Verhoging grondwater in infiltratiegebieden - Platform Fundering

Belangen Vereniging Funderings
Problematiek (BVFP)
Postbus 192
3300 AD Dordrecht
Telefoon 078-6140496
e-mail: BVFPDordrecht@cs.com.
internet: www.platformfundering.nl
Bankrek: 39.53.45.162
KvK 24320900
Publicatie BVFP
Verhoging grondwater in infiltratiegebieden
dd 29 april 2005
Wijziging A: 2010.08.01
1

1. Inleiding
Door lekke riolen, te laag ingestelde drainages, na de bouw van de woningen
verlaagd oppervlaktewater en grondwateronttrekkingen zijn houten funderingspalen
droog komen staan en rotten weg, waardoor zij hun draagkracht verliezen en de
woningen verzakken, gaan scheuren en steeds minder waard worden.
Bij onderzoek is gebleken dat veel houten funderingspalen nog voldoende
draagkracht hebben, maar het grondwater te laag staat. Als in een dergelijke situatie
geen maatregelen genomen worden om het grondwater te verhogen zal
funderingsherstel of funderingsvervanging het gevolg zijn op termijn. Kosten
gemiddeld € 62.000, prijspeil januari 2005. (Volgens informatie gemeente Dordrecht)
Meest logische oplossing om het te lage grondwater weer op hoogte te krijgen is de
oorzaken van de te lage grondwaterstand weg te nemen omdat het een dominoeffect
heeft dat steeds meer woningen en andere gebouwen zal treffen.
In plaats van, en soms aanvullend op het wegnemen van oorzaken lijkt de gemeente
Dordrecht te kiezen voor aanvulling van grondwater - ook wel grondwaterinfiltratie
genoemd - om de panden die nog te redden zijn te voorzien van een hoger
grondwaterniveau door middel van infiltratie voor onderzochte woningen die naar
haar mening daarvoor in aanmerking komen.
Korte samenvatting van de oplossing: Binnen een afgeschermd gebied wordt
water toegevoegd waardoor de grondwaterspiegel hoger komt en houten
funderingen voldoende onder water komen om verdere rotting tegen te gaan.
Naar de mening van de BVFP biedt dit voor de gevallen die aangepakt worden -
mits bewoners meewerken - een mogelijk goede of redelijke oplossing -
waardoor schimmelaantasting stopgezet wordt als het lukt het grondwater
voldoende hoog boven het hoogste funderingshout te krijgen.
Verhoging van grondwater heeft soms ook bijkomende nadelige effecten en soms
zijn aanvullende maatregelen van de bewoner/eigenaar noodzakelijk, bovenop
maatregelen van de gemeente. Bovendien is het op dit moment nog niet duidelijk of
de aanvoer en aanleg van de gemeente bij de perceelsgrens ophoudt of niet.
Deze publicatie is tot stand gekomen met medewerking van diverse deskundigen
binnen het netwerk van de BVFP. Waarvoor dank.
Om de beweringen in deze publicatie te onderbouwen zijn passages uit oude
leerboeken overgenomen. Deze zijn in blauw en cursief geplaatst.
De publicatie is echter nog niet af, hoofdzakelijk omdat de besluitvorming van
de gemeente Dordrecht nog steeds niet is afgerond. De huidige situatie april
2005 is dat de gemeente opnieuw een afwachtende houding aanneemt en
wacht op besluitvorming in de tweede kamer om kosten door te kunnen
berekenen via het rioolrecht.
Bekend mag worden verondersteld dat de gemeente Dordrecht tientallen jaren
nadat zij wist dat het grondwater te laag stond de eigenaren in oktober 2000
gewaarschuwd heeft voor dit feit en nu 4,5 jaar later nog geen besluit heeft
genomen om het grondwater daadwerkelijk te verhogen.
Dit terwijl bekend is dat bij 10-15 jaar cumulatieve droogstand houten
funderingspalen hun draagkracht hebben verloren.
De ZORGPLICHT van de gemeente houdt onzes inziens in dat de gemeente op
de kortst mogelijke termijn maatregelen had moeten nemen en verder uitstel
onaanvaardbaar is omdat de schade blijft toenemen, iets waarvoor de
2

gemeente gezien de veel te grote vertraging in de besluitvorming
verantwoordelijk is.
De publicatie wordt na de besluitvorming van de gemeente Dordrecht verder
uitgebreid. Besloten is nu tot plaatsing op de website over te gaan om de druk op te
voeren en reacties van deskundigen in het land te ontlokken. Met de
binnengekomen reacties hopen we ten tijde van het realiseren van de infiltratie een
zo compleet mogelijk beeld te hebben neergezet in deze publicatie.
Aan omschrijvingen in deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend
Grondwaterinfiltratie in een situatie als in Dordrecht is uniek. Het initiatief ligt bij de
gemeente. Omdat zij de enige is die in samenwerking met het Waterschap kan
zorgen voor aanvoer van water. Er zullen gedurende de verdere voorbereiding en de
uitvoering van het project dan ook ervaringen opgedaan worden die kunnen leiden
tot bijstellingen en/of aanvullingen van deze publicatie. Hou de BVFP op de hoogte!
Ing. Ad van Wensen
Voorzitter BVFP
Telefoon: 078-6140496
E-mail: info@platformfundering.nl
Zie ook de conclusie paragraaf 13
3

2. Inhoudsopgave
Paragraaf
omschrijving
1 Inleiding
2. Inhoudsopgave
3. Hoogte grondwater
4. Wat is bovenkant funderingshout? Vaak is een correctie noodzakelijk!
5. Verhogen van de stand van het grondwater (infiltratie)
A. Inleiding
a. Zand
b. Klei
c. Menging klei/zand
d. Opbouw grondsoorten in de omgeving van de woning
e. Opbouw grondsoort bij de woning
f. Wegnemen van oorzaken
g. Verhogen van grondwater
h. Verschillende hoogten funderingshout
B. Staat van onderhoud riolen
a. Gemeenteriool
b. Particulier riool
c. Oude gresleidingen
d. Duikers
C. Afstelling (bestaande) drainages
a. Drainage gemeente
b. Drainage woningeigenaren
c. Belendende percelen
D. Beheersing niveau oppervlaktewater
E. Kabels en leidingen
F. Niveaus maaiveld, straat, voortuin, achtertuin, belendende percelen etc
a. Ophogen straat
b. Ophogen voortuin en/of achtertuin
c. Belendende percelen
G. Drooglegging onder de bestrating van de rijweg
a. Inleiding
b. Situatie Dordrecht
H. Aanwezige beplanting, bomen etc
a. Bomen rooien
I. Aanbouwsels en schuurtjes of tuinhuisjes
a. Aanbouwing aan de woning
b. Schuurtjes en tuinhuisjes
c. Schuttingen
J. Woningen in de nabije omgeving met een fundering op staal
K. Hoogte bodem kruipruimte
L. Vochtproblemen en ventilatie
a. Vochtproblemen met "schoon" grondwater
b. Vochtproblemen met "vervuild" grondwater
c. Optrekkend vocht en schimmelvorming
M Lekke kelder(s)
a. Originele kelders
b. Niet originele kelders
4

N
c. Drainage bij kelders
d. Pompputen
e. Nieuwe kelder
Ontkoppeling hemelwater
a. Inleiding
b. Ontkoppeling hwa en grindkorf langs de gevel
c. Hemelwater laten uitmonden in kruipruimte
d. Gebruik van leidingwater
6. Procedure en besluitvorming
7. Ontwerp en aanleg infiltratie
A. Voorlopig ontwerp
a. Als geen infiltratie nodig is
B. Voorlichting en begeleiding
a. Voorlichting
b. Begeleiding
C. Definitief ontwerp
D. Aanbesteding
E. Uitvoering
a. Uitvoering in openbaar gebied
b. Uitvoering op particulier terrein
c. Kleidam
d. Geïnjecteerd scherm
e. Aanvoer water
8. Beheer infiltratie
9. Kosten
10. Juridische aspecten
a. Kunstmatige aanvulling van grondwater mag (nog) niet volgens
de nieuwe Europese grondwaterrichtlijn.
11. Vragen
12. Adressen
13. Conclusie
A. Land van Valk
B. Bouwblokken buiten onderzoek
C. Woningen op staal
D. Niet beperkt tot aandachtsgebied
E. Deskundige aanpak vereist
F. Tempo
G. Tot slot
14. Register
15. Wat missen we nog?
3. Hoogte grondwater
Tijdens de bouw van de woningen welke op houten palen staan (grofweg gebouwd
tussen 1870 en 1945) ging men er van uit dat bovenkant funderingshout diende te
liggen op 25 tot 30 cm onder de van nature laagst voorkomende grondwaterstand.
Bronnen:
De practische metselaar, handboek voor architecten, metselaars,
opzichters en leerlingen
Bewerkt naar het Duitsch van C. Schwatlo leeraar aan de Koninklijke
5

ouwacademie te Berlijn, door J .K Kempers met 32 uitslaande
gelithographeerde platen. Leiden 1874
Blad 95:
Het is eene hoofdvoorwaarde, dat al het hout van het roosterwerk
voortdurend onder water ligge. Daarom moet de bovenkant der
kloosterhouten)* minstens 30 cm beneden den laagsten waterstand
liggen; de reden hiervan is, dat hout, afwisselend aan vochtigheid en
droogte blootgesteld spoedig vergaat. Hout dat voortdurend onder water
ligt, wordt ten laatste steenhard; vooral geldt dit voor eikenhout. Legt men
het roosterwerk niet beneden den laagsten waterstand dan ligt het, door
afwisselend stijgen en vallen van het water, beurtelings vochtig en droog;
het is zoodoende spoedig verteerd, wat het onmiddellijk instorten van het
gebouw zou tengevolge hebben.
)* kloosterhout = schuifhout
Boek: Fundeeringen en grondwerken
Serie De Technische School nr 10 geschreven in 1918 door A.N. Wind
Blad 75:
Bij het construeeren van een houten roosterwerk lette men dus op de
volgende eischen:
1e Voldoende diep aanleggen beneden den laagsten waterstand
(minstens 25 cm)
Blad 99:
Steeds moet het houtwerk minstens 25 cm beneden den laagsten
grondwaterstand blijven. Minder neme men nooit. In Amsterdam toch zijn
verschillende fundeeringen door verlaging van het Polderpeil boven water
komen liggen.
Beknopt leerboek der constructieve burgelijke bouwkunde
Door L Zwiers, Architect BNA
Rotterdam MCMXXIV (1924)
Blad 62:
Daar hout de eigenschap bezit van onder water niet, of althans eerst na
eeuwen, te vergaan, moet elke houten fundering dus zoo laag worden
aangelegd, dat onder alle omstandigheden het hoogste punt der
fundeering onder den laagsten grondwaterstand blijft. Zekerheidshalve
neemt men dan ook gewoonlijk de aanlegdiepte aan op 0,60 a 0,70 m,
beneden dien waterstand.
Blad 458: hoofdstuk over gemeentelijke riolering
Voortdurend toezicht bij den aanleg en voornamelijk bij het dichten der
leidingen is ten zeerste gewenscht, daar het later onmogelijk te zien is of
een leiding dicht is. Is men niet overtuigd, dat de grondleiding (riool)
waterdicht is, dan dient men zich door een beproeving daarvan te
overtuigen.
6

Winkler Prins encyclopedie
deel 9 blad 78 onder fundering 1950
Veelal is het nodig de bouwgrond tot op grote diepte te onderzoeken. Men
bepaalt aard, dikte en helling der verschillende lagen, de
grondwaterstanden, de daarin voorkomende schommelingen en de in het
grondwater opgeloste stoffen.
Burgelijke bouwkunde
Door M Sirag Jzn 5 e druk 1951
Blad 1664
Bij fundeeringen met houten onderdeelen moeten deze ten minste 0,25 à
0,30 m onder den ter plaatse laagst voorkomende grondwaterstand
blijven. In verschillende plaatsen, o.a in Rotterdam kan het aanbeveling
verdienen de diepte nog wat grooter te kiezen, bv ± 0,40 m, opdat
onvoorziene omstandigheden geen direct gevaar opleveren. Hout dat
onder water blijft, dus van de lucht blijft afgesloten, bewaart voor
onbepaalde tijd zijn goede eigenschappen.
Bouwkunde voor het hoger technisch onderwijs
Deel II 7 e druk
(het boek waarmee de huidige generatie bouwkundigen is opgeleid)
Door R Jellema, Ir. MCA Meischke en Ir JA Muller
Blad 57
Werd in de loop van de jaren het grondwaterpeil verlaagd (wat nogal eens
gebeurde) , dan kwam het roosterwerk droog te liggen, wat meteen de
ondergang van deze draagconstructie inluidde, daar dit pas aan
gebouwen werd geconstateerd als het te laat was.
Blad 62
Zoals reeds eerder werd opgemerkt, moet al het hout van de fundering
steeds onder water blijven. Daar nu de grondwaterstand altijd wisselt
tussen wijdere of nauwe grenzen, is het dus niet voldoende dat we vóór
het ontwerp van de fundering de grondwaterstand opnemen, we moeten
ons zeer grondig ervan overtuigen, welke de laagst bekende
grondwaterstand is over een voldoend lange tijd. Verder moeten we ons
ervan vergewissen of er zich wellicht een wijziging in de
waterstaatkundige toestand heeft voorgedaan, sinds het ogenblik,
waarop de verstrekte gegevens zijn opgesteld b.v. verlaging van
polderpeil, dan wel of de kans bestaat dat een dergelijke wijziging zich zal
voordoen. Hoe groter de zekerheid is, waarmee de laagst te verwachten
grondwaterstand is vast te stellen, des te minder behoeven we het
hoogste hout van de fundering hieronder te leggen. Deze speling kiezen
we in verband met de grotere of kleinere zekerheid 20 à 50 cm.
7

Conclusie:
Zowel voor 1900 als in huidige studieboeken is duidelijk aangegeven wat
iedere bouwkundige behoort te weten.
- Grondwater hoort ruim boven het hoogste funderingshout te staan.
- Funderingshout wat regelmatig droogstaat rot weg.
De referentie-eis in het vigerende (huidige) bouwbesluit voor nieuwbouw – en wat
ook gehanteerd wordt bij paalkopverlaging - geeft een waterdekking aan van
minimaal 50 cm.
In de funderingsonderzoeksrapporten gaan bureaus uit van een grondwaterdekking
van 0 cm is goed. De BVFP is het hier volledig mee oneens. De gemeente en
onderzoeksbureaus gingen er daarbij van uit dat er ook nog een optrekkende
capillaire werking is. Er is echter nauwelijks tot geen capillaire werking bij zandgrond
bij de kop van de paal of bovenste funderingshout.
In de bovenste laag grondwater is zuurstof aanwezig waardoor ook bacteriële
aantasting versneld wordt.
Dat de gemeente nu met ingenieursbureau Fugro komt tot een streefwaterdekking
van 30 cm en een minimale waterdekking van 10 cm betekent dat het uitgangspunt
in de funderingsonderzoeken op zijn minst aanvechtbaar is.
Hoewel deskundigen het hierover niet altijd eens zijn, maar we ons gesterkt voelen
door de uitkomst van het Bacpolesonderzoek en zeker de uitleg die hierbij
desgevraagd is gegeven bij de presentatie van het rapport, is de BVFP het volgende
van mening:
In de bovenste laag van het grondwater is zuurstof aanwezig, Als deze zuurstof op
de hoogte van funderingshout aanwezig is kunnen bacteriën de fundering aantasten.
Een te lage grondwaterdekking is risicovol omdat grondwaterstanden altijd
fluctueren en daarmee ook de laag grondwater die niet zuurstofarm is.
De bovenste laag van het grondwater is geïnfiltreerd regenwater of bij infiltratie
getransporteerd water uit een sloot waarvan het bovenste deel zuurstofrijk is.
De BVFP gaat er daarom van uit dat een grondwaterdekking van 30 cm het streven
moet zijn en dat als deze daalt onder de tien cm er een risico aanwezig is. We
adviseren dan ook om het grondwaterniveau te brengen op 30 cm (streefpeil) boven
het hoogste funderingshout maar beslist niet minder dan 10 cm boven het hoogste
funderingshout, ook niet tijdelijk. (Zie figuur voorpagina)
Verdere achteruitgang van de draagkracht van funderingshout dient te worden
voorkomen!
Naar onze mening mag de minimale 10 cm waterdekking ook niet gebruikt worden
om mogelijke toekomstige grondwaterstandsdalingen te kunnen compenseren. Tien
cm waterdekking achten wij de minimale ondergrens gedurende de restlevensduur
van de woning. De infiltratie behoort derhalve dusdanig te zijn afgesteld dat de
grondwaterdekking nooit minder wordt dan 10 cm. De van nature aanwezige
fluctuaties behoren zich naar onze mening in het gebied van meer dan 10 cm
waterdekking te bewegen.
Stelling 1
In situaties waar 30 cm grondwaterdekking niet haalbaar is hoeft dat derhalve geen
punt te zijn.
Stelling 2
8

In situaties waar 10 cm grondwaterdekking niet mogelijk is, moet getracht worden het
maximale er uit te halen aan grondwaterdekking, maar zullen eigenaren zich er van
bewust moeten zijn dat een potentieel risico aanwezig blijft.
Stelling 3
In situaties waar de grondwaterdekking gelijk is aan nul en deze ook niet hoger
gebracht kan worden zien we dat als een grote risicofactor.
4. Wat is bovenkant funderingshout?
Vaak is een correctie noodzakelijk!
Bovenste funderingshout is het houten onderdeel van de fundering dat de hoogste
maat heeft ten opzichte van NAP. Het aangegeven peil hoogste funderingshout
kloppen in een aantal funderingsonderzoeksrapporten helaas niet!
In de meeste funderingsonderzoeksrapporten staat het goed aangegeven maar
soms niet. Als in het funderingsonderzoek bovenkant funderingshout staat
aangegeven als onderkant betonnen funderingsbalk tel er dan 5 cm bij op in verband
met de instorting van de houten paal in de betonbalk. (Voorbeeld 0,74 m - NAP wordt
dan 0,69 m - NAP)
Bij een Rotterdamse en Amsterdamse fundering is bovenkant funderingshout
bovenkant langshout en niet de bovenkant van de houten paal, zoals een enkele
keer is aangegeven in funderingsrapporten. Schuifhout laten we buiten beschouwing.
(Zie figuur voorpagina) omdat dat niet in is te meten.
Funderingsonderzoeksputten werden meestal gegraven op de plaatsen waar de
bouweenheid het meest verzakt is. Op deze plaatsen zit bovenkant funderingshout
dus lager dan op plaatsen in het bouwblok waar het bouwblok niet of minder verzakt
is en niet onderzocht. Zijn meerdere funderingsonderzoeksputten rondom het
bouwblok gegraven dan is de foutmarge gering tot nul. Om het hoogste
funderingshout vast te kunnen stellen moet u dus kijken op welke locatie(s) dit is
vastgesteld en bij de lintvoeg en vloerwaterpasmetingen kijken hoeveel hoger het
hoogste funderingshout op niet onderzochte delen van het bouwblok zit.
Het verschil in hoogte tussen de plaats van de put en het hoogste punt in de
lintvoegwaterpasmeting telt u op bij het in het rapport aangegeven bovenkant
funderingshout. Het is dus noodzakelijk deze controle uit te voeren!
Ook als u een rapport heeft waarin staat dat u betonoplangers heeft moet u opletten.
Houten palen werden tot het maaiveld in de grond geslagen, daarop werd een
betonoplanger gezet en werden beide verder geheid. Op een gegeven moment had
de paal naar de mening van de heier of opzichter voldoende draagvermogen en het
stuk dat nog boven het maaiveld uitstak werd afgekapt. (koppen gesneld). De maat
van de stukken die zijn gesneld, kunnen zeer wisselend zijn.
Omdat in bouwblokken met betonoplangers slechts weinig putten gegraven zijn hoort
het grondwater zich veiligheidshalve te bevinden op 50 cm boven het gevonden
niveau omdat niet is na te gaan of u met een korte of iets langere betonoplanger
heeft te maken. Als meer dan drie betonoplangers onder het bouwblok zijn ontgaven
houdt u een streefwaterdekking aan van 30 cm boven het hoogst gevonden
funderingshout.
9

Houten roosterweken bij een Amsterdamse maar ook bij een Rotterdamse fundering
zie figuur pagina 1 werden zodanig gemaakt dat het hout van de ene muur liep over
het hout van en aangrenzende muur om een goede verbinding te kunnen maken.
Hierdoor zijn per muur verschillende hoogten bovenkant funderingshout aanwezig.
Om deze reden werd het vloerhout of langshout ongeveer in de dikte van een
metselwerklaag gemaakt.
Binnen een beinvloedingsgebied (infiltratiegebied) dient de streefwaterdekking te
zitten op 30 cm boven het hoogste funderingshout binnen het infiltratiegebied. Dus
alle woningen daarbinnen en de bijbehorende hoogten funderingshout nazien en
waar nodig corrigeren. De gemeente of ingenieursbureaus voeren deze controle niet
uit.
Het zal duidelijk zijn dat voor de opgegeven maat hoogste funderingshout in
funderingsonderzoeksrapporten mogelijk meerdere correcties nodig zijn. Zo nodig
kan de BVFP u helpen bij de controle van bovenkant funderingshout. Het zou zonde
van de inspanning zijn als later blijkt een deel van het hoogste funderingshout hoger
ligt, droog heeft gestaan en is weggerot. Beter een controle voor niets dan later
constateren dat het had gemoeten.
5. Verhogen van de stand van het
grondwater
5.A . Inleiding
Verhogen van de stand van het grondwater ook wel genoemd infiltratie van
grondwater dient te gebeuren met redelijk schoon water wat over het algemeen
vanuit sloten, vijvers en ander open water in de nabije omgeving van de woningen
via een buisleiding in openbaar gebied naar het te infiltreren gebied wordt
aangevoerd. Vooral de geroerde (is gemengde) grond in bebouwd stedelijk gebied
speelt hierbij een belangrijke rol.
5.A.a. Zand
Zand is bijna altijd zeer waterdoorlatend, vooral slecht gesorteerd zand. Grondwater
loopt met flinke snelheid door het zand weg naar het laagste punt. Dat kan zijn een
lek riool, een te laag afgestelde drainage, een sloot etc. Vooral door zandcunetten
voor wegen en riolen kunnen snelle watertransporten plaats vinden naar een
zogenaamd lek.
5.A.b. Klei
Klei is slecht waterdoorlatend. Het kan voorkomen dat in de achtertuin grote plassen
staan na een regenbui en dat desondanks de houten funderingspalen droog staan.
Naast de verdamping van het water loopt het water ook weg door de klei, dat gaat
echter heel erg langzaam. De horizontale verplaatsing bij pure klei gaat met mm per
dag. Verhalen dat oppervlaktewater verhogingen of verlagingen geen invloed zouden
hebben op grondwater zijn ONZIN. Het duurt in klei alleen veel langer voordat
effecten merkbaar zijn. Klei houdt water ook lange tijd vast wat een voordeel is als bij
de kop van de houten paal en ander bovenste funderingshout klei aanwezig is. Als
klei deze eigenschappen niet had waren de gevolgen van de te lage
grondwaterstanden veel eerder zichtbaar geweest.
10

Toch is de invloed van oppervlaktewater in het aandachtsgebied funderingen in
Dordrecht beperkt omdat de invloed op enige afstand volledig teniet gedaan wordt
door lekke riolen en te laag afgestelde drainages.
In stedelijk gebied zijn de pakketten echte klei beperkt en worden van alle kanten
doorsneden door drainerend zand van rioolcunetten, wegen, gedempte sloten etc.
De invloed van de grondwaterstand in klei in een weilandsituatie kan en mag dan ook
niet vergeleken worden met stedelijk gebied waar een grote menging is ontstaan, zie
ook 5.A.c, d en e
5.A.c. Menging klei/zand
Door de bouw, verbouwingen, graven van sleuven voor kabels of leidingen,
tuinaanleg en soms sloop en nieuwbouw is er een grote menging ontstaan van zand
klei en soms ook puin. Het zal duidelijk zijn dat hoe lager het percentage klei is hoe
groter de waterdoorlatendheid is van de grond en hoe sneller water wegstroomt naar
een laag punt of lek.
5.A.d. Opbouw grondsoorten in de omgeving van de woning
De opbouw van de grondsoorten in de omgeving van de woning is mede afhankelijk
van het gehanteerde systeem van bouwrijp maken van het terrein voor de bouw van
de woningen. Als voordien op die plek al eens een bouwwerk of woning heeft
gestaan en deze gesloopt is dan is de grond erg gemengd geraakt. Met andere
woorden: de opbouw van de grond kan bij elke woning verschillend zijn. Dat maakt
de infiltratie - verhoging van het grondwater - er niet eenvoudiger op.
Daarbij moet ook rekening worden gehouden met het feit dat voordat woningen
gebouwd werden de meeste locaties bestonden uit weilanden, akkers of andere
percelen, doorkliefd door een fijnmazig netwerk van sloten en greppels. Deze sloten
zijn meestal gedempt met afval, puin, zand en andere drainerende materialen in
plaats van klei.
De riolering in de straat ligt in een metersdiep zandpakket wat zandcunet of een
rioolcunet genoemd wordt. Via dit zandcunet kan grondwater ver weglopen naar een
lek in het riool of te laag ingestelde drainage of sloot. Bovendien liggen er ook buiten
gebruik geraakte riolen in de straat, soms volgespoten, geschuimd of afgeschermd.
Deze oude leidingen hadden verwijderd moeten worden toen ze vervangen werden,
nu vormen ze een extra bedreiging voor het grondwater omdat ze over een beperkt
gebied een mogelijk drainerende werking hebben.
Zandcunetten in de straten kruisen diverse keren de bijna altijd onjuist gedempte
sloten. Hierdoor is een fijnmazig drainagenetwerk ontstaan.
Duidelijk is dat water weliswaar wegloopt naar een laag punt maar dat alleen kan
blijven doen als er daadwerkelijk een lek in het systeem zit. Als riolen redelijk dicht
zijn, drainages op de juiste hoogte afgesteld en oppervlaktewater niet op een te laag
niveau is ingesteld KAN HET GRONDWATER NIET WEG BLIJVEN LOPEN. Al zal
een kleine hoeveelheid verdampen en toch via kleine lekjes verdwijnen. Het huidige
systeem in Dordrecht is echter op veel plaatsen zo lek als een mandje, daar zal dus
iets aan gedaan moeten worden om te voorkomen dat nog meer grondwater ook dat
van de infiltratie in dit lekke systeem verdwijnt. (Zie ook 5.B.b). Geïnfiltreerd
grondwater wat in het riool verdwijnt, verhoogt de overbelasting van het riool, dus de
gemeente heeft er zelf belang bij het riool goed af te dichten of waar nodig te
vervangen.
5.A.e
Opbouw grondsoorten bij de woning
11

Gezien wat onder a t/m d is omschreven over de opbouw van de grond bij de woning
is het vrijwel onmogelijk zonder onderzoek een uitspraak te doen over de
doorlaatbaarheid van de grond. Geen enkel onderzoek zal echter voor 100%
zekerheid geven.
Heel globaal geven we hieronder en beetje inzicht in de diversiteit van de grond bij
de woningen.
Rioolcunet Voortuin kruipruimte Achtertuin
Met stippels is het zandpakket aangegeven
Met een schuine streeparcering is de klei aangegeven
De blauwe lijn geeft de meest voorkomende lijn van het grondwater aan.
In rood zijn aansluitingen van Nutsbedrijven aangegeven
De tekening is indicatief! Elke situatie kan anders zijn!
Tekening van A.M
- In het midden van de straat en soms in het trottoir ligt het riool; hier zit een diep (2
tot meer dan 3 m diep) een breed zandpakket (zandcunet) (ook wel rioolcunet
genoemd)
- In de straat ligt naast het riool een zandpakket van 50 tot soms meer dan 100 cm.
- Onder het trottoir ligt minstens 30 cm zand, normailter boven het grondwater. In het
trottoir is vaak een uitgebreid stelsel van kabels en leidingen aanwezig. (zie
publicatie over kabels en leidingen van de BVFP) Tengevolge van deze kabels en
leidingen kan een veel dieper zandpakket aanwezig zijn.
- Voortuinen bestaan meestal uit een klei/zand mengsel soms klei.
- In sommige situaties hebben door voortuinen vroeger sloten gelopen (exacte locatie
en richting vaak niet bekend) welke vaak met drainerende materialen zijn gedempt.
Soms zijn in deze gedempte sloten riolen of duikers gelegd en zijn deze met zand
aangevuld.
- Dwars door de voortuinen zijn alle nutsaansluitingen gelegd. De sleuf die hiervoor
gegraven is, is vaak deels gedicht met zand of zandige klei.
- Onder het pad naar de voordeur in de voortuin zit een zandpakket van 10-30 cm,
deze hoort boven het grondwater te liggen.
12

- Bij de funderingen zit omdat de grond voor het bouwen ontgraven is tot ongeveer
10 cm onder de aanleg fundering het horizontale funderingshout of onderkant
betonbalk vaak zand of zandige klei.
- In kruipruimten ligt vaak een laag zand van 10 tot 30 cm als bodemafsluiting.
- Achtertuinen kunnen geheel uit kleigrond bestaan. Dit is echter niet altijd zo omdat
de methode van bouwrijp maken hier een rol in spelt. Ook door achtertuinen kunnen
voormalige sloten en greppels lopen welke zijn gedicht met deels drainerende
materialen.
- In achtertuinen kunnen ook paden met zandpakket, terrassen met zandpakket,
drainages lekke riolen etc liggen. Normaliter ligt het zandpakket van een pad boven
het grondwater, maar door de inklinking van de bodem, wat in sommige achtertuinen
goed zichtbaar is kunnen deze bij infiltratie in het grondwater terechtkomen. Zie 5.F
b. Uiteraard komt het voor dat achtertuinen een enkele keer of meerdere keren is
opgehoogd met tuingrond, zand of ander ophoogmateriaal. Echter bijna nooit met
klei.
Door deze ophogingen op eigen terrein zijn hier en daar aanmerkelijke
hoogteverschillen tussen maaiveldhoogten van tuinen ontstaan.
- In brandgangen zit onder de bestrating een pakket zand en soms ook nog wel
kabels leidingen en/of een rioolafvoer met een dieper zandpakket.
Een en ander geeft aan dat als water onder of bij de woning wordt toegevoegd dit
naar de fundering kan stromen, tenzij lekken aanwezig zijn, o.a. naar een
laaggelegen wegcunet. Daarom moet een afscherming gemaakt wordt zoals een
kleidam of andere barrière.
De praktijk is dat de grondsoorten zeer gemengd zijn in bebouwd gebied. Wat
betekent dat als er een z.g. zandader al of niet via een flinke omweg loopt van de
infiltratie naar het lek, het water als vanzelf zijn weg zal vinden naar het lek.
In situaties waar meerdere keren gebouwd is kan de eerste 2 meter grond vanaf het
maaiveld volledig drainerend zijn en het grondwater zich over grote afstanden
verplaatsen naar een lek.
Op een aantal locaties heeft men ook te maken met soms aanzienlijke
hoogteverschillen van het maaiveld, bijvoorbeeld woningen met een onderhuis
waarbij de achtertuin zo'n 3 meter ligt onder het straatniveau net als bij dijkwoningen.
Ook andere hoogteverschillen zijn mogelijk. Bij infiltratie zal dus gelet moeten worden
op aanwezige hoogteverschillen in het terrein en dient men zo nodig maatregelen te
nemen.
5.A.f Wegnemen van oorzaken
De meest effectieve manier om het grondwater op het oude niveau terug te brengen
is het wegnemen van de oorzaken, lekke riolen, te laag afgestelde drainages en het
verhogen van het beheerste peil oppervlaktewater. Hoe eenvoudig het laatste gaat
is onlangs gebleken bij een storing waardoor het water in de sloten in het Reeland
hoger kwam en vragen binnenkwamen over water in kelders, kruipruimten etc. Dit
bewijst dat plaatselijk de grond zeer drainerend is. Er ontstond ook overlast bij
woningen op staal die met de bodem mee gezakt zijn en natte tuinen wat aangeeft
dat maatwerk geboden is.
Bij aanleg van infiltratie behoort het rioolstelsel binnen het beinvloedindingsgebied
(nagenoeg) waterdicht te zijn en drainages op de juiste hoogte te zijn afgesteld.
5.A.g Verhogen van grondwater (infiltratie)
De beste resultaat met de infiltratie ontstaat als de toevoer van water gepompt wordt
in een zo goed mogelijk omsloten gebied door middel van kleidammen of anderszins
13

waarbij het effect niet wegebt omdat het grondwater anders weg loopt naar een lek
riool, te laag ingestelde drainage, open water etc.
De kleidam mag ook aansluiten aan een deel van een tuin waar de grond uit klei
bestaat. Bovenkant kleidam moet zitten op een niveau boven de streefwaterdekking.
Hoe dichter bij het bouwblok geïnfiltreerd wordt hoe minder kwetsbaar het systeem
uiteindelijk is.
Bij elke infiltratie in een gebied zal gelet moeten worden op een aantal elementen die
soms bepalend zijn voor de oplossing en we hieronder afzonderlijk behandelen.
Bij verhoging van grondwater hoort stroming en wegvloeiing waardoor opnieuw
aangevuld moet worden zoveel mogelijk te worden voorkomen. Funderingshout moet
in dood, stilstaand water staan. Hierdoor wordt de kans klein dat zuurstof in de
bovenste laag van het water zit waardoor bacteriën actief (actiever) worden.
5.A.h. Verschillende hoogten bovenkant funderingshout binnen een
infiltratiegebied.
Door voortdurende aanpassingen van het waterpeil door de Gemeente Dordrecht
kwam de afdeling bouwtoezicht van de Gemeente Dordrecht er begin 1900 al toe om
vanaf die tijd bovenkant hoogste funderingshout steeds op een wat lager niveau vast
te stellen. Bovendien zijn door vormgeving een, kelder, souterrain en soms ook
constructie van de woningen fundaties aangelegd met wisselende hoogten echter
altijd onder het niveau dat door de gemeentelijk (hoofd)opzichter werd aangegeven.
Hierdoor kan het voorkomen dat binnen een infiltratiegebied bij verschillende
woningen wisselende hoogten bovenkant funderingshout gevonden worden. Geheel
afhankelijk van de gevonden hoogten bovenkant funderingshout zullen daardoor
gepaste oplossingen gezocht moeten worden. (Zie ook paragraaf 4 correcties hoogte
funderingshout)
5.B.
Staat van onderhoud riolen
5.B.a. Gemeenteriool
Lekke rioleringen zijn in de meeste situaties de hoofdoorzaak van de te lage
grondwaterstand. Grondwater kan door de zandcunetten waarin de riolen liggen
evenals gedempte sloten over grote afstand weglopen naar een lek in het riool, zelfs
als dat twee, drie straten verder zit. Alle lekke riolen in de nabijheid van een
infiltratieproject dienen dan ook hersteld of vervangen te worden. Actie gemeente.
De methode waarop riolen wordt geïnspecteerd zal wel aan de gehanteerde normen
voldoen, probleem is echter dat de Nederlanse normen ontoereikend zijn. In
Duitsland heeft men dat al lang ingezien en men eist daar een waterdichte riolering in
normbladen. Wat dit betreft loopt Nederland ver achter en achter de feiten aan.
Temeer omdat algemeen bekend is dat houten funderingen wegrotten als ze niet
meer onder water staan, zelfs onze voorouders wisten dit. Zie de genoemde
studieboeken en stukken tekst in paragraaf 3.
Ook oude vervallen riolen welke niet zijn verwijderd bij het aanleggen van nieuwe
riolen kunnen verstorend werken. Soms zijn deze volgespoten met beton of schuim,
maar een lek is er al gauw.
5.B.b. Particulier riool
Het is echter ook mogelijk dat uw eigen riool lek is. In de kruipruimte tuin of waar dan
ook. In de meeste gevallen levert dat ook stankklachten op. Bij twijfel altijd even na
(laten) zien. Actie woningeigenaar.
14

Deze riolen liggen veel hoger dan het gemeentelijke riool en zijn niet de oorzaak van
de extreem lage grondwaterstanden. Ze kunnen echter wel het effect van de
infiltratie teniet doen. Riolen die met binnenonderkant buis liggen op een niveau dat
lager is dan de streefwaterdekking moeten nagezien worden op waterdichtheid.
Bij oudere woningen kunnen nog oude regenwaterputten, beerputten, septictanks,
welputten en oude afvoerleidingen naar (toen nog) open water aanwezig zijn. Deze
“voorzieningen” welke nu geen functie meer hebben kunt u het beste (laten)
verwijderen. Ze hebben mogelijk een verstorende invloed op de aan te brengen
infiltratie.
5.B.c. Oude gresriolen
Oude gresriolen in de kruipruimte en als aansluiting op het gemeenteriool vervangen
door kunststof pijpen. Eventueel ongebruikte riolen die aanwezig zijn verwijderen.
Gresriolen en ongebruikte riolen kunnen het effect van de infiltratie teniet doen als
binnenonderkant buis onder het niveau van de streefwaterdekking komt. Gresriolen
lekken altijd. Ze hebben mogelijk een verstorende invloed op de aan te brengen
infiltratie. Actie woningeigenaar.
5.B.d. Duikers
Omdat erg veel open water is dichtgegooid moesten overblijvende waterdelen
verbonden worden met ondergrondse buizen.
Deze ondergrondse buizen heten duikers in de vaktaal.
In de loop van de geschiedenis heeft de gemeente Dordrecht het waterregime
beïnvloed onder andere door het aanbrengen van duikers. Deze kunnen een
verstorende invloed hebben binnen een infiltratiegebied. Actie gemeente.
Veel duikers uit de periode voor 1935 zijn omschreven in het boek "De
waterkeeringen waterschappen en polders van Zuidholland" door jhr L.F. Teixeira de
Mattos, afdeling VI Het eiland van Dordrecht en de in Zuid Holland gelegen landen
van den Biesbosch.
De BVFP heeft dit lijvige boek uit en met instemming van het archief, gescand en op
CD gezet. Een kopie van deze CD is te verkrijgen door € 100 over te maken op
rekening nummer 39.53.45.162 ten name van de Belangen Vereniging Funderings
Problematiek te Dordrecht met vermelding Teixeira. U steunt hiermee de BVFP
Vermeld aub uw volledige adres bij bestelling
Noot:
Getracht is de uitgever en erfgenamen van de schrijver te benaderen i.v.m mogelijke
rechten op dit boek. Hierop is geen reactie gekomen.
5.C.
Afstelling (bestaande) drainages
5.C.a. Drainage gemeente
In de periode 1988-1997 heeft Wareco in een 66 tal rapporten adviezen geschreven
voor het aanleggen van drainage in de straat waar riooladviezen zijn uitgebracht.
Hierbij heeft Wareco uitdrukkelijk aangegeven; dat alvorens deze drainage wordt
aangelegd onderzocht dient te worden hoe hoog bovenkant funderingshout is in het
15

einvloedingsgebied. De gemeente heeft echter zonder funderingsonderzoek de
drainages laten aanleggen. Het is daarmee ook de verantwoordelijkheid van de
gemeente om de instelhoogten van de drainages zo snel als mogelijk aan te passen
in het beinvloedingsgebied. Daarnaast heeft de gemeente in andere situaties ook
drainage laten aanleggen, hiervoor geldt hetzelfde. Alle drainages in de nabijheid van
de infiltratie en andere funderingen dienen aangepast te worden aan de juiste
instelhoogte van het grondwater. Actie gemeente.
In de gemeenteraadsvergadering van 5 april 2005 heeft wethouder drs G.
Veldhuijzen aangegeven dat hij opdracht heeft gegeven om de drainages in te
stellen boven het niveau van het funderingshout.
Van deze hogere instellingen moet echter niet te veel verwacht worden. Omdat de te
laag ingestelde drainages onnodig jarenlang het grondwater hebben afgevoerd is het
grondwater tot dat niveau verdwenen.
Door een pijpje hoger in te stelen wordt voorkomen dat nog meer grondwater dat
nodig is voor het behoud van de houten funderingen wordt afgevoerd. Er is een
toevoeging van water nodig om het grondwater op de nieuwe instelhoogte te krijgen.
Regenwater verdwijnt voor 80 tot 95% in het riool, aanwezige lekken in het riool in
een straal van meer dan 250 meter zorgen dat toevoeging van hemelwater teniet
wordt gedaan. Als het niveau 10-20-30 cm hoger ingesteld wordt duurt het veel te
lang voordat op natuurlijke wijze de grondwaterstand hersteld is vermoedelijk zelfs
als geen lek riool aanwezig is. Aanvullende maatregelen zijn dan ook noodzakelijk.
Om een en ander te kunnen blijven volgen over de aanpassingen zijn door de BVFP
dd 6 april 2005 vragen gesteld in het kader van de Wet Openbaarheid Bestuur.
5.C.b. Drainage woningeigenaar (eigenaren)
Tijdens de bouw van de woningen of daarna zijn bij woningen in enkele gevallen
drainages aangelegd omdat er wateroverlast was. Bij een heel ander waterregime
(hoger grondwater) en een bodem welke nog niet was ingeklonken kunnen er
drainages aangelegd zijn die met het inklinken van de grond mee gezakt zijn.
Het zal duidelijk zijn dat deze drainages op particuliere terreinen moeten worden
verwijderd of hoger ingesteld. Actie woningeigenaar.
Sommige van deze drainages kunnen gemaakt zijn met takkenbossen. Mits onder
water kunnen deze nog in takt zijn en de grond draineren als ergens op geloosd
wordt.
Het is belangrijk dat u bij de voorbereidingsbesprekingen meldt of een drainage in
welke vorm dan ook aanwezig is. Dit kan de gezamenlijke aanpak en de effectiviteit
van de infiltratie alleen maar verbeteren.
5.D.
Beheersing niveau oppervlaktewater
Het zomer en winterpeil van het oppervlaktewater tijdens de bouw van de woningen
was op de meeste locaties aanzienlijk hoger dan het beheerst niveau volgens het
huidige peilbesluit. Voor het oorspronkelijke oppervlaktewaterniveau tijdens de bouw
van de woningen kan NIET uitgegaan worden van de peilbesluiten van het
16

toenmalige Waterschap "De Vier Polders". De gemeente Dordrecht voerde in de
bebouwde gebieden een afwijkend waterbeleid waarbij op sommige locaties het
water aanzienlijk hoger stond dan de peilbesluiten van "De Vier Polders". Sinds de
overdracht aan het Waterschap in 1995 hanteert het Waterschap de peilbesluiten
zoals deze in 1995 aanwezig waren. Voor het gebied tussen Achterhakkers de
Spuiboulevard, Blekersdijk en terug langs de spoorlijn is geen peilbesluit genomen
door het Waterschap in 1995 omdat hier geen open water meer aanwezig is. (alles is
gedempt!) De gemeente hanteert hier wel een waterpeil. Waardoor de gemeente tot
op de dag van vandaag haar eigen waterbeleid voert. De huidige grenzen van de
oorspronkelijke polders komen op diverse plaatsen niet meer overeen met de
huidige peilgebieden waardoor het soms onmogelijk is na te gaan hoe hoog het
oppervlaktewater bij de bouw van de woningen stond zolang de gemeente deze
informatie over peilbeheer niet openbaar maakt.
Dat funderingen te hoog zijn aangelegd tijdens de bouw is - mogelijk een enkele
uitzondering uitgesloten - een fabeltje! Met de aanwezige informatie kan
geconstateerd worden dat in het gevoerde waterbeleid van de gemeente Dordrecht
geen enkele rekening is gehouden met aanwezige bebouwing met houten
funderingen. Verhoging van het oppervlaktewaterpeil heeft een dempende invloed op
het verder zakken van de grondwaterstand waar rioleringen lekken. Een geringe
demping als klei aanwezig is. Een grote invloed als een verbinding wordt gemaakt of
aanwezig is met de aanwezige zandcunetten; voorwaarde is wel dat er geen lekke
riolen zijn of te laag ingestelde drainages.
De gemeente Dordrecht en het Waterschap hebben hoog ingezet op de
mogelijkheden voor waterberging bij hevige regenval. Desondanks zal in overleg met
en tussen Gemeente en Waterschap bezien moeten worden om een aantal
gedeelten van het open water te voorzien van een hoger beheerst peil rekening
houdend met de in deze publicatie omschreven factoren. Naar de mening van de
BVFP heeft de plaatselijke peilverhoging een hogere prioriteit dan de waterberging.
Veel winst voor de overbelasting van het riool kan behaald worden door deze
waterdicht te maken (Zie 5.B.a) en hemelwater zo veel mogelijk af te koppelen. ( Zie
5.N)
5.E.
Kabels en leidingen
Voor het aanbrengen van infiltratievoorzieningen kan het nodig zijn dat kabels en/of
leidingen omgelegd moeten worden binnen of buiten het huis, zie de betreffende
publicatie van de BVFP op de website www.platformfundering.nl onder publicaties.
Indien van toepassing dient men te rekenen op zeer grote termijnen voor
voorbereiding, zie de publicatie.
Kabels en leidingen kunnen bij het aanbrengen van kleidammen of andere fysieke
afschermingen een lekkage in de voorziening veroorzaken.
Doorvoeringen door kleidammen of andere fysieke afschermingen zo goed als
mogelijk afdichten.
Bij graafwerkzaamheden zal uiterst voorzichtig omgegaan moeten worden met de
aanwezige kabels en leidingen. Vooral in het trottoir liggen vaak grote hoeveelheden
kabels en leidingen.
5.E.a Revisietekeningen infiltratie
Om te voorkomen dat infiltratievoorzieningen beschadigd worden zullen alle
leidingen en ondergrondse afschermingen zoals kleidammen op de tekening moeten
17

worden gezet , onder beheer is van de coördinator kabels en leidingen bij de
gemeente Dordrecht afdeling Stadswerken.
5.F.
Niveaus maaiveld gedaald
De grond op het eiland van Dordrecht bestaat uit een dikke klei- en veenlaag. Deze
laag vertoont de eigenschap dat hij inklinkt. De afgelopen honderd jaar is dat gezien
de verschillen tussen woningen op houten palen en woningen op staal minstens 20
cm en soms meer.
Bron Rapport Bodemdaling van het eiland van Dordrecht.
Witteveen +Bos dd 03.12.1999
De mate van gevoeligheid voor bodemdaling is plaatsafhankelijk: globaal kan
worden gesteld dat de autonome bodemdaling in de zuidelijke en oostelijke
(landelijke) delen van het Eiland van Dordrecht groter is dan in het
noordwestelijke (stedelijke) deel Dit is een gevolg van de op geologische
tijdschaal jongere leeftijd van de landelijke gebieden.
Volgens een overzicht loopt de daalsnelheid op het Eiland van Dordrecht van
0,3 tot 9,8 mm per jaar welke mogelijk versterkt wordt door
grondwateronttrekkingen gezien de volgende opmerking in het rapport:
- op de zuidoostelijke oever van het Eiland van Dordrecht is sprake van een
relatief hoge daalsnelheid. In dit gebied zijn ook de drinkwaterwinningen “Kop
van ’t Land en Polder de Biesbosch” van Waterbedrijf Europoort gestationeerd
Woningen zonder palen (op staalfundering, zie figuur bij 5.B) straten, voor- en
achtertuinen en niveaus in de kruipruimte zijn mee gezakt. Soms is een straat
verhoogd en de voortuin meegenomen. Achtertuinen zijn niet altijd opgehoogd en
bodems van kruipruimten zelden of nooit. Bij verhoging van de grondwaterstand
zullen tengevolge daarvan mogelijk klachten ontstaan over natte achtertuinen,
brandgangen en kruipruimten. In de navolgende artikelen wordt hierop ingegaan.
Verwacht mag worden dat de bodemdaling welke is versterkt door de te lage
grondwaterstand ook bij verhogen van de grondwaterstand in de toekomst vertraagd
doorzet. Vooral ten aanzien van woningen op staal zullen zich hierdoor steeds
grotere grondwater problemen gaan voordoen.
De BVFP is nog steeds van mening dat woningen op staal in het onderzoek dienen
te worden betrokken.
5.F.a. Ophogen straat
Gezien de niveaudaling tengevolge van inklinking en wegbelasting kan bij gelijktijdig
herbestraten van de straat deze opgehoogd worden tot het oorspronkelijke niveau.
Vooral in gevallen dat de straat toch open moet i.v.m rioolherstel/rioolvervanging of
anderszins is dit een bruikbare optie om een evenwicht te bereiken tussen
drooglegging (Zie 5.G) in de straat en grondwaterdekking bij de houten
funderingen.)*
)* Drooglegging is de afstand van de kruin van de straat tot het grondwaterniveau.
5.F.b. Ophogen voor en/of achtertuin
Als grondwaterinfiltratie wordt uitgevoerd in een situatie waar niets is gedaan aan het
inklinken van de grond kan het voorkomen dat de drooglegging - dat is de ruimte
tussen het maaiveld en het grondwater - te gering wordt is het goed om de
18

mogelijkheden te bezien om de tuin op te hogen. Hierbij moet wel rekening worden
gehouden met beplantingen, bomen (zie 5.H) aanbouwsels, schuurtjes, tuinhuisjes
(zie 5.I) en belendende percelen (Zie 5.F.c).
5.F.c Belendende percelen
In het hele beinvloedingsgebied van de infiltratie zal elke voorziening getoetst
moeten worden op de gevolgen voor de belendende (aangrenzende) percelen. Het is
daarom van belang en noodzakelijk om bepaalde voorzieningen zoals de infiltratie,
ophogen tuin verwijderen begroeiing etc in overleg te doen. Door het
beinvloedingsgebied in te perken met kleidammen (Zie 7.E.c) of andere keringen zal
overlast daarbuiten tot een minimum beperkt worden.
5.G.
Drooglegging onder de bestrating van
de weg
5.G.a. Inleiding
Het grondwater moet een bepaalde maat onder het niveau van de kruin van de straat
(rijweg) staan omdat anders gevaar bestaat voor opvriezen en de stabiliteit van de
bestrating. Deze maat noemen we "drooglegging".
5.G.b. Situatie Dordrecht
De bestratingen tijdens de bouw van de oudste woningen stelden weinig voor. Soms
was het niet meer dan een karrespoor, soms was er een zeer simpele
klinkerbestrating. Aan de hoogte van het grondwater onder de straat werden geen of
nauwelijks eisen gesteld. (De verkeersbelasting was ook gering in die tijd.)
Uit boek
Klinkerbestratingen
Door T Huitema uit 1948
Blad 51
In de klei werd een kip gegraven, die bij oude wegen een diepte verkreeg
van 20 à 25 cm onder onderkant bestrating. De breedte kwam meestal
overeen met de verhardingsbreedte.
Even verder:
Ook aan de afvoer van water, dat in de kip zou kunnen dringen, werd dikwijls
niet veel aandacht geschonken. Op zijn hoogst werd bevorderd, dat het regenen
sneeuwwater niet op de verharding zou blijven staan, doch over de bermen
of hier en daar door greppels of buizen door de bermen zou kunnen afvloeien.
In de loop van de jaren vooral toen het verkeer op de wegen drukker en veel
zwaarder dan ooit werd, zijn oude zandbedden onvoldoende gebleken, om an
de verharding te alle tijde een rustige ligging te verzekeren.
Even verder:
Een zandbed ter dikte van 40-50 cm van geschikt zand, waaruit het water door
buisjes, puin of grindsleuven, zijwaarts door de bermen, naar een
langsgreppel of bermsloot kan wegvloeien, zal in alle gevallen aan de eisen
kunnen voldoen. Van belang is ook dat de onderkant van het zandbed boven
19

de hoogste grondwaterstand is gelegen, opdat niet het hoge grondwater
verweking van de klei vlak onder het zandbed zal veroorzaken.
Conclusie:
Ten tijde van de bouw van de meeste woningen die nu met
funderingsproblemen kampen werden geen eisen gesteld aan een
drooglegging. Pas omstreeks 1948 ontstonden eisen ten aanzien van
drooglegging. De huidige eisen van de gemeente ten aanzien van drooglegging
onder de kruin van de weg nabij woningen gebouwd voor 1945 zijn dan ook
zeer eenzijdig en zijn extreem hoog.
Sommige straten zijn 20 cm tot mogelijk het dubbele gezakt tengevolge van de
inklinking van de bodem na de aanleg van de straat cq bouw van de woningen. (Zie
onder 5.F). Dat is vaak ook te zien bij de ingang van woningen waar een extra trede
of treden zijn gemaakt om binnen te kunnen komen.
Tijdens de bouw van de woningen was er normaliter een evenwicht tussen de
drooglegging van de straat en de grondwaterdekking van de houten funderingspalen.
Aan de drooglegging van de straat werden ten tijde van de bouw van de woningen
geen hoge eisen gesteld.
In de huidige situatie waarbij de straat soms ten opzichte van het oorspronkelijke peil
20-40 cm gezakt is door inklinking hanteert de gemeente Dordrecht een
drooglegging van 1 meter. De BVFP en de deskundigen binnen haar netwerk vinden
dit absurd wat al diverse keren kenbaar is gemaakt. Er zijn steden zoals Delft waar
men met de helft al zeer blij zou zijn. In Vinkeveen staat het grondwater onder een
lokale weg nauwelijks 10 cm onder de weg zonder noemenswaardige problemen.
In de gemeenteraad in Dordrecht en in vergaderingen is intussen toegezegd dat per
locatie bezien zal worden of niet 20-30 cm drooglegging minder kan dan de 1 meter
in de bewuste straat. Het standpunt van de gemeente blijft echter absurd!
Bij infiltratie kan als geen kleidam of andere afscherming gemaakt wordt het
grondwater in de straat ook stijgen. De BVFP is van mening dat een drooglegging
van 50 cm meer dan voldoende is. Vorstindringing van meer dan 50 cm komt in
bebouwd gebied in Nederland niet voor. De stabiliteit van de weg kan bij
reconstructie ook verbeterd worden door een juiste keuze van het type zand dat
wordt gebruikt, iets wat uit verkeerde zuinigheid in het verleden nogal eens is
nagelaten.
Een mogelijkheid mits niet te veel kabels en leidingen in de weg zitten is een kleidam
in het trottoir te maken om het infiltratiegebied van de straat te isoleren. (actie
gemeente) Hierbij zal er op gelet moeten worden dat het grondwater niet om de
kleidam heen alsnog het lekke riool inloopt. Een gesloten afscherming zo dicht
mogelijk bij de woningen is de beste en minst kwetsbare oplossing. Als dat niet kan
zou gezocht kunnen worden naar oplossingen met injecties bij de gevel, waarbij een
afscherming naar de straat gemaakt wordt. Zie onder 7.E.d.
Een infiltratie zonder afscherming naar lekke riolen of te laag ingestelde drainages
zal nooit voldoende functioneren.
Hoofdaandachtspunt voor de gemeente zou moeten zijn om zo snel mogelijk alle
lekke riolen dicht te maken of te vervangen en te laag ingestelde drainages hoger in
te stellen, hier ligt de hoofdoorzaak van alle problemen.
Een verhoging van 30 cm van het grondwater in de rioolcunetten heeft een veel
grotere stijging bij het funderingshout tot gevolg.
20

5.H.
Aanwezige beplanting, bomen etc
Aanwezige beplantingen en bomen hebben soms een functionele en soms een
emotionele waarde naast de esthetische waarde. Toch is het noodzakelijk in dit
kader beplanting en bomen struiken etc de nodige aandacht te schenken. Door de
infiltratie van het grondwater kunnen geheel afhankelijk van de soort begroeiing de
wortelstelsels het zeer moeilijk krijgen. U kunt dit het beste navragen bij een
deskundige op dit gebied bij voorbeeld in een tuincentrum.
Als de tuin opgehoogd moet worden zullen planten, gras, struiken etc tijdelijk
verwijderd moeten worden.
Sommige bomen kunnen het moeilijk krijgen als de omringende grond opgehoogd
wordt vooral in combinatie met hoger grondwater. Raadpleeg een deskundige, soms
kan een tuinarchitect, of andere deskundige al of niet met plateaus in de tuin of
andere maatregelen de boom redden.
Sommige boomsoorten consumeren vooral in de groeiperiode een niet nauwkeurig
meetbare hoeveelheid grondwater. De invloed daarvan staat niet in verhouding tot
lekke riolen, maar staat zo een boom binnen een met kleidammen omsloten gebied
is het goed om bij de boom extra te infiltreren en regelmatig de grondwaterstand te
meten.
5.H.a. Bomen rooien
Soms kan het nodig zijn een boom te rooien. Dit omdat bij voorhand komt vast te
staan dat een boom de ingreep niet zal overleven of er is een situatie ontstaan dat hij
te groot is geworden en dat hij weg zou moeten. Sommige oude bomen kunnen met
hun wortels rioolbuizen of funderingen beschadigen.
Voor het rooien dient u een kapvergunning aan te vragen bij de gemeente. Zie de
tekst die op de website van de gemeente waar u ook een formulier kunt downloaden.
Voor voorwaarden en kapvergunning zie E-loket gemeente Dordrecht
www.dordrecht.nl. Op de homepage "kapvergunning" intypen in het zoekvenster.
5.I.
Aanbouw, schuurtjes of tuinhuisjes
5.I.a. Aanbouw aan de woning
Een aanbouw aan de woning kan net als de woning een houten fundering hebben,
maar kan ook een fundering zonder houten palen zijn (fundering op staal). Voor elke
aanbouw dient afzonderlijk naar de consequenties gekeken te worden. Zoals
vloerniveau, kruipruimte, ventilatie (Zie 5.L) daarvan, diepte van de kruipruimte (Zie
5.J), entreehoogte etc. voordat begonnen wordt met infiltratie en/of
grondophogingen.
5.I.b Schuurtjes en tuinhuisjes
Schuurtjes en tuinhuisjes hebben vaak geen diepe (vorstvrije) fundering. Sommige
tuinhuisjes en schuurtjes kunnen vrij eenvoudig hoger gebracht worden ten opzichte
van het maaiveld. Anderen moeten gedemonteerd en opnieuw opgebouwd worden,
zeker als ook de grond opgehoogd moet worden.
In schuurtjes geen dikke betonvloer storten om de vloer daarvan op te hogen, dit
omdat de meeste schuurtjes geen paalfundering hebben en als veel gewicht wordt
toegevoegd het schuurtje sneller zal gaan zakken. Schuimbeton is een goede optie
omdat dit veel lichter is. Zie bijvoorbeeld onder bedrijfsinformatie op de website
www.platformfundering.nl
5.I.c
Schuttingen
21

Schuttingen welke staan in tuinen welke worden opgehoogd demonteren en hoger
plaatsen of vervangen door nieuwe.
5.J.
Woningen in nabije omgeving met
fundering op staal
Staalfunderingen hebben geen (houten) palen
De verbrede voet is ook vaak in beton uitgevoerd.
Een redelijk constant grondwaterniveau is voor staalfunderingen noodzakelijk omdat dit van
invloed is op het draagvermogen. Voor het evenwichtsdraagvermogen van een fundering op
staal bestaat een formule waarin de opwaartse druk van het grondwater een rol speelt.
Als woningen zonder houten fundering (woningen op staal) binnen het
beinvloedingsgebied van de grondwaterinfiltratie liggen zal op een aantal zaken gelet
moeten worden.
Woningen op staal zijn in de laatste honderd jaar zo'n 20 cm of meer met het
inklinken van de bodem gezakt. Soms recht en soms onregelmatig. Hierdoor zijn ze
lager komen te liggen ten opzichte van woningen met houten funderingen. Dit is een
proces wat doorzet. Met andere woorden deze woningen zullen de rest van hun
levensduur met de inklinking mee blijven zakken. Iets wat op termijn steeds grotere
problemen zal veroorzaken. Dit kan alleen voorkomen worden door alsnog een
paalfundering aan te brengen.
Voorkomen moet worden dat het zettingsgedrag bij woningen op staal wijzigt ten
gevolge van een grondwaterinfiltratie. Er kunnen ongewenste zettingen en
scheurvormingen optreden. Woningen op staal behoren dan ook zo veel mogelijk
geïsoleerd te worden van infiltratiegebieden.
Doordat deze woningen lager staan door de inklinking zullen deze woningen ook
eerder last van wateroverlast hebben dan de woningen op houten funderingen, zeker
als voor de laatste het grondwater wordt verhoogd.
Het is echter geen reden om af te zien van infiltratie. Bezien behoort te worden of het
mogelijk is de woningen op staal te isoleren middels een kleidam of met een andere
22

oplossing. Bovendien kan gekeken worden naar de hoogte van de bodem van de
kruipruimte (Zie 5.K), voor en achtertuin etc (Zie 5.F)
Woningen op staal die bouwkundig of constructief vast zitten aan een woning met
een houten fundering staan over het algemeen bijzonder scheef. Hier dient
afzonderlijk aandacht aan te worden besteed door deze los te maken. De gemeente
had hier nooit bouwvergunningen voor mogen verlenen. Nader onderzoek is hard
nodig omdat deze woningen steeds verder zullen blijven zakken en steeds schever
komen te staan en de naastgelegen woning in het verval meetrekken. Wellicht
komen we in een latere publicatie hierop terug.
5.K.
Hoogte bodem kruipruimte
Door de inklinking van de grond kan de bodem van de kruipruimte na de bouw van
de woningen 20-40 cm gezakt zijn. Daardoor is de hoogte in de kruipruimte dus veel
groter geworden. Wat als hij voortdurend droog is als een voordeel wordt ervaren
omdat men dan gemakkelijk bij leidingen kan komen voor onderhoud. Vaak ziet men
ook dat deze kruipruimten gebruikt zijn om dingen op te slaan. Als het grondwater
wordt verhoogd is het voorspelbaar dat in een aantal gevallen de kruipruimte blank
komt te staan, vochtig wordt en/of een grondlucht ontstaat. Het is dan het beste om
de kruipruimte aan te vullen met schelpen (zie bv.www.isoschelp.nl of
www.hydraschelp.nl of www.adwords.vochtservice.nl of www.fries-drowa.nl of andere
bedrijven). U kunt ook zoeken naar bedrijven die isolatiekorrels leveren (bijvoorbeeld
www.inspectbv.nl of www.fries-drowa.nl of anderen). Daarnaast zorgen voor een
goede ventilatie (Zie 5.L). Informeer bij het isoleren ook naar de subsidie hiervoor!
5.L.
Vochtproblemen en ventilatie
5.L.a vochtproblemen met "schoon" grondwater
Door het verhogen van grondwater kan de vochtigheid onder de vloer in de
kruipruimte toenemen. Het is dan ook noodzakelijk te zorgen voor een goede
ventilatie van de kruipruimte. Als de vochtigheid te hoog oploopt zal de houten
beganegrondvloer gaan rotten, waarbij de koppen van de balken het eerst aangetast
worden.
Zie wat hierover geschreven is op de website www.platformfundering.nl bij Belangen
Vereniging Funderings Problematiek, daarna werkgroep techniek en daar klikken op
"Wateroverlast in relatie tot huis tuin en fundering". Er is op deze locatie ook
documentatie van ventilatieroosters toegevoegd. Ventilatieroosters dienen zodanig te
zijn aangebracht dat er een voortdurende luchtstroom ontstaat onder de houten
vloer.
VOORKOMEN IS BETER DAN GENEZEN, ZORG VOOR EEN GOEDE
VENTILATIE.
5.L.b Vochtproblemen met "vervuild" grondwater
Als zich vochtproblemen voordoen in combinatie met stankoverlast dient de oorzaak
daarvan opgespoord te worden alvorens maatregelen genomen worden. Er zijn
diverse oorzaken mogelijk zoals een kapotte riolering onder de vloer, of net buiten de
gevel, of er is bijvoorbeeld een oude milieuvervuiling.
Als er alleen maar een grondlucht is dan kan veel bereikt worden met een
schelpenlaag van ongeveer 30 cm of isolatiekorrels.
Om dit probleem zo veel mogelijk te voorkomen heeft de gemeente de mogelijke
vervuilingen voor zover dat mogelijk was in kaart gebracht.
http://cms.dordrecht.nl/Dordrecht/up/ZcudukeHE_LDB_lijst_februari_2005.pdf
23

Vervuilingen die schadelijk zijn of overlast kunnen geven dienen dan ook zo mogelijk
voor het aanbrengen van de infiltratie verwijderd te worden.
5.L.c Optrekkend vocht in muren, zwam en schimmelvorming
Schimmel of zwam komt in het algemeen voor onder vloeren, op plekken waar het
vochtig is, stilstaande lucht voorkomt of waar bijvoorbeeld houtafval ligt. De oorzaak
kan ook liggen in doorslaande muren, lekkende dakgoten of optrekkend vocht. Vaak
hangt in de betreffende ruimte een muffe lucht.
Zwam tast houten vloerdelen en balken aan, haalt daar het cellulose uit. Dit wil
zeggen dat het hout kubiek(blokjes) wordt, daardoor verliest het zijn draagkracht. Als
het probleem niet vakkundig bestreden wordt groeit de zwam overal heen op zoek
naar vocht en hout, met als gevolg dat hele balken en vloerdelen vervangen moeten
worden.
Als het grondwater op het gewenste streefniveau wordt gebracht dan is het mogelijk
dat de gemetselde muren het water capillair opzuigen waardoor vochtvlekken en
schimmels kunnen ontstaan in de wanden boven de vloer.Dit is zeer ongezond en
een bekend probleem in Nederland. Er zijn dan ook verschillende bedrijven die hierin
gespecialiseerd zijn. Als u bij de zoekmachine Google "vochtproblemen" of
“zwammen en schimmels” intypt komt een waslijst van bedrijven te voorschijn die u
kunnen helpen.
Een vrij recente methode is injecteren van de metselwerk wand. Een beproefde
oudere methode is een waterdichte laag van glas, pvc of lood aanbrengen onder het
vloerniveau. Hiervoor dient telkens 1 meter te worden opengehakt de waterkerende
laag aangebracht te worden, aangevuld en daarna de volgende meter totdat alle
muren behandeld zijn.
5.M.
Lekke kelder(s)
5.M.a. Originele kelders
Een kelder is bij de bouw waterdicht uitgevoerd ook al zat de bodem en/of een deel
van de wanden onder het niveau van het grondwater. Tengevolge van zettingen
onder andere ontstaan door de grondwaterstanddaling zullen een aantal van deze
kelders lekken als het grondwater weer terug gebracht wordt op een niveau van 30
cm boven het hoogste funderingshout.
Kelders die lekken kunnen door daarin gespecialiseerde bedrijven weer goed
waterdicht gemaakt worden.
De eigenaar is hiervoor verantwoordelijk, maar sommige gemeenten zoals
Eindhoven geven hiervoor subsidie. Dordrecht heeft hierover nog geen uitspraak
gedaan.
Wanneer de grondwaterstand verhoogd wordt, kunnen zich lekkages openbaren in
kelders die tot dan toe droog bleven. De bron van de lekkage zoeken is soms een
heel lastige klus. Er zijn een aantal verschillende mogelijke soorten lekkages
namelijk:
- lekkage langs kabels en andere doorvoeringen in kelderwanden
- lekkage door scheurende muren
- lekkage door scheuren in vloeren
- lekkage over het hele vloerveld vanwege te dunne vloeren
- lekkage door de wanden vanwege dunne wanden zowel van metselwerk als beton
- lekkage door grindnesten of verroeste wapening in betonwanden
24

- lekkage in metselwerkwanden door vergane voegen
- lekkage door optrekkend vocht in metselwerk en betonwanden
- lekkage door scheuren ontstaan door zettingen
Zie bijvoorbeeld www.betoro.com of www.lekkekelders.nl of www.vochtinhuis.nl of
www.prevent-vochtwering.nl
Bij verhoging van grondwater kunnen ook zogenaamde koekoeken (licht en
ventilatieopeningen in het trottoir) gaan lekken. Deze dienen op dezelfde wijze als
kelders waterdicht gemaakt te worden anders kan het grondwater via het raampje de
kelder inlopen.
5.M.a.1 Zwevende kelders
Zwevende kelders zijn originele kelders die drijven in het grondwater. Als grondwater
omhoog gebracht wordt bestaat de kans dat een dergelijke kelder gaat opdrijven. Of
deze kelders in Dordrecht gemaakt zijn is niet bekend. Drijvende kelders zijn meestal
te herkennen aan een sprong in de wand van de kelder. Mocht een dergelijk kelder
bij grondwaterverhoging gaan lekken dient erop gelet te worden dat het een
zwevende kelder blijft. Dus geen verbinding maken met de omliggende constructie.
Hieronder een afbeelding van een zwevende kelder.
25
Zwevende kelder.
5.M.b. Niet originele kelders
Sommige bewoners hebben omdat door de te lage grondwaterstand de kruipruimte
kurkdroog was een betonplaatje gestort en daarop een dunne wand gemetseld. In dit
soort keldertjes zal het grondwater onmiddellijk binnendringen als het grondwater tot
het vereiste niveau gebracht wordt. Het beste is deze keldertjes te slopen en niet te
herplaatsen of door een deskundige aannemer een nieuwe waterdichte kelder te
laten maken.
5.M.c. Drainage bij kelders
Door de onregelmatige zettingen o.a. ten gevolge van de te lage grondwaterstand
zijn sommige kelders lek geraakt en kwamen deels of tijdelijk toch nog in het
grondwater. Tijdens het funderingsonderzoek is in één geval geconstateerd dat een
drainage was aangebracht om de kelder droog te houden. Niet zo slim, want kelders

zitten onder het niveau van het bovenste funderingshout waardoor dit droog komt te
staan en wegrot. We hopen dat dit een uitzondering was. Mocht u echter ook iets
dergelijks gemaakt hebben of laten maken, verwijder het dan onmiddellijk.
Bij grondwaterinfiltratie dienen eventueel aangebrachte pompen, aangelegde
drainage en overige voorzieningen om het grondwater af te voeren verwijderd te
worden. Gelijktijdig dient de kelder professioneel waterdicht gemaakt te worden, zie
onder 5.M.a.
5.M.d Pompputjes
Soms zijn in kelders pompputjes aangebracht om enige lekkage van kelders op te
vangen. De kans bestaat dat bij verhogen van grondwater alsnog de kelder beter
dicht gemaakt moet worden.
Hoe hoger het grondwater komt hoe hoger de druk, des te groter de mogelijke
lekkage. Laat de kelder professioneel waterdicht maken, zie onder 5.M.a
5.M.e Nieuwe kelder
Als u omdat de oude kelder niet meer functioneert, of om andere redenen een
nieuwe kelder wilt dan kunt u mogelijk een prefab kelder laten aanbrengen. Even
zoeken op internet, mogelijkheden genoeg! Er zijn ook prefab wijnkelders, die
desnoods onder een woonkamervloer gemaakt kunnen worden met een glazen
plaat.
5.M.f Elektra-aansluitingen en gasleidingen in kruipruimten en kelder
VOORKOM KORTSLUITING!
Als in de kruipruimte of kelder onder het streefniveau van het grondwater of net
daarboven elektraleidingen, schakelars of een gasleiding zijn aangebracht dienen
deze nog voor de infiltratie hoger aangebracht te worden.
5.N.
Ontkoppeling hemelwater
5.N.a. inleiding
Ontkoppeling van het regenwater van het riool en dat gebruiken voor het verhogen
van de grondwaterstand heeft het voordeel dat het gemeentelijke riool minder snel
overbelast raakt bij hevige regenval en het is een welkome aanvulling voor het
grondwater. In situaties waar het onmogelijk is schoon water aan te voeren vanuit
sloten of open water is het, het enige alternatief om tot verhoging van het grondwater
over te gaan. Er zijn diverse mogelijkheden om het grondwater bij de houten
fundering te krijgen, maar er dient ook op gelet te worden of in droge perioden
voldoende water aanwezig is en of er in extreem natte perioden niet teveel water de
grond in loopt.
In algemene zin is dit op te lossen door een buffer te maken die bij droogte gebruikt
wordt. Een buffer kan in een tuinontwerp meegenomen of in de kruipruimte gemaakt
worden. In alle gevallen dient een riool-overstort net boven het streefniveau
aangebracht te worden.
Let er op dat het water via leidingen de grond in vloeit en dat het niet weg-spettert in
de grond waardoor veel zuurstof wordt opgenomen wat weer slecht is voor de houten
palen. Het zal naar verwachting ook enige tijd duren voordat het toegevoegd
grondwater “dood” is ofwel zuurstofarm.
Eventueel extra hemelwater kan gehaald worden van woningen of gebouwen in de
omgeving. Vooral als zij dat toch niet voor verhoging van het grondwater gebruiken.
26

Zinken goten dienen vooraf te worden voorzien van een coating om te voorkomen
dat een zinkverontreiniging in de grond komt.
5.N.b. Ontkoppeling hemelwaterafvoer en grindkorf langs de gevel.
Een simpel aan te brengen constructie is te maken door de hemelwaterafvoeren aan
de gevel net boven het maaiveld )*, tuin, trottoir los te koppelen en langs de gevel
een sleuf te graven van 30 cm breed zo diep dat de kleilaag of de houten fundering
wordt bereikt. Aan de zijde van de straat de sleuf bekleden met een waterdichte folie.
Wel letten op goede aansluitingen bij huisaansluitingen van Nutsbedrijven. Daarna
de sleuf volgooien met grind. Het tijdelijke teveel aan hemelwater kan via een
riooloverstort het riool inlopen
Voor een dergelijke ingreep in het trottoir dient u toestemming aan de gemeente te
vragen. Stadswerken, gemeente Dordrecht, postbus 8, 3300 AA Dordrecht.
)* Als de pijp doorloopt in het grindbed dan een overloop in de pijp maken evenwijdig
aan de gevel om te voorkomen dat bij een verstopping water in de goot blijft staan en
lekkage veroorzaakt.
De gemeente is voornemens in het najaar van 2005 met een nota over de
afkoppeling te komen. Zo nodig zal deze publicatie hierop aangepast worden.
Komt de gemeente ook met subsidie voor ontkoppeling?
5.N.c. Hemelwaterafvoer laten uitmonden in kruipruimte
Het is mogelijk om de hemelwaterafvoer langs de gevel de kruipruimte in te laten
lopen en daar aan te sluiten op een drainagepijp die rondom in de kruipruimte wordt
gelegd om een redelijke verdeling van het grondwater te krijgen.
Voor hevige regenval zal echter een riool-overstort gemaakt moeten worden
waarvoor de oude aansluiting gebruikt kan worden. Mooier is het echter om teveel
aan water in een buffer op te slaan. Diverse bedrijven hebben hiervoor tanks of
zakken gemaakt. Een goede riool-overstort is echter altijd noodzakelijk. Het water
mag ten opzichte van de bodem niet te hoog komen. Anders ontstaat vochtoverlast
hetgeen weer voorkomen kan worden met een schelpenlaag zie 5.M.a
Bij deze constructie loopt u het risico dat het aangevoerde water direct wegloopt via
zandaders (zie 5.A.e) naar een lek riool etc. Het is aan te raden om het gebied te
isoleren met bijvoorbeeld een kleidam (Zie 7.E.c). Uit praktische overwegingen zijn
we ervoor om dat zo dicht mogelijk tegen de buitenzijde van de gevel te doen en een
afgesloten systeem te maken.
Waarschuwing:
Bij het maken van een dergelijk systeem moet de beheersing van de niveaus van het
grondwater goed in de hand gehouden kunnen worden.
5.N.d Gebruik van leidingwater
Bekend is bij de BVFP dat diverse bewoners continue de tuinslang in de kruipruimte
hebben gelegd en die voluit laten lopen. Ook hier ontstaat het verschijnsel dat het
water vaak direct wegloopt naar een lek. Bovendien is het niet de bedoeling van
kostbaar leidingwater dat het voor deze doeleinden wordt gebruikt en worden
binnenkort watermeters gemonteerd waardoor een hoge rekening ontstaat.
27

5.O Verharding in tuinen
In de loop van de tijd zijn in tuinen veel verhardingen aangelegd. Alhoewel de invloed
daarvan op het grondwater ten opzichte van rioollekkages marginaal is, is het
verstandig om een zo open mogelijke tuinstructuur te maken waardoor hemelwater
de bodem in kan. Vooral grindtegels en klinkerbestratingen sluiten erg af.
6. Procedure en besluitvorming
De procedure en de besluitvorming alvorens tot communicatie met de bewoners in
de infiltratiegebieden kan worden overgegaan is dat eerst het technische gedeelte
nog afgerond moet worden en dat daarna het bestuurlijke besluittraject volgt bij de
gemeente. Dat heeft tot gevolg dat sommige onderdelen hieronder nog niet volledig
omschreven kunnen worden.
7. Ontwerp en aanleg infiltratie
In dit hoofdstuk worden ontwerp en aanleg verder uitgewerkt
7.A . Voorlopig Ontwerp (VO)
De gemeente is samen met ingenieursbureau Fugro bezig de Voorlopig Ontwerpen
(VO) van de infiltratiegebieden af te ronden met de bijbehorende kostenraming.
Wanneer en hoe de bewoners hierover worden geïnformeerd is nog niet bekend,
Eerst is bestuurlijke besluitvorming noodzakelijk bij de gemeente.
7.B.
Voorlichting en begeleiding
.
7.B.a. Voorlichting
Informatie is noodzakelijk, deze publicatie is daar onderdeel van. De publicatie zal
lopende het proces en de ontwikkelingen bijgesteld worden. Van de gemeente mag
verwacht worden dat waar nodig aanvullende informatie wordt gegeven of
aangeleverd.
7.B.b. Begeleiding
Omdat het in infiltratiegebieden noodzakelijk is bij bewoners de neuzen dezelfde
richting op te krijgen, mag verwacht worden dat de gemeente hier een begeleiding op
zet. Hierover is echter nog niets gecommuniceerd.
7.C.
Definitief Ontwerp (DO)
Het definitief Ontwerp (DO) ontstaat na het VO (Voorlopig Ontwerp) en de
besprekingen met de eigenaren. Het plan wordt zodanig uitgewerkt dat de wensen
van bewoners zijn verwerkt, obstakels geïnventariseerd en verwerkt.
7.D.
Aanbesteding
Alvorens tot aanbesteding van maatregelen op particulier terrein kan worden
overgaan zal eerst het bestuurlijke traject, de VO en DO fase en de begeleiding
afgerond moeten zijn.
28

7.E.
Uitvoering
Ook bij de uitvoering behoort een onderscheid gemaakt te worden tussen Openbaar
gebied en particulier terrein.
7.E.a Uitvoering in openbaar gebied.
De uitvoering in openbaar gebied gebeurt onder regie en verantwoording van de
gemeente Dordrecht, waarschijnlijk waar mogelijk in combinatie met andere
werkzaamheden. Dit mag echter niet tot nog meer vertraging of uitstel leiden.
Omdat voor de uitvoering van het benodigde leidingstelsel op diverse plaatsen
gegraven moet worden zal de oudheidkundige (archeologische) afdeling van de
gemeente Dordrecht waar dat interessant is onderzoek uitvoeren. Dit kan enige
vertraging opleveren.
7.E.b Uitvoering op particulier terrein
De uitvoering op particulier terrein gebeurt onder regie en verantwoording van de
eigenaren. Pas als bekend is wanneer de infrastructuur (Zie 7.E.a) gereed is kunnen
de particulieren starten met de uitvoering.
7.E.c1 Kleidam
Door middel van bijvoorbeeld een kleidam kan de grondwaterinfiltratie binnen een
bepaald gebied gehouden worden. Een kleidam is een blokkade onder het maaiveld.
Daarvoor is het nodig om een sleuf te graven tot op de vaste kleilaag van minstens
40 cm breed welke gevuld wordt met weinig waterdoorlatende zware klei welke in
lagen aangebracht, ingewaterd en aangestampt dient te worden. Aan te raden is om
aan de zijde waar het water niet naar toe mag lopen een foliescherm aan te brengen
of een ander materiaal. Een kleidam of andere afscherming in welke vorm dan ook is
nooit echt waterdicht. Doorvoeringen, capillaire werking en de wet van de
communicerende vaten spelen onder andere een rol. Elk systeem is kwetsbaar als
graafwerk wordt verricht. Eigenaren, nutsbedrijven en gemeente zullen hierop dus
alert moeten zijn en blijven.
7.E.c2
Varianten op kleidam A
Houten en stalen ondergrondse damwanden
Met ingeheide houten of stalen damwanden kan een goede waterkering worden
verkregen en kan men tot in de kleilaag een damwand aanbrengen die goed
waterkerend is. Dit kan waarschijnlijk alleen daar waar weinig of geen kabels en
leidingen aanwezig zijn en men ervan verzekerd is dat geen ongewenste schade
daaraan ontstaat.
Houten of stalen damwanden zijn goede oplossingen als ook een ongelijke
grond/maaiveldhoogte aanwezig zijn welke gekeerd moet(en) worden.
Een oude methode om de kieren in houten damwanden dicht te krijgen is om aan de
waterzijde (dus daar waar het grondwater het hoogst staat), turfmolm tegen de
beschoeiing te storten. Door de waterdruk, zuigt de turfmolm tussen de naden.
Gemetselde ondergrondse damwanden. (GEEN AANRADER)
Gemetselde ondergrondse damwanden zijn zeer kostbaar, en moeten inclusief
werkruimte ontgraven worden en onderheid worden om te voorkomen dat ze kapot
gaan. Daarbij kan men ook allerlei kabels en leidingen tegenkomen. Geen aanrader
29

Kistdammen
Al in het begin van de vorige eeuw en mogelijk eerder werden zogenaamde
kistdammen gemaakt. Op een afstand tot 1,50 meter werden 2 damwanden
geslagen en geschoord. De ruimte tussen de damwanden werd met klei in lagen
gevuld, ingewaterd en aangestampt. De breedte werd vastgesteld door de formule b
= 100 + ½ h, waarin h de bodemdiepte beneden water.
Foliescherm
Het is ook mogelijk met een waterdichte folie een afscherming te maken. Bij
doorvoeringen van leidingen en kabels deze zo goed mogelijk dichtmaken.
7.E.d Geïnjecteerd scherm
Het zal nodig zijn op plaatsen waar geen kleidam gegraven kan worden te proberen
met injecties een barrière te maken. Ook hier geldt hoe dichter bij het te beschermen
project hoe beter..
Weekblijvende injectiemiddelen
Het bedrijf Prevent vochtwering bv website www.prevent-vochtwering.nl is in staat
door middel van injecties waterkerende schermen te maken in zand en grind. Door
injecteren van het zandpakket om rioleringen kunnen deze ook gedicht worden.
7.E.e Aanvoer water
De gemeente zorgt voor de aanvoer van het water tot aan de perceelgrens of nader
overeen te komen plek op het eigen terrein. Het water in deze aanvoerleiding staat
onder druk. Vanaf het aansluitpunt dient een systeem aangelegd te worden waar
water uitvloeit in de bodem volgens een uitgewerkte Definitief Ontwerp of
bestektekening.
Als kruipruimten aanwezig zijn dan kan men het water daar laten uitvloeien, of er
voor kiezen het water vanaf de buitenzijde van de woning toe te laten vloeien. Is er
geen kruipruimte zal een infiltratiekorf buiten de gevel aangebracht moeten worden
zoals bijvoorbeeld onder 5.N.b grindkorf langs de gevel is omschreven.
8. Beheer infiltratie
We maken een onderscheid tussen openbaar en particulier terrein.
8.A Beheer infiltratiestelsel in openbaar
terrein
Het beheer van het infiltratiesysteem in openbaar gebied is de taak en
verantwoording van de Gemeente Dordrecht. De gemeente dient garant te staan
voor het beheer en onderhoud van het systeem gedurende de restlevensduur van de
te beschermen woningen in het infiltratiegebied. De gemeente dient periodiek en bij
aanpassingen bewoners tijdig te informeren.
Beschadigingen aan het systeem behoren zo snel mogelijk opgelost te worden.
Als blijkt dat de aanvoer niet het gewenste effect heeft dienen nog meer "lekkages"
desnoods op grotere afstand gedicht te worden.
30

8.B Beheer infiltratiestelsel op particulier
terrein
Bij het Voorlopig Ontwerp (VO) dient een beheersvoorschrift voor het systeem
geleverd te worden door gemeente en/of Fugro. Bij het Definitief Ontwerp (DO) dient
dit zo nodig bijgesteld te worden. In het beheersvoorschrift dient nauwkeurig te
worden aangegeven wat aan beheer van bewoners wordt verwacht, welke
verantwoordelijk zij hebben en waar ze op moeten letten, evenals welke
voorzieningen er zijn om het systeem te kunnen volgen (monitoren). Duidelijk zal
moeten zijn welke beheermaatregelen genomen moeten worden om het
grondwaterniveau binnen de gewenste bandbreedte te houden.
De bandbreedte van de gewenste grondwaterdekking ligt tussen de 30 cm
waterdekking en de hoogst toelaatbare grondwaterstand, maar beslist niet minder
dan 10 cm. Er is dus ook een riooloverstort noodzakelijk en de mogelijkheid om de
aanvoer (tijdelijk) te onderbreken.
9. Kosten
9.A Kosten aanleg systeem in openbaar
terrein
9.B.
Kosten infiltratie op particulier
terrein
10 Juridische aspecten
A. Kunstmatige aanvulling van grondwater mag niet volgens de
nieuwe Europese grondwaterrichtlijn.
Dit aspect kwam naar voren op het Watercongres op 17 febr 2005 tijdens en
toelichting van Mr H.F.M.W (Marleen) van Rijswick, Universiteit van Utrecht.
Om te voorkomen dat hier problemen ontstaan, zal vrijstelling gevraagd moeten
worden in de nog vast te stellen regelgeving.
B. Aansprakelijkheid voor te laag grondwater
De BVFP houdt de gemeente Dordrecht, het waterschap en Provincie aansprakelijk
voor te laag grondwater ook al wordt door haar en door haar leden meegewerkt aan
deze infiltratie.
Doelstelling van de BVFP en haar leden is om mogelijke toekomstige problemen te
voorkomen.
Daar waar schade ontstaat tengevolge van te laag grondwater en het minimale
niveau van 10 cm waterdekking niet gehaald wordt blijft de overheid aansprakelijk,
dat geldt ook voor schade die voor de infiltratie is ontstaan waardoor mogelijk de
draagkracht al is verminderd.
31

11. Vragen
Hieronder worden een aantal vragen beantwoord. Wellicht wordt deze lijst met
vragen en antwoorden nog verder uitgebreid.
11.A Stopt de schimmelaantasting na verhogen van het grondwater?
De schimmelaantasting stopt nadat de grondwaterdekking voldoende hoog is
aangebracht. Al aangetast hout wordt echter niet beter. De schimmelaantasting gaat
verder als hout weer droog komt te staan. De cumulatieve droogstand is bepalend
voor de aantasting. Dus periodiek tijdelijk droog is op lange termijn even funest als
constante droogstand.
11.B Stopt de bacteriële aantasting na het verhogen van het
grondwater?
Voor zover thans bekend gaat de bacteriële aantasting als die eenmaal actief is
onder water door. Of een vertraging ontstaat of een stilstand bij het weer voldoende
onder water zetten geeft het laboratoriumonderzoek van Bacpoles geen uitsluitsel.
Testen in de praktijk gedurende ongeveer 4 jaar zullen veronderstellingen moeten
onderbouwen. Duidelijk is wel dat door een te lage grondwaterstand de bacteriële
aantasting versnelt. Alles pleit ervoor om de houten palen zo goed mogelijk onder
water te zetten conform de uitgangspunten. Naar de mening van de BVFP is een
minimale waterdekking van 10 cm of minder risicovol. Er kan echter op dit moment
geen uitspraak worden gedaan of bacteriële aantasting stopt bij het goed onder
water zetten. In grondwater zitten ook bacteriën, ze hebben echter voedingsstoffen
nodig en een heel klein beetje zuurstof om gevarlijk te zijn voor een houten
constructie.
11.C Veroorzaken geboorde gaten van sonderingen problemen?
Dit kan per locatie wisselen en is onder andere afhankelijk van de grondsoort ter
plaatse. Als er boringen (sonderingen) worden gemaakt kunnen die het best met klei
worden gevuld. Verticaal watertransport moet zo veel mogelijk worden voorkomen.
11.D Zal het geïnfiltreerde grondwater altijd op hetzelfde niveau staan?
Nee, grondwaterniveaus zullen in bijna alle situaties schommelen. Daarom zult u
moeten proberen in uw infiltratiegebied het grondwater binnen een bepaalde
bandbreedte te houden.
Er zijn veel oorzaken te bedenken waardoor grondwaterhoogte fluctueert ook binnen
een afgesloten of zo goed als mogelijk afgesloten gebied. Enkele daarvan zijn
bijvoorbeeld: lek in kleiwand, lek via riool, verdamping afhankelijk van temperatuur,
inzijging in de bodem, onttrekken grondwater door grote boom etc.
Het is dus goed om vooral in de beginperiode (eerste jaar) wekelijks de
grondwaterstand te meten en deze zo nodig bij te stellen.
11.E Wat te doen bij verkoop van de woning?
Bij verkoop van de woning, de koper volledig informeren over het aangebrachte
systeem en de beheersinstructies doorgeven. Alle verkregen schriftelijke informatie
overdragen. Schriftelijk vastleggen dat u de informatie heeft overgedragen. U zult ook
een registratie van uw metingen moeten overleggen.
11.F. Stoppen met het hoger instellen van het grondwater ook de
(mogelijke) zettingen?
Nee, zettingen tengevolge van te weinig draagkracht van de fundering worden
32

hierdoor niet verholpen. Ook zettingen tengevolge van negatieve kleef worden door
een verhoging van de grondwaterstand niet verholpen.
Voor het voorkomen van verdere zettingen is funderingsherstel noodzakelijk, wat
overigens ook partieel herstel kan zijn.
11.G Mag ik afwaswater of water uit de douche of badwater aan het
grondwater toevoegen?
Nee, dat mag niet, u veroorzaakt dan een milieuvervuiling. Alleen als u er een
zuiveringsinstallatie tussen zet kan het misschien wel maar dat lijkt erg kostbaar..
12. Adressen
BVFP
Postbus 192, 3300 AD Dordrecht
Ing. Ad van Wensen
Telefoon 078-6140496, fax 078-6146616
E-mail BVFPdordrecht@cs.com
Website: www.platformfundering.nl
Gemeente Dordrecht
Postbus 8, 3300 AA Dordrecht
Projectleider grondwater Ir. A (Anne) Molema
Telefoon: 078-6396831
Fax: 078-6398300
E-mail: A.Mollema@Dordrecht.nl
Website: www.dordrecht.nl/funderingen
Begeleidingsbureau
Nog geen besluit genomen
13. Conclusie
Een conclusie schrijven voordat een spade in de grond is gezet lijkt voorbarig, toch is
het naar de mening van de BVFP gezien haar ervaringen met het
funderingsonderzoek, het pilot-project infiltratie Land van Valk en het vervolg daarop
noodzakelijk, omdat anders in het verdere proces mogelijk onnodige fouten worden
gemaakt.
13.A Land van Valk
Het Land van Valk heeft infiltratiegebieden waarbinnen vooruitlopend daarop alle
lekke riolen zijn vervangen en men de grootste moeite heeft het instelniveau te
handhaven. Hoewel het grondwater fors hoger is komen staan blijken paalkoppen
nog steeds regelmatig droog te komen staan bij bepaalde bouwblokken, mede omdat
een onjuist systeem is ontwikkeld waarbij uitgegaan is van een grondwaterdekking
van nul cm is goed. Naar de mening van de BVFP moet het infiltratieproject Land van
Valk opnieuw bekeken worden. De gemeente gaat voor de infiltratiegebieden in de
rest van het aandachtsgebied uit van een streefwaterdekking van 30 cm, waarbij men
er van uitgaat dat deze beslist niet minder mag zijn dan 10 cm. Dat houdt dus in dat
ook de infiltratie in het Land van Valk herzien moet worden omdat deze (bijna)
nergens aan de minimale dekking voldoet.
33

13. B Bouwblokken buiten onderzoek
Het funderingsonderzoek is door de gemeente onjuist opgezet waardoor een groot
aantal bouwblokken buiten het funderingsonderzoek zijn gevallen. Ook deze
bouwblokken behoren gecontroleerd te worden op funderingsproblemen en zo nodig
een grondwaterverhoging te krijgen.
13.C Woningen op staal
Woningen op staal, en woningen van woningbouwcorporaties alsmede gebouwen -
niet zijnde woningen - zijn buiten het onderzoek gehouden. Ook van deze
bouwwerken behoort het grondwater op een aanvaardbar niveau te zitten.
13.D Niet beperkt tot aandachtsgebied
Naar de mening van de BVFP zijn mogelijke te lage grondwaterstanden niet beperkt
tot het aandachtsgebied funderingen.
13.E Deskundige aanpak vereist.
Gezien de ervaringen en de constateringen over alle elementen die in deze
publicatie zijn omschreven is een goed technisch en toegerust team nodig om alle
technische hindernissen op een juiste manier aan te pakken.
Het aanleggen van infiltratie in een gebied met lekke riolen, te laag ingestelde
drainages, te laag oppervlaktewater en oude duikers is verre van eenvoudig.
De BVFP is er dan ook voor om daar waar het grondwater wordt geïnfiltreerd dit te
doen in een afgesloten gebied door middel van kleidammen of andere fysieke
barrières welke zo dicht mogelijk tegen de te beschermen woningen worden
aangelegd.
13.F Tempo
Bovendien zal de gemeente en haar bestuur tempo moeten maken. Er was voor
oktober 2001 een grondwaternota toegezegd en op moment van dit schrijven is er
nog geen cent beschikbaar voor de uitvoering. Houten funderingen met nu nog
voldoende draagkracht wachten al jaren op een verhoging van het grondwater terwijl
algemeen bekend is dat een cumulatieve droogstand van 10-15 jaar fataal kan zijn.
De gemeente ontkomt er ook niet aan om binnen en buiten de infiltratiegebieden de
lekke riolen, te laag ingestelde drainages en te laag ingesteld oppervlaktewater aan
te pakken.
13.G Tot slot
Ondanks deze mogelijk kritisch overkomende publicatie roept de BVFP alle
gedupeerden op om als het ontwerp gereed is en besprekingsrijp mee te werken aan
oplossingen. Van de zijde van de belangenvereniging (BVFP) zal er alles aan
gedaan worden om optimale resultaten te creëren. De BVFP is bereid bewoners bij
het overleg over het ontwerp en de uitvoering ter zijde te staan. Voorkomen is
goedkoper dan genezen, lees herstellen. Uit volkshuisvestelijk belang behoort de
gemeente haar volledige medewerking te verlenen en de grondwaterverhoging in
Dordrecht de hoogste prioriteit te geven.
14. Register
Aanbesteding paragraaf 7.D
Aanbouw paragraaf 5.I
Aanbouwsels paragraaf 5.I
Aangrenzende percelen
paragraaf 5.F.c
34

Aansluitpunt grondwater
paragraaf 7.E.e
Aansprakelijkheid paragraaf 10.B
Aanvoer water
paragraaf 7.E.e
Adressen paragraaf 12
Afkoppelen regenwater paragraaf 5.N
Afstelling drainages paragraaf 5.c
Afwaswater paragraf 11.G
Afwijkend waterbeleid
paragraaf 5.d.a
Akkers
paragraaf 5.A.d
Archeologie
paragraaf 7.E.a
Amsterdamse fundering figuur blad 1, paragraaf 4
Bacpolesonderzoek paragraaf 11.B
Bacteriële aantasting paragraaf 11.B
Badwater paragraaf 11.G
Beerputten
paragraaf 5.B.b
Begeleiding paragraaf 7.B
Beheer infiltratie paragraaf 8
Beheer op eigen terrein paragraaf 8.B
Beheer in openbaar gebied paragraaf 8.A
Beheersing oppervlaktewater paragraaf 5.D
Belendende percelen
paragraaf 5.F.c
Beplanting paragraaf 5.H
Besluitvorming paragraaf 6
Bestrating paragraaf 5.G
Betonoplangers paragraaf 4
Bodemafsluiting
paragraaf 5.A.e
Bomen paragraaf 5.H
Bomen rooien
paragraaf 5.H.a
Bouwblokken buiten onderzoek paragraaf 13.B
Bouwkunde funderingen paragraaf 3
Bouwrijp maken terrein
paragraaf 5.A.d
Bovenkant funderingshout paragraaf 3, 4, 5.A.h, 5.C.a, 5.D
Bovenkant funderingshout correctie paragraaf 4
Buffer paragraaf 5.N
Buiten aandachtsgebied paragraaf 13.D
Capillair optrekkend water
paragraaf 5.L.c
Conclusie paragraaf 13
Constructieve burgelijke bouwkunde paragraaf 3
Cumulatieve droogstand paragraaf 13
Damwanden
paragraaf 7.E.c.2
De practische metselaar paragraaf 3
De Vier Polders
paragraaf 5.D.a
Definitief Ontwerp (DO) paragraaf 7.C
Delft
paragraaf 5.G.b
Deskundige aanpak vereist paragraaf 13.E
Draagvermogen paragraaf 4
Drainages paragraaf 5.C
Drainage gemeente
paragraaf 5.C.a
Drainage eigenaren
paragraaf 5.C.b
Drainage instelhoogte
paragraaf 5.C.a
Drainagenetwerk
paragraaf 5.A.d
Drainagepijp
paragraaf 5.N.c
35

Drooglegging straat paragraaf 5.G
Drooglegging tuin
paragraaf 5.F.b
Duikers
paragraaf 5.B.d
Duitsland
paragraaf 5.B.a
Eindhoven
paragraaf 5.M.a
Elektra in kruipruimte kelder.. paragraaf 5.M.f
Europees Bacpolesonderzoek paragraaf 11.B
Europese regelgeving paragraaf 10.a
Foliescherm
paragraaf 7.E.c
Funderingen en grondwerken paragraf 3
Funderingsonderzoek
paragraaf 5.C.a
Funderingsonderzoeksputten paragraaf 4
Funderingsonderzoeksrapporten paragraaf 4
Gasleiding
paragraaf 5.M.f
Gebruik leidingwater
paragraaf 5.N.d
Geïnjecteerd systeem
paragraaf 7.E.d
Gemeenteriool
paragraaf 5.B.a
Gemetselde damwanden
paragraaf 7.E.2.c
Geroerde grond paragraaf 5.A
Gresriolen
paragraaf 5.B.c
Grindkorf langs gevel
paragraaf 5.N.b
Grondlucht paragraaf 5.K, 5.L
Grondwaterdekking
paragraaf 3, 5.G.b
Grondwater paragraaf 5
Grondwaterbuffer paragraaf 5.N
Grondwaterpeil figuur blad 1
Grondwaterrichtlijn paragraaf 10.a
Hemelwater paragraaf 5.N
Hemelwaterafvoeren (hwa) paragraaf 5.N
Hemelwater in kruipruimte
paragraaf 5.N.c
Herbestraten
paragraaf 5.F.a
Hoogte bodem kruipruimte paragraaf 5.K
Hoogte grondwater paragraaf 3
Hoogteverschillen
paragraaf 5.A.e
Horizontale verplaatsing
paragraaf 5.A.b
Houten damwanden
paragraaf 7.E.c.2
Houten paalkoppen figuur blad 1
Huisaansluitingen Zie publicatie kabels en leidingen par 5.E
Infiltratie
Hele publicatie
Inklinking paragraaf 5.F, 5.G, 5.K
Inleiding paragraaf 1
Instelhoogte drainage
paragraaf 5.C.a
Inzijging paragraaf 11.D
Isolatiekorrels kruipruimte paragraaf 5.K, 5.L
Juridische aspecten paragraaf 10
Kabels en leidingen paragraaf 5.E, 5.A.e, 5.G
Kapvergunning boom
paragraaf 5,H,b
Kelder(s) paragraaf 5.M
Kelder drainage
paragraaf 5.M.c
Kelder origineel
paragraaf 5.M.a
Kelder niet origineel
paragraaf 5.M.b
Kesp figuur blad 1
36

Kip
paragraaf 5.G.b
Kistdammen
paragraaf 7.E.2.c
Klei
paragraaf 5.A.b
Kleidam paragraaf 7.E.c, 5.A.g, 5.G
Klinkerbestratingen
paragraaf 5.G.b
Kloosterhout(en) paragraaf 3
Kloosterhout = schuifhout figuur blad 1
Koekoek
paragraf 5.M.a
Koppen gesneld paragraaf 4
Kortsluiting
paragraaf 5.M.f
Kosten paragraaf 9
Kosten funderingsvervanging paragraaf 1
Kosten op eigen terrein paragraaf 9.B
Kosten in openbaar gebied paragraaf 9.A
Kruin van de straat paragraaf 5.G
Kruipruimte
paragraaf 5.K, 5.N.c
Kruipruimte ventilatie paragraaf 5.L
Kruipruimte vochtproblemen paragraaf 5.L
Land van Valk paragraaf 13.A
Langshout figuur blad 1
Leidingen en kabels
paragraaf 5.E, 5.A.e
Leidingwater
paragraaf 5.N.d
Lek als een mandje
paragraaf 5.A.d
Lekke kelder(s) paragraaf 5.M
Lintvoeg paragraaf 4
Maaiveld paragraaf 5.F
Menging klei/zand
paragraaf 5.A.c
Milieuvervuiling
paragraaf 5.L.b
Monitoring systeem paragraaf 8.B
NAP paragraaf 4
Negatieve kleef paragraaf 11.F
Niet beperkt tot aandachtsgebied paragraaf 13.D
Niet originele kelder(s)
paragraaf 5.M.b
Nieuwe kelder van prefab
paragraaf 5.M.d
Niveau grondwater paragraaf 11.D
Niveau maaiveld paragraaf 5.F
Niveau oppervlaktewater paragraaf 5.D
Normbladen riolen
paragraaf 5.B.a
Nutsaansluitingen
paragraaf 5.A.e
Nutsbedrijven paragraaf 5.N
(zie ook publicatie kabels en leidingen BVFP)
Onderbreken aanvoer water paragraaf 8.B
Onderhoud leidingen in kruipruimte paragraf 5.K
Onderhoud riolen paragraaf 5.B
Ontkoppeling hemelwater paragraaf 5.N
Ontwerp infiltratie paragraaf 7
Opbouw grondsoorten
paragraaf 5.A.d en e
Open water paragraaf 5.A
Ophogen straat
paragraaf 5.F.a
Ophogen tuin
paragraaf 5.F.b
Oppervlaktewater paragraaf 5.D
Oppervlaktewaterniveau paragraaf 5.D
37

Oproep
paragraaf 5.D.b
Optrekkend vocht
paragraaf 5.L.c
Originele kelder
paragraaf 5.M.a
Oude gresriolen
paragraaf 5.B.c
Oudheidkundige afdeling
paragraaf 7.E.a
Overbelasting riool
paragraaf 5.A.d
Paalkoppen figuur blad 1
Particulier riool
paragraaf 5.B.b
Peilbesluit paragraaf 5.D
Peilverhoging paragraaf 5.D
Pompputje
paragraaf 5.M.d
Procedure paragraaf 6
Puin
paragraaf 5.A.c
Referentieeis Bouwbesluit paragraaf 3
Regenval paragraaf 5.D, 5.N
Regenwaterputten
paragraaf 5.B.b
Register paragraaf 14
Restlevensduur woningen paragraaf 8.A
Revisietekeningen
paragraaf 5.E.a
Riolen paragraaf 5.B
Rioolcunet
paragraaf 5.A.e
Rioolherstel/vervanging
paragraaf 5.F.a
Rotterdamse fundering figuur blad 1, paragraaf 4
Schelpen in kruipruimte paragraaf 5.K, 5.L
Schimmelaantasting paragraaf 11.A
Schoon grondwater
paragraaf 5.L.a
Schuifhout figuur blad 1, paragraaf 4
Schuttingen
paragraaf 5.I.c
Schuurtjes paragraaf 5.I
Septictanks
paragraaf 5.B.b
Sloten paragraaf 5.A
Staalfundering paragraaf 5.J, 13.C
Staat onderhoud riolen paragraaf 5.B
Stalen damwanden
paragraaf 7.E.c.2
Stankklachten, overlast
paragraaf 5.B.b, 5.L.b
Straat paragraaf 5.F.a, 5.G
Streefpeil paragraaf 3
Streefwaterdekking paragraaf 13
Struiken paragraaf 5.H
Studieboeken paragraaf 3
Tempo paragraaf 13.F
Tot slot paragraaf 13.G
Trottoir paragraaf 5.A.e, 5.G, 5.N
Tuin paragraaf 5.F.n, 5.H, 5.N
Tuinarchitect paragraaf 5.H
Tuincentrum paragraaf 5.H
Tuinslang in kruipruimte
paragraaf 5.N.d
Uitvoering paragraaf 7.E
Uitvoering op eigen terrein
paragraaf 7.E.b
Uitvoering op openbaar gebied paragraaf 7.E.a
Verschillen in bk funderingshout paragraaf 5.A.h, 5.D
Ventilatie kruipruimte paragraaf 5.L
38

Verharding tuinen paragraaf 5.O
Verhogen grondwater paragraaf 5
Verkoop woning paragraaf 11.E
Vervuild grondwater
paragraaf 5.L.b
Vigerend peilbesluit paragraaf 5.D
Vloerhout
zie langshout
Vloerwaterpasmeting paragraaf 4
Vochtproblemen paragraaf 5.L
Voorlichting paragraaf 7.B
Voorlopig Ontwerp (VO) paragraaf 7.A
Voortuin
paragraaf 5.A.e
Vragen paragraaf 11
Vijvers paragraaf 5.A
Wareco-rapporten
paragraaf 5.C.a
Wat is bovenkant funderingshout paragraaf 4
Waterberging paragraaf 5.D
Waterdekking paragraaf 3
Waterdicht maken kelder paragraaf 5.M
Waterdoorlatend paragraaf 5
Watermeters leidingwater
paragraaf 5.N.d
Wateroverlast paragraaf 5.C.b, 5.L
Waterregime
paragraaf 5.B.d, 5.C.b
Waterschap De Vier Polders paragraaf 5.A.h, 5.D
Weekblijvende injectiemiddelen paragraaf 7.E.c.2
Wet Openbaarheid Bestuur (WOB) paragraaf 5.A.h
Weg paragraaf 5.G
Wegbelasting
paragraaf 5.F.a
Wegnemen oorzaken
paragraaf 5.A.f
Weilanden
paragraaf 5.A.d
Welputten
paragraaf 5.B.b
Winterpeil (WP) paragraaf 5.D
Woningen op staal paragraaf 13.C
Zand
paragraaf 5.A.a
"Zandader"
paragraaf 5.A.e
Zandcunet
paragraaf 5.A.d en e
Zandpakket
paragraaf 5.A.d
Zinken goten
paragraaf 5.N.a
Zettingen paragraaf 11.F
Zomerpeil (ZP) paragraaf 5.D
Zorgplicht paragraaf 9, 13
Zuurstof in grondwater
paragraaf 3, 5.N.a
Zwevende kelder
Paragraaf 5.M.a.1 (figuur)
15. Wat missen we nog? Vragen.
A. Een overzicht van de (10?) gebiedjes waarvan de gemeente zegt dat infiltratie
niet nodig is, de bewijsvoering daarvan en de communicatie daarover naar de
BVFP en eigenaren.
B. De Voorlopig Ontwerpen en de bijbehorende kostenramingen van de
gemeente van de 45 - 47 of meer poldertjes.
39

C. Besluitvorming in B&W en gemeenteraad waaronder de benodigde budgetten
D. Gemeentelijk budget voor de uitvoering en begeleiding
E. Gemeentelijk budget voor beheer
F. De subsidieregeling voor eigenaren waar infiltratie wordt aangebracht
Of neemt de gemeente de kosten voor haar rekening?
G. Een subsidieregeling voor het dichten van kelders, ophogen van tuinen en
isoleren (ophogen) van kruipruimten.
H. Afspraken over een subsidie voor begeleiding.
I. Afspraken over de procedure(s), verplichtingen en beheer
J. Communicatie naar eigenaren.
K. Aanpassing van de te laag ingestelde drainages en het benodigd
gemeentelijke budget daarvoor.
L. Rioolherstel en vervanging overzicht locaties, het benodigde budget en de
planning
M. Aanpassing peil oppervlaktewater in enkele sloten.
N. Wat met woningen die mogelijk te weinig grondwater hebben en niet in het
funderingsonderzoek zijn opgenomen?
O. Wordt bij de ontwerpen rekening gehouden met de correcties van het
bovenste funderingshout zoals in deze publicatie omschreven en al een paar
keer in het overleg is gevraagd?
P. Een correct antwoord op de vraag die op basis van de Wet Openbaarheid
Bestuur is gesteld en toegelicht betreffende de Spuiboulevard. Alsmede de
beantwoording van de vraag wanneer het peil van de Spuiboulevard is
verlaagd
Q. Openbaarmaking van het eigen waterbeleid van de gemeente Dordrecht voor
zover dat niet in het boek van Teixeira de Mattos uit 1936 is omschreven en
afwijkend is van de peilbesluiten van het toenmalige en het huidige
waterschap. Dus vanaf 1936.
R. Zijn alle bouwblokken met een mogelijke funderingshandhavingstermijn van
15 jaar of meer nu opgenomen in de plusminus 47 poldertjes?
S. Aanpassingen instellingen drainage. Aub overzicht ingemeten hoogten en
bijstellingen. Zie brief BVFP op basis van de Wet Openbaarheid Bestuur.
T. Nota gemeente Dordrecht ontkoppelen hemelwater en subsidie?
40