Deelrapport trendanalyse domein Wonen - Nationaal Archief

Concept Rapport Domein (Zorg voor) Wonen – februari 2011
! "
"
�� Verzakelijking
Verzelfstandiging van de woningcorporaties
�� Trend: Verschuiving van de overheidssubsidiëring
�� Hotspot: Parlementaire Enquête Bouwsubsidies (1986A1988)
Jaren zeventig – 1995
& '
Al sinds de Woningwet van 1901 bestonden er financiële banden tussen de overheid en
de woningcorporaties. Investeringen werden door de overheid gefinancierd
(rijksleningen) en indien nodig kwamen woningcorporaties in aanmerking voor subsidies
in de woningexploitatie. Voor de bouw van nieuwe woningen waren de corporaties vaak
afhankelijk van de lokale overheden (bouwvergunningen, verwerving bouwkavels). [Van
der Schaar, 2006: 7] Na de Tweede Wereldoorlog ontstond discussie over de vraag of
woningcorporaties ten opzichte van met name de gemeenten niet een zelfstandiger
positie zouden moeten hebben. In 1958 werd de CommissieADe Roos ingesteld, die vier
jaar later hiertoe met een aantal voorstellen kwam. Zo kregen de woningcorporaties een
eigen financiële huishouding, één bedrijfsreserve en werd er meer nadruk gelegd op
rijkstoezicht en professionalisering. Het duurde echter tot 1977 voordat de voorstellen
waren geïmplementeerd. [Van der Schaar e.a., 1996: 132A144; Van der Schaar, 2006, 8]
Eind jaren zeventig en begin jaren tachtig was er door het instorten van de
koopwoningenmarkt en de oplopende woningnood een grote crisis op de woningmarkt
ontstaan. In nauwe samenwerking met gemeenten besteedden de woningcorporaties
miljarden guldens aan overheidssubsidie aan nieuwbouw, woningverbetering en
stadsvernieuwing. Om te voorkomen dat de subsidiestromen uit de hand zouden lopen,
werden daarop de rijksleningen vervangen door rijksgaranties, die later werden
ondergebracht bij het Waarborgfonds Sociale Huurwoningen. Om de budgettaire risico’s
voor het rijk te verminderen, werden de open subsidieregelingen aangepast en de
exploitatierisico’s bij de woningcorporaties gelegd. [SCP, 1998: 517A522; Van der
Schaar, 2006: 8A9]
Na de Parlementaire Enquête Bouwsubsidies schoeide staatssecretaris E. Heerma (1986A
1994) het volkshuisvestingsbeleid op nieuwe en sobere leest. Hij wilde een concentratie
van het rijk op kerntaken, meer decentralisatie van het beleid naar gemeenten en meer
zelfstandigheid voor de woningcorporaties. Deze kregen een bredere taakstelling, een
grotere vrijheid van bestuur en intern toezicht en een grotere vrijheid in het
huurprijsbeleid. [Van der Schaar, 2006: 9A10] Nog tijdens het bewind van Heerma
werden verdergaande stappen gezet richting het volledig doorsnijden van de financiële
banden tussen de overheid en de woningcorporaties. Uiteindelijk werden in 1995 alle
subsidieverplichtingen van het rijk aan de sociale verhuurders vereffend met de
zogenoemde bruteringsoperatie, het sluitstuk van de financiële verzelfstandiging. Hierbij
werden de leningen die het rijk nog had uitstaan bij de woningcorporaties in één keer
verrekend met de subsidies waarop deze de komende twintig jaar nog recht hadden. De
exploitatiesubsidies op nieuwbouwwoningen verdwenen en de overheid verstrekte alleen
nog eenmalige stimuleringssubsidies. [SCP, 1998: 517A522; Van der Schaar, 2006: 10A
11].
De bruteringsoperatie was een stimulans voor verdere ontwikkeling van de
woningcorporaties als zelfstandige organisaties, zowel financieel en organisatorisch als
qua takenpakket. Door de gunstige rentestand konden veel corporaties kort na de
22