van het rapport van het Studiedeputaatschap
Eredienst dat aan de synode van Berkel & Rodenrijs 1996 werd gepresenteerd.
Genoemde synode vroeg weliswaar een verdere bezinning op de criteria, maar daarbij gaat
het niet om heel nieuwe richtsnoeren, als wel om een nadere uitwerking van de door genoemde
deputaten verwoorde criteria. Op pagina 131 van genoemd rapport worden de
criteria genoemd en vervolgens uitgewerkt. De kern hiervan is:
1. Een goed kerklied is inhoudelijk in overeenstemming met de Schrift.
2. Een goede kerkliedtekst laat zich naar vormgeving leiden door liederen uit de Schrift.
Concreet betekent dit dat de tekst van een kerklied volwaardige poëzie dient te zijn.
3. Een goede kerkliedmelodie presenteert, ondersteunt en intensiveert de inhoud van de
tekst.
Wat het tempo van het toetsingswerk en de volgorde van de te beproeven gezangen betreft,
bestaat er veel variatie tussen de plaatselijke kerken. Daar is volgens ons deputaatschap
niets mis mee. De ene gemeente neemt de door deputaten gestimuleerde dubbel-CD ‘Zingt
nu de Heer, liederen voor de kerken’ als uitgangspunt [Er wordt inmiddels gewerkt aan een
tweede CD]. De andere kerk heeft zelf een lijst ontworpen; een derde zal gebruik maken van
een in het tijdschrift Eredienst gepubliceerde lijst waar de 255 gezangen, uiteraard enigszins
volgens persoonlijk inzicht, zijn ingedeeld in drie categorieën: 104 bekende, 86 onbekend
maar gemakkelijk aan te leren en tenslotte 65 moeilijke liederen.
Voor die kerken die daarbij ondersteuning vanuit het deputaatschap op prijs stellen, hebben

wij een oefenplan aan deze brief toegevoegd. Deze planning is ontworpen in samenwerking
met het GPC en de gereformeerde Pabo. Uitgangspunt daarbij is het zgn. kerkelijke jaar.
Deze lijst wordt door GPC/Geref. Pabo toegezonden aan alle gereformeerde basisscholen.
Voor elke schoolweek is een ‘lied van de week’ aangegeven. Op school zouden de kerkkinderen
genoemd lied in de loop van de week regelmatig kunnen zingen, waarna de zondag
daarop volgend dat lied een plaats zou kunnen krijgen in de gemeentezang in of voor de
kerkdienst. Voor die basisscholen die de kinderen af en toe ook een lied uit het LvdK uit het
hoofd willen laten leren, is op deze lijst een suggestie gedaan: elke maand is er hiertoe een
lied met een sterretje aangegeven. Wanneer plaatselijke kerk en basisschool hierin samenwerken,
dan zouden de kinderen van de kerk in de gemeentezang zelfs als voortrekkers
kunnen optreden. Eens te meer zou blijken hoe hard we juist ook kinderen nodig hebben in
de zondagse eredienst!
De aangepaste uitgave van het Liedboek voor de kerken zal binnenkort verschijnen. Dat
betekent waarschijnlijk dat de meeste kerken na de zomerperiode een start zullen maken
met het beproeven. Vandaar dat u op dit moment de oefenlijst van ons ontvangt.
Wellicht geven de in deze brief aangereikte mogelijkheden u extra impulsen om de vreugde
in het zingen van deze nieuwe liederen te vergroten.
Met hartelijke groet,
Namens deputaten Kerkmuziek
C. van den Berg [voorz.]
L.S.K. Hoogendoorn [secr.]
Bijlage:
1. Lijst gezangen Liedboek
2. Afschrift brief aan de geref. basisscholen

Bijlage 3 (bij 4.c.4.1.): 'Zingt nu de Heer, stemt allen in'.
Achtergrondinformatie bij de nieuwe proefbundel
Kort voor de zomervakantie verscheen de uitgave van het Liedboek voor de Kerken met
daarin de lijst van 255 geselecteerde liederen. De lijst zelf was al eerder verschenen, namelijk
in december van het vorige jaar. Een aantal gemeenten is daarna vrij snel aan de slag
gegaan. Maar voor veel gemeenten zal het verschijnen van de bundel het startsein voor de
activiteiten betekenen; de liederen komen nu binnen ieders handbereik zonder dat daar
eerst een kopieermachine aan te pas hoeft te komen.
'Graag wekken wij u allen op met enthousiasme aan het werk te gaan. Uw en ons werk is er
op gericht dat wij groeien mogen in het loven van de Here, op een rijke en veelkleurige
manier.' Deze zin was te lezen in de brief waarmee deputaten Kerkmuziek in december jl. de
lijst met geselecteerde liederen aan de gemeenten aanboden. Na zelf een jaar zeer intensief
met een grote hoeveelheid kerkliederen te zijn omgegaan, zijn deputaten ervan overtuigd
dat we, met de uitbreiding van onze gezangenbundel, werken aan een verrijking van de
lofzang.
Het gebouw van de lofzang, zo stelde de kerkmusicus Frits Mehrtens jaren geleden eens,
bestaat uit twee verdiepingen: de psalmen als begane grond en de gezangen als eerste
verdieping. Om dat beeld maar even vast te houden: vanuit de basis van de begane grond
wordt onze tweede verdieping momenteel uitgebreid. W elke mogelijkheden biedt deze
uitbreiding? Hoe nemen we de nieuwe ruimte in gebruik? En wat ging er aan de uitbouw
vooraf?
Om met de laatste vraag te beginnen: in 1993 benoemde de Generale Synode van Ommen
een deputaatschap met de opdracht studie te verrichten op het terrein van de liturgie van de
eredienst. Een van de opdrachten was onderzoek te doen naar uitbreiding van de gezangenbundel.
Als resultaat van het werk van dit deputaatschap verscheen een uitgebreid rapport
met onder andere het hoofdstuk 'Het kerklied en de gezangenbundel'. Het was een van de
meest uitgebreide hoofdstukken uit het rapport; alleen dat over Bijbel en liturgie besloeg nog
meer pagina's. Het hoofdstuk over het kerklied schetste het ontstaan van de huidige gezangenbundel
(de 41 gezangen), vervolgde met een groot aantal bijbelse noties rond
kerkzang, tekende de verschillende visies op zingen die er vanaf de 16de eeuw waren en
ging nader in op de functie van het lied in de eredienst. Daarna besteedden de deputaten
uitgebreid aandacht aan de criteria waaraan een kerklied moet voldoen. Het hoofdstuk
mondde tenslotte uit in de aanbeveling inderdaad tot uitbreiding over te gaan. Als voorbeeld
voegden de deputaten in het rapport een lijst van 106 liederen toe.
In de zomer van 1996 boog de synode van Berkel zich over dit rapport. Voor wat betreft de
gezangenbundel was het resultaat de benoeming van een nieuw deputaatschap dat onder
andere de opdracht kreeg de kerken 'zo spoedig mogelijk een royale proefbundel' aan te
bieden waarmee 'in de eerste behoefte aan te beproeven gezangen wordt voorzien'.
Het resultaat ligt nu in de boekhandel. Groen van kleur, 814 pagina's dik, maar door de
dundruk goed te hanteren.
Met de publicatie van deze bundel is het werk van de deputaten overigens niet afgelopen.
Uiteraard wordt de kritiek uit de kerken verwerkt, maar ook zullen de deputaten zich nog
over andere liederen en liedbundels gaan buigen.
Werkwijze
De 255 geselecteerde liederen zijn alle afkomstig uit het Liedboek voor de Kerken. Deze
bundel, die in mei 1998 precies vijfentwintig jaar bestond, is de belangrijkste Nederlandse
liedbundel. Het Liedboek vertegenwoordigt de hoofdstroom van de kerkliedgeschiedenis. De
bundel bevat 491 gezangen die stuk voor stuk de rijke, westerse kerkliedcultuur vertegenwoordigen.
De oudste liederen stammen uit de vroege Middeleeuwen, de jongste uit de
tweede helft van de twintigste eeuw.
De deputaten Kerkmuziek begonnen hun werk niet voor niets met een selectie uit déze
bundel. Allereerst lag het in de lijn die door Studiedeputaatschap Eredienst was uitgezet. De
voorbeeldbundel met 106 gezangen bij hun rapport bestond vrijwel geheel uit liedboekliederen
en dat was niet verwonderlijk. In het aan het kerklied gewijdde hoofdstuk uit het deputatenrapport
was uitgebreid gewezen op het belang van kwaliteit. En die kwaliteit is volop in
het Liedboek aanwezig, met name als het gaat om tekst en muziek en de relatie tussen
beide. Om diezelfde reden kozen nu ook deputaten Kerkmuziek voor deze bundel. De
synode had ook in die richting gewezen, onder andere door de deputaten de opdracht te
geven om zo mogelijk aan te sluiten bij de werkzaamheden voor het zogenaamde 'Liedboek-

2000', de bundel die t.z.t. (overigens ruim na 2000) het Liedboek zal gaan opvolgen.
Met deze laatste opdracht maakte de synode duidelijk dat het belangrijk is om, waar mogelijk,
ons niet te isoleren en samen te werken met andere christenen. Het werk aan de nieuwe
bijbelvertaling is daar een goed voorbeeld van, maar het geldt ook voor het samenstellen
van een nieuwe liedbundel - zeker als die door veel kerken gebruikt zal gaan worden. De
bundel met 41 gezangen, zoals die in het Gereformeerd Kerkboek (1986) te vinden is, is
uitsluitend in gebruik bij onze kerken; sommige liederen zijn ook in andere bundels te
vinden, maar vaak met een andere tekst omdat in het Gereformeerde Kerkboek voor een
eigen vertaling is gekozen. Als het niet nodig is, is zoiets jammer. Bovendien zou het mooi
zijn als er bij het werk aan een nieuwe, door velen gebruikte liedbundel ook kerken meewerken
die zich gebonden weten aan Schrift en belijdenis.
Er was nog een laatste reden voor deputaten Kerkmuziek om hun selectiewerk te beginnen
bij het Liedboek. Het was namelijk niet nodig om deze liederen te toetsen op hun literaire en
muzikale kwaliteiten; dat tijdrovende werk was indertijd al door zeer kundige mensen verricht.
De keuze om het werk aan de nieuwe gezangenbundel te beginnen bij het Liedboek betekende
nog niet dat daarmee het werk grotendeels gedaan was. Want het feit dat deze
bundel de hoofdlijn van de kerkliedgeschiedenis vertegenwoordigt en bestaat uit een groot
aantal gezangen uit de schat van de kerk der eeuwen, garandeert nog niet dat al deze
liederen ook in overeenstemming zijn met de Bijbel. En dat was dus het punt waar het werk
zich vervolgens op concentreerde. Soms was het antwoord op de vraag 'schriftuurlijk of niet'
vanzelfsprekend. Soms ook niet. Maar wanneer de deputaten unaniem van oordeel waren
dat een lied volop bijbels van inhoud was, kwam het lied in de selectie terecht. De deputaten
staan dus volmondig achter elk van de 255 liederen.
Rubricering
Wie de nieuwe bundel doorbladert ziet al snel dat de liederen in rubrieken zijn verdeeld. Het
Liedboek opent met de rubriek bijbelliederen. Daarna volgen de rubrieken waarin de gang
van het kerkelijk jaar wordt gevolgd, en vervolgens komen de liederen die naar andere
invalshoeken geordend zijn. Uit iedere rubriek zijn liederen in de selectie opgenomen.
Bijbelliederen
Deze rubriek vormt in het Liedboek de overgang van de berijmde psalmen naar de gezangen.
Bijbelliederen zijn, de naam zegt het al, liederen bij bepaalde bijbelgedeelten. Soms zijn
het berijmingen (de berijmde psalmen zijn het meest bekende voorbeeld, vandaar ook dat
de bijbelliederen de eerste rubriek van de gezangenbundel vormen, direct na de psalmen
dus), soms zijn het liederen die geïnspireerd zijn op een bepaalde tekst en zo een weerspiegeling
zijn van het origineel en zijn boodschap.
De rubriek bijbelliederen is een van de meest uitgebreide uit het Liedboek (en in de selectie
van 255). Dat is een bewuste keuze geweest. De lofzang kan immers niet zonder Gods
Woord. Een goed kerklied is geen gezongen uiting van vrome menselijke gevoelens, maar
een weergave van Gods woorden en zijn grote daden.
Er zijn talloze bijbelgedeelten die er als het ware om vragen om gezongen te worden, in een
strikte berijming of als een hymnische weerspiegeling. In de selectie is een groot aantal van
deze liederen te vinden. Bijvoorbeeld: liederen uit de bijbel zoals de lofzang van Hanna (9),
profetische visioenen zoals die van Zacharia (41, 42) of Maleachi (43), woorden en daden
van Jezus zoals de gelijkenis van het mosterdzaad (55) of de ontmoeting met de rijke dwaas
(59), passages uit de apostolische brieven, zoals 1 Cor. 13 (91), Fil. 4:4 (98) of Hebreeën 11
(103). En natuurlijk de visoenen die Johannes in Openbaring optekent, zoals die van de
bruiloft van het Lam (112) of van de nieuwe hemel en de nieuwe aarde (114).
Kerkelijk jaar
Tot nu toe waren de mogelijkheden voor het zingen van specifieke liederen bij de grote
christelijke feesten beperkt. In het Gereformeerd Kerkboek is wel een aantal van dit type
liederen opgenomen, maar in beperkte mate. Om twee voorbeelden te noemen: het GK kent
twee adventsliederen (en eigenlijk is het er slechts één, want 10 en 13 zijn dubbelliederen)
terwijl er toch vier adventszondagen zijn. Naast de berijmde lofzangen van Maria, Zacharias
en Simeon, zijn er slechts twee kerstliederen: 'Ere zij God' (11) en 'Dit is de dag die God ons
schenkt' (12). Met een ochtend- en een middag-/avonddienst en hier en daar ook nog een
dienst op de tweede feestdag zongen we al gauw regelmatig hetzelfde.
De bundel van 255 breidt de mogelijkheden flink uit. Hij kent een ruime hoeveelheid liederen
voor de Adventstijd, Kerst, de tijd na Kerst (Epifaniën), de voorbereidingstijd voor Pasen, het

Paasfeest zelf en Hemelvaart en Pinksteren.
Andere rubrieken
Specifieke doop- en avondmaalsliederen, liederen voor bij een huwelijk of het doen van
openbare geloofsbelijdenis kenden we tot nu toe niet. Door velen, predikanten niet in het
minst, werd dat als een manco ervaren. In de selectie van 255 zijn voor elk van deze momenten
uit het kerkelijk leven twee of meer liederen opgenomen. Bijvoorbeeld het dooplied
'Heer van uw kerk' waarvan een deel voor en een deel na de doop gezongen kan worden.
Of lied 15, 'Loof nu, mijn ziel, de Here', een berijming van psalm 103 die als gezongen
lofprijzing tijdens de avondmaalsviering kan fungeren. En het lied 'Gij hebt uw woord gegeven',
dat werd geschreven voor de dienst waarin mensen belijdenis doen van hun geloof, en
waarin gemeente en belijdeniscatechisanten elkaar toezingen: 'Wees door uw Geest met
allen / die hebben ja gezegd, / dat zij die staan niet vallen. / Maak Gij ons trouw en echt'.
Van Vroege Middeleeuwen tot twintigste eeuw
De kerk is een zingende gemeenschap. Daarmee maken wij deel uit van een lange traditie.
We hoeven ons psalmboek maar open te slaan om dat te beseffen; de psalmen zijn immers
liederen die ver voor het begin van onze jaartelling ontstonden. We staan in een lange, zeer
oude traditie.
Maar de kerk heeft, naast oude ook altijd nieuwe liederen gezongen. Gods grote daden
deden nieuwe liederen ontstaan, denk maar aan het lied van Mozes en Mirjam, Maria's
loflied, of de liederen uit de Openbaring. Denk ook aan de vele liederen die er in de loop van
de kerkgeschiedenis ontstonden. Bijna twintig eeuwen heeft de nieuwtestamentische kerk
nu afgelegd - het is een wonder dat we die eeuwen al zingend kunnen beleven en dat we
ons over de tijd heen verbonden weten met christenen uit andere tijden en culturen. Naarmate
we meer weten over een lied wordt het besef van verbondenheid groter. Om maar
eens een willekeurig voorbeeld te geven: het lied 'O Lam van God, onschuldig' (188) stamt
uit de begintijd van de Reformatie. Maar de dichter schreef geen nieuw lied, hij baseerde
zich op een lied dat al vanaf de vierde eeuw bij het avondmaal werd gezongen.
Zo zingen we voorreformatorische liederen, liederen uit de tijd van de Reformatie, liederen
uit de tijd waarin het Lutherse kerklied bloeide (17de en 18de eeuw), Engelse hymns en
twintigste-eeuwse liederen. Al deze perioden zijn in de selectie te vinden. Wie de bundel
doorbladert, doorleest en doorzingt, ondekt al snel dat elke tijd zijn eigen karakter heeft en
dus ook zijn eigen uitdrukkingsvormen, zijn eigen muzikale en literaire stijl. Ook onze eigen
tijd en onze eigen kerkelijke traditie heeft een dergelijk eigen karakter. Maar wanneer we
onze stemmen voegen bij die van een andere tijd en een andere cultuur, dan verwijdt dat
onze blik. Het doet ons beseffen dat we staan in een lange, door God geleide geschiedenis.
Refreinliederen
Gemeentezang is nauw verbonden met een bepaalde vorm, namelijk het strofenlied. Maar er
zijn meer mogelijkheden. Onder de geselecteerde liederen zijn er vijf te vinden die in een
andere liedvorm geschreven zijn, namelijk als refreinlied. Het zijn de liederen 2, 11, 59, 76
en 103.
Het refreinlied is een vorm die erom vraagt in twee groepen gezongen te worden. Dat is ook
bij het gewone strofenlied goed mogelijk, maar het refreinlied is voor deze manier van
uitvoeren gemaakt: de beide groepen zingen elkaar om beurten toe. Zo loven ze God, al
'sprekend onder elkander' (Ef. 5:19. Col. 3:16). Ze bouwen elkaar op in het geloof, al zingend
en al luisterend.
Het refrein vervult in deze liederen een wezenlijke taak. Het is veel meer dan een paar
zinnetjes die op elk couplet volgen omdat dat nu eenmaal zo aardig klinkt. Een goed refrein
vervult een wezenlijke functie in het lied, kleurt mee met de inhoud van de voorafgaande
strofen. In lied 103 bijvoorbeeld, een lied naar aanleiding van Hebreeën 11, verdiept de
inhoud van het refrein zich naarmate het lied vordert. Wanneer je die beweging van het lied
al zingend meemaakt, groei je verder in de lof: 'Geprezen zij zijn naam! Hij doet ons veilig
gaan'.
Toetsen
De synode van Berkel heeft besloten dat de vrijgegeven liederen in de eredienst gezongen
mogen worden 'omdat de gezangen ook op hun bruikbaarheid voor de eredienst dienen te
worden getoetst'. De gedachte achter dit besluit is, dat een kerklied alleen daar zijn bestaan
kan bewijzen, waar het voor gemaakt is, namelijk als onderdeel van een liturgie. Zwemmen

leer je niet op het droge; de zwembewegingen leiden daar tot niets. Maar eenmaal in het
water blijken ze te werken, water is een noodzakelijk element om te kunnen zwemmen. Iets
dergelijks geldt voor het kerklied. Ook een lied leer je pas werkelijk kennen binnen de
context waarvoor het is bestemd, namelijk de kerkdienst. Het geheel van de dienst is nodig
om het lied te laten 'werken'. Een dooplied kan het best beproefd worden bij de doop, een
avondmaalslied bij het avondmaal, een morgenlied in de vroege ochtend en een adventslied
op de zondagen voor kerst.
Voorwaarde is natuurlijk wel dat het lied in het geheel van de dienst een functionele plaats
heeft gekregen. Iedereen zal wel eens de ervaring hebben gehad dat een bepaalde psalm
tijdens een dienst opeens een extra gloed kreeg, onvermoede diepten bleek te hebben.
Dergelijke 'ontdekkingen' zijn zelden eigen verdienste: de context waarin die psalm gezongen
werd, de afstemming van dit lied en datgene wat er aan vooraf ging, leidde tot die innige
beleving en dat verdiepte inzicht.
Aanleren
255 gezangen is geen geringe hoeveelheid. Het is dan ook heel begrijpelijk als iemand zucht
bij het zien van die hoeveelheid. Is het werkelijk mogelijk om die liederen in een relatief korte
tijd aan te leren (om over het toetsen dan nog maar even te zwijgen)? Teksten zijn doorgaans
niet het probleem want wie lezen kan, kan ook zingen. Met melodieën ligt dat iets
anders, niet iedereen beheerst immers het notenschrift.
Van 41 naar 255 gezangen is een grote stap, dat is onmiskenbaar. Niet voor niets vragen
deputaten om een verlenging van de toetsingstermijn.
Toch lijkt het probleem op het eerste gezicht groter dan het in werkelijkheid is. Er zijn onder
de 255 nogal wat liederen op bekende melodieën en lang niet elke nieuwe melodie is
moeilijk. Als je de bundel indeelt naar moeilijkheidsgraad (zoals onlangs gebeurde) is het
resultaat: 104 gezangen zijn bekend, 86 zijn bekend maar niet moeilijk, 65 zijn onbekend en
moeilijk.
Ook is er inmiddels al een aardige hoeveelheid ondersteunend materiaal verschenen in de
vorm van informatieve artikelen, een dubbelcd en een liedlijst voor de basisscholen. In de
bijlage is een overzicht van dit materiaal te vinden.
Veel zal er afhangen van hoe men als gemeente aan de slag gaat. Het is belangrijk om te
zoeken naar een goede vorm, die past bij de mogelijkheden van de eigen gemeeente. Als
men die gevonden heeft, is een belangrijke stap gezet. Vervolgens zal men al snel ontdekken
dat het leren went. Het wordt 'gewoon' én het gaat steeds vlotter. Zoals een beginnende
scholier na verloop van tijd de slag van het leren te pakken krijgt, zo kan ook een gemeente
of een afzonderlijk gemeentelid de slag te pakken krijgen.
Bovendien is het belangrijk om in de gaten te houden in welk kader het aanleren staat. Het
gaat er niet alleen om zo snel mogelijk thuis te raken in een nieuwe bundel. Het gaat om
liederen die deel uitmaken van een groter geheel, de kerkdienst. Het gaat om de lof aan de
Schepper van hemel en aarde. Laten we daar enthousiast en met blijdschap mee bezig zijn.
Dan zullen we merken dat de omgang met de nieuwe liederen een verrijking zal zijn.
Zingt nu de Heer, stemt allen in
met ons die God lofzingen,
want Hij deed ons van het begin
verrukkelijke dingen.
(lied 169 vs. 1)