Aantekeningen bij het bezoek aan Molenduin BAVO Europoort in ...

Werkbezoek aan Molenduin BAVO Europoort in Capelle aan de IJssel
Datum: 12 augustus 2011
Gesprek Käthe Zaalberg, coördinator van Molenhoek en Molenduin, met enige aanvullende informatie
van Rob Leenheer, manager. Aanwezig van de werkgroep Ria Trinks, Wim Trinks, Sjef Kemps.
De aanleiding van ons bezoek aan Molenduin was een artikel uit het
Tijdschrift voor Rehabilitatie (juni 2010) ‘Structureren en
verwennen’ . Vormgeving langdurige intensieve zorg op de afdeling
Molenduin.
In dit artikel wordt nader ingegaan op een onderzoek door de
psychologen Arina van der Kwaak en Anyke Kramer. Er is in 2009
een boekje verschenen n.a.v. hun onderzoek: Evaluatie Molenduinlangdurige
intensieve zorg in de ggz. Uitgegeven door BAVO
Europoort, en gratis aan te vragen bij het informatiecentrum.
De inleiding tot het artikel in het ts. voor Rehabilitatie is als volgt:
De afdeling Molenduin van Bavo Europoort te Rotterdam biedt klinisch verblijf aan langdurig
zorgafhankelijke patiënten met een intensieve begeleidingsbehoefte. Het gaat om patiënten die door
hun lange psychiatrische carriere veel zijn kwijtgeraakt: afwijzing en verlies spelen een grote rol in hun
leven en ze zijn behandelmoe. De functie van Molenduin kan gekenschetst worden als ‘velige haven,
waar mensen structuur krijgen voor hun eigen veiligheid’. Met name de afwezigheid van behandeldruk
wordt gezien als de kern van het handelen. De afdeling heeft een gesloten en een open afdeling. Na een
periode waarin Contingency Management is toegepast voor de cliënten met dubbele diagnose
problematiek wordt er nu vooral gewerkt vanuit de principes van Verwenzorg”. Het artikel is niet
digitaal beschikbaar, maar is zeer lezenswaardig. Op aanvraag bij de werkgroep is een copie van het
artikel beschikbaar.
Wij waren geïnteresseerd in deze aanpak, en wilden graag horen vertellen over ‘het vervolg’.
Käthe Zaalberg vertelde het volgende:
Oorspronkelijk waren er twee, naast elkaar gelegen rehabilitatie units: Molenhoek en Molenduin. Zij zijn
ook als zodanig ingericht, nl. met faciliteiten om de cliënten te laten toewerken naar (zelfstandig) verblijf
buiten de instelling. M.n. zijn er mooi ingerichte grote keukens, waar de clienten zelfstandig maaltijden
kunnen klaarmaken. Een aantal jaren geleden ontstond binnen BAVO Europoort de behoefte om een
afdeling samen te stellen voor langdurig zorgafhankelijke cliënten met een stevige
gedragsproblematiek. Dit werd Molenduin. De cliënten stroomden vanaf diverse afdelingen binnen.
Sommigen vertrokken naar de zorgboerderij van BAVO op Tiengemeten, waar ze het prima doen. De
totale problematiek van al deze moeilijke cliënten bleek uiteindelijk niet werkbaar te zijn op de afdeling.
Drie daarvan konden overgeplaatst worden naar een andere instelling, waardoor er wat ‘lucht’ kwam
op Molenduin. Käthe Zaalberg vertelde eerst nog iets over Molenhoek:
Molenhoek is de resocialisatieafdeling van de BAVO groep in deze regio. Het is een open afdeling..
Het doel van het hulpaanbod van BAVO is mensen niet langer dan noodzakelijk op te nemen. Na
behandeling op intramurale afdeling of Opnamen Vervangende Deeltijdbehandeling gaan cliënten naar
Molenhoek om voor te bereiden op terugkeer naar de maatschappij. Tijdens verblijf op Molenhoek is er
aandacht naast behandeling voor dagbesteding. Van Molenhoek gaan cliënten naar zelfstandig wonen
(woningbouwcorporatie) of de Pameijer (beschermend wonen), met nazorg door ACT-team van BAVO.
Voorheen had BAVO eigen huizen in Capelle en Rotterdam, maar deze huizen zijn afgestoten.
Momenteel huurt BAVO in Capelle nog twee woningen in de naburige wijk voor cliënten die de stap
naar zelfstandig wonen aan het zetten zijn: deze cliënten hebben regelmatig contact met de
behandelaars.
Na vertrek uit Molenhoek is de mogelijkheid voor cliënten om naar de ‘ontmoetingsruimte voor
zelfstandig wonenden’ te komen op het terrein van de kliniek. Deze ontmoetingsruimte is in hetzelfde
gebouw als de therapieruimtes en dagbesteding. Er is dagelijks de mogelijkheid voor gezamenlijk
bereiden van de lunch en de maaltijd. Van deze faciliteit wordt veel gebruik gemaakt. Het totale
therapiegebouw ziet er heel aantrekkelijk uit.(“Het vijfde seizoen”” – zie foto’s).
Molenduin is de afdeling voor langdurig zorgafhankelijke cliënten (40% vrouw, 60% man) (leeftijd 30 –
65 jaar). voor mensen voor wie de samenleving nog ‘een woestijn’ is., Zorgzwaarte varieert van zzp 5
tot zzp 7 (veel 7). Kenmerkend hier is de afwezigheid van de druk op behandeling. 10 jaar geleden

gestart als een afdeling waar geen behandeldruk (meer) geldt,zonder
dat het betekende dat het leven op de afdeling een ‘laissez-faire’
benadering is, De nadruk ligt op kwaliteit van leven, sociaal
functioneren, ADL en stabilisering van psychiatrisch toestandsbeeld.
Dit gaf en geeft rust bij de cliënt.
De verwenzorg omvat goed en lekker eten, uitgaan, themadagen,
bioscoopbezoek, vakantie. Hier worden vrijwilligers bij ingeschakeld. De
cliënten betalen de extra kosten in principe zelf (soms wordt er een
fonds aangeschreven voor individuele armlastige cliënten).
Op de gesloten afdeling wonen 13 mensen Allen hebben een eigen kleine kamer. Toilet, douche worden
gedeeld. Met de nieuwbouw in 2014 zal de woonsituatie aanmerkelijk verbeteren. Beide afdelingen
hebben een ruime goed ingerichte keuken (zie boven), maar zelfstandig koken gebeurt zelden. de
maaltijden worden aangevoerd, voor 80% gegaard en op de afdeling worden ze ‘afgegaard’
(ontkoppeld koken). 1 dag in de week is er de gelegenheid om onder leiding van een kok de maaltijd zelf
te bereiden, maar op basis van vrijwilligheid: niets moet. Langzamerhand worden ook op deze afdeling
echter elementen van de herstelgerichte zorg geïntroduceerd. Toch proberen cliënten te stimuleren
zoveel mogelijk zelf te doen, ook om totale afhankelijkheid en hospitalisering tegen te gaan. Käthe gaf
een aardig voorbeeld: Het winkeltje op het terrein moest opgeheven worden. Verpleging zag ‘beren op
de weg”: Waar moesten de jongens nu hun pakje shag kopen? Maar wat gebeurde: Een jongen kocht
een tweedehands fiets ,en fietst nu naar de nabijgelegen supermarkt. Dat had men voor deze cliënt
niet voor mogelijk gehouden!
Voorheen werd er o.l.v. de behandelaar/psycholoog gewerkt met een systeem van beloning van
gewenst gedrag en het onthouden van beloning bij ongewenst gedrag (of straffen).het zgn. contingency
management. Dit leidde echter tot ongewenste neven affecten: Er is vrij abrupt gestopt met het
systeem van beloning (omdat cliënten er op gingen werken zonder dat het tot internalisering van ander
gedrag tot gevolg had. Ook het vertrek van psycholoog speelde een rol). Gewenst en ongewenst gedrag
worden bespreekbaar gemaakt en er wordt op beleving gewerkt (trots). Drugsprobleem wordt
bespreekbaar gemaakt dat leidt ertoe dat er minder gebruikt wordt (vermindering van drank- en
drugsgebruik leidt tot vermindering van leverklachten): bijvoorbeeld door in overleg met de cliënt de
gebruiksmogelijkheden te beperken door bijv. betere dosering van zakgeld. Drugsproblematiek
(dealers) is er op het terrein, maar er is contact met de bewaking en de politie om dealers, wanneer
deze gesignaleerd worden, aan te pakken.
Op de gesloten afdeling is geen separeer aanwezig, wel een ‘gestripte comfortroom’ bwv
afzonderingsruimte.(Deze was oorspronkelijk ingericht voor een speciale cliënt, maar heeft nu die
functie niet meer). Wanneer gedrag bedreigend wordt kan via de alarmknop andere collega’s
opgeroepen worden en is soms tijdelijk verblijf in een separeer op de opname afdeling nodig. Vaak
maar voor een kwartiertje of half uurtje. Er hoeft gelukkig zeer weinig gebruik gemaakt te worden van
dwangmaatregelen. Hierbij nog een toelichting van Rob Leenheer: BAVO Europoort is gefuseerd met
Parnassia.
Op Parnassia is de gastvrijheidsaanpak afdelingsbreed ingevoerd sinds april van dit jaar. Mede door
deze aanpak is ‘t separeren spectaculair afgenomen. Er wordt nu naar toe gewerkt om de
Rotterdamse aanpak van de Gastvrijheidszorg te realiseren, en dat zal wsl. inhouden dat dan
verwenzorg en gastvrijheidsaanpak met elkaar zullen versmelten. Binnenkort verschijnt er in de British
Journal of Psychiatry een artikel over m.n. het verminderen van dwangopnames binnen Parnassia.
Hoewel er geen causaal verband is aan te tonen met de gastvrijheidsaanpak, geven de cijfers en de
registraties de geweldige afname van vrijheidsbeperking aan. Zowel de verwenzorg als de
gastvrijheidsmethode zullen hier echter hoogstwaarschijnlijk aan ten grondslag liggen.
Per cliënt is er een Crisis OntwikkelingsPlan (COP); het opzetten van de crisiskaart zoals elders in het
land door de cliënt zelf (met ondersteuning) is niet aanwezig.
Probleem is dat het moeilijk is personeel te vinden. Soms brengt het gebrek aan personeel het ‘leuke
dingen doen’ (verwenzorg) in gevaar. Vrijwilligers worden graag ingeschakeld; er zijn altijd vacatures.
De familie van de cliënten is zeer tevreden over de vriendelijke aanpak en de tolerantie die hun
familieleden ondervinden. Toch komen de familieleden niet vaak. Wat speelt is dat de cliënten vaak zelf
contact met de familie niet wensen of dat familie op bezoek komt en na 10 minuten weer kan
vertrekken. De afdeling blijft hen wel uitnodigen voor bijv. nieuwjaarsbijeenkomsten.

Wensen van Käthe Zaalberg
Elke cliënt een eigen appartement (met eigen toilet, douche, keukentje, deurbel)
Doorstroming van mensen van Molenduin naar Tiengemeten
De mogelijkheden voor dagbesteding op de gesloten afdeling van Molenduin zijn minimaal.
Meer mogelijkheden voor dag besteding (activiteiten) naar de afdeling toebrengen.
We hebben veel opgestoken van dit bezoek; samen met ons recente bezoek aan vergelijkbare
afdelingen op Parnassia is het hoopvol om te constateren dat deze humane, vriendelijke, niet
bedreigende aanpak, met respect voor de langdurige,zorgbehoeftige problematische cliënt heel goed
uitpakt.
SK/RT