Militaire Spectator 11-2013

VIJF EEUWEN NEDERLANDSE SEAPOWER
Spaanse koloniale rijk in Midden- en Zuid-
Amerika, waarvan Spanje de inkomsten hard
nodig heeft om zijn hegemoniale ambities te
bekostigen. Voor de opstandelingen, later de
Republiek, is command of the sea eveneens van
belang om ongestoord handel te kunnen
drijven en tegelijkertijd de zeeverbindingen
van Spanje te kunnen verstoren.
Het karakter van de Opstand leidt er toe dat
er in het begin van het conflict nog geen
georganiseerde inzet van Nederlandse seapower
is. De Opstand komt maar langzaam op gang.
Er is allesbehalve een gerichte, nationale
maritieme strategie aan de kant van de opstandelingen.
Dit en het ontbreken van een vloot
die in staat is de Spaanse galjoenen tegemoet
te treden, betekent dat de enige resterende
strategie de handelsoorlog is door een aanval
op de Spaanse zeeverbindingen. Paradoxaal
genoeg zou een aanval op die zeeverbindingen
de eigen handelspositie alleen maar verslechteren,
want het merendeel van de Spaanse
handel wordt namelijk nog in Nederlandse
schepen vervoerd. Niettemin vinden de eerste
uitingen van seapower plaats in de vorm van
een handelsoorlog door de Watergeuzen. Vanaf
de inname van Den Briel door de Watergeuzen
komt de Opstand pas echt op gang. De handelsoorlog
tegen de Spaanse koopvaart vormt een
belangrijke bron van inkomsten en verhoogt
tegelijkertijd de kosten van de oorlog voor de
Spanjaarden.
Inmiddels breidt de Nederlandse handel zich
– ondanks of misschien wel dankzij de oorlog –
geweldig uit. De handel op de Oostzee, de
Middellandse Zee, Amerika en het Verre Oosten
komt al snel in handen van de Nederlanders.
Begin zeventiende eeuw wordt de VOC opgericht.
Van de Staten-Generaal krijgt deze
private onderneming de vrije hand om een
monopolie te vestigen, desnoods met behulp
van militaire macht, op de handel naar het
Verre Oosten. De VOC fungeert al snel als
een soort quasi-statelijke actor. Door een
combinatie van koopmansgeest, diplomatie
en geweld worden concurrenten als Portugal,
Spanje en, in mindere mate, Engeland opzij
gezet. Het nationale maritieme beleid is
daarmee gericht op commerciële expansie,
gesteund door een buitenlands beleid en – waar
nodig – door seapower.
Na afloop van het Twaalfjarig Bestand wordt de
oorlog in 1621 hervat. De Republiek is op zee
alleen maar sterker geworden. Desalniettemin
gaat de oorlog op het land onverminderd door,
met gemengd resultaat. Om de oorlog op het
land in zijn voordeel te kunnen beslissen,
besluit Spanje tot het uitrusten van een tweede
Armada. Doel is om via de zee – de landroute
is door Frankrijks verbond met de Republiek
afgesloten – een leger in de Zuidelijke Nederlanden
te landen en zo de Republiek te verslaan.
In de zeeslag bij Duins verslaat admiraal
Maarten Tromp de Armada, waarop de kans
om het tij te keren vrijwel verkeken is voor
Spanje. Niet lang daarna beginnen de vredesonderhandelingen,
die in 1648 uiteindelijk
een einde zullen maken aan de Tachtigjarige
Oorlog.
Analyse
De maritieme strategie die de opstandelingen
aanvankelijk hanteren kan het best gekenschetst
worden als een gelimiteerde vorm van
power projection en sea denial. Door de aanvallen
van de Watergeuzen op diverse kustplaatsen
wordt de Opstand langzaam uitgebreid
over het gehele grondgebied van de Noordelijke
Nederlanden en door hun aanwezigheid zijn
de kusten van de gewesten Zeeland en Holland
beveiligd tegen invasie vanuit zee. Van een
vrijelijk gebruik van de zeeruimte door de
506 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 182 NUMMER 11 – 2013