Deelrapport trendanalyse domein Wonen - Nationaal Archief

Concept Rapport Domein (Zorg voor) Wonen – februari 2011
groeikernen, die steeds meer de gewenste 'huizen met tuinen' gingen bieden en zich
voor wat betreft voorzieningen ook steeds meer tot zelfstandige concurrenten van de
grote steden gingen ontwikkelen. De vrijkomende stadswoningen werden veelal
ingenomen door nieuwe vestigers uit het buitenland. [SCP, 1998: 526A527; Van Praag en
Uitterhoeve, 1999: 98A 99]
In de Structuurschets stedelijke gebieden (1983) kwam de aandacht nog meer bij de
(grote) steden te liggen, met het concept van de 'compacte stad'. Ontwikkelingen in de
woningbouw zouden primair binnen bestaande stedelijke gebieden moeten plaatsvinden.
Als dat niet kon, dan in onmiddellijk aangrenzende gebieden en pas in laatste instantie in
nabijgelegen groeikernen.
In de Vierde nota ruimtelijke ordening (1990) werd dit concept bevestigd, waarbij de
nadruk ligt op de ontwikkeling van de Randstad. Er werd, met inzet op stadsvernieuwing,
nu gestreefd naar hoogwaardige woonvoorzieningen op locaties binnen de steden. In de
Vierde nota ruimtelijke ordening extra (Vinex 1993) werd deze lijn voortgezet, maar
werd tevens ingespeeld op de weer sterk groeiende woningbehoefte. In convenanten
tussen Rijk, provincies en stadsbesturen werd voor de periode 1995A2015 de bouw van
624.800 woningen vastgelegd, waarbij locatiegerichte subsidiestromen de implementatie
van het beleid stimuleerden. [Ekkers, 2002: 206] Van deze woningen moesten er in de
periode 1995–2005 binnen de zeven grootste stadsgewesten 295.000 worden gebouwd,
waarvan 100.000 in de steden zelf. Waar nieuwe wijken gebouwd moesten worden,
dienden deze zo dicht mogelijk bij bestaande voorzieningen te liggen, om winkelcentra te
versterken, de leegloop uit de steden te voorkomen, de automobiliteit te beperken en
open gebieden te beschermen: het Groene Hart van de Randstad werd afgepaald met
'rode contouren' .
De locaties van VinexAwijken werden door het Rijk bepaald. Dat gebeurde weliswaar in
overleg met de betrokken gemeenten, maar deze werden geconfronteerd met het
probleem dat zij niet de kans hadden gekregen om de benodigde grond tijdig te
verwerven, om de prijzen in de hand te houden. [Ekkers, 2002: 206]
In 1996 verscheen de Actualisering Vierde nota ruimtelijke ordening extra. Hierin werden
de eerdere lijnen doorgetrokken, met een zwaarder accent op bouwen van woningen in
(bestaand) stedelijk gebied. Daarbij werd alle ruimte geboden aan marktpartijen, met de
gedachte dat dit nieuwe, grote woningen in de koopsector zou opleveren, wat de stad
(weer) aantrekkelijk moest maken voor mensen met hogere inkomens. Het begrip
'complete stad' verving het eerdere begrip 'compacte stad'. [Ekkers, 2002: 206]
Het rijksbeleid ten aanzien van de ruimtelijke ordening had in beginsel betrekking op alle
aspecten van het ruimtelijk beleid, met wegen en overige infrastructuur, industrie,
natuurgebieden, vliegvelden, etcetera. Wonen en woningbouw waren er een onderdeel
van. Het resultaat werd neergelegd in planologische kernbeslissingen (PKB), die
‘indicatief’ waren voor andere overheden, in die zin dat zij er bij hun plannen rekening
mee moesten houden. Concretisering vond plaats in provinciale streekplannen waarin de
strategische keuzes werden vastgelegd (jaren negentig en nul ook: provinciale
omgevingsplannen, waarin ook andere terreinen van het fysieke omgevingsbeleid zijn
opgenomen, zoals waterA en milieubeheer). Op gemeentelijk niveau pasten daarbij het
structuurplan en het meer operationele bestemmingsplan. [Hidding, 2006: 124A127] Bij
de afstemming tussen de plannen op verschillende niveaus lag de sleutelrol bij de
provincie, vooral bij de Provinciale Planologische Commissie (PPC). Sinds de jaren
negentig is de procedure hiërarchischer geworden en heeft de rijksoverheid met
verschillende instrumenten meer greep gekregen op de planvorming op het gebied van
ruimtelijke ordening. Zo kwam in 1993 een bijzondere procedure voor 'grote projecten
van nationaal belang' tot stand in de vorm van een PKB met bindende status voor andere
overheden, trad in 1994 de NIMBYAwet in werking en ontstond in 2000 het instrument
van de 'concrete beleidsbeslissing', een bindend besluit bij uitwerking van PKB,
streekplan of structuurplan in ruimtelijke plannen. [Hidding, 2006: 127A128] In 2006 is
een nieuwe WRO van kracht geworden.
De voortdurende inspanningen van het Rijk om via ruimtelijke ordening vooral de
stedelijke ontwikkelingen te versterken, hebben in de jaren zeventig, tachtig en negentig
26