projectbeschrijving haalbaarheidsstudie - Platform Fundering

FUNDERINGSPROBLEMATIEK
FRIES VEENWEIDEGEBIED
een verkenning naar aard en omvang
en de mogelijkheden voor een aanpak
Provincie Fryslân
januari 2008

Inhoudsopgave
Samenvatting
blz.
i
1. Inleiding 1
2. Wat is aard en omvang van de funderingsproblematiek? 3
3. Is droogstand van houten funderingen te voorkomen of uit te stellen? 11
4. Wie is/zijn aansprakelijk te stellen? 13
5. Wat zijn bestuurlijke overwegingen voor of tegen een subsidieregeling? 17
6. Welke financiële instrumenten zijn in te zetten? 25
7. Conclusies en aanbevelingen 31
Bijlagen
I. Samenstelling Werkgroep Aanpak Funderingsproblematiek Fries
33
Veenweidegebied
II. Second Opinion landsadvocaat bij concept-versie november 2007 35
III. Uitsluitingsgronden die Wetterskip Fryslân hanteert bij het vaststellen
43
van de schadevergoeding

i
Samenvatting
Aard en omvang van de funderingsproblematiek
In het Friese veenweidegebied is sprake van een voortgaand proces van daling van bodem,
slootpeilen en grondwater. Zonder de peilen steeds aan de opgetreden bodemdaling aan te
passen, zou het gebied op den duur onder water komen te staan. Niet alleen landbouwgrond
daalt, ook erven en tuinen doen dat, maar die worden in de regel steeds weer opgehoogd.
Peilaanpassing is dan niet nodig. Toch daalt daar het grondwater; dat komt door de invloed
van de peilaanpassingen die voor landbouw nodig zijn.
Gevolg hiervan is dat houten funderingen op een gegeven moment droog komen te staan.
Die worden dan aangetast door houtrot en verliezen op den duur hun draagkracht.
Scheuren, scheefstand en andere vormen van gebouwschade zijn het gevolg. Vervanging
van een houten fundering door beton kost voor een normale woning gemiddeld € 35 tot
40.000,- euro. De kosten voor herstel van gebouwschade komen voor een normale woning
al gauw op € 10. tot 15.000,- en lopen verder op als men de fundering niet snel vervangt.
Houten funderingen werden tot halverwege vorige eeuw in het veenweidegebied veel
toegepast. In het Friese veenweidegebied gaat het naar schatting om 3.200 panden. Bij een
klein deel daarvan is inmiddels schade aan fundering en gebouw geconstateerd. Bij de
overige panden is dat binnen nu en de komende decennia te verwachten. Om preciezer aan
te geven waar zich dat wanneer voor gaat doen, is meer informatie nodig over
dalingssnelheden en de invloed van hoogwatersloten. Duidelijk is wel dat de schadegevallen
die nu bekend zijn, nog maar het topje van de ijsberg vormen.
Is droogstand van funderingen te voorkomen?
Droogstand van funderingen is in veel gevallen op langere termijn niet te voorkomen. Uitstel
behoort wel tot de mogelijkheden. Hoogwatersloten en hogere zomerpeilen kunnen daar een
bijdrage aan leveren. Dat geldt ook voor hoogwatersloten met extra hoge peilen en
infiltratiedrains, hoewel deze maatregelen vanwege de hoge kosten en onzekere effecten
niet in alle gevallen het overwegen waard zijn. Vervanging van de houten fundering door
beton is de meest zekere en duurzame maatregel om (toename van) schade aan fundering
en gebouw te voorkomen.
Wie is aansprakelijk?
Uit de huidige jurisprudentie blijkt dat het wetterskip niet aansprakelijk is voor de gevolgen
van peilaanpassingen aan autonome bodemdaling. Autonome bodemdaling wordt dan
geïnterpreteerd als de bodemdaling waarvan voorafgaand aan de bodemdaling sprake was.
Peilaanpassingen zijn inherent aan veenweide, burgers hadden dat kunnen weten, de
gevolgen zijn voor eigen verantwoordelijkheid, zo redeneert het wetterskip.
Het wetterskip is wel aansprakelijk voor de gevolgen van peilverlagingen die verder gaan
dan peilaanpassing aan de autonome bodemdaling. Uitzonderingen zijn gevallen waarin
sprake is van voorzienbaarheid (het pand is gekocht na uitvoering van de
schadeveroorzakende ingreep) of verjaring (het is meer dan 20 jaar geleden dat de
schadeveroorzakende ingreep plaats vond, het is meer dan 5 jaar geleden dat de eerste
schade waarneembaar was).
Het gevolg van een peilverlaging is dat een fundering eerder droog valt dan bij
peilaanpassing het geval zou zijn geweest. Een burger moet eerder in een nieuwe fundering
investeren. De rente die hij daardoor mist, bepaalt de hoogte van de schadevergoeding. In
de praktijk betekent dit meestal dat die vergoeding niet meer dan een paar duizend euro
bedraagt.
Andere instanties (rijk, provincie, gemeenten) zijn niet aansprakelijk te stellen. De schade is
ook niet op de landbouwsector te verhalen.

ii
De principes die wetterskip Fryslân hanteert bij de afhandeling van verzoeken om
schadevergoeding zijn conform de wet en de huidige jurisprudentie.
Gevolgen voor burger, overheid en streek
Dat betekent dat de herstelkosten, geheel of grotendeels, voor eigen verantwoordelijkheid
van de burgers zijn. Het gaat daarbij om forse bedragen die de woonlasten aanzienlijk
verhogen. Niet elke burger kan de kosten opbrengen. Ook doet zich het probleem voor dat
geen (aanvullende) hypotheek verstrekt wordt omdat het pand door de funderingschade te
veel in waarde gedaald is. Blijft herstel uit, dan vervalt het pand. Gebeurt dat op grotere
schaal, dan tast dat niet alleen het woongenot van de individuele bewoners aan maar ook de
leefbaarheid en de ruimtelijke kwaliteit van een wijk of streek. Een ander probleem dat zich
aftekent is dat procedures voor peilaanpassingen aan maaivelddaling steeds moeizamer
verlopen; dat brengt het behoud van een goede drooglegging voor de landbouw in het
geding. Ook is een toenemend aantal schadeclaims te verwachten. De afhandeling daarvan,
in eerste instantie door het wetterskip, in hoger beroep bij de bestuursrechter, kost de
overheden geld terwijl het de burger meestal weinig tot niets oplevert.
Argumenten voor of tegen een subsidieregeling
De overheid hoeft hier niets voor te regelen. Niets of niemand kan dat afdwingen. Er immers
geen sprake van schuld of aansprakelijkheid. Het is geheel aan de overheid zelf om op
vrijwillige basis te kiezen voor dan wel tegen een subsidieregeling voor funderingsherstel.
Belangrijke argumenten tégen een regeling zijn: droogvallen van funderingen is inherent aan
het veenweidegebied, funderingsschade is te voorzien, burgers zijn zelf verantwoordelijk
voor het herstel.
Belangrijke argumenten vóór een subsidieregeling zijn: procedures voor peilaanpassingen
verlopen soepeler, er worden minder schadeclaims ingediend, de leefbaarheid en ruimtelijke
kwaliteit van het veenweidegebied blijfven behouden. Deze argumenten liggen niet in de
sfeer van schuld (daar is juridisch gezien immers geen sprake van) of de belangen van
individuele burgers, maar zijn van algemener belang.
De voordelen van een regeling komen overigens pas goed uit de verf als de burgers een
substantiële tegemoetkoming in de herstelkosten geboden wordt en wanneer veel burgers er
gebruik van (kunnen) maken.
Een gezamenlijke aanpak gewenst
Provincie en gemeenten hebben verantwoordelijkheden voor behoud van de leefbaarheid en
ruimtelijke kwaliteit van het veenweidegebied. Een gezamenlijk belang is ook het behoud van
de mogelijkheid van een goede drooglegging voor de landbouw. Het wetterskip heeft belang
bij soepele procedures en weinig schadeclaims. Daarom is een gezamenlijke regeling van
provincie, gemeenten en wetterskip het meest voor de hand liggend.
Kan een subsidieregeling schadeclaims uitsluiten?
In een subsidieregeling is een bepaling op te nemen dat men alleen voor de regeling in
aanmerking komt als men geen beroep gaat doen op een (aanvullende) schadevergoeding
bij de betrokken (overheids)organen. Dat beidt geen harde garantie dat men van procederen
af zal zien; het zal wel een ontmoedigende werking hebben. De beste garantie voor minder
claims is een ruimhartige regeling.

iii
Risico van precedentwerking is beperkt
Het risico dat een subsidieregeling voor funderingsherstel een precedentwerking zal hebben
naar schade veroorzaakt door andere water- en natuurregelgeving, is beperkt. Voor recente
regelgeving geldt dat eventuele schade goed afgedekt is. Dat geldt bijvoorbeeld voor
waterberging en Natura 200 gebieden. Schade door grondwateroverlast of zetting van klei is
niet goed geregeld. Burgers die daar mee te maken hebben, zouden ook om een regeling
kunnen vragen. Er zijn echter goede argumenten aan te voeren om dat dan af te wijzen: bij
wateroverlast kan de burger het probleem vaak eenvoudig zelf oplossen; waterschap en
gemeente bieden vaak de helpende hand; voor schade door zetting van kleigrond geldt dat
er geen sprake is van voortgaande daling.
Financiële instrumenten en kosten
Een aantal gemeenten in het westen van het land heeft al een subsidieregeling voor
funderingsherstel. Dordrecht is het bekendste voorbeeld. De regeling van Dordrecht biedt
een subsidiebedrag, een goedkope lening en een vangnetregeling voor mensen die niet
meteen met het betalen van rente en aflossing kunnen beginnen. Deze drie opties zijn,
afzonderlijk of in combinatie, wel het meest voor de hand liggend.
Een regeling als in Dordrecht, lopen de kosten, als daar voor de helft van de ca. 3.000
kwetsbare funderingen in Fryslân een beroep op wordt gedaan, op tot € 30 miljoen. Een
regeling die zich beperkt tot een subsidiebedrag voor een derde van de kwetsbare panden
zou € 11.0 miljoen kosten.

1
1. Inleiding
De funderingsproblematiek
Bij tientallen panden in de Echtener- en Groote Veenpolder is de houten fundering door
houtrot aangetast. Scheuren, scheefstand van kozijnen, deuren die niet meer open willen,
muren die verzakken en andere vormen van schade aan de gebouwen zijn hiervan het
gevolg. Met het herstel van deze funderings- en gebouwschade zijn tienduizenden euro’s per
pand gemoeid. Sommige eigenaren stellen het herstel uit omdat men dat niet kan bekostigen
of omdat men vanwege de waardedaling van het pand niet voor een extra hypotheek in
aanmerking komt. Blijft herstel uit, dan vervalt het pand. Gebeurt dat op grotere schaal, dan
tast dat niet alleen het woongenot van de individuele bewoners aan maar ook de
leefbaarheid en de ruimtelijke kwaliteit van een wijk of streek.
Steeds meer burgers wijzen op een aantoonbare oorzaak van de droogstand van de houten
funderingen, namelijk de peilaanpassingen (voor compensatie aan de opgetreden
maaivelddaling) en peilverlagingen (verlagingen die verder gaan dan peilaanpassingen) die
door de jaren heen in het veenweidegebied uitgevoerd zijn. Zij stellen Wetterskip Fryslân, die
met zijn voorlopers voor het peilbeheer verantwoordelijk is, aansprakelijk voor de schade. Uit
de afhandeling van de schadeclaims, door het wetterskip zelf en door de rechtbank, blijkt dat
de aansprakelijkheid van het wetterskip maar beperkt is. Het merendeel van de kosten voor
herstel van funderings- en gebouwschade is voor eigen rekening van de burgers.
Dit speelt niet alleen in de Echtener- en Groote Veenpolder, er zijn ook schadegevallen
daarbuiten bekend. De verwachting is dat de funderingsproblematiek zich de komende
decennia in toenemende mate en verspreid over het hele veenweidegebied voor gaat doen.
Aanleiding voor deze verkenning
In oktober 2006, bij de behandeling van de heroverweging van het peilbeleid voor het
veenweidegebied, legde het college van gedeputeerde staten de funderingsproblematiek
aan provinciale staten voor. Het college deed daarbij het voorstel dat de provincie, samen
met het wetterskip en de betrokken gemeenten, zou gaan onderzoeken wat de
mogelijkheden zijn om huizenbezitters te stimuleren de houten palen door betonnen
funderingen te vervangen. Een verkenning naar de haalbaarheid van een gezamenlijk
schadepreventiefonds van provincie, wetterskip en gemeenten zou daar onderdeel van
moeten zijn.
Provinciale Staten gingen unaniem met dit voorstel akkoord. De statenfractie van de VVD
drong via een amendement aan op onderzoek “werby ek de presidintwurking oangeande oar
natuer- en wetterbelied oan de oarder komt. Tagelyk komt er in oersjoch fan de kosten dy’t
ien en oar opsmyt, en wa’t de skea bettelet op grûn fan oansprakelijkheid.” Dit amendement
is door de verantwoordelijke gedeputeerde aanvaard en in het onderzoek meegenomen.
Doelstelling van de verkenning
De Belangenvereniging Funderingsproblematiek Lemsterland (BVFP Lemsterland) wees
erop dat het geen kwestie is dat burgers gestímuleerd moeten worden om hun funderingen
te vervangen maar dat het er om gaat dat zij daarbij gehólpen worden. “Stimuleren vinden
we hier wat zwak omdat het uitgelegd zou kunnen worden als dat woningeigenaren niet
bereid zouden zijn de fundering te herstellen. De werkelijkheid is dat ze financieel niet in
staat zijn de aangerichte schade te laten herstellen”, zo merkte de vereniging op.
Ook drong de vereniging er op aan de studie niet tot herstel van de fundering te beperken,
maar met herstel van vervolgschade aan gebouwen uit te breiden. Een burger moet immers
voor beide zaken een hypotheek afsluiten en een eventuele regeling zou dan ook op beide
aspecten betrekking moeten hebben.

2
Er was wel begrip voor deze opstelling van de vereniging en om die reden is de doelstelling
van de verkenning verbreed tot:
Het verkennen van de mogelijkheden om als gezamenlijke overheden -provincie,
wetterskip en gemeenten- bij te dragen aan vervanging van houten funderingen en
herstel van gebouwschade.
Tevens is bekeken of funderingsschade te voorkomen of langdurig uit te stellen is.
Aard en status van deze notitie
Deze notitie geeft de resultaten van de verkenning weer. Verkenning en notitie komen voor
rekening van de ambtelijke dienst van de provincie. Die raadpleegde daarbij medewerkers
van wetterskip Fryslân en een aantal gemeenten als ook een vertegenwoordiger van de
BVFL (zie Bijlage I voor de samenstelling van de klankbordgroep die de verkenning
begeleidde). Bovendien werd een concept-versie van de notitie voor een second opinion aan
de landsadvocaat voorgelegd (zie Bijlage II). In het algemeen kon de landsadvocaat zich in
de inhoud van die concept-notitie vinden. Op onderdelen had hij nog wat opmerkingen; die
zijn in deze definitieve versie van de notitie verwerkt.
Het stuk dat voorligt draagt informatie aan voor een eerste discussie en besluitvorming van
provincie, wetterskip en gemeenten over de wenselijkheid en haalbaarheid om burgers die
met de funderingsproblematiek te maken hebben, of daarmee in de toekomst te maken
krijgen, financieel tegemoet te komen. Over die wenselijkheid en haalbaarheid doet dit stuk
geen uitspraken. Ook wordt geen advies gegeven om wel of geen subsidieregeling in te
voeren. De ambtenaren van de verschillende organisaties zullen hun besturen daarover,
mede op basis van de informatie die deze notitie aandraagt, afzonderlijk gaan adviseren.
Omdat het om een informatiebron voor een eerste gedachtewisseling gaat, zijn niet alle
aspecten tot op de bodem uitgezocht. Wel is getracht zoveel informatie te geven, dat
besturen in staat zijn een go of no-go besluit te nemen. In geval van een go-besluit –
bijvoorbeeld: “we wijzen een bijdrage niet zonder meer van de hand” of: “we voelen hier wel
wat voor” kunnen bepaalde aspecten alsnog verder uitgezocht en uitgewerkt worden.
Leeswijzer
In de volgende hoofdstukken wordt op de volgende vragen ingegaan:
Hoofdstuk 2: Wat is aard en omvang van de funderingsproblematiek in het Friese
veenweidegebied?
Hoofdstuk 3: Is droogstand van houten funderingen te voorkomen of uit te stellen?
Hoofdstuk 4: Wie is/zijn aansprakelijk te stellen?
Hoofdstuk 5: Wat zijn bestuurlijke overwegingen voor en tegen een subsidieregeling?
Hoe zijn (schijnbaar) vergelijkbare gevallen, in Fryslân of elders, afgedaan?
Welke risico’s brengt een eventuele subsidieregeling met zich mee?
Hoofdstuk 6: Welke financiële instrumenten zijn in te zetten, welke haken en ogen zitten
daar aan vast?
Welke voorwaarden kan de overheid aan een subsidieregeling stellen?
Welke kosten zou een subsidieregeling met zich mee brengen?
Het rapport sluit af met conclusies en aanbevelingen (hoofdstuk 7); die aanbevelingen gaan
over andere zaken dan het wel of niet invoeren van een subsidieregeling.

3
2. Wat is aard en omvang van de funderingsproblematiek?
Op basis van bestaande gegevens is een inschatting gemaakt van het aantal panden waarbij
funderingsschade te verwachten is, waar die panden voorkomen en wanneer de schade zich
voor zal doen? 1 .
Aard van de funderingsproblematiek
Tot het midden van de vorige eeuw werden veel panden in het veenweidegebied op houten
palen gefundeerd. Het veen leverde te weinig draagkracht, die moest komen van het zand
onder het veen tot waarin de houten funderingspalen geheid werden. Conform de toenmalige
bouwvoorschriften werd de bovenkant van de houten fundering vaak een halve meter onder
de laagst voorkomende grondwaterstand aangelegd. Dat was bedoeld om het hout nat te
houden.
Aangezien in het veenweidegebied sprake is van een voortgaande daling van bodem,
slootpeilen én grondwater (zie Intermezzo 1) komen de funderingen na verloop van tijd vaak
toch droog te staan. Bij een gemiddelde dalingssnelheid van 0.5 cm per jaar, gebeurt dat na
100 jaar. Zodra een houten fundering droog valt, tijdelijk of permanent, treedt zuurstof toe en
begint houtrot op te treden in het drooggevallen gedeelte. Dat vreet het hout van buiten naar
binnen als het ware weg. Na verloop van tijd verliest de fundering dan zijn draagkracht, met
alle gevolgen voor het gebouw van dien. Een vuistregel is dat zo’n 20 jaar na de eerste
droogstand van de houten fundering schade aan het gebouw zichtbaar wordt. Dat betekent
dat zo’n 120 jaar na de bouw gebouwschade optreedt.
Aantasting door houtrot is in Fryslân de belangrijkste oorzaak van aantasting van houten
funderingen. Daarnaast kunnen negatieve kleef en aantasting door bacteriën de draagkracht
van houten funderingen verminderen. Bij negatieve kleef zakken de palen met de bodem
verder de grond in. Aantasting door bacteriën kan optreden onder anaërobe
omstandigheden, dus bij palen die permanent onder water staan.
Behalve op houten palen werd vroeger ook op staal gefundeerd. Daarbij is sprake van muren
op een breed uitlopende gemetselde funderingsvoet. Fundering op staal werd vaak
toegepast bij ondiepe veengronden; de funderingsvoet werd dan op de zandondergrond
aangelegd. Dergelijke funderingen zijn weinig kwetsbaar voor daling van bodem en
grondwaterstanden. Omdat het goedkoper was dan houten palen, werd ook bij dikkere
veenpakketten wel op staal gefundeerd. Fundering en gebouw zakken dan mee met de
inklinkende veenbodem. Als de bodem gelijkmatig zakt, is de kans op gebouwschade
beperkt. Bij ongelijkmatigheden in de bodem, of ongelijke belasting van de fundering, is de
kans op ongelijke zakking, en schade aan het pand, groter. De schadegevallen die in
Fryslân bekend zijn, hebben voornamelijk betrekking op panden gefundeerd op hout.
Vanaf circa 1920 werd beton in de funderingen toegepast. Eerst beperkte zich dat vaak tot
de opzetters die op de houten palen kwamen. Vanaf ongeveer 1950 werden die opzetters zo
diep aangelegd, dat droogstand van de houten palen niet waarschijnlijk is. Vanaf 1960-1970
zijn ook de palen van beton. Dat betekent dat alleen bij panden die grofweg vóór 1950
gebouwd zijn, funderingsschade te verwachten is.
1 Voor de beantwoording van vragen over aard en omvang van de funderingsproblematiek is gebruik
gemaakt van de afstudeeropdracht die de heer H. Schouwenaars in het kader van zijn studie aan de
NHL uitvoerde (Aard en omvang van de funderingsproblematiek in de Friese veenweidegebieden,
2007, te downloaden vanaf: www.fryslanleeftmetwater.nl/waterprojecten/funderingsproblematiek.)
Naderhand is een aantal uitgangspunten die Schouwenaars hanteerde verder uitgewerkt of
aangepast.

4
INTERMEZZO 1:
Het peilbeheer van het veenweidegebied door de jaren heen
Om in een veengebied te kunnen wonen en werken, moet het veen drooggelegd worden. Het
grondwater moet minstens een aantal decimeters onder maaiveld blijven, wil de bodem begaanbaar
zijn voor mensen, dieren en machines. Daarvoor is een drooglegging (slootpeil ten opzichte van
maaiveld) nodig van minstens 50-60 cm. Naarmate het grondgebruik intensiever is, is een grotere
drooglegging gewenst.
Gevolg van de drooglegging is dat het veen klinkt (door de afgenomen waterspanning), krimpt
(indroging als een spons) en oxideert (door toetreding van zuurstof). Klink en krimp treden direct na
een peilverlaging op, oxidatie is een proces dat altijd doorgaat. Door al deze processen daalt de
bodem. Om de grondwaterstand voldoende laag te houden, moet het slootpeil aan de opgetreden
bodemdaling worden aangepast. Daardoor dalen grondwater en vervolgens de bodem weer verder.
De inschatting is dat die daling tot het midden van de vorige eeuw enkele mm per jaar bedroeg.
Na de oorlog zette een periode van vernieuwingen in landbouw en waterbeheersing in. De afwatering
van de polders verbeterde door de inzet van sterkere gemalen, later werden die telemetrisch bestuurd.
Ook een strakkere peilbeheersing van de Friese Boezem door de bouw van het Hooglandgemaal in
Stavoren en de sluizen bij Lauwersoog droeg aan een betere afwatering van de polders bij. Een
andere ontwikkeling was dat de slootpeilen werden verlaagd. In grote delen van het Friese
veenweidegebied zit die tegenwoordig op circa 1.0 m. Dat is landbouwkundig gezien een optimum.
Door de lagere slootpeilen kunnen percelen beter afwateren. Dat werd ook bevorderd door de aanleg
van drainage. Door deze veranderingen nam de bodemdaling toe tot 1.0 cm per jaar en meer op dit
moment.
Tegen het einde van de jaren tachtig van de vorige eeuw groeide het inzicht in en de onderkenning
van de nadelen van de voortgaande daling van bodem-slootpeilen-grondwater: natuur verdroogt,
houten funderingen komen droog te staan, waterbeheerskosten zijn hoog.
Met de vaststelling van het eerste waterhuishoudingsplan van de provincie Fryslân in 1990 werd
daarom op een voorzichtiger peilbeleid ingezet. Peilbesluiten werden verplicht en die moesten
vergezeld gaan van een afweging van belangen. Dat zette een rem op de diepte van peilen. De
verdrogingsbestrijding deed zijn intrede. De sloten langs wegen en bebouwing werden niet langer in
peil verlaagd.
Met het tweede waterhuishoudingsplan, dat provinciale staten in 2000 vaststelden, werd de
drooglegging voor landbouw op veen tot een maximum van 90 cm beperkt. En er werd gestart met
praktijkproeven met hoger zomerpeil. Mede op basis daarvan zal de provincie het peilbeleid voor het
veenweidegebied komende jaren opnieuw heroverwegen. Hogere zomerpeilen kunnen het proces van
bodemdaling-peilaanpassing vertragen; stoppen van dat proces lukt alleen als het veen permanent
onder water wordt gezet.
Overigens dalen niet alleen landbouwgronden, maar bijvoorbeeld ook erven van particuliere
woningen. Die worden vaak weer opgehoogd.
Peilbeheer elders
De genoemde vernieuwingen in landbouw en waterbeheer werden overigens niet alleen in het Friese
veenweidegebied doorgevoerd maar ook in andere delen van de provincie en de rest van het land.
Daardoor zijn in de tweede helft van de vorige eeuw in grote delen van het land de grondwaterstanden
met zo’n 30 tot 40 cm gedaald. Op de klei- en zandgronden lijkt nu wel een stabiele situatie bereikt te
zijn; op de veengronden zal die daling, als we daar willen blijven wonen en werken, doorgaan tot het
veen op is.
In de veenweidegebied van West Nederland is men altijd terughoudender geweest met
peilverlagingen. Een drooglegging van 50 tot 60 cm is daar nog steeds gebruikelijk. Om de
bodemdaling te vertragen willen de overheden naar 30-40 cm drooglegging toe. Dat vraagt dan wel
om aanvullende maatregelen om de landbouw in de benen te houden. Daarom voert men momenteel
proeven uit met peilen van 30-40 cm beneden maaiveld in combinatie met drains onder water.
Hoogwatersloten zijn geen algemeen goed in het westen van het land. Vanwege de relatief hoge
polderpeilen voegen ze weinig toe; wel leiden ze tot versnippering van peilvakken; reden men er tot nu
toe geen voorstander van was. Daar lijkt nu een kentering in te komen.

5
Wat kost herstel van funderings- en gebouwschade?
Uit de schadeclaims die wetterskip Fryslân ontvangt blijkt dat vervanging van een houten
fundering door betonnen palen voor een normale woning gemiddeld zo’n € 37.500,- kost.
Met het herstel van de gevolgschade aan het gebouw is voor een normale woning gemiddeld
zo’n € 12.500,- gemoeid. Daarmee komen de totale herstelkosten uit op € 50.000,-. De
spreiding is herstelkosten is groot: soms blijven die tot de helft van het gemiddelde bedrag
beperkt, in andere gevallen bedragen die meer dan het dubbele; voor een boerderij kunnen
de herstelkosten tot enkele tonnen oplopen. .
Aangezien de kosten voor funderingsherstel veel hoger zijn dan die voor herstel van
gebouwschade, zullen de meeste burgers de fundering niet preventief gaan vervangen maar
daarmee wachten tot gebouwschade zichtbaar is. Hoe langer men dan nog wacht met
funderingsherstel, hoe hoger gebouwschade en herstelkosten zullen oplopen.
Om hoeveel panden gaat het en waar komen die voor?
Kaart 1 geeft de verspreiding van het Friese veenweidegebied over de gemeenten weer. De
kaart is gebaseerd op de bodemkaart 1:50.000 van de Stiboka (de voormalige Stichting
Bodemkartering).
Kaart 1. Ligging Fries veenweidegebied en gemeentegrenzen

6
Tabel 1. Verdeling panden op veen over gemeenten en bouwperiodes
1. Gemeente 2. Totaal
aantal
panden*
3. Aantal
panden
op veen
gebouwd
vóór 1950
4. Aandeel
panden op
veen
gebouwd
vóór 1950
5. Verdeling panden op veen over bouwperiodes
voor
1890
1891-
1900
1901-
1910
1911-
1920
1921-
1930
1931-
1940
1941-
1950
Wymbritseradiel
6.288
946
15 % 160 389 85 78 106 56 72
Weststellingwerf
10.783
891
8,3 % 85 93 44 55 183 318 113
Opsterland
11.770
648
5,5 % 9 52 90 135 175 113 74
Skartsterlan
11.037
460
4,2 % 54 98 48 65 63 83 49
Lemsterland
5.763
397
6,9 % 34 62 58 96 70 31 46
Heerenveen
18.988
203
1,1 % 0 38 32 47 50 25 11
Tytsjerksteradiel
12.898
165
1,3 % 10 38 7 7 76 21 6
Boarnsterhim
8.017
142
1,8 % 16 67 3 5 12 10 29
Smallingerland
23.303
106
0,5 % 7 11 9 20 33 17 9
Gaasterland/
Sleat
4.313
83
1,9 % 14 25 8 20 7 5 4
Totaal 113.160 4.041 3,6 % 389 873 384 528 775 679 413
*: Deze gegevens zijn afkomstig van de internetsite www.fryslan.nl onder het kopje volkhuisvesting,
de cijfers in zijn opgemaakt vóór 01-01-06.
Tabel 2. Onderverdeling panden op veen gebouwd vóór 1950
2.
totaal
3.
met
fundering
op staal
4.
met
fundering
op hout
5.
fundering
al
vervangen
6.
fundering
nog niet
vervangen
Wymbritseradiel 946 133 813 26 787
Weststellingwerf 891 209 682 21 661
Opsterland 648 66 582 18 564
Skarsterlân 460 129 331 10 321
Lemsterland 397 40 357 11 346
Heerenveen 203 110 93 3 90
Tytsjerksteradiel 165 64 101 3 98
Boarnsterhim 142 40 102 3 99
Smallingerland 106 16 90 3 87
Gaasterland/ Sleat 83 18 65 2 63
Totaal 4.041 825 3.216 100 3.116
(100%) (20%) (80%) (3%) (77%)

7
Voor het gebied waarvoor de Stiboka aangeeft dat sprake is van veengrond 2 is uit de WOZgegevens
van de gemeenten bepaald hoeveel panden er voorkomen die vóór 1950 gebouwd
zijn. Dat blijken er iets meer dan 4.000 te zijn. Tabel 1 geeft de verdeling over de gemeenten
en de bouwperiodes weer.
Uitgaande van de huidige diktes van de veenpakketten is geschat hoeveel van die oudere
panden op staal en hoeveel op hout gefundeerd zijn (zie tabel 2) 3 . Panden op staal zijn
verder buiten beschouwing gebleven. Vaak zijn die tot op de ondiepe zandondergrond
gefundeerd, dan is geen schade door bodemdaling te verwachten.
Vermoedelijk is van zo’n 100 panden de houten fundering inmiddels al vervangen. Die 100
panden zijn over de gemeenten verdeeld in verhouding tot het aantal panden die vóór 1890,
dus 120 jaar of langer geleden, gebouwd zijn.
Dan blijven er circa 3.100 panden over waar nu of in de toekomst funderingsschade te
verwachten is.
Tabel 2 geeft aan hoe die panden over de gemeentes verdeeld zijn:
De meeste schadegevallen zijn te verwachten in de gemeenten Wymbritseradiel,
Weststellingwerf en Opsterland, gevolgd door Lemsterland en Skasterlân. In deze
gemeenten staat ruim 80% van de panden met een houten fundering.
De problematiek moet ook spelen in de gemeenten Heerenveen, Tytstjerksteradiel,
Boarnsterhim, Smallingerland en Gaasterlân/Sleat. Daar staat 20% van de kwetsbare
panden.
Wanneer is funderingsschade te verwachten?
Om in te schatten wanneer funderings- en gebouwschade te verwachten was/is, is in eerste
instantie uitgegaan van een bodemdaling van 0.5 cm gemiddeld per jaar over de hele
periode van voor 1900 tot nu. Dan duurt het, bij houten funderingen waarvan de bovenkant
50 cm beneden de laagste grondwaterstand is aangelegd, 100 jaar voor de fundering
droogvalt (zie tabel 3). Nog eens 20 jaar later is gebouwschade te verwachten.
Het is realistischer de dalingssnelheid door de tijd heen te variëren. Daarvoor zijn 2 varianten
bekeken:
variant 1 variant 2 4
daling tot 1960 0.3 cm/jaar 0.4 cm/jaar
daling van 1960 tot 1980 0.6 cm/jaar 0.7 cm/jaar
daling van 1980 tot 2010 1.0 cm/jaar 1.1 cm/jaar
gemiddeld over 1900-2000 0.5 cm/jaar 0.6 cm/jaar
2 Het huidige veenweidegebied is kleiner dan kaart 1 aangeeft. Vooral op de oostelijke overgang van
veen naar zand is sinds de samenstelling van de bodemkaart rond 1970 het veenpakket zo dun
geworden, of helemaal verdwenen, dat daar nu niet langer van veen- maar van zandgrond sprake is.
Vóor de samenstelling van de bodemkaart was het veenweidegebied juist groter. Met de verdwenen
veengronden is in deze verkenning geen rekening gehouden. Ook klei-op-veen, dat is veen met een
kleidek van meer dan 40 cm dik, volgens de definitie een kleigrond, is buiten beschouwing gelaten.
Verder zijn oudere panden in de stads- en dorpskernen niet meegerekend. Het aantal kwtsbare
panden wordt hierdoor onderschat. Schouwenaars licht in zijn rapport toe dat het waarschijnlijk maar
om een beperkte onderschatting gaat.
3 Voor veengronden dunner dan 80 cm is aangehouden dat 45 % van de panden op hout, 55 % op
staal gefundeerd is. Voor de dikkere veenpakketten is dat 90 % op hout, 10 % op staal . Deze
verhoudingen zijn afgeleid uit studies die eerder voor een aantal plaatsen in Fryslân werden
uitgevoerd.
4 Aan deze cijfers kunnen geen rechten worden ontleend.

8
Tabel 3. Overzicht momenten waarop funderingen droogvallen
bouwjaar

9
De toename van de dalingssnelheid vanaf 1960 is toe te schrijven aan verbetering van de
afwatering, de toename vanaf 1980 aan lagere slootpeilen en drainage.
De dalingssnelheden gelden voor landbouwgrond. Zeker vanaf 1980 was het gebruikelijk dat
sloten langs bebouwing bij peilverlagingen in de streek het oude peil hielden. Door deze
hoogwatersloten zal het grondwater rond bebouwing de afgelopen 30 jaar minder gedaald
zijn dan op landbouwgrond. In een aantal subvarianten is aangehouden dat dit verschil 15
cm is; dit is grofweg de helft van de daling op landbouwgrond.
Tabel 3 laat zien dat deze benaderingen het volgende over de omvang van de
funderingsproblematiek uitwijzen:
• Variatie in dalingssnelheden van bodem-slootpeilen-grondwaterstanden en in invloed van
hoogwatersloten geeft ook variatie in hoe lang het duurt dat een fundering droogvalt.
droog valt.
• Bij de varianten waarbij de dalingssnelheid door de jaren heen toeneemt, loopt de
variatie in de momenten van droogstand op tot zo’n 25 jaar (10 jaar voor variatie in
dalingssnelheid, 15 jaar voor variatie in de invloed van hoogwatersloten).
• Zonder beter te weten wat de dalingssnelheid van bodem-slootpeilen-grondwater in de
polders en de invloed van hoogwatersloten rond bebouwing was en is, is geen goede
inschatting te maken van het tijdstip waarop funderingen droogvallen.
• Wel maken de cijfers duidelijk dat zonder invloed van hoogwatersloten praktisch alle
houten funderingen inmiddels deels droog zouden moeten staan of zou dat, gerekend
vanaf 2010, binnen 5 jaar gaan gebeuren (oranje kleur in de tabel)). Bij panden van voor
1890 zou de fundering al (bijna) 20 jaar droog staan en zou ook al gebouwschade
zichtbaar moeten zijn.
• Waar hoogwatersloten er toe geleid hebben dat het grondwater rond bebouwing 15 cm
minder gedaald is dan in de landbouwpolders, zou een groot deel van de funderingen
nog onder water moeten staan (groene kleur in de tabel). Alleen bij een grote
dalingssnelheid zouden de funderingen die voor 1910 aangelegd zijn, kortgeleden
drooggevallen moeten zijn. Gebouwschade is daar dan nog niet aan de orde.
• Hieruit is af te leiden dat de schadegevallen die nu bekend zijn, nog maar het topje van
de ijsberg vormen. De grote bulk aan schadegevallen -zo’n 3.000 - is tussen nu en de
komende decennia te verwachten.

10
Foto, 1, 2 en 3
Voorbeelden van funderingsschade in Heeg.
De houten fundering onder de voorgevels is in 2005,
met subsidie van de gemeente Wymbritseradiel, vervangen
(Bron: S. Jagersma, gemeente Wymbritseradiel)

11
3. Is droogstand van houten funderingen te voorkomen of uit te stellen?
Uit het voorgaande blijkt, dat de schadegevallen die nu bekend zijn, slechts het topje van de
ijsberg vormen. Bij voortzetting van de huidige dalingssnelheid van bodem-slootpeilengrondwater
van circa 1 cm per jaar is de komende decennia bij nog eens een paar duizend
oudere panden funderingsschade te verwachten, en als niet tijdig ingegrepen wordt, ook
schade aan de gebouwen. Dat roept de vraag op of dat te voorkomen is door de funderingen
nat te houden, door de huidige grondwaterstanden te handhaven of te verhogen.
In het algemeen geldt dat dat moeilijk is. Dat blijkt wel uit de huidige praktijk. Het wordt in de
toekomst nog moeilijker omdat door peilaanpassingen, die in de omgeving nodig blijven,
steeds meer grondwater uit bebouwd gebied naar de landbouwpolders weg zijgt. Waar het
veenpakket nu al dun is, en het einde van de bodemdaling in zicht is, zal het grondwater niet
(veel) verder meer dalen. Elders, waar de bodemdaling nog enkele decennia tot enkele
eeuwen door gaat, zal uitstel van het moment waarop de fundering droogvalt in veel gevallen
het enige zijn dat haalbaar is.
Naast gewone hoogwatersloten vallen daarvoor hoogwatersloten met extra hoge peilen en
infiltratiedrains te overwegen. Waarschijnlijk bieden hogere zomerpeilen in het
landbouwgebied het meeste perspectief.
Hoogwatersloten
Praktisch langs alle wegen en langs minstens 75 % van de oudere panden in het
veenweidegebied worden hogere peilen gehanteerd; vaak zijn dat de oude peilen die niet
met de polderpeilen verlaagd zijn. Direct naast een hoogwatersloot zakt het grondwater
minder diep uit. Met de afstand tot die sloot neemt de invloed op het grondwater af. De
invloed van hoogwatersloten wordt ook beperkt door de hoge infiltratieweerstand van de
slootbodems en door de geringe overhoogte van de slootpeilen ten opzichte van de hoogte
van de houten funderingen. Door steeds lagere polderpeilen en een toenemende wegzijging
naar de polders neemt de effectiviteit van hoogwatersloten ook met de jaren af. Nog hogere
peilen zijn niet altijd mogelijk omdat langs de hoogwatersloten ook landbouwpercelen liggen.
Op sommige plaatsen is het nu al zo dat alleen een iets hogere ligging van de slootkanten
voorkomt dat land onder water stroomt.
Hoogwatersloten met extra hoog peil, infiltratiedrains
Nog meer maatwerk kan dan uitkomst bieden.
Langs een cluster of lint van woningen kun je denken aan een hoogwatersloot met rondom
een kade waar water in wordt gepompt en waarin een extra hoog peil wordt ingesteld.
Bredere bufferzones of hele landbouwpolders met hoge peilen zullen meer effect hebben,
maar zijn ook vele malen duurder.
Waar dergelijke hoogwatersloten niet effectief genoeg zijn, of bij verspreid liggende panden,
kun je denken aan infiltratiedrains. Het wetterskip onderzoekt momenteel de effectiviteit
daarvan; in 2008 wordt dat onderzoek afgerond. Wat zich inmiddels al aftekent is dat ook
infiltratiedrains niet altijd effectief genoeg zijn. Er wordt ook wel opgemerkt dat drains
zuurstofrijk water aanvoeren waardoor ze houtrot juist bevorderen.
Aan beide typen maatregelen zijn hoge kosten verbonden. Inclusief de beheerskosten
kunnen die over 25 jaar oplopen tot € 20.000-30.000,- per pand 5 . Dat zijn hoge bedragen
afgezet tegen de kosten van een nieuwe fundering (gemiddeld € 37.500,-) terwijl de effecten
5 Deze bedragen zijn afgeleid uit gegevens van wetterskip Fryslân. Ze liggen in dezelfde ordegrootte als de
bedragen waar onderzoeksbureau Oranjewoud eerder, in opdracht van voormalig waterschap Boarnferd, op uit
kwam.

12
vooraf onzeker zijn. De uitwerking is vaak niet goed vooraf te voorspellen, dat geeft lange
tijd onzekerheid, achteraf kan een investering een desinvestering blijken te zijn.
Per geval kan een afweging in kosten en baten worden gemaakt. In individuele gevallen,
met hoge herstelkosten en een positieve verwachting over de effectiviteit, kan een
hoogwatersloot met extra hoog peil of infiltratiedrain een goede maatregel zijn. In veel
gevallen zal dat echter discutabel zijn. Dan is vervanging van de houten fundering toch de
meest duurzame oplossing.
Hogere zomerpeilen
Bij een geleidelijke invoering van hogere zomerpeilen worden de zomerpeilen pas weer aan
de opgetreden bodemdaling aangepast als de drooglegging ’s zomers tot 60-70 cm
afgenomen is. Dat betekent in veel gebieden een uitstel van aanpassing van zomerpeilen
met één tot enkele decennia. Gedurende die tijd blijft ook het grondwater rond de bebouwing
op het huidige niveau. In de zomer althans, maar dat is voor houtrot de meest kritische
periode. Om de drooglegging van 60-70 cm te handhaven, zijn na verloop van tijd wel weer
peilaanpassingen nodig, maar minder vaak dan bij een drooglegging van 90 cm het geval is.
Hogere zomerpeilen bieden voor funderingen dus zowel op de korte als de langere termijn
voordelen. Het korte termijn voordeel is nog groter bij een snelle invoering van hogere
zomerpeilen. Daarbij worden de huidige peilen actief opgezet tot een drooglegging van 60-70
cm. Als dat over grote oppervlakten gebeurt, zou dat rond bebouwing zelfs tot enige stijging
van het grondwater kunnen leiden.
Momenteel wordt met praktijkproeven onderzocht wat landbouwkundig gezien de
mogelijkheden zijn om met hogere zomerpeilen te werken. De discussie daarover zal
waarschijnlijk niet eerder dan in 2009 plaatsvinden.
Hoe ver gaat de zorgplicht van het wetterskip?
Een interessante vraag in dit verband is ook hoever de zorgplicht van het wetterskip gaat om
voor bebouwing juiste condities te scheppen: wat is nog een gewone waterschapstaak,
waartoe is het wetterskip niet te verplichten? Daarvoor moet eerst de vraag beantwoord
worden hoever de aansprakelijkheid van het wetterskip gaat. Dat gebeurt in het volgende
hoofdstuk. Daar komt ook de vraag over de zorgplicht opnieuw aan de orde.
Onderzoek naar innovatieve technieken?
Er wordt wel geopperd te onderzoeken of met innovatieve technieken funderingsschade te
voorkomen is. Dan wordt zowel gedoeld op technieken om grondwaterstanddalingen te
voorkomen als op technieken om ook bij droogstand houtrot te voorkomen. Wat het eerste
betreft is wetterskip Fryslân met het onderzoek naar infiltratiedrains daar al mee aan de slag.
Wellicht is het zinvol meer van dat soort onderzoek te doen. Er is ook twijfel om redenen die
hierboven ook al gemeld zijn: maatregelen blijken vaak toch duur in verhouding tot
herstelkosten van funderings- en gebouwschade terwijl de effectiviteit vooraf moeilijk te
voorspellen is.

13
4. Wie is/zijn aansprakelijk te stellen?
Het waterschap is niet aansprakelijk voor gevolgen van peilaanpassingen aan
autonome bodemdaling
De kosten die de burger voor herstel van funderings- en gebouwschade moet maken, blijken
moeilijk te verhalen. De jurisprudentie over schadegevallen in Fryslân en elders in het land
wijst tot nu toe uit dat het wetterskip niet aansprakelijk is voor schade die voorvloeit uit
peilaanpassingen aan zogenaamde autonome bodemdaling. Droogvallen van funderingen
door peilaanpassing aan autonome bodemdaling is inherent aan veenweide, en dus
voorzienbaar, en het is de burger zelf die daar verantwoordelijk voor is, zo redeneert de
bestuursrechter 6 .
De schadecommissie die het wetterskip over schadegevallen adviseert interpreteert
autonome bodemdaling als de bodemdaling waarvan in het verleden, in de periode
voorafgaand aan de schadeveroorzakende peilverlaging, sprake was.
Het waterschap is wel verantwoordelijk voor gevolgen van peilverlagingen die verder
gaan dan peilaanpassing aan autonome bodemdaling
Dat ligt anders wanneer de peilverlagingen verder gaan dan aanpassing aan autonome
bodemdaling. Door die peilverlagingen dalen de grondwaterstanden rond bebouwing sneller.
Dat gebeurt zowel direct na het uitvoeren van die peilverlagingen als op de langere termijn.
Bij lagere peilen daalt de bodem immers sneller, dat betekent dat ook sneller weer een
peilaanpassing nodig is. Funderingen krijgen daardoor eerder met droogstand en houtrot te
maken.
Voor de consequenties van die versnelling –dus niet voor het feit dat schade optreedt, maar
alleen voor het gegeven dat schade éérder optreedt- is het wetterskip aansprakelijk te
stellen, zo wijst de jurisprudentie uit. Dat betreft dan overigens alleen de consequenties voor
het funderingsherstel. De kosten voor herstel van de gebouwschade zijn volgens de
jurisprudentie niet op het waterschap te verhalen 7 .
Het wetterskip is ook alleen aansprakelijk te stellen voor peilverlagingen die uitgevoerd zijn
ná de aankoop van een huis. Van de gevolgen van ingrepen die vóór de aankoopdatum
plaatsvonden had de burger op de hoogte kunnen zijn (voorzienbaarheid van schade) en die
zijn daarom voor eigen rekening. Tot dat oordeel kwam de bestuursrechter kortgeleden bij de
behandeling van een Friese schadekwestie.
Bovendien hanteert het wetterskip verjaringstermijnen: wanneer op het moment dat de
schadeclaim wordt ingediend de schadeveroorzakende ingreep meer dan 20 jaar geleden
plaats vond en/of de schade meer dan 5 jaar waarneembaar was, keert het wetterskip geen
vergoeding uit.
De schade die een burger van een peilverlaging ondervindt, zijn op het wetterskip te
verhalen via de schadevergoedingsprocedure op grond van de Wet op de Waterhuishouding.
6 De landsadvocaat tekent daar het volgende bi aan: “Het feit dat schade als gevolg van
peilaanpassingen aan autonome bodemdaling vaak niet vergoed hoeft te worden vanwege het
voorzienbaarheidsaspect, ontslaat het wetterskip echter niet (geheel) van het maken van een
belangenafweging bij ieder peilbesluit en van het -onder omstandigheden- nemen van preventieve
maatregelen, ook die ter voorkoming van schade als gevolg van inklinking door autonome
ontwikkeling.” Het wetterskip geeft daar vooral uitvoering aan door langs bebouwing hoogwatersloten
aan te leggen en in stand te houden.
7 De landsadvocaat merkt hier over op dat dit onder omstandigheden zeker opgaat, maar dat deze
uitzonderingsgrond niet zo algemeen geformuleerd kan worden.

14
Andere instanties zijn niet aansprakelijk
Andere instanties als rijk, provincie, gemeenten of de landbouwsector zijn niet aansprakelijk
te stellen voor de gevolgen van peilaanpassingen of peilverlagingen. De schade vloeit
immers niet voort uit besluiten of activiteiten van deze instanties. Een bestuursrechterlijke
noch een civiel-rechterlijke procedure heeft dan zin, met uitzondering van bijvoorbeeld een
situatie waarin sprake is van onzorgvuldig rioolbeheer. Daar is een gemeente aansprakelijk
voor te stellen.
Schade niet op landbouw te verhalen
In veel gevallen is funderingsschade te herleiden tot peilverlagingen die uitgevoerd zijn voor
de landbouw. De boeren hebben er voordeel van, de burgers zit met de schade. Er zijn
echter geen wettelijke mogelijkheden om de schade op de boeren te verhalen. De
gedupeerde burger kan de boeren er niet op aanspreken, het waterschap kan de
schadevergoedingen niet van de boeren terugvorderen. Ook de nieuwe waterwet voorziet
hier niet in. Op het gebied van de ruimtelijke ordening kan dat, met de nieuwe ro-wetgeving,
wel. Zo kan een gemeente bijvoorbeeld afspreken dat bij een bestemmingsplanwijziging voor
de bouw van aan appartementencomplex, eventuele claims voor planschade voor rekening
van de projectontwikkelaar komen. Op het gebied van water kan dat niet.
Hoogte schadevergoeding
De hoogte van de schadevergoeding wordt vastgesteld volgens de redenatie: er moet x jaar
eerder in een nieuwe fundering geïnvesteerd worden, de rentederving over die x jaar en het
te investeren bedrag, is de schadevergoeding die de burger toekomt. In de praktijk resulteert
dit er in dat het wetterskip in de meeste gevallen maximaal enkele duizenden euro’s uitkeert.
Omgerekend komt dat neer op 5 tot 10 % van de € 37.500,- die vervanging van de fundering
gemiddeld kost. Wrang is dat de kosten die het wetterskip maakt voor advisering op
technisch en juridisch gebied in veel gevallen een veelvoud is van wat de burgers
ontvangen, als die al wat krijgen.
Rechter en landsadvocaat onderschrijven schadeafhandeling wetterskip Fryslân
Bovenstaande is afgeleid uit de afhandeling van schadeclaims die bij Wetterskip Fryslân
binnenkomen. Beroepszaken wijzen uit dat het wetterskip hierbij correct handelt, dat wil
zeggen overeenkomstig de wet en de huidige jurisprudentie. Ook de landsadvocaat laat zich
hier instemmend over uit. De schade-afhandeling van de het wetterskip, inclusief de
principes die daarvoor het uitgangspunt vormen, worden in een apart kader (Intermezzo 4)
nader toegelicht.
Schadeclaims in West Nederland vooral voor gemeenten
In de veenweidegebieden in West Nederland is nauwelijks sprake van claims voor
funderingsschade door peilverlagingen. Peilverlagingen, die verder gaan dan
peilaanpassingen aan bodemdedaling, past men daar niet toe; schade door
peilaanpassingen maken weinig kans op een vergoeding. Er lopen wel schadegevallen, niet
zozeer voor de buitengebieden maar voor de stedelijke kernen, zoals in Zaanstad, Haarlem,
Schiedam en, meest bekend, Dordrecht. In deze gevallen wordt de schade niet op het
peilbeheer maar op andere oorzaken teruggevoerd, zoals lekke riolen die als drains het
grondwater afvoeren. Het zijn dan ook niet de waterschappen, maar de gemeenten die daar
op aangesproken worden. Hoe men daar mee omgaat, komt in het volgende hoofdstuk aan
de orde.

15
Hoe ver gaat de zorgplicht van het wetterskip?
Het wetterskip is aansprakelijk voor de gevolgen van peilverlagingen die verder gaan dan
peilaanpassing aan autonome bodemdaling. Dat kan het wetterskip afhandelen met een
schadevergoeding. Maatregelen die de effecten vande peilverlagingen compenseren kunnen
daar een alternatief voor zijn. Het wetterskip heeft daar dus een keus in.
Het wetterskip is niet aansprakelijk te stellen voor de gevolgen van peilaanpassingen aan
autonome bodemdaling. Dat betekent dat het wetterskip ook niet zonder meer te verplichten
is tot maatregelen om die gevolgen te compenseren; wel mag verecaht worden dat het
wetterskip van geval tot geval beoordeelt wat de mogelijkheden zijn en die meeneemt in de
belangenafweging.
Aanleg en onderhoud van infiltratiedrains op particuliere erven is geen waterschapstaak.

16
INTERMEZZO 4:
Toelichting afhandeling schadeclaims door wetterskip Fryslân
Rechtmatige en onrechtmatige daad
Verzoeken om schadevergoeding komen bij het waterschap onder verschillende benamingen binnen,
zoals claims, aansprakelijkstellingen en verzoeken om schadevergoeding. In alle gevallen is
onderscheid te maken in verzoeken om schadevergoeding door onrechtmatige of rechtmatige daad.
Indien de schade verband houdt met onrechtmatig handelen, bijvoorbeeld door een fout van het
waterschap (zoals een verkeerde bediening van een kunstwerk) of onzorgvuldigheid (gebrekkige
belangenafweging), kan de zaak vallen onder de aansprakelijkheidsverzekering. Het waterschap
stuurt de claim dan door naar haar verzekering of doet de claim zelf af.
Indien de schade het gevolg is van rechtmatig handelen, dus voortkomt uit rechtmatige besluiten van
het waterschap, bijvoorbeeld een peilbesluit dat op correcte wijze tot stand is gekomen, handelt het
waterschap die af op grond van de artikel 40 van de wet op de waterhuishouding voorzover het gaat
om schade die wordt veroorzaakt door peilbesluiten, het schadevergoedingsartikel in de keur van het
waterschap, de nadeelcompensatieverordening van het waterschap en de
Schadevergoedingsregeling Gebouwschade door Peilbeheer. Die regels zijn als volgt.
Alleen onevenredige schade komt voor vergoeding in aanmerking.
Eerste uitgangspunt is dat schade door rechtmatig handelen in principe door de burger zelf gedragen
moet worden. Elke burger moet een zeker ongerief en/of financieel nadeel dulden als gevolg van de
omstandigheid dat hij met anderen op een beperkt grondgebied leeft. Nadeel dat geacht wordt te
behoren tot het normaal maatschappelijk risico komt niet voor vergoeding in aanmerking.
Dit neemt niet weg dat zich ten aanzien van een individu feiten en omstandigheden kunnen voordoen
waardoor deze dermate zwaar wordt getroffen dat dit nadeel redelijkerwijs niet te zijnen laste kan
blijven. Het moet gaan om onevenredig nadeel. Daarmee wordt gedoeld op buiten het
maatschappelijk risico vallende en op een beperkte groep burgers drukkende schade.
Schade door peilaanpassing komt niet voor vergoeding in aanmerking
Voor schade door peilbeheer is het onderscheid in schade door peilaanpassing aan de autonome
maaiveldsdaling en verdergaande peilverlaging van belang.
Schade door aanpassing van de peilen aan de maaiveldsdaling komt voor rekening van de burger
(Raad van State 9 augustus 1996, AB 1996/434 en 16 november 2005, Rechtbank Leeuwarden 29
september 2006,05/2007). Iedere burger dient bij aanschaf of bouw van zijn woning met de gevolgen
van de maaiveldsdaling of inklinking van het veen rekening te houden door daarop te anticiperen, is
de redenatie.
Schade die het gevolg is van peilverlagingen die verder gaan dan nodig is om maaiveldsdaling te
volgen, zogenaamde diepontwateringen van landbouwgronden, komen wel voor vergoeding in
aanmerking.
Uitgangspunten voor vergoeding
Bij houten paalfunderingen vergelijkt het waterschap de droogstand per jaar voor de situatie met en
zonder de ingreep waarvoor het waterschap verantwoordelijk was. Vervolgens kan berekend worden
hoe het aantastingsproces verlopen is met behulp van een grafiek die het verband aangeeft tussen
droogstand en houtrotsnelheid. Berekend wordt hoeveel het moment waarop herstel van de houten
paalfundering noodzakelijk is, door de ingreep vervroegd is.
Het aandeel van het waterschap is gelijk aan de extra kosten welke gepaard gaan met het eerder
moeten uitvoeren van de herstelmaatregelen. De extra kosten worden afgekocht op basis van de
contante waarde bij een effectieve rente (marktrente minus loon- en prijsstijgingen) van 3%. Dit
percentage wordt bij diverse afkoopsituaties gehanteerd en is gebaseerd op een renteontwikkeling
over een lange reeks van jaren.
Uitsluitingsgronden
Bij het vaststellen van de vergoeding zijn verder een aantal uitsluitingsgronden cq beperkingen van
belang. Die zijn opgenomen in Nadeelcompensatieverordening. De toepassing hiervan leidt er toe dat
schade niet altijd wordt vergoed en wanneer zij wordt vergoed, het altijd zal gaan om een deel van de
schade. Het gaat hierbij om zaken als voorzienbaarheid van schade, verjaring en anderszins
verzekerd zijn van vergoeding van schade. Bijlage III geeft een nadere toelichting.

17
5. Wat zijn de bestuurlijke overwegingen voor of tegen een tegemoetkoming?
Nog eens: wat is het probleem?
In hoofdstuk 2 is aangegeven dat uit de verkenning naar de aard en omvang van de
funderingsproblematiek blijkt dat voor een paar duizend panden in het Friese
veenweidegebied verwacht wordt dat ze vroeg of laat met schade aan de houten fundering
te maken krijgen. Met de vervanging van die fundering is voor een normale woning
gemiddeld € 37.500,- per pand gemoeid. Als men niet tijdig vervangt, is er het risico van
gebouwschade; het herstel daarvan bedraagt voor een normale woning gemiddeld
€ 12.500,- en kan verder oplopen als men de fundering niet snel vervangt.
In hoofdstuk 3 is toegelicht dat droogstand van houten funderingen wel uitgesteld maar, in
veel gevallen, niet voorkomen kan worden. Vroeg of laat zal de houten fundering vervangen
moeten worden.
In hoofdstuk 4 kwam aan de orde dat de herstelkosten niet of nauwelijks op anderen te
verhalen zijn. Wetterskip Fryslân is alleen voor vervroeging van schade aansprakelijk te
stellen. Dat wordt door de rechter onderschreven. Andere partijen, zoals de provincie of
gemeente, zijn ook niet aansprakelijk te stellen.
Dat betekent dat de herstelkosten, geheel of grotendeels, voor eigen verantwoordelijkheid
van de burgers zijn. Het gaat daarbij om forse bedragen die de woonlasten aanzienlijk
verhogen. Niet elke burger kan de kosten opbrengen. Ook doet zich het probleem voor dat
geen (aanvullende) hypotheek verstrekt wordt omdat het pand door de funderingschade te
veel in waarde gedaald is. Blijft herstel uit, dan vervalt het pand. Gebeurt dat op grotere
schaal, dan tast dat niet alleen het woongenot van de individuele bewoners aan maar ook de
leefbaarheid en de ruimtelijke kwaliteit van een wijk of streek. Een ander probleem dat zich
aftekent is dat procedures voor peilaanpassingen aan maaivelddaling steeds moeizamer
verlopen. Dat brengt het behoud van een goede drooglegging voor de landbouw in het
geding. Ook is een toenemend aantal schadeclaims te verwachten. De afhandeling daarvan,
in eerste instantie bij het wetterskip, in hoger beroep bij de bestuursrechter, kost de overheid
geld, terwijl het de burger vaak weinig tot niets oplevert.
Wel of geen regeling: de keus is aan de overheid
De overheid hoeft hier niets voor te regelen. Niets of niemand kan dat afdwingen. Er immers
geen sprake van schuld of aansprakelijkheid. Het is geheel aan de overheid zelf om op
vrijwillige basis te kiezen voor dan wel tegen een subsidieregeling om burgers die met
funderingsschade te makken hebben, financieel tegemoet te komen. Er zijn zowel
argumenten voor als tegen zo’n regeling aan te voeren. Onderstand overzicht geeft daar een
(niet perse uitputtende) opsomming van.
Overwegingen
De belangrijkste argumenten tégen een regeling zijn: droogvallen van funderingen is inherent
aan het veenweidegebied, funderingsschade is te voorzien, burgers zijn zelf verantwoordelijk
voor het herstel. De burger moet zich daar dan wel bewust van zijn. Dat lijkt nog niet in
voldoende mate het geval. Er zou op dat punt meer aan voorlichting kunnen worden gedaan.
Dat bevordert ook dat burgers tijdig beginnen te sparen voor funderingsherstel dat vroeg of
laat is. Ook de verplichte invoering van een funderingslabel kan hier aan bijdrage.
Voorlichting en funderingslabel kunnen overigens wel tot gevolg hebben dat risicovolle
panden aanzienlijk in waarde dalen. Voordat de overheid hier aan begint, zou nader
onderzoek naar ernst en omvang van de funderingsproblematiek in de verschillende delen
van het veenweidegebied dan ook op zijn plaats zijn.

18
Overzicht van argumenten voor of tegen een subsidieregeling
voor herstel van funderings- en gebouwschade
Voor
Tegen
Een subsidieregeling vermindert de druk op
de discussies over peilaanpassingen die
nodig blijven zolang er veen is. Het is
daardoor makkelijker om een goede
drooglegging voor de landbouw te
behouden.
Dat landbouw hiervan profiteert, klopt niet;
peilaanpassingen voorkomen alleen dat het
voor de landbouw steeds slechter wordt.
Een subsidieregeling vermindert besteding
van overheidsgeld aan juridische
procedures en technische advisering die
daarvoor nodig is. Er zijn in Fryslân en
daarbuiten al voldoende rechtszaken
geweest die uitwijzen dat procederen over
de schuldvraag alleen maar kosten met zich
meebrengt maar niets oplevert.
Met een geleidelijke invoering van hoog
zomerpeil zijn peilaanpassingen met 20 jaar
uit te stellen. Daardoor blijven van veel
panden de funderingen minstens 100 jaar
nat/ Langer nathouden hoeft niet. De
levensduur van een pand is gemiddeld
immers ook niet meer dan 100 jaar.
Of hogere zomerpeilen te combineren zijn
met een sterke landbouw die de provincie in
het veenweidegebied wil handhaven, wordt
momenteel nog onderzocht.
Een subsidieregeling draagt bij aan behoud
van de leefbaarheid en de ruimtelijke
kwaliteit van het veenweidegebied:
verpaupering van woningen en aantasting
van het woningbestand van gemeentes
wordt voorkomen;
ook voor andere bewoners in de buurt blijft
de woonomgeving aantrekkelijk;.
Het aspect van de ruimtelijke kwaliteit speelt
vooral als het gaat om de lintbebouwing die
karakteristiek is voor het veenweidegebied.
Dat in het veenweidegebied gewoon
gewoond en gewerkt kan worden, cq. dat
het veenweidegebied leefbaar is en blijft, is
van groot openbaar belang. Dat hebben alle
partijen -provincie, wetterskip, gemeentensteeds
ondersteund, onder andere door in
te stemmen met landinrichtingsplannen en
peilbesluiten. Een grote groep burgers heeft
hier profijt van. Daar staat een kleine groep
burgers tegenover die er nadeel van
ondervindt. Dat nadeel kan maar voor een
klein deel via de juridische weg
gecompenseerd worden.
Of een burger bij aanschaf van een pand
financieel voordeel heeft gehad bij het risico
van funderingsschade, is nog maar de
vraag, het risico van funderingsschade
speelt nog zelden een rol bij aan- en
verkoop van panden.
Het stukje hiernaast gaat er vanuit dat veel
burgers niet in staat zijn de fundering te
vervangen. Vraag is of het inderdaad om
grote aantallen gaat. Als dat niet zo is, dan
is er voor de overheid ook minder winst in
leefbaarheid en kwaliteit van de ruimte te
behalen.
Funderingsschade is nu eenmaal de
consequentie van wonen in een
veenweidegebied, die schade is te voorzien,
de herstelkosten zijn voor de eigen
verantwoordelijkheid van de burger.
Het risico van funderingsschade werkte in
de aankoopprijs door, de burger heeft daar
bij aanschaf van de woning financieel
voordeel bij gehad.

19
Dat een investering in een nieuwe fundering
de waarde van het pand vermeerdert,
waardoor de burger die investering weer
terug verdient, is niet altijd het geval.
Bovendien zal het terugverdieneffect niet
altijd 100% zijn.
Investering in een nieuwe fundering
vermeerdert de waarde van het pand, de
burger verdient die investering weer terug.
Een subsidieregeling draagt er aan bij dat
panden hun waarde behouden.
Omdat herstel van de fundering vaak
aanleiding zal zijn om ook andere
verbeteringen aan de woning uit te voeren,
zullen de panden in waarde toenemen.
Verbetering van woningen gefundeerd op
hout houdt ook de waarden van omliggende
panden op peil.
Een subsidieregeling voorkomt dat panden
in waarde dalen en een tariefsverhoging
nodig is om de WOZ-inkomsten van
gemeenten en wetterskip op peil te houden.
Voor panden op hout dient de noodzaak van
funderingsherstel zich eerder aan dan bij
panden op klei of zand. Het
funderingsherstel is ook ingrijpender en dus
duurder omdat een fundering op palen
nodig is.
Het gaat om oude woningen, die zijn na
verloop van tijd nu eenmaal aan grondig
herstel toe.
Daar is nog aan toe te voegen: er zijn
zoveel problemen, de overheid kan niet
alles oplossen, andere problemen hebben
een hogere prioriteit.
Voor burgers waarvoor funderingsherstel nu of binnenkort al aan de orde is, is het te laat om
nog een substantieel bedrag te sparen. Sommige burgers zullen daar überhaupt niet aan
toekomen. Voor hen zou een subsidieregeling mogelijk uitkomst beiden.
De overheid zou de argumenten vóór een subsidieregeling niet zozeer moeten zoeken in
schuld (daar is juridisch gezien immers geen sprake van) of zieligheid van burgers (er zijn
meer zielige burgers, bijvoorbeeld degenen die -meer- zorg nodig hebben) maar veel meer
in de voordelen van algemeen belang die een regeling biedt. De belangrijkste voordelen zijn
dan: soepele procedures voor peilaanpassingen, minder schadeclaims, behoud van de
leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit van het veenweidegebied.
Die voordelen komen overigens pas goed uit de verf als het om een regeling gaat die
burgers een substantiële tegemoetkoming in de herstelkosten geeft en wanneer veel burgers
er gebruik van (kunnen) maken. Als het alleen een extraatje is voor burgers die ook zonder
regeling de fundering wel vervangen, schiet de regeling zijn doel voorbij.
Een gezamenlijke aanpak gewenst
Provincie en gemeenten hebben verantwoordelijkheden voor behoud van de leefbaarheid en
ruimtelijke kwaliteit van het veenweidegebied. Een gezamenlijk belang is ook het behoud van
de mogelijkheid van een goede drooglegging voor de landbouw.

20
Het wetterskip heeft belang bij soepele procedures en weinig schadeclaims. Een
subsidieregeling biedt het wetterskip verder het voordeel dat kosten voor
hoogwatervoorzieningen in de toekomst minder snel zullen stijgen.
Daarom is een gezamenlijke regeling van provincie, gemeenten in het veenweidegebied en
wetterskip het meest voor de hand liggend.
Een gezamenlijke regeling heeft het voordeel dat de kosten gedeeld kunnen worden.
Voordeel van een gezamenlijke aanpak is ook dat die minder kans biedt om de regeling toch
als een schuldbekentenis op te vatten en die ene overheid die de regeling instelt, alsnog
aansprakelijk te gaan stellen.
In het westen van het land zijn het gemeenten die een subsidieregeling voor de aanpak van
de funderingsproblematiek ingevoerd hebben. Dordrecht staat hier om bekend, maar ook
andere steden als Haarlem, Zaanstad en Schiedam hebben een regeling. Provincie of
waterschappen zijn hierbij niet in beeld. De problematiek is ook wel wat anders. Daar gaat
het om funderingsproblemen in binnensteden waar niet alleen het peilbeheer maar ook
andere oorzaken aan ten grondslag liggen. In Dordrecht worden lekkende riolen die als
drains het grondwater afvoeren als belangrijke oorzaak van de problemen gezien. Voor
Dordrecht waren het tegengaan van verpaupering, het zorgen voor aantrekkelijke
vestigingsvoorwaarden en het behouden van de leefbaarheid van de oude wijken redenen
voor de regeling.
Kan een subsidieregeling schadeclaims uitsluiten?
De verwachting is dat bij een ruimhartige regeling minder burgers een schadeclaim bij het
wetterskip zullen indienen. Dat doe je immers niet zo maar, dat vraagt tijd, geld en veel
doorzettings- en incasseringsvermogen van de burger. Vraag is of een regeling
schadeclaims helemaal kan uitsluiten: mag je burgers er voor laten tekenen dat ze bij een
regeling afzien van procederen? Dat voorkomt dat het wetterskip tweemaal geld uitgeeft:
eerst aan een regeling én later nog eens aan een procedure.
Er lijken wel mogelijkheden om dat te voorkomen. Zo is in de Overeenkomst Bodemdaling
Aardgaswinning Fryslân 2006 opgenomen dat wanneer burgers of bedrijven voor een
schadevergoeding van de NAM in aanmerking willen komen, men toe moet treden tot de
regeling (artikel 9.b). Daarmee verbindt men zich er aan om geen (aanvullende)
schadevergoeding bij de betrokken (overheids)organen te claimen. Als men niet tekent,
betekent dat geen schadevergoeding op basis van de regeling. Als men wel tekent, en een
vergoeding ontvangt, nemen de organisaties later geen claims voor een hogere vergoeding
in behandeling. Het is dus het een of het ander. Ook de bodemdalingsregeling in Groningen
kent zo’n bepaling.
Of de bedoelde bepaling uiteindelijk (en in elk individueel geval) in rechte stand houdt is de
vraag, nu over dit onderwerp nog geen jurisprudentie bekend is, zo merkt de landsadvocaat
op. Maar, voegt de landsadvocaat toe, een dergelijke bepaling zal zeker een
ontmoedigende werking hebben.
Hoe is in (schijnbaar) vergelijkbare gevallen met schade omgegaan
Hieronder wordt voor een aantal (schijnbaar) vergelijkbare gevallen aangegeven hoe met
schade wordt omgegaan.
• Bodemdaling door gas- of zoutwinning: Als een burger te maken heeft met schade
door delfstoffenwinning, kan hij op grond van de Mijnwet de partij die het gas of zout wint,
daar op aanspreken. Bij autonome bodemdaling ontbreekt een partij die aansprakelijk te
stellen is.

21
• Dijkbreuk in Wilnis: In Wilnis bezweek een aantal jaren geleden een veenkade met
grote wateroverlast en schade tot gevolg. De rechtbank van Amsterdam oordeelde daar
29/11/2006 over dat het hoogheemraadschap hier niet in het onderhoud en beheer van
de veenkade tekort geschoten is. Het hoogheemraadschap had niet al het mogelijke
gedaan om de doorbraak te voorkomen maar gelet op de omvang van het beheersgebied
en de daarin gelegen waterkeringen, toch voldoende zorgvuldig gehandeld.
Waterschappen zijn, zo blijkt uit deze uitspraak, in geval van voldoende zorgvuldig
handelen, niet aansprakelijk voor schade. In Wilnis hebben particulieren een financiële
tegemoetkoming gekregen uit 3 bronnen, namelijk:
o
De opstalverzekering van particulieren; funderingsschade is echter niet te
verzekeren.
o De Wet Tegemoetkoming Schade bij rampen en zware ongevallen (mei 1998) op
basis waarvan het rijk een schadevergoeding kan geven bij rampen; daarvan is
alleen sprake bij onzekere gebeurtenissen waarop de WTS betrekking op heeft, dat
was in Wlinis het geval maar geldt niet voor funderingschade.
o Een steunfonds dat door particulier initiatief tot stand kwam, hieruit is schade vergoed
die niet onder de WTS viel.
• Houtrot in Dordrecht: bij een paar honderd panden in de binnenstad van Dordrecht is
de houten fundering al zo ernstig aangetast, dat die dringend vervangen moeten worden.
De oorzaken van funderingsschade in Dordrecht zijn complex, burgers spanden
schadeprocedures tegen de gemeente Dordrecht aan, maar die leverden hen niets op.
De gemeente is tot nu toe niet aansprakelijk gebleken. De gemeenteraad heeft
desondanks op een tegemoetkoming van de burgers aangedrongen. Sinds 2001 heeft de
gemeente een regeling, die wordt in zie hoofdstuk 6 nader toegelicht.
• Bodemsanering
Voor bodemverontreinigingen die gesaneerd móeten worden maar waarvoor geen
veroorzakende partij aansprakelijk te stellen is, is er een subsidieregeling van het rijk.
Zowel particulieren als bedrijven komen voor deze regeling in aanmerking, zij het onder
verschillende voorwaarden. Er zijn parallellen te trekken met de funderingsproblematiek:
in beide gevallen is er geen aansprakelijke partij, een relatief kleine groep wordt
gedupeerd door iets wat nu en/of in het verleden maatschappelijk aanvaardbaar is of was
en die groep krijgt te maken met hoge herstelkosten.
Wat zijn de juridische kansen en risico’s
De praktijk heeft uitgewezen dat de juridische weg burgers niet of amper helpt. De kans die
er ligt is juist om buiten de juridische weg om, met alle partijen samen, de burger de
helpende hand toe te steken en een maatschappelijk probleem op te lossen.
Zoals aan elke regeling zitten daar ook risico’s aan vast. Het is zaak om die met een goed
doortimmerde verordening zoveel mogelijk af te vangen. De risico’s hebben betrekking op
eventuele precedentwerking naar andere schadekwesties maar ook op de uitvoering van een
regeling.

22
Foto’s van funderingsherstel in Echten
(bron: Vereniging voor Funderingsproblematiek in Lemsterland)

23
Mogelijke precedenten
De verwachting is dat een regeling voor funderingsschade geen precedentwerking zal
hebben naar schade veroorzaakt door recente water- en natuurregelgeving. De
aansprakelijkheid voor die schade is namelijk goed geregeld.
Voor bijvoorbeeld schade door aanwijzing van landbouwgrond tot waterbergingsgebied kan
een eigenaar de gemeente of het waterschap aansprakelijk stellen. De gemeente die de
bestemming tot waterbergingsgebied vaststelde, is op grond van de Wet Ruimtelijke
Ordening voor de planschade aan te spreken. Voor de wateroverlastschade die optreedt
wanneer een gebied daadwerkelijk onder water wordt gezet, kan de boer op grond van de
schaderegeling die de noordelijke waterschappen samen opstelden, een beroep op
Wetterskip Fryslân doen.
Ook de aansprakelijkheid voor schade door een naastgelegen natuurgebied is vastgelegd.
Zo is eventuele planschaduwwerking van een landbouwgebied door de aanwijzing van een
naastgelegen natuurgebied tot Natura 2000 gebied, geregeld in de Natuurbeschermingswet.
Ondervindt zo’n landbouwgebied vernattingsschade doordat het naastgelegen natuurgebied
vernat wordt, dan kan de boer daar het wetterskip op aanspreken; die is immers
verantwoordelijk voor het peilbeheer en het peilbesluit.
Dit ligt anders voor schade door grondwateroverlast of zetting van kleigrond; dat is niet goed
geregeld. De verschillen met de funderingsproblematiek zijn echter zodanig dat er goede
redenen zijn om eventuele subsidieverzoeken af te wijzen. Het risico van een
precedentwerking is dan ook beperkt. De landsadvocaat merkt in dat verband opdat
wanneer bij de toelichting op de regeling aandacht wordt besteed aan de achtergronden van
de totstandkoming van de regeling, naar zijn mening niet gevreesd hoeft te worden dat de
regeling als schuldbekentenis wordt gezien of precedentwerking zou hebben op andere
terreinen.
Van schade door grondwateroverlast is sprake wanneer kruipruimtes door te hoge
grondwaterstanden langdurig onder water staan waardoor vocht opkruipt in vloeren en
wanden. Dat komt op verschillenden plaatsen in Fryslân voor. Het verschil met de
funderingsproblematiek is dat de problemen minder ingrijpend zijn: ze noodzaken niet tot
vervanging van funderingen. De burger kan het probleem vaak zelf aanpakken door
grondwater af te voeren met een drain rond het huis of een pompje in de kruipruimte. Als het
probleem in een hele straat of buurt speelt, is de praktijk dat gemeente en wetterskip aan
een oplossing mee werken. Om deze redenen zijn eventuele verzoeken om een
subsidieregeling voor schade door grondwateroverlast af te wijzen.
Van schade door zetting van kleigrond kan sprake zijn bij panden die op staal gefundeerd
zijn en die door ongelijke zetting van de kleiondergrond scheef gaan staan en scheuren gaan
vertonen. De zetting kan veroorzaakt zijn door de belasting van het pand zelf zijn, maar ook
door een peilverlaging. Gebouwschade door zetting van kleigrond is in Fryslân niet bekend
als een veel voorkomend probleem. Het verschil met de funderingsproblematiek is dat er
geen sprake is van een toenemend probleem: het kleigebied heeft in het algemeen meer dan
voldoende drooglegging, er is geen sprake van een voortgaand proces van daling van
bodem, grondwater en peilen. Om deze redenen zijn eventuele verzoeken van burgers voor
een subsidieregeling voor schade door zetting van kleigrond af te wijzen.

24
Uitvoeringsrisico
Een regeling kan zo opgetuigd worden met randvoorwaarden en allerlei uitzonderingen
daarop, waarop voor- en/of achteraf getoets moet worden, dat de uitvoering veel tijd en geld
kost. Een flink deel van het bedrag dat de overheden in een subsidieregeling steken, komt
dan niet bij de burger, maar bij die overheid zelf en adviesbureaus terecht. Zo gaat in
Dordrecht 25 % van de 30 miljoen euro die de gemeente in de subsidieregeling steekt, naar
de uitvoering. Dat kan minder door minder regels te stellen. Het risico daarvan is dat er wel
eens subsidie terecht komt bij iemand die daar niet helemaal recht op heeft. Het is zaak om
bij de invoering van een subsidieregeling balans te zoeken in een strakke regeling enerzijds
en het laag houden van de uitvoeringskosten anderzijds.

25
6. Welke financiële instrumenten zijn in te zetten?
Dit hoofdstuk geeft een overzicht van financiële instrumenten die de overheid in zou kunnen
zetten als tegemoetkoming naar burgers die met funderings- en gevolgschade te maken
hebben. Deze instrumenten zijn afzonderlijk maar ook in combinatie met elkaar in te zetten.
Voor elk instrument is aangegeven welke haken en ogen daar voor de burger en/of de
overheid aan kleven.
Aan het eind van dit hoofdstuk worden enkele rekenvoorbeelden gegeven van wat een
regeling de overheid zou kunnen kosten. Die kosten zijn mede afhankelijk van het aantal
burgers dat daar een beroep op kan doen; dan hebben we het over de voorwaarden. Daar
wordt ook al wat van gezegd.
Voor dit hoofdstuk is vooral geput uit de subsidieregeling voor funderings- en cascoherstel
van de gemeente Dordrecht. Het kader op de volgende bladzijde geeft in het kort weer hoe
die regeling eruit ziet en wat die de gemeente Dordrecht kost. De Stichting Stimuleringsfonds
Volkshuisveting Nederlandse Gemeenten (SVN) voert de regeling voor Dordrecht uit. Deze
bank werkt ook voor provincies. Zo is de SVN betrokken bij de startersregeling van de
provincie Limbuirg. Ook uitbesteding aan een commerciële bank behoort tot de
mogelijkheden.
Analoog aan de regeling in Dordrecht zou je ook voor de Friese situatie kunnen
denken aan de volgende financiële instrumenten:
1. Een eenmalige subsidie
Een vast bedrag, dus onafhankelijk van schade of inkomen,
Voordeel voor de overheid is dat het gaat om een eenmalige actie, het is duidelijk waar de
overheid aan begint en ook de uitvoering vraagt weinig werk.
Zo’n eenmalige subsidie zal voor een aantal burgers, mogelijk een grote groep, niet
voldoende zijn omdat men het resterende bedrag niet op kan brengen: of omdat men de
rente over een extra hypotheek niet op kan brengen en/of omdat het huis, mede door de
waardevermindering door het funderingsprobleem, te weinig onderpand heeft.
Een subsidiebedrag dat afhankelijk is van de hoogte van de herstelkosten of van het
inkomen van de eigenaar, is een variant hierop. De uitvoering hiervan is duurder.
2. Een aantrekkelijke lening
Tot een maximaal bedrag, tegen een lage rente, bijvoorbeeld de 2% die Dordrecht hanteert,
voor een maximum uitleentermijn van 25 jaar.
Deze maatregel stelt meer burgers in staat de schade te herstellen.
Ook bij deze maatregel weet de overheid van te voren wat de kosten zullen zijn. Nadeel is de
lange doorlooptijd, de uitvoering vraagt meer tijd, er kunnen problemen met de betaling van
rente en aflossing ontstaan en er moet gedurende 25 jaar geld beschikbaar worden gesteld
voor een zogenaamd revolving fund.
3. Een vangnetregeling
Als 2, met de mogelijkheid voor burgers die financieel erg moeilijk zitten -starters, bejaardende
betaling van rente en aflossing over een periode uit te stellen. Als men dan alsnog niet
aan de financiële verplichtingen kan voldoen, moet het pand verkocht worden.
Deze maatregel stelt nog meer burgers in staat de schade te herstellen. Extra nadelen voor
de overheid zijn dat een inkomens- en vermogenstoets nodig is en het risico van niet terug
kunnen betalen is groter.

26
INTERMEZZO 5:
Subsidieregeling funderings- en cascoherstel gemeente Dordrecht
Algemeen
Sinds 2001 heeft de gemeente Dordrecht een subsidieregeling voor funderings- en cascoherstel. De
regeling duurt tot 2011. De oorzaken van funderingsschade in Dordrecht zijn complex met diverse
oorzaken. Schadeprocedures leverden burgers niets op. De gemeente is tot nu toe niet aansprakelijk
gebleken maar wil desondanks de gedupeerde burgers de helpende hand toesteken. Het gaat in
Dordrecht vooral om blokken met aaneengesloten panden, die moeten bloksgewijs hersteld worden,
wat betekent dat iedereen mee moet doen. De regeling heeft daarom tot doel elke burger in staat te
stellen de schade aan fundering en pand te herstellen. De regeling is uitgewerkt in een plan van
aanpak, een verordening, een programma van eisen en een programma van aanbevelingen en
normen, allemaal te vinden op de site www.dordrecht.nl/funderingen.
Hoe ziet de regeling er uit?
De regeling bevat de volgende onderdelen:
1. een subsidie van:
€ 6.800 voor herstel van funderings- en cascoschade
€ 1.400 voor vaststelling van de funderingsschade (eerste onderzoek)
€ 1.400 voor vaststelling van de cascoschade en de totale herstelkosten (tweede onderzoek)
€ 1.400 voor procesbegeleiding eerste fase
€ 1.800 voor procesbegeleiding tweede fase
(de procesbegeleiding is o.a. belangrijk om alle eigenaren binnen een bouwblok mee te krijgen)
€ 12.800,- in totaal.
2. een “zachte” lening, voor maximaal € 70.000,-, tegen 2% en een looptijd van maximaal 25 jaar.
3. een “zachte” lening voor maximaal € 5.000.-, tegen 2% met een looptijd van maximaal 15 jaar
voor het herstel van de casco schade.
4. een vangnetregeling voor burgers die zich met 1, 2 en 3 nog geen herstel kunnen veroorloven; dat
houdt in dat men aflossing en rente van de onder 2 genoemde lening 10 tot 15 jaar mag uitstellen;
na die termijn moet de situatie zo veranderd zijn, dat men de opgebouwde rente en aflossing wel
kan betalen; het betreft hier vaak oudere mensen, die na verloop van tijd hun woning verkopen of
juist jonge mensen die eerst de kop van hun hypotheek er af moeten hebben.
Bovenstaande geldt voor urgente gevallen die voor 2015 hersteld moeten zijn; voor minder urgente
gevallen is de regeling soberder.
De maximale leensom is dus € 75.000.- De hypotheek is op annuïteiten basis
Belangrijke voorwaarden:
Alleen particuliere woningeigenaren komen voor de regeling in aanmerking.
Het totaal aan leningen mag niet meer bedragen dan de waarde van het pand.
De herstelkosten moeten in redelijke verhouding staan tot de waarde van het pand en de verwachtte
levensduur.
Fundering en casco moeten doelmatig hersteld worden.
Kosten gemeente:
Onderzoek en monitoring grondwater, funderingen en urgentie herstel
Subsidies ( 650 panden a € 12.787,-
Rentederving leningen (niet iedereen leent het maximum bedrag)
Uitvoeringskosten (o.a. ambtelijk apparaat, SVN)
BTW
Totaal
€ 9.0 miljoen
€ 8.3 miljoen
€ 4.0 miljoen
€ 7,7 miljoen
€ 1.0 miljoen
€ 30.0 miljoen
Dekking kosten:
Rijksbijdrage
Bijdrage Investeringsfonds Stedelijke Vernieuwing
Bouwfonds
Strategische Investeringen
Totaal
€ 2.5 miljoen
€ 3.0 miljoen
€ 9.0 miljoen
€ 15.5 miljoen
€ 30.0 miljoen
De Stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse Gemeenten (SVN) verstrekt de
leningen. De gemeente heeft daarvoor geld in een revolving fund gestort. Daaruit worden leningen
met hypothecaire zekerheid verstrekt.

27
Andere suggesties die op tafel zijn gekomen:
4. Garantstelling door de overheid bij het afsluiten van een hypotheek
Risico’s voor de overheid: een ongedekte lening. Dordrecht sluit leningen bij onvoldoende
onderpand uit, banken zullen hier ook niet aan mee willen werken.
5. Renteloze lening
De overheid betaalt de rente. De burger hoeft die niet terug te betalen.
Maakt schadeherstel voor nog meer burgers mogelijk. Drijft de kosten voor de overheid op.
6. Btw-vrijstelling; vraag is of provincie, waterschap of gemeente daartoe wel bevoegd zijn.
7. Gesubsidieerde werkgelegenheidsprojecten voor langdurig werklozen: leveren die
voldoende kwaliteit? Vraagt om een organisatie die dat op zich neemt, dat kost ook
geld.
8. Quantumkorting bedingen door gezamenlijk offerets aan te vragen; vraagt om een
projectmatige opzet.
9. Een subsidiefonds waaruit herstel van funderingen en gebouwschade maar ook
preventieve maatregelen als aanleg van infiltratiedrains gesubsidieerd kunnen worden.
Voorwaarden
Uiteraard gelden voor elke regeling voorwaarden. Zo zal aangetoond moeten worden dat de
fundering ook daadwerkelijk en degelijk vervangen wordt zodat sprake is van een structurele
oplossing van het probleem. Een andere voorwaarde zou kunnen zijn dat subsidies of
vergoedingen die uit andere hoofde mogelijk zijn, op het subsidiebedrag in mindering
worden gebracht. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan Rijksmonumenten waarvoor
een voordelige lening uit het Nationaal Restauratie Fonds mogelijk is. Die mogelijkheid biedt
ook het Prins Bernard Cultuurfonds; daar komen panden voor in aanmerking die tijdens het
Monumenten Inventarisatie Project door de provincie geïnventariseerd zijn.
Ook is van belang wie er wel of niet op beroep op de regeling kan doen. Daarbij gaat het om
keuzes als:
• Geldt de regeling alleen voor panden waar de fundering nog vervangen moet worden of
ook voor panden waar dat al gebeurd is?
• Geldt de regeling alleen voor particuliere woningen of ook voor gebouwen van bedrijven 8 ,
instellingen en overheden;
• Staat de regeling voor alle aanvragers open, ongeacht het aantal, of stelt de overheid
een grens aan het bedrag dat beschikbaar is en geldt: wie het eerst komt die het eerst
maalt?
Verder zijn zaken van belang als:
• Gaat het om vaste of inkomensafhankelijke bedragen?
• Gaat het om vaste of schade-afhankelijke bedragen?
• Staat een regeling voor een korte of lange periode open?
Op deze en andere voorwaarden gaat deze rapportage niet verder in. Dat is pas aan de orde
wanneer de overheden besluiten een subsidieregeling in te voeren. Hoe die regeling er dan
precies uit komt te zien, moet dan worden vastgelegd in een subsidieverordening.
Wat zou een regeling voor het Friese veenweidegebied de verschillende partijen
kosten?
Om inzicht te geven in wat een regeling voor herstel van funderings-en gebouwschade de
overheden zou kunnen gaan kosten, zijn enkele rekenvoorbeelden uitgewerkt. Daarbij is van
de volgende scenario’s uitgegaan:
8 De landsadvocaat gaat in zijn reactie uitgebreid in op de vraag of subsidie voor herstel van funderings- en
gebouwschade aan bedrijven gezien kan worden als ongeoorloofde staatssteun. Zie Bijlage III.

28
Scenario 1, een ruime regeling:
Regeling:
Deze regeling omvat een vaste subsidie van € 10.000,-; een lening van
maximaal € 50.000,- voor 2 % en maximaal 25 jaar; en een vangnetregeling
en geldt voor een periode van 10 jaar.
Kosten p.p.: Per pand zijn de kosten gemiddeld € 18.750,-:
€ 10.000,- aan subsidie,
gemiddeld € 6.250,- aan rentederving, bij een gemiddelde lening van
€ 25.000,- en een rentederving van 2%,
€ 2.500,- aan uitvoeringskosten, bij een sobere uitvoering;
hierbij zijn geen extra kosten voor de vangnetregeling gerekend.
Deelname:
Totale kosten: € 30 miljoen.
De regeling staat open voor particuliere woningeigenaren,
ook voor panden die al hersteld zijn, mits uitgevoerd na 2000 en doelmatig
herstel aangetoond kan worden.
Om uiteenlopende redenen (pand is het niet meer waard, desinteresse,
ouderdom eigenaren, de mogelijkheid om van een andere regeling gebruik te
maken, niet kunnen voldaan aan voorwaarde van doelmatig herstel enz.)
wordt er als volgt van de regeling gebruik gemaakt:
25 % van de 100 al herstelde panden; 50% van de overige circa 3.100
panden. In totaal gaat het dan om circa 1.600 panden, dat is de helft van alle
kwetsbare panden.
Scenario 2, een beperkte regeling:
Regeling:
Deze sobere regeling bestaat uit een vast subsidiebedrag van € 10.000,- per
pand.
Kosten p.p.: Per pand zijn de kosten € 11.000,-:
€ 10.000,- aan subsidie
€ 1.000,- aan uitvoeringskosten.
Deelname:
Totale kosten: € 11.000,-.
De regeling geldt niet voor panden waarvan de fundering al hersteld is.
Op deze regeling wordt voor 1.000 woningen, dat is een derde van de
kwetsbare panden.
REKENVOORBEELD 1
Kosten scenario 1 scenario 2
Subsidie 16.0 miljoen 10.0 miljoen
rentederving leningen 10.0 miljoen -
uitvoering 4.0 miljoen 1.0 miljoen
totaal
30.0 miljoen 11.0 miljoen
Onderstaand overzicht geeft een voorbeeld van hoe deze kosten verdeeld zouden kunnen
worden:
REKENVOORBEELD 2
verdeelsleutel scenario 1 scenario 2
provincie 50 % € 1.50 miljoen/jaar € 0.55 miljoen/jaar
gemeenten samen 25 % € 0.75 miljoen/jaar € 0.28 miljoen/jaar
wetterskip 25 % € 0.75 miljoen/jaar € 0.28 miljoen/jaar
totaal 100% € 3.0 miljoen/jaar € 1.1 miljoen/jaar

29
Voor de gemeenten zou moeten gelden dat betaald wordt naar rato van het aantal burgers
uit de gemeente dat een beroep op de regeling doet. Gebeurt dat in dezelfde verhouding als
de oude panden over de gemeenten verdeeld zijn (zie tabel 2) dan betekent dat dat de
gemeentelijke bijdragen bij scenario 1 uiteenlopen van € 172.500,-/jaar voor Wymbritseradiel
(23%) tot € 15.000,- /jaar voor Gaasterlân/Sleat (2%). Bij scenario 2 is dat ongeveer een
derde daarvan.
In bovenstaand rekenvoorbeeld is het rijk als subsidieverstrekker buiten beeld gebleven. De
gemeente Dordrecht ontvangt wel een rijksbijdrage. Het is de moeite waard om ook voor
Fryslân bij het ministerie van VROM na te trekken wat de mogelijkheden zijn. Zo zou kunnen
worden nagegaan of bij een projectmatige aanpak van funderingsherstel gebruik kan worden
gemaakt van bestaande subsidieregelingen van VROM, zoals het Investeringsbudget
Stedelijke Vernieuwing. Vanwege de bijdrage aan de leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit van
het platteland beidt wellicht ook het Investeringsbudget Landelijk Gebied mogelijkheden.

31
7. Conclusies en aanbevelingen
Conclusies
1. Zonder beter te weten wat de dalingssnelheid van bodem-slootpeilen-grondwater in de
polders en de invloed van hoogwatersloten rond bebouwing was en is, is geen goede
inschatting te maken van het tijdstip waarop funderingen droogvallen.
2. Duidelijk is wel dat de schadegevallen die nu bekend zijn, het topje van de ijsberg
vormen. Bij voortzetting van het huidige peilbeleid, zijn de komende decennia rond de
3.000 nieuwe schadegevallen te verwachten.
3. Herstel van gebouwschade kost slechts een deel van herstel van funderingsschade.
Daarom loopt een burger geen groot risico wanneer funderingsherstel uitgesteld wordt tot
de eerste gebouwschade zichtbaar wordt.
4. Droogstand van funderingen is in veel gevallen op langere termijn niet te voorkomen.
Uitstel behoort wel tot de mogelijkheden. Hoogwatersloten en hogere zomerpeilen
kunnen daar een bijdrage aan leveren. Dat geldt ook voor hoogwatersloten met extra
hoog peil en infiltratiedrains, hoewel deze maatregelen vanwege de hoge kosten en
onzekere effecten niet in alle gevallen het overwegen waard zijn.
5. Vervanging van de houten fundering door beton is de meest zekere en duurzame
maatregel om (toename van) schade aan het gebouw te voorkomen.
6. De principes die wetterskip Fryslân hanteert bij de afhandeling van verzoeken om
schadevergoeding zijn conform de wet en de huidige jurisprudentie, zo wijst ook de
second opinion van de landsadvocaat uit.
7. Schadeprocedures leveren de burger in de meeste gevallen niets, of hooguit een
klein deel van de totale herstelkosten op.
8. Belangrijke argumenten vóór een subsidieregeling voor funderingsherstel zijn:
procedures voor peilaanpassingen verlopen soepeler, er worden minder schadeclaims
ingediend, de leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit van het veenweidegebied blijven
behouden.
9. Belangrijke argumenten tegen een subsidieregeling zijn: dat houten funderingen op een
gegeven moment droog komen te staan, is inherent aan het veenweidegebied. Die
schade is te voorzien en voor de eigen verantwoordelijkheid van de burgers.
10. De voordelen van een subsidieregeling voor herstel van funderingsschade komen pas
goed uit de verf als het om een substantiële tegemoetkoming in de kosten gaat waar veel
burgers gebruik van maken.
11. Het risico dat het wetterskip zowel voor een subsidieregeling als voor schadeprocedures
kosten moet maken is in te perken door burgers te laten intekenen op een regeling
waarin is vastgelegd dat van procederen wordt afgezien.
12. Het risico dat een subsidieregeling voor schade door houtrot precedenten schept voor
verzoeken om regelingen voor andere (gebouw)schade, is beperkt. Schade door recente
water- en natuurregelgeving is goed geregeld. Schade door grondwateroverlast is
meestal minder ingrijpend en relatief goedkoop zelf te verhelpen. Aan schade door
zetting van kleigrond ligt geen voortgaand dalingsproces aan ten grondslag.
13. Met een subsidieregeling zijn hoge kosten gemoeid. Bij een regeling als de gemeente
Dordrecht heeft, lopen de kosten, aangenomen dat daar voor de helft van de circa 3.200
kwetsbare panden in het Friese veenweidegebied een beroep op wordt gedaan, over een
periode van 10 jaar op tot € 30 miljoen.

32
Aanbevelingen
1. Om meer zicht te krijgen op hoeveel panden met funderings- en gebouwschade te
maken krijgen, en waar en wanneer zich dat voor gaat doen, wordt aanbevolen om met
steekproefsgewijze opgravingen te achterhalen wat de huidige toestand qua grondwater
en aantasting door houtrot is. Op basis daarvan kunnen dan voorspellingen voor het hele
veenweidegebied worden gedaan.
2. Verder is het aan te bevelen dat de overheden met een voorlichtingscampagne meer
bekendheid aan de funderingsproblematiek geven. Daarbij zouden burgers uitdrukkelijk
op hun eigen verantwoordelijkheid gewezen moeten worden. Dit stelt hen in staat tijdig te
gaan sparen voor het funderingsherstel dat vroeg of laat nodig is.
3. Voorstellen 1 en 2 zouden bij voorkeur in samenhang met elkaar uitgevoerd moeten
worden: geef voorlichting over de problematiek in het algemeen, betrek vervolgens de
streek bij het onderzoek, gebruik de resultaten van het onderzoek vervolgens in een
tweede ronde aan voorlichtingsactiviteiten.
4. Ook valt de invoering van een funderingslabel te overwegen. Dit houdt in dat bij aan- en
verkoop van gebouwen verplicht een funderingsonderzoek wordt uitgevoerd.
5. Dat hogere zomerpeilen het moment van droogstand van funderingen uit kunnen stellen,
is een punt dat bij de heroverweging van het peilbeleid voor het veenweidegebied
meegnomen moet worden.
6. Of (verder) onderzoek naar innovatieve technieken waarmee houtrot te voorkomen is
zinvol is, zou in overleg met onderzoekinstituten en adviesbureaus die hierin deskundig
zijn, bekeken moeten worden.
7. Bij een go-besluit voor een subsidieregeling is het raadzaam te achterhalen in hoeverre
een beroep kan worden gedaan op bestaande fondsen als het Investeringsfonds
Stedelijke Vernieuwing, het Investeringsfonds Landelijk Gebied en subsidiepotten die de
provincie voor volkshuisvesting en ruimtelijke kwaliteit heeft.

33
BIJLAGE I
Samenstelling Klankbordgroep Notitie Funderingsproblematiek
Provincie Fryslân
Wetterskip FrYslân
Gemeente Lemsterland
Gemeente Tytsjerksteradiel
Gemeente Wymbritseradiel
Belangenvereniging
Funderingsproblematiek
Lemsterland
Truus Steenbruggen
Jan Luinstra
Hans Roescher
D. van Dijk
S. Poepjes
G. Scherstra
S. Jagersma
K. van den Brink

BIJLAGE II
Second opinion van de Landsadvocaat
35

43
BIJLAGE III
Uitsluitingsgronden die Wetterskip Fryslân bij het vaststellen van de schadevergoeding
hanteert
a. Normaal maatschappelijk risico
Wonen in het veengebied brengt nu eenmaal het risico van schade door peilaanpassingen met zich
mee. Bovendien zijn alle oude panden na verloop van tijd aan grondig herstel toe. Om die reden
brengt het waterschap een periode van 2 ½ jaar in mindering op de berekende vervroeging van het
moment waarop herstel door diepontwatering noodzakelijk is (zie hiervoor). Hoewel het vaststellen
van de hoogte van een korting altijd arbitrair is, heeft het waterschap deze korting vastgesteld
rekening houdend met de techniek en de jurisprudentie (gangbaar zijn kortingen tussen 10% en 40%
van de berekende schadevergoeding).
De korting is geen vast percentage van de schadevergoeding. Indien de resterende
levensverwachting zonder ingrepen van het waterschap al gering was, dan acht het waterschap het
gerechtvaardigd om een relatief hoge korting toe te passen omdat ook zonder ingrepen van het
waterschap de fundering reeds op korte termijn vervangen had moeten worden. De volgende
rekenvoordelen verduidelijken dit: indien een fundering over 2 ½ jaar vervangen had moeten worden
en dit moment wordt vervroegd naar heden, dan is de korting 100%; is het vervangingsmoment door
toedoen van het waterschap met 10 jaar vervroegd, dan bedraagt de korting 28%; op 20 jaar is het
16%, op 30 jaar 12%. De raad van State heeft in een uitspraak van 2 mei 2007 (200608103)
geoordeeld dat die aftrek redelijk is.
b. Voorzienbaarheid c.q actieve en passieve risicoaanvaarding
Denkbaar is dat de eigenaar van het pand op het moment dat hij zijn investering deed, in het
algemeen het moment van bouw of aankoop van het pand op de hoogte was van peilwijzigingen. De
lijn van de rechtspraak is dat peilwijzigingen welke hebben plaatsgevonden voor de aankoop van een
woning bij de berekening van de schadevergoeding buiten beschouwing kunnen blijven (Raad van
State 9 augustus 1996, AB 1996/434 en 16 november 2005, Rechtbank Leeuwarden 29 september
2006,05/2007).
c. Anderszins verzekerd zijn van vergoeding van de schade
Denkbaar is dat de schade op andere wijze kan worden vergoed. Zo kan een vergoeding in natura
worden aangeboden bijvoorbeeld door het aanbieden van een infiltratievoorziening die schade
vermindert of voorkomt of door de toekenning van subsidies. Indien het pand een monument is, zal
subsidie door Monumentenzorg mogelijk zijn. Die subsidie kan dan in mindering worden gebracht op
de berekende schadevergoeding. Schade behoeft niet tweemaal te worden vergoed. De
landsadvocaat merkt in dat verband op: “Ook van derden ontvangen vergoedingen, al dan niet
specifiek gericht op vergoeding van deze schade, kunnen hierbij betrokken worden (zie bijvoorbeeld
ABRS 15 maart 2006, nr. 200506528/1). Reeds hierom is vrijwel onmogelijk dat een gerechtigde twee
maal succesvol aanspraak kan maken op een vergoeding.
d. Schadebeperkingsplicht
Gevolgschade aan het pand (scheuren, scheefstand) doordat de fundering niet tijdig wordt hersteld,
komt niet voor vergoeding in aanmerking.
e. Voordeelsverrekening
Indien een peilwijziging niet alleen nadeel (schade aan een pand) tot gevolg heeft maar ook voordeel,
kan er een verrekening plaatsvinden. Peilverlagingen worden in het algemeen gerealiseerd voor de
landbouw. Grotere drooglegging betekent meer draagkracht van gronden en hogere opbrengsten. Bij
schade aan boerderijen kan aldus een verrekening plaatsvinden. Het feit dat het voordeel van de
peilverlaging door meerderen wordt genoten doet daaraan niet af. Diverse uitspraken van de
bestuursrechter laten zien dat een genoten voordeel ook mag worden verrekend indien het voordeel
wordt genoten door meerdere personen, zelfs als het voordeel door een ieder wordt genoten (Raad
van State, 4 december 2002, AB 2003,91).
f. Verjaring
Hiervoor is aangegeven dat een verzoek om schadevergoeding kan zijn gebaseerd op de wet op de
waterhuishouding, de keur of de nadeelcompensatieverordening.
Bij al die gevallen kan het waterschap zich beroepen op verjaring van vorderingen. De regelgeving
onderscheidt een termijn van 5 jaar en een termijn van 20 jaar. Een vordering moet worden gedaan

44
uiterlijk 5 jaar na het ontstaan van de schade; 20 jaar na het plaats vinden van de
schadeveroorzakende gebeurtenis (bijvoorbeeld een peilverlaging) vervalt de vordering in ieder geval,
ook als nog geen schade is opgetreden.
De verjaringsregeling, met name de 20 jaarstermijn, brengt met zich mee dat in veel gevallen geen
aanspraak op schadevergoeding kan worden gedaan. De schadeveroorzakende peilverlagingen -zo
blijkt uit de behandeling van de verzoeken- dateren namelijk veelal van voor het jaar 1990.
g. Bagatelschade
Een laatste beperking is dat schade onder de € 1.000,- niet voor vergoeding in aanmerking komt.