Richtlijn Funderingsonderzoek - Platform Fundering

Ingenieursbureau
Concept IGWR – Richtlijn
Richtlijn voor het onderzoeken en
beoordelen van bestaande funderingen
op houten palen of staal
Datum: 22 januari 2009

Inhoudsopgave
1. Doel en Opzet 4
2. Bureaustudie 6
3. Veldwerk 7
3.1 Externe inspectie van het bouwwerk 7
3.2 Lintvoegwaterpassing 7
3.3 Interne inspectie van het bouwwerk 7
3.4 Vloerwaterpassing 8
3.5 Inspectie van de fundering van het bouwwerk 8
4. Beoordeling 9
4.1 Scheefstand ten opzichte van de horizontaal 10
4.2 Scheefstand ten opzichte van de verticaal 10
4.3 Scheurvorming van funderingstechnische aard 11
4.4 Grondwaterstand 12
4.5 Kwaliteit beton en metselwerk van de fundering 13
4.6 De kwaliteit van het funderingshout 14
4.7 Belendingen 15
4.8 Ligging ten opzichte van de omgeving 15
4.9 Monitoring gegevens 15
4.10 Grondmechanisch draagvermogen fundering op staal 16
5. Rapportage 17
5.1 Projectomschrijving en/of beschrijving van het bouwwerk 17
5.2 De resultaten van de bureaustudie 17
5.3 De resultaten van het veld- en laboratoriumwerk 17
5.4 De deelbeoordelingen 17
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 2 van 25

5.5 De beoordeling 17
5.6 Randvoorwaarden of beperkingen van het funderingsonderzoek 17
5.7 Bijzonderheden en overige zaken 18
Bijlage 1 : Verklarende Woordenlijst 19
Bijlage 2 : VROM - Protocol 25
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 3 van 25

1. Doel en Opzet
Deze richtlijn is bedoeld te worden toegepast voor het onderzoek en de
beoordeling van bestaande funderingen op houten palen of staal.
De cursieve teksten in het hoofddocument zijn toegevoegd als opmerking of
toelichting en maken geen deel uit van de richtlijn zelf.
Het geheel van onderzoek, beoordeling en rapportage zal hierna worden
aangeduid met de term funderingsonderzoek. De persoon of organisatie die het
funderingsonderzoek uitvoert zal hierna worden aangeduid als de onderzoeker of
adviseur.
Het doel van een funderingsonderzoek is het vaststellen van de kwaliteit of het
functioneren van een bestaande fundering en het vaststellen van de daarbij
behorende funderingstechnische handhavingstermijn. Dit is de periode
waarbinnen de fundering op de huidige wijze bij gelijkblijvende omstandigheden
zal blijven functioneren zonder dat herstelmaatregelen nodig zijn. Een andere
definitie is de periode waarbinnen de vervormingen van de fundering (bij
gelijkblijvende omstandigheden) zodanig beperkt blijven dat geen verlies van de
gebruikswaarde en economische waarde van het bouwwerk zal optreden.
De beoordeling van de fundering volgens deze richtlijn omvat geen toetsing van
de fundering aan thans of voorheen geldende bouwbesluiten of normen.
Indien al mogelijk, zal een dergelijke beoordeling meestal een negatief resultaat
opleveren. De beoordeling is daarom meer pragmatisch gericht en gaat uit van
bewezen functioneren of sterkte van de fundering tot op het moment van
onderzoek en een prognose van een eventuele kwaliteitsafname. De resultaten
van lintvoegmetingen en vloerveldwaterpassingen worden hierbij o.m.
beschouwd als de resultaten van een proefbelasting van de fundering vanaf de
bouw.
Aanleiding tot een funderingsonderzoek is meestal een technische onderbouwing
te verkrijgen voor de motivatie om al dan niet funderingsherstel uit te voeren.
Een andere reden voor funderingsonderzoek is een waardebepaling en
inschatting van mogelijke toekomstige financiële of technische risico’s bij
eigendomsoverdracht.
De richtlijn is opgesteld door het Ingenieursbureau van Gemeentewerken
Rotterdam. Bij verwijzing kan de richtlijn worden aangeduid als de Concept
IGWR-Richtlijn.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 4 van 25

Een funderingsonderzoek moet ten minste uit de volgende onderdelen bestaan:
− Bureaustudie volgens hoofdstuk 2;
− Veldwerk volgens hoofdstuk 3;
− Beoordeling volgens hoofdstuk 4;
− Rapportage volgens hoofdstuk 5.
Dit document heeft 2 bijlagen, die onderdeel zijn van de richtlijn.
Bijlage 1 is de “Woordenlijst Funderingsonderzoek”, Ingenieursbureau van
Gemeentewerken Rotterdam d.d. 22 januari 2009. Termen en definities in de
richtlijn zijn conform de gegeven hoofdbetekenissen in bijlage 1.
Bijlage 2 is het “Protocol voor het uitvoeren van een inspectie aan houten
paalfunderingen”, Ministerie van VROM d.d. 23 juni 2003 (hierna aan te duiden
als: VROM-protocol).
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 5 van 25

2. Bureaustudie
De onderzoeker moet een bureaustudie uitvoeren aan de hand van
archiefgegevens en andere bronnen, waarbij de volgende gegevens (voor zover
beschikbaar) worden verzameld en beschouwd:
− situatietekening(en) van het bouwwerk;
− bouwjaar, bouwtechnische gegevens en bouwtekeningen van het bouwwerk;
− gegevens over de bouweenheid en de belendingen;
− de resultaten van eerder uitgevoerde funderingsonderzoeken;
− gegevens over de bodemopbouw en de grondwaterstanden in het gebied;
− gegevens over de oorspronkelijke en officiële straatpeilen (uitgiftepeilen);
alsmede de actuele straatpeilen in het gebied
− omgevings specifieke omstandigheden.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 6 van 25

3. Veldwerk
Voor een funderingsonderzoek moet de onderzoeker ten minste de volgende
veldwerken uitvoeren. Indien uit de resultaten van één of meer veldwerken reeds
volgt dat de fundering als “slecht” of "zeer slecht" (conform hoofdstuk 4) zal
worden beoordeeld, dan mag uitvoering van de overige veldwerken achterwege
blijven. Deze handelswijze moet door de adviseur worden gemotiveerd in de
rapportage.
3.1 Externe inspectie van het bouwwerk
De onderzoeker inspecteert de voor- zij- en achtergevels van het bouwwerk,
de belendingen of de bouweenheid visueel. De onderzoeker inventariseert de
opgetreden scheurvorming van funderingstechnische aard en legt de significante
delen daarvan fotografisch vast. Scheurvorming van andere aard moet altijd als
zodanig worden aangemerkt. Scheefstanden ten opzichte van de verticaal van
het bouwwerk worden opgemeten in mm uit het lood per 1,0 m hoogteverschil.
Bouw- of sloopwerkzaamheden, ophogingen, ontgravingen, bouwputten,
bemalingen of andere van invloed zijnde omstandigheden in de directe omgeving
worden aangemerkt.
3.2 Lintvoegwaterpassing
De onderzoeker meet op een aantal punten het verschil in hoogte in mm van een
lintvoeg of andere oorspronkelijk horizontale elementen van de gevel(s) ten
opzichte van een gekozen nulpunt. Gevels van de belendingen of bouweenheid
worden hierbij meegenomen.
3.3 Interne inspectie van het bouwwerk
De onderzoeker inspecteert het bouwwerk intern visueel. De onderzoeker
inventariseert de opgetreden scheurvorming van funderingstechnische aard en
legt de significante delen daarvan fotografisch vast. Scheurvormingen van
andere aard moeten altijd als zodanig worden aangemerkt. Scheefstanden ten
opzichte van de verticaal van muren worden opgemeten in mm uit het lood per
1,0 m hoogteverschil. De onderzoeker controleert de aansluitingen tussen haaks
op elkaar staande murenen/of gevels. Veranderingen in het pand ten opzichte
van de oorspronkelijke situatie (verbouwingen, ander gebruik etc.) worden
aangemerkt.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 7 van 25

3.4 Vloerwaterpassing
De onderzoeker meet op een aantal punten het verschil in hoogte in mm in het
een vloerveld van de begane grond of de 1 e verdieping van het bouwwerk ten
opzichte van een gekozen nulpunt. Om het effect van doorbuiging van de vloeren
te nivelleren moeten de meetpunten zo dicht mogelijk bij de vloeropleggingen
liggen.
3.5 Inspectie van de fundering van het bouwwerk
De onderzoeker inspecteert de fundering conform het “Protocol voor het
uitvoeren van een inspectie aan houten paalfunderingen” (Ministerie VROM d.d.
23 juni 2003, zie bijlage 2 van deze richtlijn). De onderzoeker volgt bij een
fundering op staal dezelfde werkwijze met weglating van de onderdelen, die
betrekking hebben op het funderingshout.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 8 van 25

4. Beoordeling
De adviseur moet de kwaliteit of het functioneren van de fundering beoordelen
als goed, redelijk, matig, slecht of zeer slecht. Aan deze categorieën zijn
funderingstechnische handhavingstermijnen gekoppeld conform onderstaande
tabel. De adviseur moet als onderdeel van de beoordeling een
funderingstechnische handhavingstermijn volgens de tabel aangeven.
De adviseur moet hierbij rekening houden met de te verwachten ontwikkeling van
de kwaliteit of het functioneren van de fundering.
Binnen een categorie heeft de adviseur een keuze in de bijbehorende
funderingstechnische handhavingstermijn. De verschillende termijnen per
categorie zijn o.a. opgenomen om de adviseur de mogelijkheid te geven tot
nuancering en om aan te kunnen sluiten bij de bestaande praktijk in diverse
regio’s en gemeenten. Een termijn van 0 jaar geeft aan dat onmiddellijk
maatregelen noodzakelijk zijn.
Funderingstechnische
Beoordeling
goed
redelijk
matig
slecht
zeer slecht
Funderingstechnische
Handhavingstermijn
[jaren]
50
40
30
25
20
15
10
5
5
3
1
0
De beoordeling moet, indien van toepassing, in elk geval worden gebaseerd op
de onderstaande deelbeoordelingen door middel van een multi-criteria of matrix
analyse. De adviseur bepaalt het belang van iedere deelbeoordeling in de
uiteindelijke beoordeling en vermeldt dit met een motivatie in de rapportage.
De adviseur moet bij de deelbeoordelingen rekening houden met te verwachten
ontwikkeling van het betreffende aspect en dit vermelden in de rapportage.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 9 van 25

4.1 Scheefstand ten opzichte van de horizontaal
Dit betreft de gemeten scheefstanden van vloeren, dorpels, lateien, lintvoegen
etc., waarbij het casco overwegend uit metselwerk bestaat. De scheefstand moet
als goed, redelijk, matig of slecht worden beoordeeld volgens onderstaande
tabel. De maximum scheefstand is hierbij maatgevend.
Scheefstand t.o.v. de horizontaal
[mm/m 1 ]
[rad]
Deelbeoordeling
0 - 10 < 1:100 goed
10 - 15 1:100 - 1:67 redelijk
15 - 20 1:67 - 1:50 matig
> 20 > 1:50 slecht
Indien het casco overwegend uit beton bestaat geldt onderstaande tabel.
In plaats van de scheefstand ten opzichte van de horizontaal mag ook de
relatieve rotatie worden gebruikt.
Scheefstand t.o.v. de horizontaal Deelbeoordeling
of relatieve rotatie
[rad] [mm/m 1 ]
< 1:300 < 3,3 goed
1:300 – 1:150 3,3 - 6,7 redelijk
1:150 – 1:100 6,7 - 10 matig
> 1:100 > 10 slecht
4.2 Scheefstand ten opzichte van de verticaal
Dit betreft het uit het lood staan, (uit)knikken en hol of bol staan van gevels,
muren, penanten, stijlen en wanden. Deze scheefstand moet altijd in samenhang
met de scheefstand ten opzichte van de horizontaal van de aansluitende delen
van het bouwwerk of de belendingen worden beschouwd. Een gelijke of grotere
scheefstand ten opzichte van de horizontaal van deze delen is hierbij dan steeds
maatgevend voor deze deelbeoordeling. Bij pendelwerking, knik, hol- of bolstaan
moet de scheefstand ten opzichte van de verticaal als goed, redelijk, matig of
slecht worden beoordeeld volgens onderstaande tabel.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 10 van 25

Weerstand tegen instabiliteit
goed: volledig gewaarborgd door
verankering of schijfwerking
redelijk: deels gewaarborgd door
verankering of schijfwerking
matig: deels gewaarborgd door
verankering of schijfwerking
slecht: geen of onvoldoende verankering
of schijfwerking aanwezig
Deelbeoordeling
goed
redelijk
matig
slecht
In alle andere gevallen moet de maximim scheefstand ten opzichte van de
verticaal als goed, redelijk, matig of slecht worden beoordeeld volgens
onderstaande tabel.
Scheefstand t.o.v. de verticaal [mm/m 1 ] Deelbeoordeling
0 - 15 goed
15 - 20 redelijk
20 - 30 matig
> 30 slecht
4.3 Scheurvorming van funderingstechnische aard
Dit betreft uitsluitend scheuren en scheurenpatronen van funderingstechnische
aard. De scheurvorming moet als goed, redelijk, matig of slecht worden
beoordeeld volgens onderstaande tabel.
Actief /
Niet actief
oud of
niet actief
recent of
actief
Scheurvorming van funderingstechnische aard
Hoeveelheid of lengte van de Onderlinge
scheuren per bouwwerk verplaatsing
of deellocatie van een bouwwerk muurdelen (mm)
geen
gering
aanzienlijk
gering
aanzienlijk
Deel -
beoordeling
goed
< 1,0 goed
1,0 – 2,5 redelijk
> 2,5 matig
< 1,0 redelijk
1,0 – 2,5 matig
> 2,5 slecht
< 1,0 redelijk
1,0 – 2,5 matig
> 2,5 slecht
< 1,0 matig
1,0 – 2,5 slecht
> 2,5 slecht
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 11 van 25

4.4 Grondwaterstand
De adviseur moet de invloed van de grondwaterstand bij een houten
paalfundering beoordelen als goed, redelijk, matig of slecht volgens
onderstaande tabel, waarbij deze grondwaterstand op de locatie van het
funderingshout min of meer permanent aanwezig moet zijn. Bij de beoordeling
moet daarom het verloop van de grondwaterstand in de tijd en de nabijheid van
de meetpunt worden beschouwd. De adviseur verdisconteert het verloop van de
grondwaterstand in de tijd in de beoordeling, evenals de mate waarin de
grondwaterstand kan worden gerelateerd aan de locatie van het funderingshout.
Indien het funderingshout geheel is omsloten door ongeroerde en vochtige klei
mag van 0,1 m lagere grondwaterstanden worden uitgegaan voor een gelijke
beoordeling.
Grondwaterdekking / Droogstand
Deelbeoordeling
grondwaterdekking > 0,1 m
goed
0,1 m > grondwaterdekking > 0,0 m redelijk
0,0 m < droogstand < 0,1 m matig
droogstand > 0,1 m
slecht
Bij een fundering op staal zonder kruipruimte moet de adviseur de invloed van de
grondwaterstand als goed, redelijk, matig of slecht beoordelen volgens
onderstaande tabel, waarbij deze grondwaterstand op de locatie van het
bouwwerk min of meer permanent aanwezig moet zijn. Bij de beoordeling moet
daarom het verloop van de grondwaterstand in de tijd en de nabijheid van de
meetpunt worden beschouwd. De adviseur verdisconteert het verloop van de
grondwaterstand in de tijd in de beoordeling, evenals de mate dat de
grondwaterstand kan worden gerelateerd aan de locatie van het bouwwerk. De
invloed op isolatielagen e.d. is niet beschouwd. De tabel geldt niet voor kelders
en souterrains. Waterdichtheid van kelders en souterrains is geen
funderingstechnische zaak, maar een bouwtechnische zaak.
Ontwateringsdiepte Deelbeoordeling
t.o.v. vloerpeil
bij vochtdichte losse vloer
> 0,5 m goed
< 0,5 m
redelijk
> 0,3 m
< 0,3 m
matig
> 0,1 m
< 0,1 m slecht
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 12 van 25

Bij een fundering op staal met kruipruimte moet de adviseur de invloed van de
grondwaterstand als goed, redelijk, matig of slecht beoordelen volgens
onderstaande tabel, waarbij deze grondwaterstand op de locatie van het
bouwwerk min of meer permanent aanwezig moet zijn. Bij de beoordeling moet
daarom het verloop van de grondwaterstand in de tijd en de nabijheid van het
meetpunt worden beschouwd. De adviseur verdisconteert het verloop van de
grondwaterstand in de tijd in de beoordeling, evenals de mate dat de
grondwaterstand kan worden gerelateerd aan de locatie van het bouwwerk.
De meest ongunstige beoordeling volgens de tabel is maatgevend.
Water in
kruipruimte
Houten Vloer
Grondwaterstand
beneden
Vloerpeil
Vochtdichte
Betonvloer
Grondwaterstand
beneden
Vloerpeil
Deelbeoordeling
nooit > 0,7 m > 0,7 m goed
zelden
< 0,7 m
< 0,7 m
redelijk
> 0,5 m
> 0,5 m
soms
< 0,5 m
< 0,5 m
matig
> 0,3 m
> 0,3 m
langdurig < 0,3 m < 0,3 m slecht
4.5 Kwaliteit beton en metselwerk van de fundering
De kwaliteit van het metsel- en/of betonwerk moet als goed, redelijk, matig of
slecht worden beoordeeld volgens onderstaand schema.
Beton Metselwerk Deelbeoordeling
hard, geen scheuren of
scholvorming
stenen hard
voegen hard
geen scheuren
goed
weining scheuren of
scholvorming aanwezig
scheuren, scholvorming of
grindnesten aanwezig
ernstige scheuren of
scholvorming, corroderende
wapening zichtbaar
stenen hard
voegen zacht
weinig scheurvorming
stenen zacht
voegen zacht
scheurvorming
loszittende
of verbrokkelde stenen
ernstige scheurvorming
redelijk
matig
slecht
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 13 van 25

4.6 De kwaliteit van het funderingshout
De kwaliteit van het funderinghout moet als goed, redelijk, matig of slecht worden
beoordeeld aan de hand van de resultaten van de visuele inspectie en de
gemeten gemiddelde indringing per meetlocatie volgens het VROM-protocol.
Indien laboratoriumonderzoek naar de kwaliteit en aantasting van houtmonsters
is verricht, wordt de beoordeling vooral verricht aan de hand van de soort, de
omvang en ernst van de aantasting volgens het uitgevoerde laboratoriumonderzoek.
Bij de beoordeling van de kwaliteit aan de hand van de gemeten
indringingswaarden en/of diepte en ernst van de aantasting moeten de
overblijvende houtafmetingen in beschouwing worden genomen, alsmede de
prognose hiervan. De mate van indringing op zich zelf is geen maatstaf voor
deze deelbeoordeling.
Bij de beoordeling van de resultaten van de visuele inspectie gaat het met name
om het signaleren van ernstige gebreken, zoals gebroken langshout of kespen,
gespleten of beschadigde paalkoppen, weggerot of volledig verrot hout, zeer
ernstig samengeperst hout en niet of onvoldoende centrisch belaste paalkoppen.
De gemiddelde indringing per meetlocatie moet als goed, redelijk, matig of slecht
worden beoordeeld volgens de onderstaande tabel
Paalkopdiameter [mm]
Deel-
100
120
120
140
140
160
160
180
180
200
200
220
220
240
240
260
260
280
280
300
300
320
beoor-
deling
Indringing [mm]
0-5 0-5 0-5 0-10 0-10 0-10 0-10 0-10 0-10 0-20 0-20 goed
0-5 0-5 5-10 10-15 10-20 10-25 10-30 10-35 10-35 20-45 20-50 redelijk
5-10 5-10 10-15 15-20 20-30 25-40 30-50 35-60 35-60 45-70 50-80 matig
>10 >10 >15 >20 >30 >40 >50 >60 >60 >70 >80 slecht
De maximum te meten indringing met de pilodyn bedraagt 50 mm.
Als alternatief mag de deelbeoordeling van de kwaliteit van de houten palen
worden gebaseerd op een berekening van het constructieve draagvermogen van
de paalkoppen. Uit de berekening moet blijken dat het constructieve
draagvermogen aan het einde van aangegeven funderingstechnische
handhavingstermijn voldoet. De uitgangspunten, de wijze en het resultaat van de
berekening moeten deel uitmaken van de rapportage. Als alternatief kan ook
worden aangehouden dat de resterende dragende afmetingen voor een
gemiddeld belaste paalkop ten minste 150 mm moeten bedragen. Voor
langshout is dit 40 mm en voor kespen is dit 50 mm.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 14 van 25

4.7 Belendingen
De invloed van de funderingstechnische conditie en de situatie van de
belendingen op de kwaliteit of het functioneren van de fundering van het
bouwwerk, moet als goed, redelijk, matig of slecht worden beoordeeld.
De belendingen of bouweenheid moeten daarom zo veel mogelijk in de
bureaustudie en het veldwerk worden meegenomen.
4.8 Ligging ten opzichte van de omgeving
De ligging van het bouwwerk ten opzichte van de omgeving, als onderdeel van
de kwaliteit of het functioneren van de fundering, moet als goed, redelijk, matig of
slecht worden beoordeeld. Dit gebeurt o.a. aan de hand van de absolute zetting
van het bouwwerk (inclusief nog te verwachten zettingen) ten opzichte van het
actuele en officiële straatpeil (uitgiftepeil) of omliggende maaiveld, met name met
betrekking tot wateroverlast, toegang, huisaansluitingen en toekomstige
wijzigingen in het straatpeil. De invloed van nabijgelegen taluds, grondkerende
constructies of open water moet tevens in deze deelbeoordeling worden
betrokken. Hetzelfde geldt voor de aanwezigheid en invloed van negatieve kleef.
4.9 Monitoring gegevens
Indien gegevens van grondwaterstanden, zettingsmetingen, deformatiemetingen
of scheurmetingen ten opzichte van de tijd beschikbaar zijn moeten deze worden
verdisconteerd in de betreffende bovenstaande deelbeoordelingen.
De adviseur kan de zakkingen van de fundering als goed, redelijk matig of slecht
beoordelen vogens onderstaande tabel.
Zakkingssnelheid Verschilzakkingssnelheid Deelbeoordeling
[mm/jaar]
[mm/jaar]
1,0 0,5 goed
2,0 1,0 redelijk
3,0 1,5 matig
4,0 2,0 slecht
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 15 van 25

4.10 Grondmechanisch draagvermogen fundering op staal
De adviseur gaat na of voldoende gronddekking naast de fundering op staal
aanwezig is om het grondmechanisch draagvermogen te waarborgen.
De gronddekking kan worden aangetast ten gevolge van erosie door water en
wind of door ontgronding door mensen of dieren.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 16 van 25

5. Rapportage
De rapportage moet uit de volgende onderdelen bestaan.
5.1 Projectomschrijving en/of beschrijving van het bouwwerk
O.a. korte beschrijving van het project en het onderzochte bouwwerk, de
belendingen of de bouweenheid, zoals type, omvang en aantal bouwlagen.
5.2 De resultaten van de bureaustudie
Alle resultaten van de bureaustudie moeten in het rapport worden vermeld of
opgenomen in de vorm van rapporten, beschrijvingen, tekeningen, tabellen,
grafieken of foto's. Tekeningen moeten op schaal zijn. Alle hoogten en niveaus
moeten worden aangegeven ten opzichte van N.A.P.
5.3 De resultaten van het veld- en laboratoriumwerk
Alle resultaten van het uitgevoerde veld- en laboratoriumwerk moeten in de
rapportage worden opgenomen in de vorm van beschrijvingen, tekeningen,
tabellen, grafieken of foto's. Tekeningen moeten op schaal zijn. Alle hoogten en
niveaus moeten worden aangegeven in mm of m ten opzichte van N.A.P. met
uitzondering van lintvoegmetingen en vloerveldwaterpassingen.
5.4 De deelbeoordelingen
Alle resultaten van de deelbeoordelingen moeten in het rapport worden vermeld.
5.5 De beoordeling
De adviseur vermeldt het resultaat van de beoordeling en de geldende
funderingstechnische handhavingstermijn en geeft daarbij met een motivatie het
belang van de onderliggende deelbeoordelingen aan.
5.6 Randvoorwaarden of beperkingen van het funderingsonderzoek
Omstandigheden die de betrouwbaarheid of geldigheid van de beoordeling
beperken moeten hier worden genoemd.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 17 van 25

5.7 Bijzonderheden en overige zaken
Specifieke oorzaken of bijzondere omstandigheden voor het niet goed
functioneren van de fundering kunnen o.a. worden vermeld.
Indien gewenst, kunnen te nemen funderingstechnische maatregelen worden
aangegeven.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 18 van 25

Bijlage 1 : Verklarende Woordenlijst
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 19 van 25

VERKLARENDE WOORDENLIJST FUNDERINGSONDERZOEK
(versie 22 januari 2009)
aanwasboor: holle boor voor het nemen van een houtmonster
absolute zetting: zakking van een pand als geheel ten opzichte van zijn omgeving
actieve of verse scheuren: scheuren die nog steeds in beweging zijn, recent zijn ontstaan of
recent in beweging zijn geweest
Amsterdamse fundering: type houten paalfundering bestaande uit een gemetselde muur met
versnijdingen, waaronder langshout en kespen. Onder de kespen staan steeds paarsgewijs twee
houten palen.
antropogene lagen: grond(lagen) niet door natuurlijke afzetting ontstaan maar door de mens
aangebracht.
bacteriële aantasting: aantasting van hout door bacteriën (in tegenstelling tot aantasting door
schimmels).
belending: aangrenzend pand of terrein
borstwering: muurgedeelte onder een raam of raampartij
bouweenheid: groep panden, die tegelijkertijd zijn gebouwd volgens een gezamelijk ontwerp. De
groep is constructief onlosmakelijk aan elkaar verbonden en heeft gewoonlijk dezelfde fundering.
Ingebinte panden behoren per definitie niet tot de bouweenheid waarbij zij zijn ingebint. Wordt
ook wel bouwkundige eenheid of bouwstroom en soms bouwblok genoemd.
bouwmuur: pandscheidende muur of buitenmuur van een pand. Voorgevels, achtergevels,
tussenmuren en binnenmuren vallen hier niet onder.
bovenkant funderingshout; bovenkant houten paalfundering: hoogte of niveau ten opzichte van
NAP van het hoogste punt of gedeelte van het funderingshout. Wordt ook wel aanleghoogte
genoemd.
capilaire werking: het verschijnsel dat de grond vlak boven de grondwaterstand ook nat is.
casco: het geheel van alle constructieve delen of de constructieve schil van een pand,
omvattende alle dragende muren en al het dragend metselwerk, meestal inclusief balkenlagen en
verankeringen (en, indien van beton, de vloeren). Kozijnen, pleisterwerk, ramen, deuren,
dakbeschot, dakbedekking, houten vloerdelen en houten trappen behoren niet tot het casco.
constructief draagvermogen (van een paal): het draagvermogen van een paal ontleend aan de
eigen sterkte van (het materiaal van) de paal of paalschacht. (zie ook: het grondmechanisch
draagvermogen.)
cunet: sleufvormige strook in een terrein, opgevuld met een afwijkend materiaal, meestal zand.
Dordtse fundering: type houten paalfundering bestaande uit een gemetselde muur met
versnijdingen, waaronder langshout en kespen. Onder het midden van de kespen staat steeds
één houten paal.
Wordt soms gebruikt om een gemengde fundering aan te duiden.
drooglegging: het hoogteverschil tussen het maaiveld (of de bodem van een kruipruimte) en het
officiele singelpeil, slootpeil of polderpeil, of een ander ontwateringsmiddel zoals een horizontale
drain.
N.B.: het begrip drooglegging wordt vaak verwisseld met het begrip ontwateringsdiepte (zie
aldaar).
droogstand: situatie waarbij de grondwaterstand beneden de bovenkant van de houten
paalfundering ligt.
Bij droogstand kan schimmel en houtrot (i.e. paalrot) ontstaan.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 20 van 25

erosiebacterie: bepaalde soort(en) bacteriën die een aantasting gelijkend op erosie van het hout
veroorzaakt.
freatische grondwaterstand: vrije grondwaterstand, dus niet een grondwaterstand onder invloed
van een wel, bronnen of ander water onder druk.
funderingsbalk: balk van beton, waaronder gewoonlijk een enkele rij (houten) palen staat (al dan
niet met oplangers).
fundering op staal: fundering zonder palen, die direct op de onderliggende grond rust.
funderingshout; houten paalfundering: het geheel van alle houten onderdelen van een fundering
op houten palen dus inclusief het langshout, de kespen en de houten palen zelf.
funderingstechnische handhavingstermijn: de periode waarbinnen de fundering op de huidige
wijze bij gelijkblijvende omstandigheden zal blijven functioneren zonder dat herstel maatregelen
nodig zijn.
funderingsverlaging; verlaging: methode van funderingsherstel waarbij (al dan niet aangetast)
langshout, kespen en de bovenste delen van houten palen worden verwijderd en vervangen,
meestal door metselwerk of beton, om zo droogstand tegen te gaan en het constructieve
draagvermogen (weer) te verzekeren.
gemengde fundering: fundering op staal, waaronder ook palen aanwezig zijn, of pand dat deels
op staal is gefundeerd (bijvoorbeeld ter plaatse van de kelder) en deels op palen staat. Wordt ook
wel hybride fundering genoemd. Wordt soms ook gebruikt bij panden met afwisselend een
Amsterdamse en Rotterdamse fundering.
grondmechanisch draagvermogen (van een paal): het draagvermogen van een paal ontleend aan
de weerstand van de grond waarin deze paal staat. (zie ook: het constructieve draagvermogen.)
grondwaterniveau; grondwaterpeil; grondwaterspiegel; grondwaterstand: hoogte ten opzichte van
NAP van de bovenkant van het grondwater. Wordt ook wel freatische grondwaterstand genoemd.
grondwaterdekking: maat voor het hoogteverschil tussen de bovenkant van het funderingshout en
de freatische grondwaterstand. Het funderingshout bevindt zich hierbij onder het grondwaterpeil.
hardheidshamer; prikker; prikapparaat; Pilodyn; slaghamer: apparaat waarmee op
gestandaardiseerde wijze de indringingswaarde van houten paalfunderingen wordt gemeten.
h.o.h.; h.o.h. - afstand; hart op hart afstand: afstand tussen de middens van twee onderdelen of
elementen.
Holoceen, Holocene lagen, Holocene pakket: grond(lagen) ontstaan of afgezet in het Holocene
tijdperk.
Dit geologische tijdperk begon ca.10.000 jaar geleden, aansluitend op de meest recente ijstijd.
inbinten: muur of fundering van een reeds bestaand pand gebruiken bij de bouw van een
naastgelegen pand.
indringingswaarde; indringwaarde: de afstand in mm waarover de pen van de standaard prikker
(hardheidshamer) het funderingshout binnendringt bij een beproeving. Deze afstand is een maat
voor de kwaliteit en aantasting van het funderingshout.
kern; kernhout (van een paal); aanduiding voor het binnenste hout of deel van een paal ter
onderscheid van de buitenste schil of spinthout (zie aldaar). Kernhout is doorgaans van betere
kwaliteit dan het spinthout.
kesp: houten balk onder een funderingsmuur, dwars op de richting van die muur. (zie ook:
langshout.)
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 21 van 25

langshout: één of meerdere zware houten planken of balken aan de onderzijde van een
gemetselde funderingsmuur in de richting van die muur. Soms als kesp aangeduid.
latei: soort balk of balkconstructie in muur boven deuren, ramen en andere openingen.
links: als links of de linkerzijde van een pand geldt wat als links wordt gezien door een waarnemer
staande voor het pand (aan de straat- of adreszijde), kijkend in de richting van het pand.
lintvoeg: doorgaande horizontale voeg in metselwerk. Wordt ook wel langsvoeg of strekvoeg
genoemd.
lintvoegmeting; lintvoegwaterpassing: meting van de hoogte van een lintvoeg. Men gaat ervan uit
dat een lintvoeg bij aanleg zuiver horizontaal is.
maaiveld (mv of m.v.): het vlak gevormd door de bovenkant van de grond of de bestrating, met
name rondom een gebouw.
maaiveldhoogte: hoogte waarop het maaiveld zich bevindt ten opzichte van NAP.
mm: millimeter.
NAP of N.A.P. (= Normaal Amsterdams Peil): vaste hoogte, die geldt voor geheel Nederland en
is vastgelegd door middel van officiële hoogtemerken. Alle hoogtes, niveau's en peilen worden
aangegeven ten opzichte van NAP. Voorbeeld: Grondwaterstand: NAP + 0,2 m, dat wil zeggen:
de grondwaterstand ligt
0,2 m boven NAP. Maaiveld: NAP - 1,05 m, dat wil zeggen: het maaiveld ligt 1,05 m beneden
NAP.
negatieve kleef: extra belasting uitgeoefend op een funderingspaal door langs de paalschacht
zakkende grond. Treedt op bij de meeste paalfunderingen.
officieel vastgestelde straatpeil; officiële straatpeil: de hoogte ten opzichte van NAP waarop een
straat (of openbaar gebied) wordt aangelegd en wordt onderhouden. Wordt ook wel aangeduid
met streefpeil en is in principe gelijk aan het uitgiftepeil (zie aldaar). Het werkelijke of actuele
straatpeil kan ten gevolge van zakking afwijken van het officiële straatpeil.
onderkant metselwerk of betonnen fundering: hoogte of niveau ten opzichte van NAP meestal
gelijk aan de bovenkant van het funderingshout of de aanleghoogte.
ontwateringsdiepte: maat voor het hoogteverschil tussen het maaiveld (of de bodem van een
kruipruimte) en de freatische grondwaterstand. N.B.: het begrip ontwateringsdiepte wordt vaak
verwisseld met het begrip drooglegging (zie aldaar).
oplanger; betonoplanger; opzetter; betonopzetter: betonnen opzetstuk, dat op een houten paal
wordt gezet om deze vervolgens dieper weg te heien. Op deze wijze komt de kop van de houten
paal verder onder de grondwaterstand te zitten. Oplangers worden sinds omstreeks 1930
toegepast.
overstek: gedeelte van een fundering (of gebouw) dat slechts aan één kant wordt ondersteund.
paaljuk: het geheel van een kesp met daaronder twee houten palen.
paalkop: bovenste gedeelte van een paal.
paalschacht: deel van een paal tussen de paalkop en de paalvoet.
paalvoet: onderste deel van een paal.
palenpest: (onofficiële) term voor aantasting van funderingshout door bacteriën. (In tegenstelling
tot “paalrot” waarbij uitsluitend aantasting ten gevolge van droogstand i.e. schimmels wordt
bedoeld.)
palenplan: tekening waarop de plaats van de palen in bovenaanzicht staat aangegeven.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 22 van 25

peilbuis: in de grond geplaatste buis met een filter aan de onderzijde om de grondwaterstand te
peilen.
penant: (smal) deel van een muur of gevel naast of tussen deuren, ramen en hoeken van
panden.
Pleistoceen, Pleistocene lagen, Pleistoceen zand: Grond(lagen) of zand afgezet tijdens het
Pleistocene tijdperk. Het Pleistocene tijdperk gaat vooraf aan het Holocene tijdperk (zie aldaar).
De bovenkant van de Pleistocene lagen ligt in west Nederland globaal tussen NAP – 10 m en
NAP – 20 m.
rechts: als rechts of de rechterzijde van een pand geldt wat als rechts wordt gezien door een
waarnemer staande voor het pand (aan de straat- of adreszijde), kijkend in de richting van het
pand.
poer: blokvormig deel van een fundering, meestal van beton, waaronder één of meer palen
kunnen staan.
protocol (voor het uitvoeren van een inspectie aan houten paalfunderingen): voorschrift
(opgesteld in opdracht van het Ministerie VROM) voor de wijze van uitvoeren van een
funderingsinspectie bij houten paalfunderingen, gepubliceerd juni 2003. Een oudere versie van dit
protocol staat bekend als het
V.N.G.-protocol.
Rotterdamse fundering: type houten paalfundering bestaande uit een gemetselde muur,
gewoonlijk zonder versnijdingen, waaronder langshout en een enkele rij houten palen.
scharnierpand: pand waarbij tussen de belendende panden of bouweenheden aan weerszijden
van dit pand een zettingsverschil aanwezig is of zal optreden. Hierdoor vertoont (of zal vertonen)
het pand een scheefstand ten opzichte van de horizontaal.
scheefstand; scheefstand ten opzichte van de horizontaal: scheefstand ten opzichte van de
horizontaal, wordt uitgedrukt in het aantal mm hoogteverschil over een afstand van 1 meter.
Voorbeeld: een scheefstand van 5 mm per m (of 5 mm/m of 5 mm/m 1 ).
scheefstand ten opzichte van de verticaal: de scheefstand ten opzichte van de verticaal wordt
uitgedrukt in mm scheefstand per m hoogte. Wordt ook wel uit het lood staan genoemd.
scheurvorming: het geheel (en het patroon) van alle aanwezige scheuren in een pand.
schuifhout: opstaand deel van het langshout, waardoor een zekere verankering tussen het
langshout en het bovenliggende metselwerk wordt bewerkstelligd.
slangenwaterpas; waterpastoestel: apparaat waarmee het hoogteverschil tussen twee punten kan
worden gemeten.
sondering: onderzoeksmethode om de aard en vastheid van grondlagen vast te stellen.
spaarbogen: gemetselde fundering waarbij het onderste gedeelte van de funderingsmuur uit
gemetselde bogen bestaat om materiaal en gewicht te besparen. De palen staan daarbij onder de
voet van de boog.
spinthout: hout in de buitenste schil van de paal, tussen het kernhout en de bast. Dit hout is
doorgaans van mindere kwaliteit dan het hout in de kern. Het spinthout van Grenen palen is extra
gevoelig voor bacteriële aantasting.
strokenfundering: fundering op staal in de vorm van strookvormige elementen.
tussenmuur; binnenmuur: muur binnen in een pand, dus geen gevel, buitenmuur of
pandscheidende muur.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 23 van 25

uitgiftepeil: officieel vastgestelde hoogte ten opzichte van NAP van een uit te geven of uitgegeven
terrein, waarop dat terrein moet worden onderhouden. Is in principe gelijk aan het officieel
vastgestelde straatpeil van het aangrenzende openbare gebied (zie aldaar).
versnijding(en): trapsgewijze verbreding(en) in het metselwerk aan de onderzijde van een muur.
vloerhout: houten vloer als onderdeel van een houten paalfundering aanwezig onder metselwerk
met een groot grondoppervlak, zoals gemetselde keldervloeren, gemetselde kademuren, etc.
Onder vloerhout zijn doorgaans kespen aanwezig. Vloerhout is niet hetzelfde als langshout.
vloerwaterpassing; vloerveldmeting: meting van de scheefstanden (ten opzichte van een
horizontaal vlak) van de vloeren in een pand. De vloeren zullen oorspronkelijk horizontaal hebben
gelegen. Gemeten scheefstanden zeggen dan iets over de opgetreden zettingen en de toestand
van het pand of de fundering.
waterpassing: het opmeten van hoogteverschillen tussen twee of meerdere punten.
zakking; zetting: maat voor de afstand of hoogte waarover een pand of fundering (of een
onderdeel daarvan) is gezakt ten opzichte van een eerdere of oorspronkelijke positie. Zakking
van het maaiveld komt ook voor.
zettingsverschillen: verschillen in zakking tussen twee of meerdere onderdelen van panden of
funderingen. Zakkingen op zich behoeven niet tot schade te leiden. Zettingsverschillen leiden bij
een bepaalde grootte meestal wel tot schade.
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 24 van 25

Bijlage 2 : VROM - Protocol
Concept IGWR – Richtlijn Funderingsonderzoek Datum Pagina
www.rotterdam.nl/funderingsloket 22 januari 2009 25 van 25

Protocol voor het uitvoeren
van een inspectie aan
houten paalfunderingen
In opdracht van :
Ministerie VROM
Directoraat-Generaal Wonen
Directie Strategie
Datum: 23 juni 2003

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 2 / 15
1. Inhoudsopgave
1 Inhoudsopgave 2
2 Inleiding 3
2.1 Opbouw van het Protocol Inspectie Houten Paalfunderingen 3
2.2 Plaats van het protocol in een funderingsonderzoek 3
3 Protocol voor een funderingsinspectie 5
3.1 Ontgraving 5
3.2 Classificatie bodemmateriaal 5
3.3 Inmeten fundering 5
3.4 Kwaliteit metselwerk en beton 6
3.5 Het prikken van funderingshout 6
3.6 Foto's 7
3.7 Monstername funderinghout 7
3.8 Mate van instorting van de paalkoppen 8
3.9 Bepalen grondwaterstand 8
4 Laboratoriumonderzoek 10
4.1 Microscopisch onderzoek 10
4.2 Inschatten van de druksterkte in het boormonster 10
4.3 Bepaling van het kernhoutaandeel 10
4.4 Voorspelling ontwikkeling aantasting 10
5 Rapportage 11
5.1 Inmeten fundering 11
5.2 Kwaliteit metselw erk 11
5.3 Het prikken van het funderingshout 11
5.4 Foto's 11
5.5 Mate van instorting van de paalkoppen 11
5.6 Grondwaterstand 11
5.7 Laboratoriumonderzoek 11
5.8 Bepaling van de dragende doorsnede van de funderingspalen 12
6 Bijlage: Meetapparaat 13
6.1 Pilodyn 6J-SW 13
6.2 Kalibratie 13
7 Literatuur 14
8 Colofon 15

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 3 / 15
2. Inleiding
Dit document beschrijft het protocol voor de inspectie van houten paalfunderingen en geeft
richtlijnen wanneer en hoe ondersteunend laboratoriumonderzoek aan houtmonsters moet
worden uitgevoerd.
2.1 Opbouw van het Protocol Inspectie Houten Paalfunderingen
Het Protocol bestaat uit de volgende hoofdstukken.
− Hoofdstuk 3: Bepaling van de staat van de fundering
Dit is de eigenlijke funderinginspectie, zoals die ter plaatse wordt uitgevoerd.
− Hoofdstuk 4: Onderzoek in het laboratorium
Hierin wordt het noodzakelijke laboratoriumonderzoek aangegeven.
− Hoofdstuk 5: Rapportage
In dit hoofdstuk wordt de presentatie van de resultaten omschreven.
2.2 Plaats van het Protocol in een funderingsonderzoek
Een funderingsinspectie kan deel uitmaken van een uitgebreider funderingsonderzoek. In alle
gevallen is het wenselijk dat een inspectie conform het protocol wordt uitgevoerd.
In deze paragraaf wordt aangegeven welke aspecten voor een uitgebreider
funderingsonderzoek nog van belang kunnen zijn.
Voordat met funderingsinspecties wordt begonnen kunnen aan de hand van een bureaustudie
de volgende activiteiten zijn ondernomen.
− Objectbeschrijving
Omschrijving van het gebouw, ouderdom, funderingsgegevens (o.m. palenplan,
houtsoort(en), bodemgegevens, historie van palen, grondwater).
− Omschrijving van symptomen en schade
Omschrijving van de verschijnselen, relatie met funderingsgegevens, verwijzing naar
beschikbare gegevens uit eerder onderzoek, ontwikkeling van de schade in de tijd, schade
aan naburige objecten.
− Onderbouwing van het onderzoek
Onderbouwen van de noodzaak tot uitvoering inspecties. Bijvoorbeeld op basis van eerder
uitgevoerde onderzoeken zoals:
- lintvoegmetingen
- nauwkeurigheidswaterpassingen
- visuele inspectie constructie
- archiefonderzoek
- sonderen
- grondwaterstanden
- etc.

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 4 / 15
− Vaststellen van (kandidaat)-plaatsen voor funderingsinspecties
Vaststellen van toegankelijkheid van de fundering: mogelijkheden voor ontgraving,
gewenste/benodigde aantal putten en palen. Beoordelen van de mate waarin het
toegankelijke gebied representatief is voor het te onderzoeken object. In geval
proefbelastingen in de opzet van het funderingsonderzoek zijn opgenomen zullen de
locaties ook beoordeeld moeten worden op de uitvoering van proefbelastingen.

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 5 / 15
3. Protocol voor een funderingsinspectie
Een funderingsinspectie volgens het Protocol bestaat uit de volgende stappen.
Werkzaamheden in de inspectieput
1. Ontgraving
2. Classificatie bodemmateriaal
3. Inmeten fundering
4. Vaststelling van de kwaliteit van metselwerk en beton
5. Het prikken van funderingshout
6. Maken van foto's
7. Monstername funderingshout
8. Vaststelling van de mate van instorting van de paalkoppen
9. Bepalen van de grondwaterstand
3.1 Ontgraving
Funderingsinspectieputten kunnen aan de buitenzijde en inpandig gegraven worden.
Met betrekking, tot de veiligheid wordt verwezen naar de Arbo-informatiebladen AI-5
" Besloten ruimten” en AI 22 "Werken met verontreinigde grond". De Arbo-informatiebladen
worden uitgegeven door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Opgemerkt wordt dat voor het vervallen P-blad 25 "Putten en sleuven" nog geen AI blad is
opgesteld; vooralsnog dient van P-blad 25 te worden uitgegaan.
De put moet ter hoogte van de bovenkant van het funderingshout minstens 1 m breed zijn en
uitgegraven zijn tot minstens 0,5 m onder de bovenkant van het funderingshout, zodat de
palen of de paaljukken goed zichtbaar en bereikbaar zijn.
3.2 Classificatie bodemmateriaal
Het ontgraven bodemmateriaal naast de fundering moet bij voorkeur worden geclassificeerd
volgens NEN 5104. Tenminste moet onderscheid worden gemaakt tussen de hoofdgrondsoorten
zand, klei, veen, leem, grind of kunstmatige stoffen als puin, asfalt, slakken, etc. Indien
mogelijk moet de gleyzone worden vastgesteld. Dit is de zone waarbinnen de
grondwaterstand heeft gevarieerd. Het maaiveldniveau, de laagscheidingen en de gleyzone
moeten worden ingemeten ten opzichte van het NAP.
3.3 Inmeten fundering
De bedoeling is dat de toestand waarin de fundering zich bevindt in kaart wordt gebracht,
zodat aan de hand van deze vaststelling een beeld kan worden gevormd van de aangetroffen
kwaliteit. Daarnaast dienen, voor zover van toepassing, de afmetingen van de diverse
onderdelen te worden vastgelegd. Als referentie dient te worden uitgedaan van een vast punt
waarvan de NAP hoogte bekend is.
De volgende onderdelen dienen te worden ingemeten:
1. De paaldiameters
2. De paalafstanden onder de paaljukken
3. De jukafstanden; paalafstanden
4. De stand van de palen ten opzichte van de buitenkant van het langshout c.q. metselwerk
5. De kespafmeting:
6. Dikte en breedte van de kesp

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 6 / 15
7. De hoek die de kesp maakt met de lengteas van de funderingsmuur
8. De lengte van het uitstekende deel van de kesp
9. Dikte en breedte van het langshout
10. Afmeting schuifhout
11. De metselwerk en/of beton versnijdingen/hoogte en diepte
12. De positie van het funderingsdetail ten opzichte van een kenmerkend punt van het pand
boven maaiveld (bv. Woningscheidende muur; hoek van het pand etc).
13. Diepteligging funderingshout ten opzichte van NAP
14. De grondwaterstand ten opzichte van NAP. Deze kan zijn verkregen uit gegevens uit
naburige peilbuizen, of ter plekke zijn gemeten op zodanige wijze dat de metingen niet
door de (graaf- en pomp-)werkzaamheden zijn verstoord.
Verder dient men een globale beschrijving te geven van de volgende aspecten:
15. De vervorming van het langshout tussen de paaljukken
16. De mate van inknijping van de kespen
17. Het optreden van eventuele indrukking van de palen in de kesp
18. Het vervormen van de kesp tussen de palen en het vermelden van het wel of niet
gebroken zijn hiervan
19. Eventuele scheefstand van de palen in kaart brengen. Vermelden van bijzonderheden
zoals aanwezigheid van spaarbogen, wisselingen in het niveau van de bovenkant van het
funderingshout.
3.4 Kwaliteit metselwerk en beton
Geef een globale beschrijving van de toestand waarin het metselwerk en beton in de
funderingsput wordt aangetroffen. Er worden geen monsters genomen voor het vaststellen
van de kwaliteit van het metselwerk of beton.
Van de volgende aspecten wordt, op basis van visuele beoordeling, een globale indicatie
gegeven:
1. Optredende scheurvorming
2. Vervorming van het metselwerk of beton
3. De hardheid van de stenen en de kwaliteit van het voegwerk.
3.5 Het prikken van funderingshout
Het verzamelen van prikgegevens van houten onderdelen van een fundering dient te
geschieden met een gekalibreerd meetapparaat (zie bijlage).
− Bij de houten palen dient op circa 0,15 m onder langshout/ kesp/betonbalk ten minste
driemaal te worden geprikt (radiaal verspreid).
− Controleprikken direct onder de kesp/betonbalk of langshout uitvoeren om de aantasting
bovenin de paalkoppen vast te stellen.
− Het is wenselijk (bijvoorbeeld in geval van onduidelijkheid over de optredende
grondwaterstand of mogelijke droogstand) ook circa 0,15 m lager prikgegevens te
verzamelen (en mogelijk nog lager in verticale richting om de 0,15 m). Hiermee kan een
indruk worden verkregen van de relatie tussen aantasting en diepte onder maaiveld.
− Bij kespen, langshout of schuifhout dient per onderdeel minimaal driemaal te worden
geprikt op minimaal 0,10 m onderlinge afstand dan wel verspreid over het zichtbare hout.
− Bij het prikken dient men onregelmatigheden als kwasten en noesten te vermijden.
Prikresultaten afkomstig van dergelijke plaatsen (onregelmatigheden) moeten niet in de
beoordeling worden meegenomen.
− Ander funderingshout, niet zijnde palen, dient niet binnen 0,2 m vanaf de kopse kant
worden geprikt.

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 7 / 15
Opmerking
Indien blijkt dat de aantasting zo diep is dat de meetpen van de prikker over het hele
meetbereik in het hout dringt (50 mm), dient men de bepaling als volgt aan te passen:
- noteer de resultaten van de eerste meting (volledig meetbereik), waarde X1
- verwijder ter plaatse van de meting met een beitel het hout tot een diepte die
overeenkomt met het meetbereik van de prikker. Voer in het zo gemaakte gat nogmaals
een prikmeting uit: waarde X2.
- Noteer de waarde voor de meting als de som van X1 en X2.
3.6 Foto's
De fundering moet op de volgende wijze door middel van kleurenfoto's worden vastgelegd:
1. Tenminste één overzichtsfoto van de gehele inspectieput.
2. Bij een enkele palenrij minimaal twee detailfoto's per paal, zodanig dat de aansluiting
met het bovenliggende langshout vanaf beide zijden in beeld wordt gebracht.
3. Bij een dubbele palenrij of bij paaljukken minimaal twee detailfoto's per paaljuk, zodanig
dat de aansluiting met de bovenliggende kesp en langshout vanaf beide zijden in beeld
wordt gebracht. Bij een gebroken kesp moet middels foto’s de staat worden vastgelegd.
4. Eventuele gebreken van de fundering moeten door middel van detailfoto's duidelijk
worden vastgelegd (gebroken of sterk vervormde funderingsdelen; scheve of buiten het
metselwerk staande palen).
3.7 Monstername funderinghout
Het aantal genomen monsters dient representatief te zijn voor het beeld dat in de put
wordt aangetroffen: paaldikte, schadebeeld en aantasting.
Voor de monstername van paalhout kan het volgende beslissingsmodel worden gebruikt.
In onderstaande grafiek worden vier verschillende gebieden onderscheiden in relatie tot
de gemeten diameter en de indringingswaarde.
Gebied I
Bij deze combinatie van diameter en indringing wordt gesteld dat geen aantasting
aanwezig is. Het is niet noodzakelijk een houtmonster te nemen.
Gebied II
Dit betreft aangetaste palen. De aantasting is echter nog zo gering dat geen nadelige
invloed op de sterkte van de paalschacht wordt verwacht. Monstername is ten behoeve
van de onderzoeksvraag naar de sterkte van de schacht niet noodzakelijk.
Om een uitspraak te kunnen doen over de oorzaak van de aantasting en over de
ontwikkeling in de tijd van de aantasting is monstername noodzakelijk.
Gebied III
Voor onderzoek naar de sterkte van de paalschacht is bij deze combinatie van diameter
en indringingswaarde laboratoriumonderzoek aan boorkernmonsters noodzakelijk. Er
dienen dan ook in dit gebied boorkernmonsters genomen te worden.
Gebied IV
Dit is het gebied van relatief grote aantasting ten opzichte van de diameter. De sterkte
van de paalschacht is hier onvoldoende. Monstername is alleen dan noodzakelijk indien
de oorzaak van de aantasting moet worden vastgesteld.

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 8 / 15
Beslissingsdiagram monstername
60
50
40
IV
Indringdiepte (mm)
30
20
10
III
II
II
I
0
100 120 140 160 180 200 220 240
Paaldiameter (mm)
De weergegeven resultaten van berekeningen zijn gebaseerd op normaal voorkomende
situaties met betrekking tot de verhouding paaldiameter en belasting (100 mm en 30 kN
rekenwaarde; 150 mm en 60 kN; 200 mm en 110 kN en 250 mm en 160 kN).
Een boorkernmonster wordt genomen met behulp van een holle boor met een interne
diameter van 10 mm en dient bij voorkeur tot in het hart van de paal te worden
uitgevoerd.
De plaats van monstername dient zo dicht mogelijk bij de priklocatie en op circa 0,15 m
vanaf de onderzijde van het langshout/ kesp / betonnen balk. De boormonsters dienen
onmiddellijk ondergedompeld in water worden verpakt en zo snel mogelijk gekoeld (1-
8°C) worden opgeslagen.
3.8 Mate van instorting van de paalkoppen
Ingeval houten palen direct zijn opgenomen in een betonnen funderingsbalk dient, zo
mogelijk, de hoogte van de instorting bepaald te worden. Hiervoor kan een stalen pen/priem
of iets dergelijks worden gebruikt.
3.9 Bepalen grondwaterstand
Tenzij voldoende betrouwbare gegevens over de grondwaterstand ter beschikking staan, dient
deze apart te worden bepaald. Plaats een peilbuis in of in de directe nabijheid van de
inspectieput of -putten. *
* Opmerking
Men dient hierbij te bedenken dat de grondwaterstand geen constante grootheid is maar
varieert in de tijd. Bovendien is, bijvoorbeeld bij een slecht doorlatende grondsamenstelling,

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 9 / 15
pas na zekere tijd (dagen of weken) na plaatsing van een peilbuis een betrouwbare aflezing
van het grondwaterpeil mogelijk.

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 10 / 15
4. Laboratoriumonderzoek
De onderzoeker bepaalt, op basis van onderzoeksvraag, beschikbare gegevens,
waarnemingen tijdens de inspectie en prikgegevens óf, en in welke mate
laboratoriumonderzoek van de geboorde monsters noodzakelijk is.
Laboratoriumonderzoek aan een boormonster is noodzakelijk om informatie te krijgen
over de aantasting en de reststerkte in de paalschacht. Daarnaast is op basis van
laboratorium onderzoek aan boorkernen informatie te verkrijgen over de ontwikkeling
van de aantasting in de tijd.
4.1 Microscopisch onderzoek
Van het boormonster worden over de gehele radiaal, coupes gesneden met een dikte van
circa 20 µm. Onder het microscoop worden de coupes beoordeeld op houtstructuur,
patroon van aantasting en het voorkomen van aantasters. Op grond van de waarnemingen
kan de houtsoort achterhaald worden en kan onderscheid worden gemaakt tussen
primaire, secundaire aantasters en koloniserende organismen.
4.2 Inschatten van de druksterkte in het boormonster
De volumieke massa en het vochtgehalte wordt in stukjes van circa 20 mm over het
boormonster bepaald. Op grond van onderstaande formule kan uit beide parameters een
inschatting gemaakt worden van de druksterkte*.
Voorbeeld: de druksterkte voor grenenhout kan worden afgeleid uit onderstaande betrekking:
V 1 V⋅ρ
4,43−
0,3⋅
−354,3⋅
−0,0009⋅
100 ρ 100
σ
c
= e
waarin: σ c is de druksterkte in [N/mm 2 ]
V is het vochtgehalte in [% vocht ten opzichte van droge stof]
ρ is de volumieke massa van het droge hout in [kg/m 3 ]
* het model dat de druksterkte afleidt uit de volumieke massa en het vochtgehalte is opgesteld
voor grenen palen in het VROM onderzoek (“Onderbouwing prikgegevens
funderingsonderzoek” ).
4.3 Bepaling van het kernhoutaandeel
Bij naaldhoutsoorten met zichtbaar kernhout moet het kernhoutaandeel in het
boormonster worden vastgesteld.
4.4 Voorspelling ontwikkeling aantasting
De voorspelling moet worden gebaseerd op de meest actuele kennis van houtaantasting
en alle hierna volgende parameters moeten erin zijn meegewogen:
leeftijd paal; houtsoort; mate en type aantasting; kernhoutaandeel; druksterkteverloop
over de paalkopdiameter.

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 11 / 15
5. Rapportage
De bevindingen uit de hiervoor beschreven activiteiten dienen te worden beschreven in een
rapport dat de volgende gegevens bevat:
5.1 Inmeten fundering
In de rapportage van de funderingsinspectie dienen de hierboven gemaakte inmetingen en
aangetroffen bijzonderheden in een tekening te worden weergegeven. Hiertoe dient een
bovenaanzicht; een vooraanzicht en een doorsnede van de fundering te worden gemaakt. In
het bovenaanzicht worden tevens de plaats, het fotonummer en invalshoek van de gemaakte
foto’s aangegeven (zie ook 4.5.).
Per locatie dienen de volgende gegevens te worden vermeld:
Locatie :
Referentiepunt voor inmetingen : NAP niveau
Maaiveld niveau : NAP+ of - ....m
Grondwaterniveau in put : NAP+ of - ... m
Onderkant metselwerk c.q.
Bovenkant funderingshout : NAP+ of - ....m
5.2 Kwaliteit metselwerk
Vermeld de toestand waarin het metselwerk in de inspectieput wordt aangetroffen en
eventuele bijzonderheden zoals scheurvorming, vervorming en dergelijke.
5.3 Het prikken van het funderingshout
Alle prikgegevens van de palen, kespen, langshout en dergelijke inclusief het gemiddelde per
meetniveau, dienen te worden vermeld.
Bij de rapportage van de prikgegevens dient het serienummer van de prikker te worden
vermeld.
5.4 Foto's
De foto's moeten zodanig in de rapportage worden opgenomen, dat duidelijk is te herkennen
welk gedeelte van de fundering op de foto zichtbaar is.
5.5 Mate van instorting van de paalkoppen
Vermeld (indien van toepassing) per paalkop de mate van instorting.
5.6 Grondwaterstand
Vermeld indien is gepeild, de grondwaterstand t.o.v. NAP, de meetlocatie en de datum van
bepaling.
5.7 Laboratoriumonderzoek
Vermeld per monster de resultaten van het laboratoriumonderzoek:
Ter illustratie kunnen foto's van de coupes in het rapport worden opgenomen.

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 12 / 15
5.8 Bepaling van de dragende doorsnede van de funderingspalen
Uit de prik- en inspectiegegevens kunnen voor constructieve beschouwingen de volgende
grootheden worden afgeleid:
- rekenwaarde resterende diameter (in mm):
d = D- 2 * (I + 5)
- rekenwaarde resterende doorsnede (in mm²)
A = 0,25 p d²
Gebruikte symbolen:
I = gemiddelde indringdiepte prikpen in het hout (mm)
D = oorspronkelijke paaldiameter (mm)
d = rekenwaarde resterende paaldiameter (mm)
A = rekenwaarde resterende doorsnede (mm²)
Opmerkingen
− De resterende doorsnede dient als basis voor de berekening van de resterende draagkracht
van de paalschacht van de betreffende funderingspaal.
− De constructieve beoordeling van de paalschacht wordt berekend met methoden zoals die
worden gegeven in NEN 6760, “Technische grondslagen voor bouwconstructies” en de
TGB 1990. “Houtconstructies. Basiseisen. Eisen en bepalingsmethoden”. In aanvulling
hierop kunnen inzichten beschreven in het rapport “Onderbouwing prikgegevens
funderingsonderzoek”, kenmerk K6103.018pn.rap.doc, versie d.d. 28 juni 2002 worden
gebruikt.

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 13 / 15
6. Bijlage: Meetapparaat
Het meetapparaat, inclusief de kalibratie, moet voldoen aan eisen, vastgelegd in de rapportage
van de werkgroep “Standaardisatie meetapparaat funderingsonderzoek” (“Onderbouwing
prikgegevens funderingsonderzoek”, kenmerk: K6103.020pn.rap.doc 28 juni 2002)
uitgebracht aan:
VROM
Directoraat-Generaal Wonen
Directie Strategie
Cluster Kennisontwikkeling
Het volgende apparaat voldoet aan de geformuleerde eisen:
6.1 Pilodyn 6J-SW
De prikmetingen aan het funderingshout kunnen worden uitgevoerd met de Pilodyn 6J-SW,
onderwateruitvoering (serienummer beginnend met 6), of een gelijkwaardig apparaat,
voorzien van een meetpen conform onderstaande specificatie. Tekening niet op schaal; maten
in mm.
Naam verkoopadres Pilodyn in Nederland:
Newa bv
Penningweg 52
4879 AG Etten-Leur
telefoon: 076-5015900
telefax: 076-5014029
email: info@newa.com
6.2 Kalibratie
Het meetapparaat (inclusief de speciale meetpen) mag slechts dan voor metingen aan
funderingen worden gebruikt indien een geldend kalibratierapport beschikbaar is. De
kalibratie wordt uitgevoerd conform het kalibratieprotocol, omschreven in het TNO rapport
”Kalibratie van Houtrotprikkers voor het onderzoek van houten paalfunderingen”, versie
2003.
Een geldig kalibratierapport is niet ouder dan een jaar. De datum van uitbrengen van het
kalibratierapport is maatgevend.
Een kalibratierapport kan worden verkregen bij:
TNO bouw afdeling Houttoepassingen
Postbus 49
2600 AA Delft

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 14 / 15
7. Literatuur
1. NEN 6760 “Technische grondslagen voor bouwconstructies - TGB 1990 -
Houtconstructies - Basiseisen - Eisen en bepalingsmethoden”
2. Schimmelaantasting in houten paalfunderingen", een literatuurstudie en inventarisatie
van de Nederlandse situatie, d.d. januari 2000, rapport van TNO, TU Delft en Wareco
Amsterdam, in samenwerking met SHR Hout Research, LUW, IFCO en Fugro.
3. "Bacteriële aantasting van houten paalfunderingen", literatuurstudie en inventarisatie van
de Nederlandse situatie, d.d. maart 2000, rapport van SHR Hout Research, Wareco
Amsterdam, TNO, in samenwerking met UW, IFCO, FUGRO en TNO Bouw.
4. "Aantasting houten paalfunderingen van woningen", samenvatting onderzoek
literatuurstudie en funderingsinspecties, d.d. juli 2000, Ministerie van Volkshuisvesting
Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.
5. "Onderbouwing prikgegevens funderingsonderzoek" definitief, d.d. 28 juni 2002,
kenmerk: K6103.020pn.rap.doc, Wareco Amsterdam, SHR Hout Research, Fugro, TNO,
IFCO, Universiteit van Amsterdam.
6. "Standaardisatie meetapparaat funderingsonderzoek bij houten palen" definitief, d.d. 1
juli 2002, kenmerk: K6102.039pn.rap.doc, Wareco Amsterdam, TNO, Fugro en IFCO.

PROTOCOL INSPECTIE HOUTEN PAALFUNDERINGEN | 15 / 15
8. Colofon
Het Protocol voor de inspectie van houten paalfunderingen is opgesteld in opdracht van het
Ministerie van Volkshuisvestiging, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.
De volgende partijen hebben deelgenomen aan de totstandkoming van dit Protocol:
• Fugro - Ingenieursbureau BV, Amsterdam: de heer H.J.R. Keijer en J.P. Nelemans
• Gemeentewerken Rotterdam: de heren C.A.S Raghoenath en M. Brusse
• IFCO Funderingsexpertise BV, Waddinxveen: de heer T.K. Muller
• SHR Hout Research, Wageningen: de heer R.K.W.M. Klaassen
• Dienst Milieu en Bouwtoezicht, Amsterdam: de heer M.J. Oversteegen
• TNO Bouw, Afdeling Bouwsystemen, Delft: de heren J.D. de Jong en A.E.J. Zwaag
• Wareco Amsterdam BV: de heer P.J.M. den Nijs