Deelrapport trendanalyse domein Wonen - Nationaal Archief

Concept Rapport Domein (Zorg voor) Wonen – februari 2011
stadsgewesten gebeuren, met uitbreiding aan de rand van bestaande bebouwing en met
nieuwe woongebieden meer buitenaf, gescheiden door groene zones. [Ekkers, 2002:
203A204] In combinatie hiermee werd vanuit de rijksoverheid gestreefd naar spreiding
van de werkgelegenheid en daarmee de naar verwachting nog steeds sterk groeiende
bevolking over het land, onder andere naar de noordelijke provincies. [SCP, 1998: 503]
In de jaren zeventig veranderde het karakter van de invloed van de rijksoverheid op de
keuze van bouwlocaties. Tot 1970 werden – top down A (kwantitatieve)
bouwprogramma’s toebedeeld aan provincies, die ze vervolgens weer over gemeenten
verdeelden. Daarna werd de volgorde omgedraaid. Gemeenten moesten meerjarige
woningbouwplannen opstellen, om deze via de provincies bij het Rijk in te dienen. Het
Rijk verdeelde daarop de subsidies. Het aspect van ruimtelijke ordening kwam vooral aan
de orde bij het toetsen van de plannen door de provincies. [SCP, 1998: 526]
Deze benadering leidde er toe dat bouw, niet alleen in de vrije sector maar ook van
gesubsidieerde woningen, vooral in kleinschalige projecten in kleine gemeenten
plaatsvond. [SCP, 1998: 503] Grote steden kampten met een tekort aan bouwlocaties
binnen hun grenzen en bovendien was het ontwikkelen van grootschalige projecten
complex en duur, vooral door benodigde extra infrastructuur.
Een consequentie van de meerjarige gemeentelijke bouwplannen was, dat speculanten of
partijen als projectontwikkelaars grond op de beoogde bouwlocaties kochten, om geld te
verdienen of preferente positie te hebben wanneer plannen gerealiseerd zouden worden.
Om die ontwikkeling te stuiten werd in 1981 de Wet voorkeursrecht gemeenten van
kracht waarin werd bepaald dat, bij verkoop van aangewezen percelen, zij als eerste in
de gelegenheid moesten worden gesteld om die te verwerven. [website Wetten]
De beheersing van de suburbanisatie, zoals die was ingezet in de Tweede nota
Ruimtelijke Ordening, maar via het concept van stedelijke deconcentratie niet zeer
succesvol was gebleken, werd omgezet in een groeikernenbeleid, met het aanwijzen van
een aantal plaatsen waarin de overloop uit de grote steden moest worden opgevangen.
Dit werd een succes in de zin dat in de periode tussen 1972 en 1993 een belangrijk deel
van de nieuwe woningen (ca. 300.000) in de groeikernen gebouwd werd. Wel gebeurde
dat aanvankelijk vaak in de vorm van flats, zodat van de vertrekkers uit de steden die
daartoe de mogelijkheid hadden zich alsnog verspreid over kleine plattelandsgemeenten
vestigden.
In de Derde nota ruimtelijke ordening (1974A1976) werd het belang van de steden
speerpunt van het rijksbeleid. Ongeremde suburbanisatie zou de kwaliteit van de steden
aantasten. De groei van de bevolking in stadsgewesten diende opgevangen te worden in
de groeikernen, zonder dat ze de steden moesten leegzuigen. Er was sprake van drie
typen groeikernen: groeisteden (Groningen, Zwolle, Breda, Helmond), groeikernen met
een aflopende taakstelling ten aanzien van het aantal te bouwen woningen (bijvoorbeeld
Hoorn, Huizen, Nieuwegein, Hellevoetsluis) en groeikernen met een nieuwe of verlengde
taakstelling (bijvoorbeeld Zoetermeer, Spijkenisse, Alkmaar, Almere, Lelystad, Houten).
[Ekkers, 2002: 204] Het groeikernenbeleid werd ondersteund met een uitgebreid
financieel instrumentarium. Voor de groeikernen kwamen er grondkostensubsidies,
gesubsidieerde woningbouwcontingenten, middelen voor de versterking van het
ambtenarenapparaat en bekostiging van en groot deel van de hoofdinfrastructuur. Een
ruimtelijke ordeningAtoeslag moest er voor zorgen dat in de groeikernen voldoende
bedrijven en werkgelegenheid zouden komen. Investeringen van bedrijven in gebouwen
en in installaties op locaties in de Randstad buiten de groeikernen werden ontmoedigd
met heffingen. In dezelfde periode was het streven om het aantal reizigerskilometers –
vooral met de auto – te beperken. Om wonen en werken binnen het bereik van het
openbaar vervoer te brengen, werden nieuwe railverbindingen aangelegd (onder andere
Zoetermeerlijn, doortrekken van de Rotterdamse metrolijn naar Spijkenise, tramlijnen
naar Amstelveen en Nieuwegein). Ook werden tal van nieuwe stations aan bestaande
spoorlijnen geopend. [Brouwer en Van Kesteren, 2008: 662–664, 668]
Het woonklimaat in de steden zelf moest verbeterd worden, om stedelingen vast te
houden. Het laatste lukte niet al te goed; veel stedelingen vertrokken toch naar de
25