Handboek_Aardbevingschade_Februari-2015

HANDBOEK AARDBEVINGSCHADE 

Bevingschade in het Groningen-gasveld 

Nederlandse Aardolie Maatschappij 

BRON VAN ONZE ENERGIE

HANDBOEK AARDBEVINGSCHADE 

Bevingschade in het Groningen-gasveld 

Nederlandse Aardolie Maatschappij 

Versie 3.0 

februari 2015 

BRON VAN ONZE ENERGIE

HANDBOEK AARBEVINGSCHADE 

FEDRUARI 2015 

INHOUD 

1 INLEIDING 8 

1.1 Achtergrond 8 

1.2 Doel 9 

1.3 Achtergrondinformatie & naslagwerken 9 

1.4 Leeswijzer 10 

2 GEÏNDUCEERDE AARDBEVINGEN 11 

2.1 Wat is een geïnduceerde aardbeving? 11 

2.2 Schade aan gebouwen 12 

2.2.1 Oorzaken van schade aan gebouwen 13 

2.2.2 Schade ten gevolge 13 

2.2.3 Schade door tot op heden opgetreden aardbevingen 14 

2.2.3.1 Lichte schade 14 

2.2.3.2 Matige schade 14 

INHOUD 

3



3 BEOORDELINGSMETHODIEK 15 

3.1 Beoordelingsmethodiek 15 

3.1.1 Werkwijze bij beoordeling van schade 15 

3.1.2 Schade categorieën 16 

3.1.2.1 Schade categorie A 16 

3.1.2.2 Schade categorie B 16 

3.1.2.3 Schade categorie C 17 

3.1.3 Veiligheidsrisico 18 

4 SCHADES BIJ GEBOUWEN 

IN GRONINGEN 19 

4.1 Leeswijzer 19 

4.1.1.1 Ontwikkelingen boerderijen in Groningen 20 

4.2 Boerderijen en (boeren)schuren 21 

4.2.1 De Kop-hals-romp boerderij 21 

4.2.1.1 Kenmerken 21 

4.2.1.2 Constructieprincipe 22 

4.2.1.3 Veel voorkomende niet-aardbeving gerelateerde schades 25 

4.2.1.4 Aardbevingschade 31 

4.2.2 De Oldambtster boerderij 38 





4.3 Eengezinswoningen 47 

4.3.1 Eengezinswoningen tot 1945 48 





4.3.2 Eengezinswoningen tussen 1945 en 1970 57 





4.3.3 Eengezinswoningen tussen 1970 en 1990 63 





4.3.4 Eengezinswoningen na 1990 69 





4.4 Meergezinswoningen 74 

INHOUD 

4



5 HERSTELMETHODEN 75 

5.1 Herstelmethoden gevelmetselwerk 76 

5.1.1 Aandachtspunten bij herstel van metselwerk 76 

5.1.2 Toelichting herstelmethoden metselwerk 76 

5.1.2.1 Vervangen van voegwerk 76 

5.1.2.2 Vervangen van voegwerk en herstel van kapotte stenen 77 

5.1.2.3 Inboeten/vervangen van metselwerk 77 

5.1.2.4 Scheurherstel door middel van lintvoegwapening 78 

5.2 Herstel van oud of monumentaal metselwerk 79 

6 BOUWKUNDIG VERSTERKEN 

VAN GEBOUWEN 81 

BIJLAGEN 82 

Bijlage 1 EMS-98 83 

Bijlage 2 Ease of repair tabel 84 

Bijlage 3 Scheurenwijzer 85 

Bijlage 4 Referentiebeelden 97 

1. Referentiebeelden schadecategorie A 98 

1.1 Gevelmetselwerk 99 

1.1.1 Diagonale cheur in oud gevelmetselwerk (boven kozijn) 99 

1.1.2 Verticale scheur in recent metselwerk nabij gevelopening 100 

1.1.3 Verticale haarscheur in oud metselwerk boven openingen, in rollaag 101 

1.1.4 Verticale scheur onder kozijn 102 

1.1.5 Loszittend / uitstekend metselwerk 103 

1.1.6 Torsie schade in metselwerk gevels 104 

1.1.7 Scheur nabij goothoek in kopgevel van mansarde kapwoning 105 

1.2 Binnenwand/ - afwerking 106 

1.2.1 Diagonale geringe scheur in steenachtige binnenwand 106 

1.2.2 Scheur in wandtegelwerk 107 

1.3 Plafond 108 

1.3.1 Scheur in steenachtig plafond (onderzijde betonnen vloer) 108 

1.3.2 Scheur in afwerking gipsplatenplafond 109 

1.3.3 Haarscheur in spuitpleisterwerk plafondafwerking 110 

INHOUD 

5



2. Referentiebeelden schadecategorie B en C 111 

2.1 Gevelmetselwerk 112 

2.1.1 (Verticale) scheur in rollaag vanwege geringe draagkracht 112 

2.1.2 Diagonale trapsgewijze scheuren taps toelopend boven gevelopeningen 113 

2.1.3 Verticale scheur in oud metselwerk (bij grote overspanning, bv. Staldeur, segmentboog 114 

2.1.4 Scheur in uiteinde rollaag en wijken van metselwerk 115 

2.1.5 Scheur in metselwerk rollaag doorlopend langs kozijnwerk 116 

2.1.6 Diagonale scheur in metselwerk nabij kozijn (geen lateiconstructie) 117 

2.1.7 Scheur ter plaatse van latei t.g.v. thermische werking 118 

2.1.8 Diagonale scheur t.p.v. latei en nabij hoek 119 

2.1.9 Kapotte stenen boven ramen door roest van stalen latei of betonrot van betonlatei 120 

2.1.10 Kapotte stenen naast kozijnstijlen door roestige kozijnankers 121 

2.1.11 Lichte horizontale scheur in metselwerk onder kozijnopening 122 

2.1.12 Diagonale scheur in metselwerk en scheur in betonrand 123 

2.1.13 Diagonale scheur in metselwerk door ongelijkmatige zetting bij openingen (1) 124 

2.1.14 Diagonale scheur in gevelmetselwerk 125 

2.1.15 Verticale scheur in metselwerk door ongelijkmatige zetting fundering bij opening 126 

2.1.16 Diagonale scheur in metselwerk door ongelijkmatige zetting bij erker 127 

2.1.17 Diagonale scheuren in oud metselwerk door ongelijkmatige zetting fundering 128 

2.1.18 Horizontale scheurvorming t.p.v. kop- / langsgevel door ongelijkmatige zetting 129 

2.1.19 Verticale scheur door trasraam door ongelijkmatige zetting fundering 130 

2.1.20 Verticale scheur in metselwerk doorlopend achter pleisterwerk trasraam 131 

2.1.21 Verticale scheuren bij de aansluiting van aan- en uitbouwen door fundering 132 

2.1.22 Verticale of diagonale scheur in gevelmetselwerk ter hoogte van dakconstructie 133 

2.1.23 Horizontale scheur in metselwerk in de langs- of topgevel evenwijdig aan het dak 134 

2.1.24 Diagonale scheuren bij de oplegging van gordingen in bouwmuren door spatkrachten 135 

2.1.25 Overhellende gevelvlakken in metselwerk 136 

2.1.26 Uitbollende gevelvlakken in het verticale vlak 137 

2.1.27 Horizontaal/verticaal verplaatste gevelvlakken 138 

2.1.28 Verticale scheur in lang gevelvlak door ontbreken dilatatie 139 

2.1.29 Verticale scheur bij aansluiting langs- en kopgevel door ontbreken dilatatie 140 

2.1.30 Horizontale scheuren op de hoeken net onder daktrim van platte daken 141 

2.1.31 Verticale scheur in metselwerk t.p.v. het uiteinde van de gevel door aanpassingen 142 

2.1.32 Verticale scheur in metselwerk t.p.v. het uiteinde van de gevel door aanpassingen 143 

2.1.33 Scheurvorming door aanpassingen aan de constructie 144 

2.1.34 Scheurvorming aan trap (oldambtster) door verzakking 145 

2.1.35 Horizontale scheur boven het maaiveld 146 

2.1.36 Scheurvorming ter plaatse van (blind)ankers in voorgevel door roest ankers 147 

2.1.37 Kapotte stenen door vorstschade 148 

2.1.38 Los en verweerd voegwerk door ouderdom 149 

2.1.39 Uitspoelen voegwerk 150 

2.2 Gevelpleisterwerk 151 

2.2.1 Diagonale scheuren in gevelpleisterwerk nabij gevelopeningen 151 

2.2.2 Verticale scheur in gevelpleisterwerk 152 

2.2.3 Scheuren in alle richtingen door ouderdom (craquelé) 153 

2.2.4 Los stucwerk door optrekkend en/of doorslaand vocht 154 

2.3 Schoorstenen (buiten) 155 

2.3.1 Horizontale scheuren in massief gemetselde schoorsteen 155 

2.3.2 (Gemetselde) schoorsteen staat scheef 156 

2.3.3 Scheuren en schade in betonnen afdekplaat door vochtindringing 157 

INHOUD 

6



2.4 Binnenwand/-afwerking 158 

2.4.1 Diagonale scheur nabij latei-oplegging in binnenspouwblad 158 

2.4.2 Scheur nabij prefab beton latei-oplegging in dragende kalkzandsteenwand 159 

2.4.3 Scheur nabij prefab beton latei-oplegging in niet dragende wand 160 

2.4.4 Tapse scheuren boven de ramen en deuren door ondeugdelijke rollaag/strek 161 

2.4.5 Diagonale scheuren boven ramen door verzakking fundering 162 

2.4.6 Diagonale scheuren boven binnendeuren door krimp of kruip 163 

2.4.7 Diagonale scheuren door verzakking fundering of doorbuiging vloer 164 

2.4.8 Diagonale scheuren bij de oplegging van gordingen in bouwmuren door spatkrachten 165 

2.4.9 Diagonale scheur in dragende binnenwand onder een opleggingspunt 166 

2.4.10 Horizontale scheuren onder houten balklaag door uitzetting van de balkkoppen 167 

2.4.11 Scheuren in de bouwmuur / kopgevel bij een hellende dakconstructie 168 

2.4.12 Scheur in de inwendige hoek van aansluiting buitenwand-binnenwand 169 

2.4.13 Verticale en horizontale krimpscheuren bij aansluiting van niet dragende wanden 170 

2.4.14 Verticale krimpscheuren om de 5 á 6 meter in dragende kalkzandsteenwanden 171 

2.4.15 Verticale krimpscheuren in kalkzandsteen binnenspouwbladen onder ramen 172 

2.4.16 Verticale krimpscheuren in langere niet dragende wanden 173 

2.4.17 Horizontale scheuren in gemetselde wanden onder dakconstructie 174 

2.4.18 Horizontale scheur bij vloer inklemming 175 

2.4.19 Verticale en diagonale scheuren in niet dragende wanden door doorbuiging betonvloer 176 

2.4.20 Verticale en horizontale scheuren langs aansluitingen met andere materialen 177 

2.4.21 Scheuren in de dichtgezette V- naden van gipskartonplaten door krimp 178 

2.4.22 Schuine scheur in bouwmuur 179 

2.4.23 Scheur in steens of halfsteens muur bij de overgang van binnen naar buiten 180 

2.4.24 Scheuren in alle richtingen in stucwerk door ouderdom (craquelé) 181 

2.4.25 Los stucwerk door optrekkend en/of doorslaand vocht 182 

2.4.26 Lichte scheur in tegels in natte ruimte door thermische werking 183 

2.4.27 Lichte scheur in tegels door mechanische schade (te strak betegeld) 184 

2.5 Plafonds 185 

2.5.1 Lichte scheur in plafond 185 

2.5.2 Scheuren in alle richtingen in stucplafonds (vaak op riet of steengaas) 186 

2.5.3 Scheuren in de dichtgezette V- naden van gipskartonplaten door krimp 187 

2.5.4 Scheuren in de dichtgezette V- naden van kanaal- of breedplaatvloeren door krimp 188 

2.5.5 Lekkage in het dak door slecht onderhoud aan de dakbedekking 189 

2.5.6 Uitzakken/doorbuigen van de kap 190 

2.5.7 Gevolgschade door verwijdering gebint 191 

2.6 Vloerafwerking 192 

2.6.1 Scheuren in vloertegels in sanitaire ruimte 192 

2.6.2 Scheurvorming in vloertegelwerk (begane grond) 193 

2.6.3 Betonrot aan onderzijde begane grondvloer 194 

2.6.4 Scheuren in alle richtingen in natuursteen/plavuizen/tegels 195 

2.6.5 Krimpscheuren in alle richtingen in gestorte betonvloer van garages 196 

2.6.6 Krimpscheuren in alle richtingen in cementdekvloeren van betonvloeren 197 

2.6.7 Scheuren in alle richtingen in vrij op zand/puin liggende gestorte beton vloeren 198 

2.7 Schoorstenen (binnen) 199 

2.7.1 Horizontale scheur(en) in schoorsteenkanaal door temperatuurwisselingen 199 

2.8 Kelder 200 

2.8.1 Getrapte scheuren in de wanden door verzakking 200 

2.8.2 Vocht en water in de wanden en de vloer 201 

BRONNEN 202 

INHOUD 

7



1 

Inleiding 

Dit hoofdstuk geeft een inleiding op de inhoudelijke hoofdstukken van het handboek Aardbevingschade, 

versie 3.0. Achtereenvolgens wordt ingegaan op de achtergrond, het doel, de achtergrondinformatie en 

naslagwerken. Een leeswijzer sluit het hoofdstuk af. 

1.1 ACHTERGROND 

Jaarlijks vinden er aardbevingen plaats in Nederland. In Nederland kennen we natuurlijke aardbevingen, 

die vooral in Zuid-Nederland plaatsvinden. Daarnaast zijn er geïnduceerde aardbevingen, die ontstaan 

door gaswinning in met name Noord-Nederland. Bij aardbevingen kan schade aan gebouwen ontstaan. 

De NAM, als gasproducent, verzorgt het herstel van geïnduceerde aardbevingsschade, waarbij de inzet is 

om de vervelende situatie voor de eigenaar van het gebouw zo goed en snel mogelijk op te lossen. 

Om een uniforme afhandeling van de schades aan gebouwen te bewerkstelligen heeft de NAM in 

samenwerking met betrokkenen een handboek Aardbevingschade opgesteld. Dit handboek geeft een 

handvat bij het beoordelen van schade en toekennen van herstelmethoden. 

Het handboek heeft inmiddels de volgende stadia doorlopen: 

1. In januari 2014 is een consultatieversie gepubliceerd. 

2. De consultatieversie van april 2014, versie 2.0 is een verdere ontwikkeling van de eerdere 

consultatieversie naar aanleiding van commentaar van diverse partijen waaronder: 

Klankbordgroep Bevingbestendig Bouwen (KBBB) 

Groninger Bodembeweging (GBB) 

NAM 

ARCADIS 

Noordelijk Schadetaxatie Bureau (NSTB) 

3. De huidige versie (oktober 2014) betreft versie 3.0. In deze versie zijn onderdelen van versie 2.0 nader 

uitgewerkt en zijn opmerkingen van de TCBB verwerkt. 

INLEIDING 

8



1.2 DOEL 

Dit handboek heeft als primaire doel de beoordeling van schades (type schade en relatie met een 

aardbeving) en het toepassen van herstelmethoden te uniformeren. Daarnaast geeft het alle betrokkenen in 

het schade beoordelingsproces inzicht in de wijze waarop schade wordt beoordeeld. Het handboek is 

bedoeld ter ondersteuning en is niet bindend. Het handboek is een levend document dat op grond van 

nieuwe inzichten en ervaringen steeds zal worden bijgewerkt en/of uitgebreid. 

Het handboek vormt samen met het ‘Protocol voor de afhandeling van schade aan gebouwen ten gevolge 

van aardbevingen als gevolg van gaswinning’ (hierna: protocol NAM), waarin de beleidsmatige 

afwegingen en het proces van de afhandeling van schades zijn omschreven, een ‘twee-eenheid’. 

1.3 ACHTERGROND & NASLAGWERKEN 

Het handboek Aardbevingsschade is opgesteld aan de hand van ervaringen opgedaan met de tot op 

heden uitgevoerde schadebeoordelingen. De in dit handboek beschreven schades zijn schades die tijdens 

de schadebeoordelingen tot nu toe het meest voorkomen. Dit betekent dat de thans in het handboek 

opgenomen referentiebeelden (zie bijlage 4) verband houden met relatief lichte aardbevingen (tot 

maximaal 3,6 op de schaal van Richter als opgetreden op 12 augustus op 12 augustus 2012 in Huizinge). 

Het handboek is een levend document, dat op basis van schades die in de toekomst worden vastgesteld 

verder aangepast/uitgebreid zal worden. 

Algemene bouwkundige kennis en ervaring zijn vereiste bagage voor het gebruiken van dit handboek. 

Het is nadrukkelijk niet de intentie geweest een algemeen bouwgebreken handboek op te stellen. 

Onderstaand is een beknopt overzicht gegeven van naslagwerken die als bekende materie worden 

verondersteld. 

Zakboekje Bouwgebreken 2005-2006, Sdu Uitgevers bv, 1e druk 2005 

Bouwschade boekje Buiten, Elsevier bedrijfsinformatie bv, 1999 

Bouwschade boekje Binnen, Elsevier bedrijfsinformatie bv, 1999 

Structural damage in masonry, TU Delft, 2011 

http://www.monumenten.nl/files/structural_damage_in_masonry.pdf 

Scheurenwijzer t.b.v. Kwalitatieve WoningRegistratie (KWR) (opgenomen in bijlage 2) 

SBR richtlijn A, Trillingen, Schade aan gebouwen, meet- en beoordelingsrichtlijn 

Brochures van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, zoals 

o Brochures Techniek, nr. 4 oktober 1995, gewijzigde 5e druk februari 2009 

o RDMZ info Restauratie en beheer nr. 5 februari 1996, herdruk april 1999, september 

2001 

o RDMZ info Restauratie en beheer nr. 23, maart 2001 

Voor meer informatie www.racm.nl, www.cultureelerfgoed.nl 

Infobladen van de vereniging Koninklijke Bouwkeramiek (KNB): zie www.knb-keramiek.nl 

The August 16, 2012 earthquake near Huizinge (Groningen), KNMI, De Bilt January 2013. 

Leven op een breuklijn, Theo Elsing –Jolanda Faber – Ina Vlootman – Nederlands Adviesbureau 

Monumentenzorg Interieurarchitectuur, 1e druk 2013 

INLEIDING 

9



1.4 LEESWIJZER 

Het handboek bestaat, samen met deze inleiding, uit een zestal 1 hoofdstukken. Achtereenvolgens komen de 

volgende hoofdstukken aan de orde: 

Hoofdstuk 1 Inleiding 

Hoofdstuk 2 Geïnduceerde aardbevingen 

Hoofdstuk 3 Beoordelingsmethodiek en beleid NAM 

Hoofdstuk 4 Schades bij gebouwen in Groningen 

Hoofdstuk 5 Herstelmethoden metselwerk 

Hoofdstuk 6 Bouwkundig preventief versterken 

In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op geïnduceerde aardbevingen. Er wordt toegelicht wat een geïnduceerde 

aardbeving is, welke schades in het algemeen aan gebouwen kunnen optreden en welke schades aan 

gebouwen in het Groningengasveld in het algemeen zijn te verwachten na een aardbeving. 

Hoofdstuk 3 beschrijft de beoordelingsmethodiek. Het bevat uitleg over de methode van 

schadebeoordeling, definities van schadecategorieën en veiligheidsrisico (wat is een veiligheidsrisico en 

hoe wordt ermee omgegaan). 

Het hoofdstuk 4 geeft een beschrijving van kenmerken en schades bij veelvoorkomende gebouwtypen in het 

Groningen-gasveld. Per gebouwtype worden kenmerken van het type (denk aan bouwhistorie, kenmerken 

en constructieprincipe) en veelvoorkomende (bouw)gebreken besproken. Bovendien wordt ingegaan op 

schademechanismen bij een aardbeving. Per gebouwtype worden met behulp van referentiebeelden 

voorbeelden gegeven van typische schades en kenmerkende veiligheidsrisico’s 2 . 

Hoofdstuk 5 Herstelmethoden metselwerk licht de richtlijnen voor herstel van gevelmetselwerk toe met als 

doel een uniforme toepassing van de methoden. 

Hoofdstuk 6 gaat in op het bouwkundig preventief versterken van gebouwen. Het geeft richtlijnen/ 

aandachtspunten voor met name schade-experts die nuttig zijn bij de afhandeling van de schademelding 3 . 

1 Afhankelijk van toekomstige ontwikkelingen kan het aantal hoofdstukken nog wijzigen. 

2 Het onderdeel veiligheidsrisico’s is in deze versie nog niet nader uitgewerkt. 

3 In onderliggende versie is dit hoofdstuk nog niet inhoudelijk gevuld, de inhoud wordt later op basis van ervaringen met bouwkundig 

versterken nader ingevuld. 

INLEIDING 

10



2 

Geïnduceerde 

Aardbevingen 

In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op geïnduceerde aardbevingen. Er wordt toegelicht 

wat een geïnduceerde aardbeving is en welke schades in het algemeen aan gebouwen kunnen optreden 

(wat is het effect van een dergelijke beving). Bovendien wordt algemeen ingegaan 

op schades die aan gebouwen in het Groningen-gasveld zijn te verwachten na een aardbeving. De 

informatie in dit hoofdstuk geeft een schade-expert meer achtergrondkennis om schadebeelden aan 

gebouwen beter te kunnen beoordelen. 

2.1 ACHTERGROND 

Wat is een aardbeving eigenlijk? Een aardbeving is een trilling of schokkende beweging van de aardkorst. 

Aardbevingen vinden plaats als er in de aardkorst plotseling energie vrijkomt. In Nederland kennen we 

natuurlijke aardbevingen en aardbevingen die ontstaan door gaswinning. Dit laatste noemen we ook wel 

‘geïnduceerde bevingen’. 

Figuur 1 

Aardbeving 

GEÏNDUCEERDE AARDBEVINGEN 

11



In Groningen kennen we aardbevingen die ontstaan door gaswinning. De bodem in Groningen bestaat uit 

verschillende aardlagen. Het aardgas zit opgesloten op ongeveer drie kilometer diepte onder hoge druk in 

een poreuze zandsteenlaag. Een afsluitende zout- of kleilaag houdt het aardgas tegen. 

In of vlakbij de aardgashoudende zandsteenlagen waaruit gas wordt gewonnen, bevinden zich 

breuklijnen. Door winning van aardgas neemt de druk in de zandsteenlaag af. Door het gewicht van het 

bovenliggende gesteente wordt de zandsteenlaag ingedrukt. Dit heet compactie. Op de lange termijn leidt 

dit tot bodemdaling aan het oppervlak. Deze daling vindt geleidelijk plaats over een zeer groot oppervlak 

en is niet voelbaar. De compactie door gaswinning veroorzaakt ook aardbevingen in het Groningengasveld. 

Als een zandsteenlaag wordt ingedrukt, kan die bij natuurlijke breuklijnen schoksgewijs 

verschuiven. De plek waar dit gebeurt in de ondergrond is het hypocentrum. Recht hierboven aan het 

aardoppervlak is het epicentrum. Dit is het punt waar de aardbeving het sterkst wordt gevoeld, omdat dit 

het dichtst bij het hypocentrum is. 

Bron: www.namplatform.nl 

2.2 SCHADE AAN GEBOUWEN 

Bij de beoordeling van schade aan gebouwen zijn twee vragen met name van belang: “Wat is de schade?” 

en “Waardoor wordt de schade veroorzaakt?”. Schades aan bouwkundige onderdelen kunnen 

verschillende oorzaken hebben. Daarnaast zijn bouwaard (denk aan geometrie, gebruikte materialen, 

wijze van funderen, constructieprincipe, aanwezigheid van kelders e.d.) en gebouwtype van invloed op de 

(basis)kwaliteit van het gebouw en op het ontstaan van schades/gebreken. Zowel ontwerp als uitvoering en 

gebruik zijn van invloed op het ontstaan van gebouwschade. Bovendien draagt uitgesteld en achterstallig 

onderhoud bij aan de gebouwkwaliteit en is daarmee mede van invloed op het ontstaan van 

schades/gebreken. 

De elementen die veelal van invloed zijn op het ontstaan van schade bij gebouwen zijn: 

Zettingschade; 

(Gebreken aan) Fundering 

Schade door overbelasting; 

Constructieve problemen (schade door spatkrachten, (te) hoge belasting e.d.) 

Ontwerp- en uitvoeringsfouten 

Maar ook trillingen (door verkeer, werkzaamheden en een beving van de grond) 

Gebruik (bijvoorbeeld mechanische beschadigingen) 

Schade door werking van materialen 

Thermische werking 

Corrosievorming in constructie(onderdelen) 

Vorst 

Trilling ten gevolge van een beving is dus één van de factoren die van invloed zijn op het ontstaan of 

verergeren van gebouwschade. 

2.2.1 Schade ten gevolge van een aardbeving 

Wanneer een gebouw belast wordt door trillingen ontstaan spanningen in een constructie en ook in 

gebouwonderdelen die niet bedoeld zijn om belastingen te dragen. Dit kan resulteren in schade, onder 

andere in de vorm van scheuren of in de vorm van onthechting, bijvoorbeeld van tegels. 

Voor de trillingsbelasting op een gebouw zijn zowel de duur als de intensiteit van de trillingen van belang. 

De duur zegt iets over de mogelijkheid dat vermoeiing in een materiaal kan optreden. De intensiteit wordt 

bepaald door de volgende eigenschappen van een trilling, namelijk; 

Amplitude (maximale uitwijking), de maximale snelheid of de maximale versnelling 

Frequentie (aantal trillingen per seconde) 

Richting van de trilling (horizontaal, verticaal, invalshoek t.o.v. het gebouw). 


12



In alle gevallen geldt dat de grootte van de hinder van de trilling die optreedt in een gebouw afhankelijk is 

van de afstand van het gebouw tot de trillingsbron (epicentrum). Hoe groter de afstand, hoe groter de 

demping van de trilling. Daarnaast kan er naast demping ook sprake zijn van lokale amplificatie 

afhankelijk van de lokale ondergrond (site respons). 

Met betrekking tot de belasting op gebouwen door een aardbeving wordt niet uitgegaan van de magnitude 

M van een aardbeving (uitgedrukt met de schaal van Richter), maar van de door de aardbeving 

opgetreden grondversnelling (PGA = peak ground acceleration) aan het aardoppervlak en de daarvan 

afgeleide trillingssnelheid (PGV = peak ground velocity). De mate waarin deze piekgrondversnellingen en 

piekgrondsnelheden schade kunnen toebrengen aan een gebouw hangen af van de aard van de 

constructie en de staat waarin de constructie verkeert. 

De door gaswinning geïnduceerde aardbevingen in Noordoost Groningen zijn, in vergelijking met 

natuurlijke aardbevingen, van korte duur (twee cycli) en hebben dominante frequenties van circa 10 Hz. 

Bovendien treden de grootste versnellingen kortdurend op. Bij het vaststellen van de belasting door deze 

trillingen hoeft daarom geen rekening gehouden te worden met het aspect vermoeiing. Dit verklaart onder 

andere waarom de relatief krachtige bodemtrillingen in Noordoost Groningen relatief weinig schade 

veroorzaken ten opzichte van natuurlijke aardbeving elders in de wereld. 

Bron: Rapport Gebouwschade Loppersum, Deltares, 2011Met behulp van de Europese Macro seismische 

Schaal (EMS-98; zie bijlage 1) kan een idee worden verkregen van de schade die aan een gebouw 

verwacht kan worden op basis van de maximale intensiteit van een aardbeving. De EMS schaal kent twaalf 

intensiteitsgraden, waarbij aardbevingseffecten op drie categorieën worden onderscheiden: 

A. uitwerking op mensen 

B. uitwerking op voorwerpen en op de natuur 

C. uitwerking op gebouwen (schade). 

In januari 2013 is door het KNMI in een rapport geconcludeerd dat in vergelijking met gas- en olievelden 

buiten Nederland en de daarin opgetreden geïnduceerde events niet verwacht wordt dat aardbevingen in 

het Groningen-gasveld een magnitude (M) zullen hebben groter dan 5. De maximale intensiteit behorende 

bij een ondiepe aardbeving met magnitude 4-5 zal volgens dit rapport waarschijnlijk in de VI-VII range 

liggen. Of dit zo zal zijn zal uiteraard nog moeten blijken. Het is zeker niet ondenkbaar dat bij zwaardere 

bevingen dan tot nu toe opgetreden, grotere schade op zal treden. In een rapport 4 , dat is opgesteld ten 

behoeve van het Gaswinningsplan 2013, is een tabel opgenomen waaruit is af te lezen dat, op basis van 

statistische analyse is bepaald dat er tussen 2013 en 2023 een kans van 2% bestaat dat een beving met 

een kracht van 5,3 op de schaal van richter optreedt. 

2.2.2 Schade door tot op heden opgetreden aardbevingen 

Uit onderzoeken naar aanleiding van de beving bij Huizinge (2012) [1] en een onderzoek naar de 

schades als gevolg van de bevingen bij Bergermeer (2011) [2] is een indicatie te verkrijgen van de kans op 

schade aan gebouwen ten gevolge van trillingen door tot op heden opgetreden geïnduceerde 

aardbevingen. 

Bronnen: 

[1] The August 16, 2012 earthquake near Huizinge (Groningen); KNMI, januari 2013 

[2] Maximale schade door geïnduceerde aardbevingen: inventarisatie van studies met toepassingen op 

Bergermeer; TNO-KNMI, mei 2011 

4 

Onderzoeken 5 en 6 - bodemdaling, geïnduceerde aardbevingen en analyse van seismische hazard in Groningenveld 

Technische bijlage bij Winningsplan Groningen 2013; Nederlandse samenvatting 


13



2.2.2.1 Lichte schade 

In onderstaande figuur is de afgeleide relatie tussen de trillingssnelheid (PGV) en de kans op lichte schade 

weergegeven [2]. De maximaal gemeten PGV in de regio ten tijde van de beving in Huizinge (8/16/2012) 

was PGV = 34,5 mm/s. De daarbij behorende kans op schade is 20-35%. Op een grotere afstand van het 

epicentrum van de beving, neemt de trillingssnelheid, en daarmee de kans op schade, af. 

Figuur 2 Kans op schade aan gebouwen 

De kans op schade die in figuur 1 wordt aangegeven, is de kans dat er lichte schade optreedt. Onder lichte 

schade wordt verstaan:” haarscheurtjes in een enkele muur, neervallen van kleine stukjes pleisterwerk en in 

een enkel geval vallen van loszittende stenen van hogere delen van gebouwen. Ook kleine scheurtjes in 

pleisterwerk en in scheidingswanden kunnen hier toe behoren. 

De schade is niet constructief [2].” 

2.2.2.2 Matige schade 

De kans dat er matige schade ontstaat is kleiner dan de kans op lichte schade. Uit onderzoek blijkt [2] dat 

de kans op matige schade in de orde ligt van 5% (op geringe afstand vanaf het epicentrum). Onder matige 

schade wordt verstaan: “scheuren in veel muren, grotere stukken pleisterwerk die afvallen en delen van een 

schoorsteen die omlaag kunnen vallen. Haarscheurtjes in penanten, kolommen en balken, metselwerk dat 

uit de voegen van wanden valt, scheuren in scheidingsmuren en afdeklagen of pleisterwerk die vallen. De 

schade is licht constructief of matig niet-constructief.” 


14



3 

Beoordelingsmethodiek 

Dit hoofdstuk beschrijft de methodiek die gehanteerd wordt bij het beoordelen van schade ten gevolge van 

aardbevingen als gevolg van gaswinning. Achtereenvolgens wordt een toelichting gegeven op de 

werkwijze bij schadebeoordeling, de definities en kenmerken van de schadecategorieën, en 

veiligheidsrisico’s (wat is een veiligheidsrisico) 5 . 

3.1 BEOORDELINGSMETHODIEK 

3.1.1 Werkwijze bij beoordeling van schade 

Het beoordelen van schade aan een gebouw is gebaat bij een integrale aanpak. Essentieel is namelijk het 

achterhalen van de oorzaak van de schade. Hiervoor dient op basis van 

Gebouwkenmerken 

Omgevingskenmerken 

Schadekenmerken én 

Het gehele schadebeeld 

een diagnose te worden gesteld. In de meeste gevallen is een uitspraak doen op basis van alleen de 

kenmerken van de schade niet mogelijk. De combinatie van kenmerken van het gebouw, de omgeving, de 

schade en het totale schadebeeld levert een aantal mogelijke hypothesen voor het ontstaan van de schade 

(zie Figuur 3). 

5 Het onderdeel veiligheidsrisico’s is in deze versie nog niet nader inhoudelijk uitgewerkt. 

BEOORDELINGSMETHODIEK 

15



Figuur 3 Schematische weergave van het vormen van een hypothese voor de schadeoorzaak 

Door middel van verificatie en falsificatie kan vervolgens de meest waarschijnlijke oorzaak 

worden geselecteerd. 

3.1.2 Schade categorieën 

Bij het beoordelen van aardbevingsschades in het Groningen-gasveld wordt er onderscheid gemaakt in 

drie categorieën, te weten A, B en C: 

Schade categorie A 

Schade categorie B 

Schade categorie C 

is een schade die een direct gevolg is van (een) aardbeving(en) 

is reeds aanwezig vóór de beving én is door een aardbeving significant verergerd 

is een schade die niet in verband kan worden gebracht met een aardbeving 

De categorieën zijn in de volgende paragrafen nader toegelicht. Referentiebeelden bij de categorieën zijn 

opgenomen in bijlage 4 6 . 

3.1.2.1 Schade categorie A 

Een categorie A-schade is een schade die een direct gevolg is van (een) aardbeving(en). 

Van categorie A is sprake als de aardbeving heeft geleid tot het ontstaan van de schade. De schade is van 

recente aard. Het kan ook gebeuren dat door andere oorzaken spanning in een constructie aanwezig is en 

dat de trilling net het zetje is geweest om de schade (vaak scheurvorming) te laten ontstaan. In dat geval is 

ook sprake van categorie A. 

Deze schades komen bij woningen het meest voor in gevelmetselwerk (constructie en/of afwerkingen), 

binnenwanden (constructie en/of afwerkingen) en plafonds. Het betreft dan hoofdzakelijk scheuren in het 

metselwerk en/of de afwerkingen. De kenmerken van de scheuren zijn: 

 

 

Scheuren zijn recent: 

er zijn geen vuil-/ ouderdomskenmerken waarneembaar 

het breukvlak van de verse scheur is schoon en heeft scherpe randen 

 

 

Scheurwijdtes zijn gering 

3.1.2.2 Schade categorie B 

Een categorie B-schade is reeds aanwezig vóór de beving én is door een aardbeving significant verergerd. 

De aangetroffen schade heeft primair een bouwkundige oorzaak. 

6 Hierin zijn de opmerkingen op de consultatieversie van januari 2014 verwerkt. 


16



Scheuren hebben over het algemeen een scheurwijdte van maximaal 5mm 7 en er zijn sporen van recente 

toename/verergering. 

Verergering kan zich uiten in: 

Significante toename van scheurwijdte 

Significante toename van scheurlengte 

Significante toename van aanwezige vervorming 

Significante toename van loszittende delen 

Of er sprake is van een toename van de schade kan worden afgeleid uit: 

 

 

 

Scheuren hebben sporen van recente toename zoals: 

Schone en scherpe breuklijnen 

Steen- /mortelgruis in het breukvlak of in de nabijheid (bijv. op de grond) 

Schone, recent blootliggende vlakken bij vervormingen 

Informatie / feiten van de schademelder 

 

 

Een categorie B-schade is in feite een categorie C-schade die door de aardbeving significant is verergerd. 

In theorie kunnen alle schades, zoals deze aan bouwwerken kunnen voorkomen, verergeren wanneer ze 

bloot worden gesteld aan een aardbeving. Indien visueel niet met zekerheid is vast te stellen of de schade is 

verergerd dan is men volledig afhankelijk van de aanvullende informatie die van de schademelder wordt 

verkregen. In combinatie met overige aanwijzingen zoals: 

 

 

 

 

Afstand van het object tot epicentra van de aardbevingen 

Bouwaard (denk aan gebruikte materialen, wijze van funderen, constructieprincipe e.d.) gebouwtype. 

De initiële omvang van de schade vóór de aardbeving(en) is gering, bij schades met grote 

scheurwijdtes, lengtes, vervormingen e.d. is het onwaarschijnlijk dat een aardbeving zorgt voor 

significante toename 

Locatie van de schade. 

Op basis van het aandeel dat een aardbeving in de schade heeft gehad, zal dan uiteindelijk een 

inschatting moeten worden gemaakt van de van toepassing zijnde categorie, B of C. 

3.1.2.3 Schade categorie C 

Een categorie C-schade is een schade die niet in verband kan worden gebracht met een aardbeving. De 

schade is door een beving niet significant verergerd. De primaire oorzaak van deze schade is bouwkundig, 

zoals: 

Gebreken aan fundering 

Constructieve gebreken 

Zetting in de ondergrond 

Thermische werking 

Corrosie in constructie(onderdelen) 

Gebruik (bijvoorbeeld mechanische beschadigen) 

(Achterstallig of uitgesteld) Onderhoud 

In bijlage 3 is een Scheurenwijzer opgenomen. Hierin zijn veel in Nederland voorkomende scheuren met 

een bouwkundige oorzaak weergegeven. 

7 Als handvat wordt maximaal 5mm aangehouden. Dit is het maximum dat wordt gehanteerd voor lichte scheuren in de ease of repair 

tabel (zie bijlage 2) en met de informatie uit hoofdstuk 2 kan worden beredeneerd dat schade op basis van tot op heden opgetreden 

aardbevingen maximaal dit type (lichte) schade zal veroorzaken. Het betreft hier dus nadrukkelijk een handvat, voor exacte waarden 

is een nadere onderbouwing op basis van nader onderzoek benodigd. 


17



Kenmerken van de C-schades zijn: 

 

 

 

 

Scheurvorming is niet vers 

Scheurwijdtes variëren, maar bij meer dan 5 mm8 is waarschijnlijk sprake van categorie C 

Er zijn ouderdomskenmerken (afgeronde kant, mos en algen aangroei, vervuiling e.d.) aan de schade 

waarneembaar 

De schade is door een beving niet significant verergerd 

Bij de volgende punten 9 mag eveneens aangenomen worden dat daardoor opgetreden schade geen relatie 

heeft met een aardbeving of vooralsnog niet optreedt in het gebied: 

Ondiep gefundeerde woningen, die veel voorkomen in het Groningen-gasveld gebied, zijn 

zettingsgevoelig. Dit kan ervoor gezorgd hebben dat in een gebouw al scheuren zijn opgetreden. Dit 

staat los van eventuele invloed van een beving. 

Als gevolg van gaswinning treedt uniforme bodemdaling over een groot oppervlak op. Doordat de 

bodem geleidelijk en in een groot gebied daalt, ontstaat hierdoor geen schade aan gebouwen. 

Grondwaterpeilen worden door het Waterschap aangepast aan de opgetreden bodemdaling. Op 

grond van huidige inzichten is het uitgangspunt dat door aanpassing van grondwaterpeilen geen 

schade aan gebouwen te verwachten is. 

Een aardbeving kan, zeer zelden, verdichting veroorzaken van zand (waardoor bijvoorbeeld 

verzakking van vloeren op zand optreedt) in ondiepe losgepakte lagen. Dit verschijnsel is tot dusver niet 

waargenomen. 

3.1.3 Veiligheidsrisico 

Onder een veiligheidsrisico wordt verstaan: 

Een acuut gevaar voor mens en/of dier door beschadigde gebouwdelen die mogelijk bij een nieuwe 

beving(magnitude overeenkomstig tot nu toe opgetreden aardbevingen, R = 3.6) of zware storm / 

windbelasting kunnen instorten. 

Of sprake is van een acuut veiligheidsrisico wordt door een schade-expert vastgesteld. 

Ongeacht van welke schadecategorie (A, B, C) sprake is, kan een schade leiden tot acuut gevaar voor 

mens en/of dier. In dat geval zal direct ingegrepen moeten worden om de onveilige situatie zo spoedig 

mogelijk veilig te stellen. Het nemen van maatregelen gebeurt altijd in overleg met de NAMcontactpersoon 

10 . 

Voor meer over veiligheidsrisico’s wordt verwezen naar hoofdstuk 4 11 en het protocol NAM 

8 5mm is het maximum dat wordt gehanteerd voor lichte scheuren in de ease of repair tabel (zie bijlage 2), 

nadere onderbouwing zie voetnoot 6. 

9 Bron: Rapport Gebouwschade Loppersum, Deltares, 2011 

10 Vanaf 1 januari 2015 kan dit anders zijn wanneer het Project Service Bureau in werking is getreden. 

11 In deze versie van het handboek wordt nog niet inhoudelijk ingegaan op veiligheidsrisico’s. 


18



4 

Schades bij 

gebouwen in 

Groningen 

4.1 LEESWIJZER 

In dit hoofdstuk wordt een meer uitgebreide handreiking gegeven bij het beoordelen van schades aan 

gebouwen in het gaswinningsgebied (Noordoost Groningen). Er wordt daarbij aandacht besteed aan de 

gebouwtypen waar, op het moment dat deze versie van het handboek is geschreven, de meeste schade is 

gemeld. Doel van dit hoofdstuk is inzicht te geven in typerende schadebeelden die bij de betreffende 

gebouwtypen voor kunnen komen. 

Bij de tabellen ‘niet-aardbeving gerelateerde schade’ en de tabellen ‘aardbeving gerelateerde schade’ gaat 

het dus om de veel voorkomende schades. Beoordeling en categorisering van schades geschiedt 

overeenkomstig hetgeen in 3.1.1 en 3.1.2 is verwoord. Omdat dit handboek een levend document is, zijn 

deze schades niet compleet. Ook de referentiebladen worden in de volgende versie aangevuld. 

De gebouwtypen die in tabel 1 worden onderscheiden volgen uit een analyse van de tot op heden door 

ARCADIS en NSTB afgehandelde schademeldingen. Indien nodig kan deze lijst op basis van nieuwe 

inzichten worden uitgebreid. 

TYPEN GEBOUWEN 

Boerderijen en (boeren)schuren 4.2 

Eengezinswoningen (Rijtjeswoning, twee onder een kap, vrijstaand) 4.3 

Meergezinswoningen 4.4 

PARAGRAAF 

Tabel 1 Typen gebouwen 

De meergezinswoningen zijn in deze versie van het handboek nog niet inhoudelijk behandeld, daarom is 

paragraaf 4.4 in deze versie nog leeg. 

SCHADES BIJ GEBOUWEN IN GRONINGEN 

19



De in de tabel genoemde gebouw typen worden in de navolgende paragraven nader uitgewerkt. 

Dit ziet er steeds als volgt uit: 

1. Beschrijving van het gebouwtype 

2. Beschrijving van de opbouw/constructie van het gebouwtype 

3. Beschrijving van veel voorkomende niet-aardbeving gerelateerde schades (categorie C, inclusief 

beschrijving van criteria voor verergering, categorie B) 

4. Beschrijving van mogelijke aardbeving gerelateerde schades (categorie A) 12 

Het type gebouw ‘monumenten’ wordt bewust niet als apart hoofdstuk opgenomen in het handboek. 

Wel worden ‘monumenten’ behandeld in dit hoofdstuk bij de binnen de gebouwtypen onderscheiden 

bouwperiodes. De bouwperiode is maatgevend voor de bouwwijze en het constructietype. Deze zijn 

vervolgens weer van invloed op mogelijke schadebeelden. De realisatie van een monument wijkt niet 

wezenlijk af van een ander type gebouw. Het is daarom in wezen niet van belang of een object wel of 

geen monumenten status heeft. Wel van belang is de aandacht over de wijze van herstel van schades aan 

monumenten. Dit hangt onder meer af van de bouwwijze en het materiaalgebruik, welke overigens bij 

zowel monumentale als niet-monumentale gebouwen hetzelfde kunnen zijn. In hoofdstuk 5 wordt hier 

nader op ingegaan. 

4.1.1.1 Ontwikkelingen boerderijen in Groningen 

Nederlandse boerderijtypes kennen grote diversiteit. Dat ontstond door; streekontwikkelingen, verschil in 

bedrijfstype, kavelverdeling, vruchtbaarheid van het land en klimaatverschillen. 

De Nederlandse boerderijen waren eenvoudig van opzet en werden gebouwd met materialen uit de directe 

omgeving. Het woon- en bedrijfsgedeelte zat onder één kap. De architectuur was traditioneel; in vakwerk 

opgetrokken houten constructies met muren van aangesmeerde wilgentenen onder een rieten kap. De 

bijgebouwen (schuren en/of stallen) waren beeldbepalend. Deze waren vrijstaand, of met een ‘tussenlid’ of 

‘hals verbonden met het hoofdgebouw. In Groningen komen enkel de Noordelijke Huisgroep en incidenteel 

de Hallehuisgroep voor. Hoofdzakelijk zien we in Groningen twee hoofdtypen: kop-hals-romp en 

Oldambtster. 

Tijdens de tweede wereldoorlog is Groningen vrij onaangetast gebleven. Na de oorlog werden 67 

boerennoodwoningen en 93 noodstallen gebouwd op oude funderingen en met nog bruikbare materialen 

van verwoeste boerderijen. Deze noodvoorzieningen dienden te zijn afgebroken. 

Na de tweede wereldoorlog vond schaalvergroting en hogere efficiëntie in verband met nieuwe machines 

en werkmethodes plaats. Hier waren de oude boerderijgebouwen niet op voorzien. Deze nieuwe 

ontwikkelingen worden toegelicht: 

 

 

 

 

 

Het staltype ‘loopstal’, maakte grotere rundveehouderijen mogelijk. 

De melkstal werd geïntroduceerd na komst van de melkmachines. 

In stallen werden ook roostervloeren geïntroduceerd, die urine en mest afvoeren. Daar was een kelder 

voor nodig. 

Uiteindelijk werden er nieuwe en grotere loodsen, omvangrijkere stallen en hoge silo’s gebouwd, 

gekenmerkt door standaardisatie en uniformiteit. De gebruikte materialen waren niet langer 

streekgebonden, maar universeel. Systeembouw werd veel toegepast, hierbij werd gebruik gemaakt van 

geprefabriceerde onderdelen voor de kapconstructie en gevelelementen (houten staalskeletbouw). 

De woning is vaak rechthoekig, soms samengesteld met aangebouwde keuken of garage, het 

bedrijfsgedeelte staat veelal los. 

12 

Bij de beschrijving van schadebeelden die mogelijk horen bij belasting door een aardbeving is in deze versie van het 

handboek uitgegaan van metselwerk. In andere constructievormen zullen schadepatronen een andere vorm (kunnen) hebben. 


20



 

 

Sinds 2000 zien we ook stallen met een open gevel. De openingen zijn dan voorzien van 

windbreekgaas. De constructie is veelal een lichtmetalen constructie met bijvoorbeeld dak-/of 

golfplaten. 

Sinds 2005 zijn er ook serrestallen van lichte staalconstructies met enkel kunststoffolie als dakafwerking. 

4.2 BOERDERIJEN EN (BOEREN)SCHUREN 

In deze paragraaf wordt dieper ingegaan op de schadebeelden die bij boerderijen in Groningen voor 

(kunnen) komen. De twee typen boerderijen waarbij de meeste meldingen van schade zijn gedaan, komen 

uit de Noordelijke Huisgroep. Het betreft met name: 

 

 

De kop-hals-romp boerderij of kop-romp boerderij en 

De Oldambtster boerderij. 

Beide typen worden achtereenvolgens behandeld volgens de in de leeswijzer beschreven opbouw. 

Naast bovengenoemde boerderijtypen, zal in deze paragraaf eveneens worden ingegaan op de 

verschillende (boeren)schuren die voorkomen in Groningen. Deze paragraaf gaat niet in op de 

ontwikkeling van de vrijstaande woning als boerderij na 1945. Vrijstaande woningen worden in paragraaf 

4.3 ‘eengezinswoningen’ nader toegelicht. 

4.2.1 De Kop-Hals-Romp boerderij 

4.2.1.1 Kenmerken 

De kop-hals-romp boerderij is een traditionele streekgebonden boerderij, die zowel voorkomt in Friesland 

als in West- en Noord-Groningen (Figuur 4 en Figuur 5). Het woonhuis is de 'kop'. In de 'hals' is in het 

algemeen de keuken en bijvoorbeeld de melkkamer of zaadopslagplaats gelegen. De 'romp' bestaat uit de 

schuur of de stal. Het woonhuis en de hals van de kop-hals-romp boerderij zijn niet recht voor de schuur 

gesitueerd. Dergelijke boerderijen kwamen al in de 16e eeuw voor, maar de definitieve vorm, (toen het 

voorhuis (kop) hoger werd gebouwd dan de melkkamer (hals)) ontstond pas enkele eeuwen later. 

Figuur 4 Plattegrond kop-hals-romp boerderij 

Figuur 5 Kop-hals-romp boerderij 


21



Kenmerkend van de kop-hals-romp boerderij is dat hij zowel gebruikt wordt voor veeteelt als voor 

akkerbouw. Een veeteeltbedrijf is te herkennen aan het hogere voorhuis met de daaronder gelegen 

melkkelder en de stalraampjes in de schuur. Een akkerbouwbedrijf heeft een verlengd voorhuis voor 

een grotere graanopslag, zolder en grotere ramen aan de achterkant van de schuur, die als dorsruimte 

werd gebruikt. 

Er zijn twee varianten op de kop-hals-romp boerderij, namelijk de Bildtse boerderij en de kop-romp 

boerderij (zieTabel 2). Kenmerkend voor de Bildtse boerderij is dat het bedrijfsgedeelte haaks staat op het 

woongedeelte). Kenmerkend voor de kop-romp boerderij is dat de hals in de massa-opbouw niet zichtbaar 

is. In de indeling van de boerderij is vaak wel een hals te onderscheiden. Aan de buitenkant lijkt het 

woonhuis echter direct gekoppeld te zijn aan de schuur. 

KOP-HALS-ROMP 

BOERDERIJ 

KOP-ROMP BOERDERIJ 

BILDTSE BOERDERIJ 

• Woonhuis in de kop 

• Hals; keuken, opslag of 

melkkamer 

• Schuur of stal in de romp 

• Kop hoger dan de hals 

• Woonhuis en hals zijn 

niet recht voor de schuur 

gesitueerd 

• Hals van buiten 

niet zichtbaar 

• Bedrijfsgedeelte (romp) haaks op 

het woongedeelte (kop) 

Tabel 2 Typen kop-hals-romp boerderijen 

4.2.1.2 Constructieprincipe 

De meest voorkomende kop-hals-romp boerderij bestaat uit drie duidelijk gescheiden bouwvolumes, zie 

Figuur 6: 

 

 

 

Het woonhuis (de kop) 

Het tussenlid (de hals) 

De schuur (de romp) 


22



KOP 

HALS 

ROMP 

Figuur 6 Kop-hals-romp boerderij (schematisch) 

Kop (woning) en hals (tussenlid) 

De kop en de hals bestaan vaak uit verschillende lagen, namelijk een gemetselde fundering; één 

gemetselde bouwlaag (begane grond); houten balklagen (verdieping) en een spantenkap. 

Het woonhuis kenmerkt zich door de aanwezigheid van kopgevels met schoorstenen. Onder de woning 

is in veel gevallen een kelder gesitueerd. Hoofdzakelijk zijn de buitengevels gemetseld uitgevoerd. 

Begane grond kop en hals 

De bouwmuren van de kop en hals zijn gemetseld in steens-, soms halfsteens- metselverband. Bijna alle 

gemetselde wanden zijn dragend uitgevoerd en bijna alle vloeren zijn uit hout vervaardigd. De maximale 

overspanning is ca. 4,5 à 6 13 meter. Stijfheid en stabiliteit wordt verkregen via doosvormige plattegronden 

van bouwmuren en vloervelden. De vloerbalken zijn verankerd aan de bouwmuren. Deze trekankers zijn 

soms zichtbaar in de gevel. De niet dragende binnenwanden komen in verschillende uitvoeringen voor, 

waaronder Brabants werk (houten staanders met stucwerk op riet) of houtskelet met boardplaat. 

Gevels kop en hals 

De steens en halfsteens gevels zijn aan de binnenzijde voorzien van pleisterwerk of zijn bekleed (latwerk 

met jute, hardboard). Indien al spouwmuren aanwezig zijn in de gevels, dan zijn deze voorzien van 

pleisterwerk. Het plafond is vaak nog in de originele staat: een balklaag met vloerdelen of pleisterwerk op 

riet. Het pleisterwerk is vaak in een later stadium in gebruik, bekleed met zachtboard. De overige wanden 

(binnenwanden) zijn voorzien van een stuclaag met of zonder behangafwerking. Soms is de binnenwand 

afgewerkt met natuursteen tot één meter hoogte in de representatieve ruimtes. 

De gevelopeningen zijn veelal staand en beperkt van breedte. De ondersteuning van het metselwerk boven 

de gevelopeningen vindt tot breedtes van circa 1meter plaats via een rollaag. Bij iets bredere 

gevelopeningen zien we veelal strekken (hanenkam) of segmentbogen (zie Figuur 7). 

Figuur 7 Rollaag, strekken en segmentboog 

13 

begane grond, de overspanning is meestal 6 meter ( 2 x 27cm voor de muren 120cm voor de bedsteden 10 cm voor de 

scheiding wand en ruim 4 meter voor de woon kamer) 


23



Schuur (de Deel) 

De romp bestaat meestal uit een dekbalkgebint en gemetselde kop- en langsgevels, zie Figuur 8. Het 

oorspronkelijke dekbalkgebint is een portaalvormige houten draagconstructie, die bestaat uit twee of meer 

staanders die met elkaar verbonden zijn door een liggende balk. Alle hoeken van de constructie worden 

geschoord om stabiliteit te creëren. De kolommen van een gebint zijn vaak op gemetselde poeren 

gefundeerd. De kap is van houtmateriaal en is vaak een combinatie van spanten/sporen en gordingen met 

houten delen als dakbeschot. 

Figuur 8 Dekbalk gebint in de schuur 14 

Het dakvlak van de schuur/de deel is vaak een schilddak en kan in sommige gevallen voorzien zijn van 

een uilenbord 15 . De constructie van het dak is aan de binnenzijde voorzien van gordingen die de 

dakafwerking dragen. De gordingen worden overspannen door sporen om de 50 á 60 cm. Deze sporen 

zijn op de langsgevel bevestigd via een houten muurplaat. Vaak is de dakbedekking rechtstreek op de 

sporen aangebracht, omdat een houten dakbeschot niet aanwezig is. 

De dakafwerking is vaak van riet, riet met golfplaten, (asbesthoudende) golfplaten of van keramische 

dakpannen. De dakafwerking wordt gedragen door ronde liggers. Deze ronde liggers kunnen van nok tot 

muurplaat lopen (juffers) of in twee delen zijn uitgevoerd. Als het in twee delen zijn uitgevoerd dan lopen 

de sporen van nok tot gording, en de oplangers van gording tot muurplaat. 

Samenvatting bouwkundige kenmerken van de boerderij; bouwkundige opzet 

Het woonhuisgedeelte; 

Bouwmuren metselwerk, veelal dragend, 

Vloeren van hout, 

14 Enkele benamingen in de afbeelding zijn niet correct, in een volgende versie van het handboek wordt de afbeelding herzien. De 

namen van sporen en oplangers zijn omgedraaid, de onderste zijn sporen de bovenste oplangers. 

De dekbalk wordt ondersteund door gebintstijlen. De Groninger benaming is zoel. (zuil). De onderste “gordingstutten” heten 

jachtbanden. De plaat heet fliering of gebintplaat. De schoor tussen de gebintstijl en de gebintplaat heet schrankschoor. De 

horizontale verbindingen in de nok heten haanhouten of hanenbalken. 

15 Een uilenbord is een driehoekvormig, verticaal staand schot dat ontstaat door het driehoekvormige eindschild van een schilddak 

trapeziumvormig af te knotten. Dit driehoekige houten bord diende voor de ventilatie (opening) en om de schuur tegen inwateren te 

beschermen. Door het gat konden ook kerk- en steenuilen in en uit vliegen. 


24



 

 

 

 

 

 

 

Stijfheid/stabiliteit uit doosvormige plattegronden met beperkte overspanningen van 

bouwmuren en vloeren, 

Vloerbalken zijn deels verankerd aan muren, 

Gevelopeningen staand, beperkte breedte, 

Eenvoudige fundering is vaak een brede metselwerkvoet, 

Kap van hout, 

Spanten/sporen/ gordingen/ houten delen als dakbeschot en 

Pannen als dakbedekking. 

De Deel (de Romp) 

Gebintconstructie met gemetselde kop- en langsgevels, 

Kolommen van een gebint zijn op gemetselde poeren gefundeerd, 

Schilddak, soms met uilenbord, 

Gordingen met sporen om de 50 a 60 cm, 

vaak geen dakbeschot, 

dakbedekking liggen rechtstreeks op de sporen, 

dakafwerking is van riet, riet met golfplaten, golfplaten of keramische dakpannen en 

De vloer is van zand/klei (met leem) of deels op zand/klei (met leem) gestort beton. 

4.2.1.3 Veel voorkomende niet-aardbeving gerelateerde schades 

In deze paragraaf worden veel voorkomende, niet-aardbeving gerelateerde gebreken aan de kop-halsromp 

boerderij in Groningen weergegeven. De initiële oorzaak van deze schades zijn derhalve niet direct 

met trillingen ten gevolge van bevingen in verband te brengen. Allereerst worden algemene zwakheden 

van de constructie toegelicht. Vervolgens worden schades specifiek benoemd in een tabel. Een nadere 

toelichting op deze gebreken wordt gegeven in de bijbehorende referentiebladen in bijlage 4 16 . 

Het Woonhuisgedeelte 

Veel voorkomende schade ontstaat ter plaatse van (blind)ankers in de gevels. De oorzaak hiervan is dat er 

roestvorming op de (blind)ankers ontstaat. Het roest heeft een groter volume dan het stalen anker en drukt 

het metselwerk uit elkaar, wat uiteindelijk scheurvorming of afgedrukt metselwerk tot gevolg heeft. 

De woning kan geheel of gedeeltelijk een onderkeldering hebben. Een gedeeltelijke onderkeldering 

vergroot de kans op schade door verzakking. Deze verzakking ontstaat dan ten gevolge van de ongelijke 

aanlegdiepte van de fundering. De ongelijke fundatiedruk en de samenstelling van de ondergrond kunnen 

aanleiding geven tot zetting. In deze situaties zien we diagonale scheurvorming ter plaatse van de 

overgang van het onderkelderde deel van de woning naar het niet onderkelderde deel. De oorzaak is een 

verschil in zetting tussen beide (ge)bouwdelen. 

Het metselwerk in de kopgevel van de woning kan uitbuiken (rond gaan staan) door een onvoldoende 

stijfheid in de kapconstructie en als gevolg van spatkrachten op het metselwerk. Daarnaast kan er sprake 

zijn van onvoldoende verbinding van de zolderbalkkoppen met het metselwerk. Dit kan bijvoorbeeld 

voorkomen door slechte, roestende, of ontbrekende verankering én onvoldoende dwarsstabiliteit van het 

metselwerk. Verstoring van dwarsstabiliteit ontstaat vaak door het weghalen of verplaatsen van 

binnenwanden, vooral bij langere gevels. 

In de navolgende tabel worden veel voorkomende schadebeelden toegelicht. Hierbij wordt een verwijzing 

naar de scheurenwijzer en referentiebladen gegeven. 

16 Van niet alle veelvoorkomende schades/gebreken is een referentiebeeld beschikbaar, deze worden in volgende versie van het 

handboek uitgebreid. 


25



TYPE 

KOP EN HALS (VAN DE KOP-HALS-ROMP BOERDERIJ) 

Toelichtingen schades t.g.v. veel voorkomende schades 

Schades gevelmetselwerk Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Scheurvorming ter plaatse van (blind)ankers in voorgevel door 

roest ankers (op de afbeelding te zien bij 1). 

Diagonale scheurvorming ter plaatse van de overgang van het 

onderkelderde deel van de woning naar het niet onderkelderde 

deel ten gevolge van ongelijke aanlegdieptes van de fundering 

(op de afbeelding te zien bij 2). 

Getrapte scheuren onder en boven ramen in beide richtingen en 

op andere plekken door verzakking fundering (vaak verbrede 

metselwerkvoet), of onvoldoende draagkrachtige grond. Kan 

gepaard gaan met ontzet metselwerk en scheefstand van ramen 

en deuren en/of scheefstand pand. 

Horizontale scheuren evenwijdig aan de dakvoet in de langsgevel 

(de hoek in de topgevel zal mee scheuren) ten gevolge van 

spatkrachten uit het schuine dak (sporenkap), gaat vaak gepaard 

met "uitbuiking" van het metselwerkvlak (op de afbeelding te zien 

bij 3). 

Tapse scheuren boven de ramen en deuren door ondeugdelijke 

rollaag/strek. Deze kan het gewicht van het metselwerk boven de 

opening niet goed verwerken (op de afbeelding te zien bij 4). 

- 2.1.36 

1 2.1.13 

2.1.14 

2.1.15 

2.1.16 

2.1.17 

2, 3, 44 2.1.13 

2.1.14 

2.1.15 

2.1.16 

2.1.17 

32, 33 2.1.22 

2.1.25 

2.1.26 

2.1.27 

9 2.1.2 

Kapotte stenen door vorstschade. - 2.1.37 

Los en verweerd voegwerk door ouderdom. - 2.1.38 

Uitspoelen metselwerk. - 2.1.39 

Diagonale scheuren op de hoeken net onder dakrand of goot 

door thermische lengteverandering van het dak. 

6 2.1.3 


26



Schades gevelstucwerk Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Zie scheurvorming metselwerk, stucscheuren volgen 

metselwerkscheuren. 

- - 

Scheuren in alle richtingen door ouderdom (craquelé). - 2.2.3 

Los stucwerk door optrekkend/condens-vocht. - 2.2.4 

Schades Schoorsteen Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Scheuren door temperatuurswisselingen, kapotte stenen door 

vorstschade, scheuren door scheefstand door ondeugdelijke 

ondersteuning bij verwijderd rookkanaal, los en verweerd 

voegwerk door ouderdom. 

42 2.3.1 

Scheefstand schoorsteen - 2.3.2 

Scheuren en schade in betonnen afdekplaat door vochtindringing - 2.3.3 

Schades binnen in wanden 

(en/of in stuc- en tegelwerk/ natuursteen) 

Diagonale scheuren boven binnendeuren door krimp of 

verzakking onderliggende vloer, kan gepaard gaan met 

scheefstand kozijn en deur 

Schuin weglopende scheuren onder balk bij oplegging in muur, 

ontstaat door grote spanningsconcentratie. 

Diagonale scheuren bij de oplegging van gordingen in 

bouwmuren door spatkrachten, zichtbaar op de kapverdieping 

Scheur in steens of halfsteens muur bij de overgang van binnen 

naar buiten door temperatuurverschil tussen binnen en buiten 

Horizontale scheuren onder houten balklaag. Uitzetting van 

balkkoppen door vochtopname. 


rollaag/strek. Deze kan het gewicht van het metselwerk boven de 

opening niet goed verwerken. 

Alleen zichtbaar als gevel binnen niet is afgedekt/bekleed. 

Diagonale scheuren op willekeurige plekken door verzakking 

fundering, kan gepaard gaan met scheefstand vloeren. 

Scheuren-wijzer 

36 2.4.6 

15 2.4.9 

- 2.4.8 

- 2.4.23 

16 2.4.10 

- 2.4.4 

2, 3 2.4.7 

Scheuren in alle richtingen in stucwerk door ouderdom (craquelé). - 2.4.24 

Los stucwerk door optrekkend en/of doorslaand vocht 

of ouderdom. 

Verticale en horizontale scheuren langs aansluitingen met andere 

materialen door krimp (deuren, ramen en aftimmeringen). 

Verticale scheuren bij de aansluiting van twee in verschillende 

materialen uitgevoerde muren door verschil in krimp en/of te 

weinig onderling verband. 

- 2.4.25 

26, 27, 28, 29 2.4.20 

- 2.4.12 

Referentie-bladen 


27



Schades plafonds Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Scheuren in alle richtingen in stucplafonds (vaak op riet) door 

ouderdom, beweging houten verdiepingsvloer of verzakking. 

Alleen indien plafonds van stuc aanwezig zijn, is vaak niet het 

geval, dan zijn de balken en houten vloerdelen zichtbaar. 

- 2.5.2 

Schades kelder Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Getrapte scheuren in de wanden door verzakking. 

Scheuren in de vloeren door verzakking. 

Vocht en water in de wanden en de vloer door onvoldoende 

waterdichtheid van wanden en vloeren. 

- 2.8.1 

- 2.8.2 

Schades vloeren Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Scheuren in begane grond vloeren in alle richtingen in 

natuursteen-/plavuizen- en tegelvloeren door verzakking van de 

ondergrond. Deze situatie komt vaak voor in kleine smalle ruimtes 

zoals de gang. Het grootste deel van de begane grond vloer is 

van hout 

- 2.6.4 

Tabel 3 Toelichting schades t.g.v. veel voorkomende gebreken bij de kop en hals (van de kop-hals-romp boerderij) 

De Deel (De romp) 

De grote dakvlakken van de deel vangen veel wind op. Het houten gebint kan onder belasting van deze 

winddruk enigszins vervormen. Dit is gebruikelijk. Veel gebinten zijn in de loop der jaren gewijzigd, 

bijvoorbeeld om hogere landbouwwerktuigen in de schuur te kunnen stallen. Onderdelen van het gebint 

zijn weggehaald, verplaatst of vervangen door stalen spanten, zie ook Figuur 9. Het aanpassen van het 

gebint leidt in algemene zin tot een verandering van de krachtenafdracht in de constructie. 

Het aanbrengen van stalen spantbenen maakt de constructie vaak stijver dan voorheen, waardoor een 

reguliere vervorming ten gevolge van windbelasting wordt verhinderd. 

Het weghalen van windschoren maakt de constructie minder stijf en zal het evenwicht in de constructie 

negatief beïnvloeden waardoor vervormingen kunnen ontstaan. In beide gevallen wordt het evenwicht in de 

constructie negatief beïnvloed. Het toevoegen van extra gewicht op het dak, bijvoorbeeld in de vorm van 

golfplaten op bestaande rieten dakbedekking, kan bijdragen aan overbelasting en verandert het evenwicht 

in de constructie. 

Figuur 9 Gemodificeerde constructie schuur/deel 


28



De lange, lage zijgevels van de schuur zijn vaak relatief eenvoudig geconstrueerd omdat de primaire 

functievervulling het wind- en waterdichtheid maken van de schuur is. Hierdoor zijn deze gevels veelal 

ondiep gefundeerd. Daarmee zijn ze gevoelig voor verandering in zowel horizontale als verticale belasting 

vanuit de kap en tevens voor veranderingen in de ondergrond. 

De hoge kopgevel van de schuur is eveneens licht geconstrueerd door de aanwezigheid van grote 

(deur)openingen. De gevel wordt stijver gemaakt door hem te koppelen aan het eerste gebint. Deze 

koppeling vindt plaats met behulp van de balklaag van een inpandige ruimte die een stijve kubus vormt. Dit 

was vaak een graan- of hooiopslag. In de langsgevels vaak de koeien- of paardenstal (zie Figuur 10Error! 

Reference source not found.). Vaak is deze stijve kubus in de loop der jaren verwijderd waarmee de kopof 

langsgevel aanzienlijk aan stijfheid en stabiliteit heeft ingeboet. 

Van origine hadden de meeste schuren een onverharde vloer. Tegenwoordig hebben deze een eenvoudige 

op zand gestorte monoliet betonvloer. Door het grote oppervlak, de constructiewijze en de hoge belasting 

door landbouwwerktuigen en opslag, is het gebruikelijk dat door de jaren heen scheurvorming in deze 

vloeren optreedt. 

Figuur 10 Doorsnede zijgevels en kopgevel met grote openingen 

In Tabel 4 staan de schades ten gevolgen van de veel voorkomende gebreken van de romp opgenomen. De 

volgende onderdelen zijn opgenomen: 

 

 

 

 

Schades gevelmetselwerk 

Schades dak 


Schades plafonds 




29



TYPE 

DE DEEL/Romp (VAN DE KOP-HALS-ROMP BOERDERIJ) 



Horizontale scheuren evenwijdig aan de dakvoet in de 

langsgevel (de hoek in de topgevel zal meescheuren) ten 

gevolge van spatkrachten uit het schuine dak (sporenkap), gaat 

vaak gepaard met “uitbuiking” van het metselwerkvlak (op de 

afbeelding te zien bij 7). 

Diagonale scheuren boven de gemetselde bogen boven de 

staldeuren maar ook kleine ramen en deuren door 

ondeugdelijke segmentboog/strek. Deze kan het gewicht van 

het metselwerk boven de opening niet goed verwerken (op de 


Getrapte scheuren t.p.v. opleggingen van horizontale lateien 

(vaak in kopgevels), al dan niet in combinatie met verticale 

scheuren midden boven of naast de latei door thermische 

werking van de verschillende materialen, roest van de stalen 

latei of betonrot van de betonnen latei. Indien de latei vlak bij 

een schuine dakrand zit, scheurt het metselwerk naar de 

dakrand (op de afbeelding te zien bij 3). 

Scheuren en kapotte stenen bij aanwezige roestige ankers, vaak 

kopgevel. 

Diagonale scheur in het metselwerk bij de aansluiting op 

de langsgevel, vlak onder de kap (op de afbeelding te zien bij 

5). 

Verticale scheur bij de aansluiting van langs- en kopgevel, 

meestal in de langsgevel, door het ontbreken van een dilatatie 

in een te lang metselwerkvlak of spatkrachten uit de kap 

(uitbuiken van de muur). Deze scheur kan ook ergens in het 

midden optreden (op de afbeelding te zien bij 6). 

Horizontale scheur boven het maaiveld in de langsgevel (op de 


32, 33 2.1.23 

2.1.26 

2.1.27 

2.1.28 

- 2.1.10 

10, 11 2.1.7 

2.1.8 

2.1.9 

- 2.1.36 

- 2.1.22 

5 2.1.29 

- 2.1.35 

Verticale scheuren ter plaatse van overgang van bouwdelen ( 24 2.1.21 


30



op de afbeelding te zien bij 9). 


Los en verweerd voegwerk door ouderdom. - 2.1.38 




metselwerkvoet), aanwezigheid kelder of onvoldoende 

draagkrachtige grond. Kan gepaard gaan met ontzet 

metselwerk en scheefstand van ramen en deuren. 

2, 3 2.1.13 

Schades dak Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Lekkage in het dak door slecht onderhoud aan de 

dakbedekking. Kans op houtrot en schimmels. 

Uitzakken/doorbuigen van de kap ten gevolge van te lichte 

dimensionering van de constructie en invloeden van weer en 

wind en verzwakking door boktor 17 /houtworm. 

- 2.5.5 

- 2.5.6 

Schades binnen in wanden Scheuren-wijzer Referentie-bladen 


fundering, kan gepaard gaan met scheefstand vloeren. Indien 

tegels aanwezig zijn scheuren die ook. Tegels door ouderdom 

vaak los of beschadigd. 

1, 2, 3 2.4.7 


Plafonds (balken en vloerdelen) zijn vaak afwezig, indien 

stucwerk aanwezig scheuren in alle richtingen in stucplafonds 

(vaak op riet ) door ouderdom, beweging houten 

verdiepingsvloer of verzakking. 

- 2.5.2 


Scheuren in alle richtingen in vrij op zand/puin liggende 

gestorte beton vloeren door verzakking/zetting van de 

ondergrond, gaat vaak gepaard met flinke verzakkingen in 

verticale zin. Vaak is alleen zand nog steeds aanwezig. 

19 2.6.7 

Tabel 4 Toelichting schades t.g.v. veel voorkomende gebreken bij de romp (van de kop-hals-romp boerderij) 

4.2.1.4 Aardbevingschade 

Kop-hals-romp boerderij, beoordeling van bevingschade, algemeen 

In deze paragraaf wordt ingegaan op schades die mogelijk door een aardbeving kunnen worden 

veroorzaak bij kop-hals-romp boerderijen. Hierbij wordt geen rekening gehouden met andere 

schadeoorzaken. Of de schades ook daadwerkelijk ontstaan en in welke mate de beschreven schades 

zullen voorkomen, hangt van meerdere factoren af. Niet in de laatste plaats van de opgetreden zwaarste 

aardbevingen. De relatie tussen de zwaarte van een aardbeving en omvang van schade is niet exact 

bekend. Daarom wordt alleen aangegeven waar men schade kan verwachten en hoe deze zich zou kunnen 

manifesteren. 

17 Boktor (Huisbok) komt in de noordelijke provincies vrijwel niet voor. 


31



Schade door een beving. 

De schade die ten gevolge van aardbevingen aan gebouwen kan ontstaan wordt vooral veroorzaakt door 

de horizontale component van de trilling. In het Groningse bevingsgebied gaat het om een kortstondige 

belasting. De kracht werkt op het gebouw vanuit de bodem. Het bouwwerk wordt door deze beweging van 

de bodem kort één à twee keer) heen en weer geschud, waardoor een horizontale verplaatsing optreedt. 

Het gebouw zal zich hiertegen verzetten en mogelijk vervormen. 

Door de bewegingen van de aardbeving ontstaan tijdelijk extra spanningen in het bouwwerk. Baksteen, 

cement en tegels kunnen maar beperkt trek- en schuifspanningen opnemen, dus de toelaatbare trek- en 

schuifspanningen door de extra belasting kan tijdelijk worden overschreden. Dit kan vervolgens leiden tot 

scheurvorming. 

Factoren van invloed op schade 

De grootte en richting van de versnelling/ kracht 

De plattegrond, de bouwvorm, de bouwwijze en de (bouw)kwaliteit van het gebouw 

Waar is de schade te verwachten? 

De schade is te verwachten op plekken waar te grote spanningen ontstaan door de bewegingen van de 

aardbeving. Bij de kracht evenwijdig aan een wand zijn dit schuifspanningen, bij de kracht loodrecht op 

een wand zijn dat spanningen ten gevolge van buiging van een vlak 18 . Daarnaast kan, constructie 

(metselwerk of iets anders) ook lokaal pons van vloerbalken door de gevel optreden. 

Scheuren in de gevels 

De vervorming en bijbehorende mogelijke scheurvorming bij een aardbeving komt grotendeels overeen met 

scheurvormingen van het ambachtelijke type eengezinswoningen, zie hiervoor paragraaf 4.3.1.4. In deze 

paragraaf wordt een uitgebreide toelichting gegeven op vervormingsprincipes en bijbehorende 

scheurpatronen. 

Het woonhuisgedeelte 

Scheuren in gevels woonhuisgedeelte 

Woningen met een zadeldak hebben een kwetsbaarheid ter hoogte van de zoldervloer. De kap kan in 

langs richting bewegen en het metselwerk kan hierdoor knikken, zie Figuur 11Error! Reference source not 

found.. Dit kan te maken hebben met de stijfheid en hoogte van de gevels van de woning, deze hebben 

namelijk maar een beperkte bewegingsvrijheid vanwege het metselwerk. De houten kap heeft een grotere 

bewegingsvrijheid en kan de trillingen beter opvangen, vooral in de richting dwars op de kap 19 . 

18 Er kan bij andere invalshoeken van de belasting/trilling ook sprake zijn van torsie, daar wordt in deze versie van het handboek niet 

op ingegaan. 

19 Dit geldt bij relatief slappe dakconstructies, waar vaak sprake van is. Bij meer stijvere daken zal dit effect minder snel optreden. 

Welke scheurvorming optreedt hangt ook af van de mate van koppeling van gordingen aan de gevel. 


32



Figuur 11 kwetsbare plekken/spanningen in het woonhuis 

In langs- en topgevels kunnen ten gevolge van trillingen ook getrapte, horizontale als verticale scheuren 

voorkomen, zie Figuur 12. Of en waar de scheuren optreden hangt af van drie factoren: de richting van de 

belasting, de zwaarte van de belasting en de staat van de constructie. 

Figuur 12 Mogelijk schadebeeld bij een beving bij de kop en hals van de kop-hals-romp boerderij (buiten) 


33



Plekken en richtingen van mogelijke scheuren ten gevolge van aardbevingen 

in gevels woonhuisgedeelte: 

1. Getrapte/diagonale scheuren tussen de ramen 

2. Schuine/getrapte scheuren van bovenkant hoeken van de ramen/deuren naar de hoeken bovenin. 

3. Verticale scheuren boven ramen en deuren 

4. Min of meer verticale scheuren in smalle geveldelen bij de hoeken 

5. Horizontale scheuren bij de aansluiting met de verdiepingsvloer(en) en mogelijk in het midden 

6. Horizontale scheuren ter hoogte van de bovendorpels van de ramen en deuren 

7. Horizontale scheuren bij de overgang met het dak 

Plekken en richtingen van mogelijke scheuren ten gevolge van aardbevingen 

in binnenwanden woonhuisgedeelte: 

1. Schuine/getrapte scheuren van bovenkant hoeken van deuren naar de hoeken bovenin 

2. Verticale scheuren boven de deuren 

3. Min of meer verticale scheuren in smalle muurvlakken bij de hoeken 

4. Horizontale scheuren bij de aansluiting met de verdiepingsvloer(en) en mogelijk in het midden 

5. Horizontale scheuren ter hoogte van de bovendorpels van de deuren 

6. Getrapte/diagonale scheuren van de benedenhoek naar de bovenhoek 

Figuur 12 Mogelijk schadebeeld bij een beving bij de kop en hals van de kop-hals-romp boerderij (binnen) 

Houten vloeren en de kap 

De vloeren en de kap van hout zijn enigszins flexibel vanwege het buigzame karakter van het hout en 

de verbindingsmiddelen. Schade aan deze houten delen zal daardoor minder snel optreden. Wel kunnen 

houten stijl- en regelwerk, sporen/gordingen en spanten enigszins vervormen zonder gelijk kapot te gaan. 

De beweging van de verdiepingsvloer en/of het dak, die kan ontstaan door een aardbeving, zal mogelijk 

schade opleveren aan de constructie als deze een aansluiting heeft met het metselwerk. De wijze van 

verbinding kan van invloed zijn op de mogelijkheid de vervorming te volgen of op te vangen. 

De verbindingen kunnen zijn: los/vast liggend, aanwezige ankers, draadnagels e.d. Ook kan schade in 

de buurt van de balken optreden die opgelegd zijn in het metselwerk. Dit kan optreden in de vorm van 

ontzetting en scheuren in de zone van de balkoplegging (pons). 

Dakpannen 

Het houten dakvlak van de boerderij is niet stijf en zal ten gevolge van een aardbeving kunnen vervormen. 

Deze vervorming zal de constructie normaal gesproken kunnen volgen. De dakpannen hebben in de 

onderlinge aansluiting enkele millimeters speel/stelruimte. Ze zullen wellicht verschuiven, maar de kans 

op breuk is bij lichte bevingen, zoals tot op heden opgetreden, gering. Bij een stijl dak op leeftijd kunnen 


34



de spijkers van de panlatten losraken en of breken omdat ze door hun leeftijd ingeroest zijn. Hierdoor 

kunnen de pannen met de latten verglijden en naar beneden vallen. 

Houten ramen en deuren 

Afhankelijk van de zwaarte van de beving zullen houten ramen en deuren niet snel vervormen. 

De aansluitingen van het kozijn kunnen, indien voorzien van aftimmeringen, strak geplamuurd en 

geschilderd, open gaan staan. Indien deze aansluiting is gekit, is de kans op schade minder omdat kit 

een flexibel materiaal is. Glas kan buigen zonder gelijk stuk te gaan. Ook dubbel glas in de kozijnen 

heeft enige stelruimte en kan iets bewegen zonder stuk te gaan. Lekkage tussen de beide bladen van de 

ruit is bij goed elastisch kitwerk niet gelijk aannemelijk. Indien de beglazing niet op de juiste manier is 

aangebracht (te strak, geen speelruimte e.d.) is de kans op schade aanwezig. Bij enkel glas in oude 

stopverf kan schade aan de stopverf ontstaan, dit zal bij de aansluitingen kunnen onthechten/loslaten. 

Verder kan het (isolatie) glas lek raken of barsten. 

Begane grondvloer 

De houten begane grondvloer zal in zijn geheel mee gaan met de horizontale verplaatsing ten gevolge 

van de beving. Er zal, afhankelijk van de stijfheid van de vloer, geen of weinig vervorming van de vloer 

optreden. De kans op schade is gering. 

Vloertegelwerk begane grondvloer 

De vloertegels zullen indien ze goed gehecht zijn de beweging van de vloer volgen. Waarschijnlijk zal er 

weinig tot geen schade ontstaan. 

Wandtegelwerk begane grond 

Wandtegelwerk zal de vervormingen van de wand niet kunnen volgen en mogelijk stuk gaan. Indien de 

tegels goed gehecht zijn kunnen de scheuren ongeveer overeen komen met het scheurpatroon in de wand. 

Of de tegels op de verticale hoekenaansluitingen stuk zullen gaan hangt af van de onderlinge verbinding 

van de wanden. 

Verdiepingsvloer 

De verdiepingsvloer zal zich meer bewegen ten opzichte van de begane grondvloer; de uitslag is dan 

groter, naar links en naar rechts. De verdiepingsvloer zal bovendien afhankelijk van de stijfheid en massa 

gaan vervormen in het X-Y vlak. Dit kan resulteren in relatief meer schade in de verdiepingsvloer dan in de 

begane grond vloer. Bovendien kan de aansluiting van de vloer met de wanden meer gaan afwijken van 

de oorspronkelijke 90 graden hoek. Hierdoor kunnen aansluitingen “open” gaan staan. Een betonnen vloer 

zal minder snel vervormen in het X-Y vlak dan een houten vloer. 

Vloertegelwerk verdiepingsvloer (indien aanwezig) 

De vloertegels zullen indien ze goed gehecht zijn de vervormingen van de vloer kunnen volgen. Wel kan er 

meer schade optreden dan de vloertegelwerk op de begane grondvloer. Kitnaden langs de aansluitingen 

met de wanden kunnen meer belast/uitgerekt worden omdat de hoek meer gaat afwijken van 

oorspronkelijke 90 graden. De kit kan hierdoor mogelijk scheuren en “open” gaan staan. 

Wandtegelwerk verdieping (indien aanwezig) 

Wandtegelwerk zal de vervorming van de wand niet kunnen volgen en mogelijk stuk gaan. 

De uitslag en mate van buiging is groter dan op de begane grond. Hier is meer schade te verwachten 

dan op de begane grond. Kitnaden langs de aansluitingen met de vloeren zullen meer belast/uitgerekt 

worden omdat de hoek gaat afwijken van oorspronkelijke 90 graden. De kit kan hierdoor mogelijk 

scheuren en “open” gaan staan. 


35



SCHADES DOOR BEVING MET VERWIJZING NAAR REFERENTIEBLADEN 

Gevels 

Verticale scheuren boven de ramen en deuren 1.1.3 

Diagonale scheur boven raam 1.1.1 

Horizontale scheuren of ontzet metselwerk t.p.v. de verdiepingsvloer 1.1.5 

Horizontale en verticale scheuren boven raam en naast raam 1.1.6 

Binnenwanden 

Scheuren boven deuren 1.2.1 

Scheuren in wandtegelwerk 1.2.2 

Plafonds 

Scheuren in gipsplaten of pleisterwerk 1.3.2 

1.3.3 




Tabel 5 Overzicht mogelijke schades door beving bij de kop en hals van de kop-hals-romp boerderij 

De Deel (de Romp) 

Schade door een beving 

De Deel is voorzien van een andere constructie dan het woonhuis. Bij de deel is sprake van een geschoorde 

houten gebintconstructie aangevuld met gordingen en sporen. De stijfheid is minimaal, inherent aan het 

materiaal en de constructie en wordt vaak tevens negatief beïnvloed omdat veelal het dakbeschot ontbreekt. 

Hierdoor zijn de grote dakvlakken zeer buigslap. De afmetingen van de deel zijn, in vergelijking met het 

woonhuis, aanzienlijk. De Deelruimte kan 20 bij 40 meter zijn, de nokhoogte 9 à 12 meter. De gevels 

dragen met name zichzelf en een klein gedeelte van het dak. Aan de originele constructie is zelden 

gerekend, het werd veelal op gevoel en ervaring gedimensioneerd. 

De gebintbenen voeren als puntlast het overgrote deel van het gewicht van de constructie via de staanders 

af naar de grond. Er is geen constructieve begane grondvloer aanwezig. Vroeger was de vloer grotendeels 

zand, later is op dit zand vaak geheel of gedeeltelijk een betonvloer gestort. 

Figuur 14 Interieur van de Deel (de romp) 


36



Factoren van invloed op de mogelijke vervorming bij een aardbeving: 

De buigslapheid van de gehele houten gebintconstructie en de dakvlakken. 

Het gewicht van de gebintconstructie en het dak 

De onderlinge verbindingen in de constructie 

De kwaliteit van het hout en de verbindingen 

De afmetingen en kwaliteit van de langs- en dwarsgevels, de dikte, lengte en hoogte en kwaliteit van de 

voegen en mortel (kalkhoudend) 

De onderlinge verbinding van de baksteen gevels en het houten dak 

Het ontbreken van een constructieve begane grondvloer 

Het vaak ontbreken of slechts ten dele aanwezig zijn van een houten verdiepingsvloer 

Het voornamelijk aanwezig zijn van puntlasten (gebintbenen/staanders) 

Het al dan niet aanwezig zijn van dwarswanden loodrecht op de gevels binnen en de kwaliteit van de 

verbinding van gevel en binnenwand 

Het al dan niet aanwezig zijn van later aangebrachte stalen spantconstructies als hulpconstructie en hoe 

deze zijn verbonden aan de originele constructie. 

Het gebint en de kap 

De buigslapheid van de houten gebintconstructie en de dakvlakken (met name als het beschot ontbreekt), 

gecombineerd met het feit dat de constructie licht van gewicht is, betekent dat deze makkelijk zal bewegen 

en vervormen. Of deze constructie zelf stuk zal gaan hangt af van de kwaliteit van het hout en de 

verbindingen. Normaal gesproken is de windbelasting op de kap groter dan de te verwachten belasting 

door een aardbeving. Indien door ouderdom, vocht en houtworm zwakke plekken aanwezig zijn in de 

constructie kan dit problemen opleveren, maar die problemen zullen zich dan doorgaans al gemanifesteerd 

hebben ten gevolge van windbelastingen. 

De langs- en kopgevels 

De beweging/vervorming van de constructie zal mogelijk schade opleveren aan de metselwerkgevels waar 

deze elkaar ontmoeten. Normaal gesproken zijn muurplaat en gevels niet vast met elkaar verbonden en 

kunnen vervormingen van de kap vrij optreden. Indien er wel sprake is van een vaste verbinding 

(bijvoorbeeld ontstaan door verzakking van de kap) kunnen door het vervormen/bewegen van de kap 

krachten op de gevels worden uitgeoefend (vergelijkbaar met spatkrachten) die de gevel niet kan dragen. 

Hierdoor kan schade ontstaan. 

Door de vervorming van de gevels kunnen verticale scheuren boven raamopeningen en deuren ontstaan en 

in smalle metselwerkvlakken met name op de hoeken. Tevens kunnen horizontale scheuren ontstaan ter 

hoogte van de bovendorpels van ramen en deuren of ergens op halve hoogte van de gevel. Daarnaast 

kunnen getrapte verticale scheuren ontstaan tussen de ramen en vanaf de bovenhoek van de ramen schuin 

omhoog naar de hoeken bovenin van de gevel. 

Gevels met kalkhoudende mortel zullen, indien de mortel nog voldoende intact is, wat flexibeler zijn dan 

gevels met cement als mortel. Hierdoor kunnen deze gevels vervormingen wat beter volgen en zullen 

minder snel scheuren ontstaan. Dit is wel afhankelijk van de omvang van de vervormingen en belastingen. 


37



Figuur 15 Mogelijk schadebeeld bij een beving bij de romp van de kop-hals-romp boerderij (buiten) 

De begane grondvloer 

Een op zand gestorte betonnen vloer ligt normaal gesproken los van de rest van de constructie. Bij een 

verplaatsing van de bodem zal de vloer deze verplaatsing volgen. Bij een groot vloeroppervlak kan echter 

sprake zijn van lokale overschrijding van trek en/of schuifspanningen met een lokale scheur als gevolg. 

Scheuren door beving met verwijzing naar de referentiescheuren in het handboek 

SCHADES DOOR BEVING MET VERWIJZING NAAR REFERENTIEBLADEN 

Gevels 


1. Verticale scheuren boven de ramen en deuren 1.1.3 

2. Diagonale scheur boven raam 1.1.1 

3. Horizontale scheuren of ontzet metselwerk t.p.v. de verdiepingsvloer 1.1.5 

4. Horizontale en verticale scheuren boven raam en naast raam 1.1.6 

Tabel 6 Overzicht mogelijke schades door beving bij de kop en hals van de kop-hals-romp boerderij 

4.2.2 De Oldambtster boerderij 


De Oldambtster boerderij is een traditionele streekgebonden boerderij die vooral in het oosten van 

Groningen voor komt (zie Figuur 17 voor een voorbeeld). De Oldambtster, ook wel “villaboerderij” 

genoemd, is een statige boerderij met vaak een grote tuin aan de voorzijde van de woning. Vaak werd een 

Oldambster boerderij vergroot door er een villa voor te bouwen. (in feite een kop romp principe). 

De boerderij bestaat uit een woonhuis met een direct aansluitende schuur. Aanvankelijk is het woonhuis 

lager dan de schuur, maar later worden de boerderijen uitgevoerd met een woonhuis dat even hoog is als 

de schuur. Het voorhuis is smaller dan het bedrijfsgedeelte. De overgang tussen het hoge en smalle voorhuis 

en de schuur wordt bereikt door een dubbele of soms driedubbele verspringing: de krimpen. 


38



Figuur 16 Plattegrond Oldambtster boerderij 

Figuur 17 Oldambtster boerderij 


De Oldambtster boerderij kenmerkt zich door de constructie van de nok. Deze is doorlopend gebouwd, 

dat wil zeggen dat het woonhuis en de schuur dezelfde nok hebben. De schuur is daarbij als zeer groot 

te bestempelen. 

Figuur 18 Oldambtster boerderij (schematisch) 


39



Gevels 

Het woonhuis is smaller dan de schuur en daarmee heeft het woonhuis hogere zijgevels dan de schuur. De 

voorgevel heeft een symmetrische en classicistisch geïnspireerde indeling met een centrale ingang; vaak met 

trap. De eerste verdieping van het woonhuis werd vaak gebruikt als graan- of zaadzolder en kenmerkt zich 

door de vele kleine raampjes. 

Dak 

Het dak van het woonhuis en de schuur is uitgevoerd als een zadeldak. Het dak van het woonhuis en de 

schuur zijn aan de kopgevels afgeschuind: de wolfseinden. Het dak van het woonhuis wordt gedragen door 

dakspanten. De kap van de schuur wordt gedragen door houten gebinten. Het schuurgedeelte bestaat uit 

drie beuken (zie Figuur 16Error! Reference source not found.). 

Kelder 

Onder het voorhuis is vaak een gemetselde kelder aangebracht. 


In deze paragraaf worden veel voorkomende, niet-aardbeving gerelateerde schades aan de Oldambtster 

boerderij in Groningen weergegeven. Allereerst worden de algemene zwakheden van de constructie 

toegelicht. Vervolgens worden veel voorkomende schades specifiek benoemd. De nadere toelichting op het 

ontstaan van deze gebreken wordt weergegeven in de bijbehorende referentiebladen in Bijlage 4. 

Woning 

Net als bij de kop-hals-romp boerderij kan schade ontstaan ter plaatse van (blind)ankers in gevels. 

Een veel voorkomende oorzaak is roestvorming op de (blind)ankers. Het roest heeft een groter volume dan 

het stalen anker en drukt het metselwerk uit elkaar, wat scheurvorming veroorzaakt. 

Vervolgens kan diagonale scheurvorming voorkomen ter plaatse van de overgang van het onderkelderde 

deel van de woning naar het niet onderkelderde deel. De oorzaak is een verschil in zetting tussen beide 

bouwdelen. Daarnaast kan er ook zakking van de trap 20 ontstaan. De oorzaak is een verschil in zetting van 

de grondslag onder de trap en het woonhuis. Dit resulteert in scheuren in de hardstenen treden, de 

trapbomen of aan de gevel. 

Tot slot kan ook hier het metselwerk in de kopgevel uitbuiken. De oorzaak is onvoldoende stijfheid in de 

kapconstructie waardoor het metselwerk onder invloed van spatkrachten uitbuikt. Daarnaast kan er sprake 

zijn van onvoldoende verbinding van de zolderbalkkoppen met het metselwerk, bijvoorbeeld door slechte, 

roestende, of ontbrekende verankering én onvoldoende dwarsstabiliteit van het metselwerk door het 

weghalen of verplaatsen van binnenwanden (vooral bij langere gevels). 

20 In Groningen ‘stoep’ genoemd. 


40



Figuur 19 kwetsbare plekken/spanningen in het woonhuis van de Oldambtster boerderij 



TYPE 

OLDAMBTSTER (WONING) 



Scheurvorming ter plaatse van (blind)ankers in voorgevel door 

roest ankers (op de afbeelding te zien bij 3). 

Diagonale scheurvorming ter plaatse van de overgang van het 

onderkelderde deel van de woning naar het niet onderkelderde 

deel ten gevolge van ongelijke aanlegdieptes van de fundering 

(op de afbeelding te zien bij 2). 

- 2.1.36 

1 2.1.13 

2.1.14 

2.1.15 

2.1.16 


41





metselwerkvoet), of onvoldoende draagkrachtige grond. Kan 

gepaard gaan met ontzet metselwerk en scheefstand van ramen 

en deuren en/of scheefstand pand. 




vaak gepaard met “uitbuiking” van het metselwerkvlak (op de 



rollaag/strek. Deze kan het gewicht van het metselwerk boven 

de opening niet goed verwerken. 

2.1.17 

2, 3 2.1.13 

2.1.14 

2.1.15 

2.1.16 

2.1.17 

32, 33 2.1.23 

9 2.1.2 


Los en verweerd voegwerk door ouderdom - 2.1.38 



door thermische lengteverandering van het dak 

6 2.1.22 

Schades trap Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Schade door zakking bij de trap 21 (op afbeelding bij 1) - 2.1.34 



metselwerkscheuren 

- - 


Los stucwerk door optrekkend vocht. - 2.2.4 

Schades schoorsteen Scheuren-wijzer Referentie-bladen 



ondersteuning bij verwijderd rookkanaal, los en verweerd 

voegwerk door ouderdom. 

42 2.3.1 

Schoorsteen staat scheef - 2.3.2 

Scheuren en schade in betonnen afdekplaat door 

vochtindringing. 

- 2.3.3 





scheefstand kozijn en deur. 

Schuin weglopende scheuren onder balk bij oplegging in muur. 

Grote spanningsconcentratie. 


bouwmuren door spatkrachten, zichtbaar op de kapverdieping. 

Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

36 2.4.6 

20 2.4.9 

- 2.4.8 

21 In Groningen ‘stoep’ genoemd. 


42




naar buiten door temperatuurverschil tussen binnen en buiten. 




rollaag/strek. Deze kan het gewicht van het metselwerk boven 

de opening niet goed verwerken. Alleen zichtbaar als gevel 

binnen niet is afgedekt/bekleed. 



Scheuren in alle richtingen in stucwerk door ouderdom 

(craquelé). 

Los stucwerk door optrekkend, doorslaand en/of condensvocht 

of ouderdom. 

Verticale en horizontale scheuren langs aansluitingen met 

andere materialen door krimp (deuren, ramen en 

aftimmeringen). 


materialen Uitgevoerde muren door verschil in krimp en/of te 


- 2.4.23 

16 2.4.10 

- 2.4.4 

2, 3 2.4.7 

- 2.4.24 

- 2.4.25 

26, 27, 28,29 2.4.20 

- 2.4.12 


Scheuren in alle richtingen in stucplafonds (vaak op riet) door 

ouderdom, beweging houten verdiepingsvloer of verzakking. 

Alleen indien plafonds van stuc aanwezig zijn, is vaak niet het 

geval, dan zijn de balken en houten vloerdelen zichtbaar. 

- 2.5.6 

Schades kelder Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Getrapte scheuren in de wanden door verzakking. Scheuren in 

de vloeren door verzakking. 

Vocht en water in de wanden en de vloer door onvoldoende 

waterdichtheid van wanden en vloeren. 

- 2.8.1 

- 2.8.2 


Scheuren in begane grond vloeren in alle richtingen in 

natuursteen-/plavuizen- en tegelvloeren door verzakking van de 

ondergrond. Deze situatie komt vaak alleen maar voor in kleine 

smalle ruimtes zoals de gang. Het grootste deel van de begane 

grond vloer is van hout. 

- 2.6.4 

Tabel 7 Toelichting schades t.g.v. veel voorkomende gebreken bij de woning (van de Oldambtster boerderij) 

Schuur/de Deel 

De grote dakvlakken vangen veel wind op. Het houten gebint kan onder winddruk enigszins vervormen. 

Veel gebinten zijn in de loop der jaren gewijzigd, bijvoorbeeld om landbouwwerktuigen in de schuur te 

kunnen stallen. Onderdelen van het gebint zijn weggehaald, verplaatst of vervangen door stalen spanten. 

Het aanpassen van het gebint leidt vaak tot een verandering in het krachtenspel in de constructie. Het 

aanbrengen van stalen spantbenen maakt de constructie vaak stijver dan voorheen, waardoor vervorming 

wordt verhinderd. Het weghalen van windschoren maakt de constructie juist slapper. In beide gevallen 

wordt het evenwicht in de constructie negatief beïnvloed. Het toevoegen van extra gewicht op het dak, 


43



bijvoorbeeld in de vorm van golfplaten op bestaande rieten dakbedekking, kan zorgen voor overbelasting 

en verandert het evenwicht in de constructie. 

Figuur 20 Kwetsbare plekken/spanningen in de deel van de Oldambtster boerderij 

De lange, lage zijgevels van de schuur zijn daarnaast relatief slap en vaak ondiep gefundeerd. Daarmee 

zijn ze gevoelig voor verandering in zowel horizontale als verticale belasting vanuit de kap. 

De hoge kopgevel van de schuur is eveneens vrij slap door de grote (deur)openingen. De gevel wordt stijver 

gemaakt door hem te koppelen aan het eerste gebint. Deze koppeling vindt plaats met behulp van de 

balklaag van een inpandige ruimte die een stijve kubus vormt. Dit was vaak een graanopslag of 

bijvoorbeeld een paardenstal. Deze werd vaak in de loop der jaren verwijderd, waarmee de kopgevel 

aanzienlijk aan stijfheid en stabiliteit heeft ingeboet. 

Van origine hadden de meeste schuren een onverharde vloer. In de meeste schuren tref je tegenwoordig 

een eenvoudige op zand gestorte monoliet betonvloer aan. Door het grote oppervlak, de constructiewijze 

en de hoge belasting door landbouwwerktuigen en opslag, is het gebruikelijk dat door de jaren heen 

scheurvorming in deze vloeren plaatsvindt. 

Schoorstenen en brandmuur. 

Vaak zijn in het voorhuis één of twee schoorstenen aanwezig, veelal op de nok van het voorhuis en ter 

plaatse van de overgang tussen woonhuis en schuur. De schoorsteen op de nok is vaak versleept en staat 

soms op een houten krans op de zoldervloer. Zie Figuur 21als voorbeeld. Het versleepte kanaal is 

gemetseld en afgewerkt met stucwerk. Het kanaal wordt ondersteund door een houten draagconstructie en 

kan vele meters, soms zelfs meer dan tien meter, horizontaal of diagonaal worden versleept over de zolder. 

Deze kanalen zijn door opwarming en afkoeling gevoelig voor uitzettings- en krimpscheuren. Daarnaast is 

de constructie in zijn geheel gevoelig voor trillingsschade. Het vrijstaande, soms hoge en zware, 

schoorsteenkanaal wordt nauwelijks zijwaarts ondersteund en kan onder invloed van trillingen heen en 

weer bewegen. 

Het schoorsteenkanaal van de tweede schoorsteen, tussen schuur en woonhuis, is vaak tegen de 

scheidingsmuur tussen beide bouwdelen gemetseld. De schoorsteen bovendaks is vrijstaand. Bij de 

Oldambtster boerderijen kunnen de schoorstenen en de schoorsteenkappen zeer groot en zwaar zijn 

uitgevoerd. Het komt regelmatig voor dat de bovendakse schoorsteen nog wel aanwezig is, maar het 

onderliggende kanaal niet meer. Deze is vaak verwijderd bij een renovatie. De schoorsteen staat dan vrij 

op het dak, op een houten krans in het dakvlak. In dat geval is de schoorsteen kwetsbaar bij trillingen. 


44



De wand tussen woonhuis en schuur wordt vaak ‘brandmuur’ genoemd. De muur is van steens, anderhalf 

of zelfs tweesteens metselwerk en is bedoeld om brandoverslag tussen schuur en woonhuis te voorkomen. 

Figuur 2 Positie schoorsteen Oldambtster boerderij 



TYPE 

OLDAMBTSTER (SCHUUR) 

Toelichtingen schades t.g.v. veel voorkomende schade 





vaak gepaard met "uitbuiking" van het metselwerkvlak (op de 

32, 33 2.1.23 


45




Horizontale scheuren evenwijdig aan de dakvoet in de topgevel 

ten gevolge van spatkrachten uit het schuine dak (sporenkap), 

gaat vaak gepaard met "uitbuiking" van het metselwerkvlak (op 

de afbeelding te zien bij 1). 

Diagonale scheuren boven de gemetselde bogen boven de 

staldeuren maar ook kleine ramen en deuren door 

ondeugdelijke segmentboog/strek (op de afbeelding te zien bij 

2). 

Getrapte scheuren t.p.v. opleggingen van horizontale lateien 

(vaak in kopgevels), al dan niet in combinatie met verticale 

scheuren midden boven of naast de latei door thermische 

werking van de verschillende materialen, roest van de stalen 

latei of betonrot van de betonnen latei. Indien de latei vlak bij 

een schuine dakrand zit, scheurt het metselwerk naar de 

dakrand (op de afbeelding te zien bij 3). 

Scheuren en kapotte stenen bij aanwezige roestige ankers, vaak 

kopgevel. 

Diagonale scheur in het metselwerk bij de aansluiting op de 

langsgevel, vlak onder de kap (op de afbeelding te zien bij 5). 

Verticale scheur bij de aansluiting van langs- en kopgevel, 

meestal in de langsgevel, door het ontbreken van een dilatatie 

in een te lang metselwerkvlak of spatkrachten uit de kap 

(uitbuiken van de muur). Deze scheur kan ook ergens in het 

midden optreden (op de afbeelding te zien bij 6). 

Horizontale scheur boven het maaiveld in de langsgevel (op de 


Verticale scheuren ter plaatse van overgang van bouwdelen (op 

de afbeelding te zien bij 9). 

32, 33 2.1.23 

- 2.1.3 

10, 11 2.1.7 

2.1.8 

2.1.9 

- 2.1.36 

- 2.1.22 

5 2.1.29 

- 2.1.35 

24 2.1.21 



Uitgespoeld voegwerk. - 2.1.39 





metselwerk en scheefstand van ramen en deuren. 

1, 2, 3 2.1.13 

2.1.14 

2.1.15 

2.1.16 

2.1.17 

Schades dak Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Lekkage in het dak door slecht onderhoud aan de 

dakbedekking. Kans op houtrot en schimmels. 

Uitzakken/doorbuigen van de kap ten gevolge van te lichte 

dimensionering van de constructie en invloeden van weer en 

wind en verzwakking door boktor 22 /houtworm. 

- 2.5.5 

- 2.5.6 

Gevolgschade door verwijdering gebint - 2.5.7 

Schades binnen in wanden Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Diagonale scheuren op willekeurige plekken door verzakking 1, 2, 3 2.4.7 

22 Boktor (huisbok) komt in de noordelijke provincies vrijwel niet voor. De nathoutboorder komt in vers hout voor. 


46



fundering, kan gepaard gaan met scheefstand vloeren. Indien 

tegels aanwezig zijn scheuren die ook. Tegels door ouderdom 

vaak los of beschadigd. 


Zijn vaak houten plafonds (balken en vloerdelen), indien 

stucwerk aanwezig scheuren in alle richtingen in stucplafonds 

(vaak op riet ) door ouderdom, beweging houten 

verdiepingsvloer of verzakking 

- 2.5.2 


Scheuren in alle richtingen in vrij op zand/puin liggende 

gestorte beton vloeren door verzakking/zetting van de 

ondergrond, gaat vaak gepaard met flinke verzakkingen in 

verticale zin. Vaak is alleen zand nog steeds aanwezig. 

- 2.6.7 

Tabel 8 Toelichting schades t.g.v. veel voorkomende gebreken bij de deel (van de Oldambtster boerderij) 


PM: Dit onderdeel wordt bij een volgende versie van het handboek verder uitgewerkt. Het schadebeeld zal 

deels overeenkomen met het schadebeeld als beschreven bij de kop-hals-romp boerderij. 

4.3 EENGEZINSWONINGEN 

In deze paragraaf wordt ingegaan op eengezinswoningen. Daarbij worden die bouwperiodes besproken 

waarbij tot op heden de meeste melding zijn ontvangen. Per bouwjaarklasse worden kenmerken (denk aan 

bouwhistorie, bouwaard) en veelvoorkomende gebreken besproken. Daarnaast wordt ingegaan op het 

schademechanisme bij een aardbeving. 

Toelichting op bouwperiode en stroming. 

Per bouwperiode zijn typerende gebreken te onderscheiden die voortkomen uit verschillen in de bouwwijze. 

Tot aan de tweede wereldoorlog wordt vooral ambachtelijk gebouwd. In de periode hierna (de 

wederopbouw) is er sprake van meer geïndustrialiseerde bouw. Nieuwe bouwtechnieken en materialen 

worden geïntroduceerd. Dit heeft zijn weerslag op de bouw en de bouwkundige kenmerken en typerende 

gebreken van de woning. De oliecrisis aan het begin van de jaren ‘70 brengt het besef dat er energie 

bespaard moet worden. Hierdoor verandert met name de detaillering van de woning. Zo ontstaat de 

stroming die in dit hoofdstuk “het isolatie tijdperk” wordt genoemd. Door verdergaande standaardisatie 

verschillen woningen vanaf 1990 tot heden wat bouwtechniek betreft nauwelijks meer van elkaar. 

Door de jaren heen worden woningen verbouwd en onderhouden. Naar mate de woningen ouder zijn is er 

sprake van een omvangrijkere onderhouds- en verbouwgeschiedenis. Door verandering in indeling worden 

soms dragende muren weggebroken en belasting van bovenliggende constructie opgevangen door 

bijvoorbeeld een staalconstructie. Ook worden onderdelen van de kapconstructie verwijderd voor 

bijvoorbeeld het aanbrengen van een dakraam of dakkapel of een andere indeling. Kortom, de verbouw 

en onderhoudsgeschiedenis van woningen zorgt voor een grote diversiteit. Het indelen van woningen in 

bouwperiodes zal daarom geen 100% sluitend beeld geven van de schades ten gevolge van gebreken die 

we tegen kunnen komen in een dergelijke woning. Het geeft echter wel voldoende inzicht om richting te 

geven bij de beoordeling van schades. 

Van de eengezinswoningen met schademeldingen komt 52% uit de periode tot 1945. 7% uit de periode tot 

1960, 18% uit de periode tot 1980 en 10% uit de periode tot 1990. 13% uit de periode tot heden. De 

meeste woningen waar tot op heden (juni 2014) schade aan is geconstateerd, komen uit de periode van 

voor 1945. Dit is ook de grootste groep woningen in het gebied. 


47



Op grond van deze gegevens en de beschreven verdeling worden de volgende bouwperiodes 

onderscheiden: 

Groep Bouwperiodes Stroming 

1 Eengezinswoningen tot 1945 Ambachtelijk bouwen 

2 Eengezinswoningen tussen 1945 en 1970 Pre-industrieel bouwen 

3 Eengezinswoningen tussen 1970 en 1990 Isolatie tijdperk 

4 Eengezinswoningen na 1990 Hedendaagsebouw 

Tabel 9 Bouwperiodes eengezinswoningen Groningen 

4.3.1 Eengezinswoningen tot 1945 


Eengezinswoningen tot 1945 werden ambachtelijk gebouwd. Manuren waren goedkoop, maar materialen 

waren kostbaar. Naast de bewuste keuze voor minder comfort en ruimte was het budget van de 

opdrachtgevers mede bepalend voor de bouwkwaliteit. Er is daarom op hoofdlijnen een onderscheid te 

maken tussen (zie Tabel 10): 

eenvoudige (goedkope) woningen voor de arbeidersklasse; 

de betere, duurdere woningen voor de middenstand en 

de duurste, vaak karakteristieke woningen van de notabelen, het herenhuis, het grootst en meest luxe. 

De gebruikte bouwtechnieken waren veelal gelijk. De kwaliteit varieert echter door het verschil in 

materiaalkeuze en afmetingen. Dit had te maken met het te besteden budget: meer budget betekende zowel 

bouwtechnisch, ruimtelijk als wat uitstraling betreft een betere woning. Het overgrote deel van de 

eengezinswoningen in deze periode is vrijstaand. Daarentegen staan de woningen in de dorpen meestal 

vrij dicht op elkaar, zie Tabel 10. 

EENVOUDIGE WONING, 

ARBEIDERSKLASSE 

BETERE WONING, 

MIDDENSTANDSKLASSE 

KARAKTERISTIEKE WONING, 

HERENHUIS 

• Dorpswoning 

• Minimaal comfort 

• Eenvoudige gevels 

• Kleine, lage ruimtes 

Buitenmuren vaak minder 

dan 22 cm of halfsteens, 

binnen vaak afgetimmerd 

• Houten vloeren 

Tabel 10 Typen eengezinswoningen tot 1945 

• Royalere maten 

• Bredere, deels liggende 

gevelopeningen 

• Buitenmuren steens of 

spouwmuren 

• Veelal houten vloeren 

• Betonluifels en lateien in gevels 

• Karakteristiek dorps of 

buitenhuis, fors volume 

• Bewerkte en versierde gevels, 

• Bewerkte stucplafonds en 

lambriseringen, natuursteen 

vloerafwerking 

• Hoge kamers 

• Steens buitenmuren 

• Houten vloeren 


48




De begane grond, verdieping en kap 

De bouwmuren zijn opgebouwd uit metselwerk en zijn vrijwel allemaal dragend. Het gaat hier veelal om 

steens of halfsteens metselwerk, maar later in deze periode worden gevels ook als spouwmuur uitgevoerd. 

De vloeren zijn van hout en de maximale overspanning van de houten vloerbalken is ca. 4,5 á 5 meter. De 

stijfheid en stabiliteit worden gerealiseerd via doosvormige constructies van bouwmuren en vloeren. De 

vloerbalken zijn verankerd aan de bouwmuren waarbij de balkankers soms zichtbaar zijn in de gevel. De 

kap is van hout en bestaat uit een combinatie van spanten/sporen en gordingen met houten delen als 

dakbeschot (indien aanwezig). 

De gevels 

De steens en halfsteense gevels zijn aan de binnenzijde afgewerkt met een raaplaag met bekleed latwerk 

(jute, hardboard 23 ). Spouwmuren zijn voorzien van 1 á 1,5 centimeter dik pleisterwerk. Het plafond is vaak 

nog de originele balklaag met vloerdelen of pleisterwerk op riet. Het pleisterwerk is vaak bewerkt, of 

bekleed met zachtboard. De overige wanden zijn voorzien van een stuclaag met of zonder behang en soms 

voorzien van natuursteen lambrisering of massief houten betimering tot 1 meter hoogte (het herenhuis). 

De gevelopeningen zijn veelal staand en beperkt van breedte. De ondersteuning van het metselwerk boven 

de gevelopeningen vindt tot breedtes van circa 1 meter plaats via een rollaag. Bij iets bredere 

gevelopeningen zien we veelal strekken (hanenkam) of segmentbogen (zie Figuur 7). Bredere 

gevelopeningen later in deze periode worden overspannen met lateien (natuursteen, staal en beton). 

De fundering 

De fundering bestaat vaak uit een verbrede metselwerkvoet op staal. Tegen optrekkend vocht wordt vaak 

trasraam van een hardere baksteen toegepast. De hoofdruimtes zijn voorzien van een kruipruimte. De 

onderkant van de fundering ligt idealiter op ca. 80 a 90 cm onder maaiveld (vorstvrij). Maar in een aantal 

gevallen is deze aanlegdiepte niet gehaald wat in sommige gevallen tot problemen heeft kunnen leiden. 

Wijzigingen door verbouwingen 

Bij steens en halfsteens gevels zijn de oude binnenafwerkingen (betimmeringen) vaak al vervangen door 

nieuwe voorzetwanden bestaande uit latwerk met gipskartonplaten en eventueel isolatie. De oude (vergane) 

raaplaag is vaak ook vervangen. Het komt ook voor dat de voorzetgevels aan de buitenzijde zijn 

aangebracht. Wanneer sprake is geweest van rotte houten vloeren zijn deze vaak vernieuwd of vervangen 

door lichtgewicht betonnen constructies. Dit is met name het geval in keukens en badkamers. Aangetast 

hout (rot, boktor e.d.) is vaak deels of geheel vervangen. Dit geldt ook voor oude installaties (elektra, 

riolering, water, verwarming). Soms zijn nieuwe bouwdelen toegevoegd. Het gaat dan met name om 

uitbreidingen aan de achterzijde van de woning, soms aan de zijkant. 

Bouwkundige opzet samengevat 

 

 

 

 

 

 

 

Bouwmuren metselwerk, dragend. 

Vloeren hout. 

Doosvormige plattegrond met beperkte overspanning van bouwmuren en vloeren. 

Gevelopeningen staand, beperkte breedte. 

Fundering verbrede metselwerkvoet. 

Kap hout, spanten/gordingen/ houten delen als dakbeschot. 

Kozijnen hout met enkel glas. 

23 Indien sprake is van hardboard is dat later toegevoegd. 


49




Kenmerkende gebreken van woningen voor 1945 op hoofdlijnen 

De eengezinswoningen van voor 1945 bevatten relatief veel schades; met name scheuren. 

Debet hieraan zijn verschillende factoren: 

Vaak de wijze van funderen: smal en ondiep op staal. 

De samenstelling van de ondergrond: klei, veen, zand 

Een sloot nabij 

Een aanwezige kelder. 

Ouderdom en gebrek aan onderhoud van de materialen 

Deze factoren kunnen leiden tot ongelijkmatige zettingen die vervolgens leiden tot schade. Bij de 

eenvoudige woningen is sprake van toepassing van bouwmaterialen met geringe kwaliteit en eenvoudige of 

minder grondig doordachte detailleringen. Dit leidt onder andere tot indringing van vocht vanuit de bodem, 

de gevel of het dak met schade als gevolg. 

In Tabel 11 is een overzicht gegeven van veelvoorkomende schades ten gevolge van gebreken. 

Hierbij wordt een verwijzing naar de scheurenwijzer en referentiebladen gegeven. Schadebeelden die 

horen bij de toepassing van ‘moderne’ materialen bij recent uitgevoerde renovaties en verbouwingen zijn 

niet opgenomen in deze lijst. Zie daarvoor de lijst: Kenmerkende gebreken van eengezinswoningen van 

1990 tot heden. 

AMBACHTELIJK BOUWEN 

EENGEZINSWONINGEN TYPE TOT 1945 







metselwerk en scheefstand van ramen en deuren en /of 

scheefstand pand 

Getrapte scheuren links en rechts (boven of onder) naast lateien 

(beton/staal) en mogelijk verticaal boven (in het midden) door 

thermische werking latei. 

Scheuren boven ramen door onvoldoende draagkrachtige 

strek/rollaag/segmentboog 

Taps toelopende scheuren boven ramen door doorbuiging of 

ontbreken van latei. 

Kapotte stenen boven ramen door roest van stalen latei of 

betonrot van betonlatei (roestende wapening), mogelijk 

roestplekken aanwezig rondom scheuren 

Verticale scheuren bij de aansluiting van aan- en uitbouwen 

door verschil in gewicht. indien scheur aan de bovenkant groter 

is dan aan de onderkant is er sprake van verzakking. Is de 

scheur overal even breed dan is er sprake van zetting en is de 

constructie stabiel na de zetting. 

1, 2, 3 2.1.13 

2.1.14 

2.1.15 

2.1.16 

2.1.17 

10 2.1.7 

2.1.8 

- 2.1.2 

2.1.3 

2.1.4 

2.1.5 

2.1.6 

9 2.1.1 

2.1.2 

11 2.1.9 

24 2.1.6 

2.1.21 


50



Kapotte stenen naast kozijnstijlen door roestige kozijnankers of 

aanwezige vloerbalkankers. 

Horizontale scheuren evenwijdig aan de dakvoet (de hoek in de 

topgevel zal meescheuren) indien spatkrachten uit het schuine 

dak aanwezig zijn (sporenkap) die niet goed worden 

opgenomen, kan gepaard gaan met "uitbuiking" van het 

metselwerkvlak. 

Horizontale scheuren in metselwerk onder de dakconstructie van 

houten dakbalken bij een plat dak door thermische 

lengteverandering van het dak, idem bij een betondak. 

- 2.1.10 

33 2.1.23 

2.1.26 

2.1.27 

2.1.28 

40 2.1.30 


Kapotte stenen door vorstschade - 2.1.38 

Uitspoelen metselwerk - 2.1.39 


door thermische lengteverandering van het dak. 

6, 40 2.1.22 




- - 

Scheuren in alle richtingen door ouderdom (craquelé) - 2.2.3 

Los/beschadigd stucwerk door optrekkend vocht, vorst 

en bodemzouten. 





scheefstand kozijn en deur. 

Schuin weglopende scheuren onder balk bij oplegging in muur. 

Grote spanningsconcentratie. 


bouwmuren door spatkrachten. 


naar buiten door temperatuurverschil tussen binnen en buiten. 

Horizontale scheur bij vloer inklemming. Doorbuiging/kruip van 

betonvloer opgelegd op een eindwand van metselwerk, 

metselwerk scheurt. 



Diagonale scheuren links en rechts naast ramen en deuren in 

gevelopeningen ter plaatse van lateien door thermische werking 

vanwege koudebruggen. 




(craquelé). 

Los/beschadigd stucwerk door optrekkend, doorslaand en/of 

condensvocht of ouderdom. 

- 2.2.4 

Scheuren-wijzer 

(17), 17a 2.4.6 

15, 18 2.4.9 

- 2.4.8 

- 2.4.23 

32 2.4.18 

16 2.4.10 

- 2.4.1 

- 2.4.7 

- 2.4.24 

- 2.4.25 

Verticale en horizontale scheuren langs aansluitingen met - 2.4.20 



51







weinig onderling verband 

27 2.4.12 


Scheuren in alle richtingen in stucplafonds (vaak op riet of 

steengaas) door ouderdom, beweging houten verdiepingsvloer 

of verzakking 

- 2.5.2 


Scheuren in alle richtingen in 

natuursteen/terrazzo/plavuizen/tegels van vrij op zand/puin 

liggende gestorte beton vloeren door 

verzakking van de ondergrond 

13, 19 2.6.4 




ondersteuning (draagstoel) bij verwijderd rookkanaal binnen, 

los en verweerd voegwerk door ouderdom 

35, 42 2.3.1 

Scheefstand schoorsteen - 2.3.2 


vochtindringing 

- 2.3.3 

Tabel 11 Toelichting schades t.g.v. veel voorkomende gebreken bij de eengezinswoningen tot 1945 


Periode voor 1945 

In deze paragraaf wordt ingegaan op schades die mogelijk door een aardbeving bij voor 1945 

ambachtelijk gebouwde eengezinswoningen worden veroorzaakt. We houden hierbij geen rekening met 

andere schadeoorzaken. Of de schades ook daadwerkelijk ontstaan en in welke mate de beschreven 

schades zullen voorkomen hangt van meerdere factoren af, niet in de laatste plaats van de opgetreden 

zwaarste aardbevingen. De relatie tussen de zwaarte van een aardbeving en omvang van schade is niet 

exact bekend. Daarom wordt alleen aangegeven waar men schade kan verwachten en hoe deze zich zou 

kunnen manifesteren. 

In het navolgende wordt voor een denkbeeldige woning met een bouwkundige opzet kenmerkend voor het 

ambachtelijke type ingegaan op het mogelijke effect van een beving. 

Scheuren door een beving 

De schade die ten gevolge van aardbevingen aan gebouwen kan ontstaan wordt vooral veroorzaakt door 

de horizontale component van de trilling. In het Groningse bevingsgebied gaat het om een kortstondige 

belasting. De kracht werkt op het gebouw vanuit de bodem. Het bouwwerk wordt door deze beweging van 

de bodem één kant op geduwd, waardoor een horizontale verplaatsing optreedt. Het gebouw zal zich 

hiertegen verzetten en mogelijk vervormen. 

Door de vervormingen ontstaan tijdelijk extra spanningen in het bouwwerk. Baksteen, cement en tegels 

kunnen maar beperkt trek- en schuifspanningen opnemen. De toelaatbare trek- en schuifspanningen 

kunnen door de extra belasting ten gevolge van een aardbeving tijdelijk worden overschreden en dit kan 

vervolgens leiden tot scheurvorming. 


52






Waar is de schade te verwachten? 

De schade is te verwachten op plekken waar te grote spanningen ontstaan door de vervorming. Bij de 

kracht evenwijdig aan een wand zijn dit schuifspanningen, bij de kracht loodrecht op de wand spanningen 

ten gevolge van (complexe) buiging van een vlak 24 . 

De woning 

Bij de denkbeeldige woning met kap hebben we te maken met een doosvormige constructie van 

metselwerk. Hoe vervormt een dergelijke constructie indien er op één vlak loodrecht vanuit de bodem een 

kracht ontstaat? 

Figuur 22 Vervorming denkbeeldige woning bij een loodrechte kracht 

Stel de kracht staat loodrecht op de zijwanden en komt van links of rechts. Het beeld in het midden geeft de 

toestand weer vóór de beving. Op het maaiveld zal het huis een horizontale verplaatsing ondergaan. Het 

huis zal hierop reageren door eerst te buigen naar de ene kant en vervolgens naar de andere kant. Hoe 

hoger het huis, hoe meer de uitslag op de horizontale verplaatsing bovenin zal bedragen. Zie de illustraties 

links en rechts van het beeld in het midden van Figuur 22. 

Scheuren topgevels 

De topgevels vervormen in het X-Z vlak, hierbij ontstaan (af)schuifkrachten. Door de vervorming kunnen 

hier getrapte scheuren ontstaan tussen de ramen en vanuit de hoeken van de ramen getrapt naar boven 

en onderen. 

24 Er kan bij andere invalshoeken van de belasting/trilling ook sprake zijn van torsie, daar wordt in deze versie van het 

handboek niet op ingegaan. 


53



Figuur 23 Vervorming en schadebeeld topgevels denkbeeldige woning 

Scheuren langsgevels 

In de langsgevels buigt het Y-Z vlak. Deze gevels staan afwisselend "hol en bol". Hierdoor kunnen 

horizontale scheuren ontstaan; het meest waarschijnlijk in het midden, maar ook in de zone van de 

bovendorpels door de aanwezigheid van rollagen en lateien. Deze verzwakken hier het metselwerk. Zie het 

linker beeld bij figuur 24. 

Afhankelijk van de stijfheid en massa van de verdiepingsvloer zal deze in meerdere of mindere mate 

vervormen en/of zich verplaatsen en invloed uitoefenen op de langsgevel ter hoogte van de 

verdiepingsvloer. Een houten verdiepingsvloer met weinig stijfheid en massa kan eenvoudig verbuigen. 

Hierdoor kan nog een tweede buiging optreden in de langsgevel en kunnen verticale scheuren ontstaan op 

de zwakste plekken waar de buiging/vervorming het grootst is: boven de ramen en deuren en in de smalle 

vlakken bij de hoeken. Zie het rechter beeld bij Figuur 24. 

Figuur 24 Vervorming en schadebeeld langsgevels en schadebeeld bij vervorming verdiepingsvloer 

Het totale resultaat is een tamelijk complexe buiging/vervorming van de langsgevels. Tevens kunnen er 

in de langsgevels horizontale scheuren ontstaan voornamelijk ter hoogte van de verdiepingsvloer en de 

overgang van langsgevel met het dak. 

Het beeld links onder geeft het totale mogelijke beeld aan scheuren bij een kracht loodrecht op de 

langsgevel. In werkelijkheid zal de kracht zelden of nooit uit één richting komen en zullen langs- en 

topgevels zowel getrapte, horizontale en verticale scheuren kunnen vertonen. Zie beeld rechts onder. 


54



Figuur 25 Mogelijk schadebeeld totaal bij een kracht loodrecht en bij krachten uit meerdere richtingen 

Of dit scheurenbeeld ook daadwerkelijk optreedt hangt sterk af van de vorm en bouwwijze van de woning, 

de grootte van de kracht, de uitvoering en sterkte en kwaliteit van het metselwerk. Invloedsfactoren zijn 

bijvoorbeeld: dikke of dunne muren, de kwaliteit van het metselen voegwerk, de onderlinge verbindingen 

en hun kwaliteit, ouderdom, onderhoud, de vorm van het huis (de aanwezigheid van zijbeuken, aan- en 

uitbouwen). 

Binnenwanden 

Aanwezige binnenwanden zullen ook vervormen. Deze zullen in meer- of mindere mate meebuigen met de 

gevels en de verdiepingsvloer buigt mee afhankelijk van de aansluitingen. Indien ze mee buigen kunnen 

hier in principe op dezelfde wijze scheuren ontstaan als in de gevels. Horizontale scheuren op hoogte van 

de bovendorpels of op halve wandhoogte en verticale scheuren boven de deuren en in smalle muurvlakken. 

Diagonale scheuren zullen optreden in muurvlakken en vanaf deurhoeken schuin naar boven naar de 

hoeken. Zie de visualisatie op Figuur 26Error! Reference source not found.. 

Figuur 26 Mogelijk schadebeeld binnenwanden bij krachten uit meerdere richtingen. 

Houten vloeren en de kap 

De vloeren en de kap van hout zijn enigszins flexibel vanwege het buigzame karakter van het hout en de 

verbindingsmiddelen. Houten stijl- en regelwerk, sporen/gordingen en spanten kunnen tijdelijk enigszins 

vervormen zonder zelf gelijk kapot te gaan. Schade van deze houten delen zal minder snel optreden. 

De beweging van de verdiepingsvloer en/of het dak zal mogelijk schade opleveren aan het baksteen 

metselwerk waar dak, vloer en/of metselwerk elkaar ontmoeten. De wijze van verbinding zal van invloed 

zijn (los of vast liggend balken, aanwezige ankers, draadnagels e.d.) op het te verwachten effect. Schade 

aan het metselwerk rondom de oplegging van de balken in het metselwerk kan optreden in de vorm van 

ontzet metselwerk en scheuren in de zone van de balken. 


Afhankelijk van de zwaarte van de beving zullen houten ramen en deuren niet snel vervormen. De 

aansluitingen van het kozijn kunnen, indien voorzien van aftimmeringen, strak geplamuurd en geschilderd, 

open gaan staan. Indien deze aansluiting is gekit, is de kans op schade minder omdat kit een flexibel 

materiaal is. Bij enkel glas in oude stopverf kan schade aan de stopverf ontstaan, dit zal kunnen 

onthechten/loslaten. 


55



Dakpannen 

De dakpannen hebben in de onderlinge aansluiting enkele millimeter speel/stelruimte. Ze zullen wellicht 

verschuiven, maar de kans op breuk is bij lichte bevingen, zoals tot op heden opgetreden, gering. 

Begane grondvloer 

De begane grondvloer zal naar waarschijnlijkheid in zijn geheel meegaan met de horizontale verplaatsing 

ten gevolge van een aardbeving. Ook de aansluiting van de vloer met de wanden zal min of meer 90 

graden blijven. Hierdoor zal geen of weinig vervorming van de vloer optreden en dus ook weinig tot geen 

schade ontstaan. 

Vloertegelwerk begane grondvloer 

De vloertegels zullen indien ze goed gehecht zijn de beweging van de vloer volgen. Waarschijnlijk zal er 

weinig tot geen schade ontstaan. 

Wandtegelwerk begane grondvloer 

Wandtegelwerk zal de vervorming van de wand niet kunnen volgen en mogelijk stuk gaan. Indien de tegels 

goed gehecht zijn kunnen de scheuren ongeveer overeen komen met het scheurpatroon in de wand. Of de 

tegels op de verticale hoekenaansluitingen stuk zullen gaan hangt af van de onderlinge verbinding van de 

wanden. 

Verdiepingsvloer 

Deze zal meer verplaatsen dan de begane grondvloer (de uitslag is groter, naar links en naar rechts) en zal 

bovendien afhankelijk van de stijfheid en massa gaan vervormen in het X-Y vlak. Hier zal in principe meer 

schade te verwachten zijn dan in de begane grond vloer. Bovendien zal de aansluiting van de vloer met de 

wanden meer gaan afwijken van de 90 graden hoek. Hierdoor kunnen aansluitingen "open" gaan staan. 

Vloertegelwerk verdiepingsvloer 

De vloertegels zullen indien ze goed gehecht zijn de vervorming van de vloer volgen. Er kan in gevallen 

enige schade optreden. Kitnaden langs de aansluitingen met de wanden kunnen meer belast/uitgerekt 

worden omdat de hoek meer gaat afwijken van 90 graden. De kit kan mogelijk scheuren en "open" gaan 

staan. 

Wandtegelwerk verdiepingsvloer 

Wandtegelwerk zal de vervorming van de wand niet kunnen volgen en mogelijk stuk gaan. De uitslag en 

mate van buiging is groter dan op de begane grond. Hier is meer schade te verwachten dan op de begane 

grond. Kitnaden langs de aansluitingen met de vloeren kunnen meer belast/uitgerekt worden omdat de 

hoek gaat afwijken van 90 graden. De kit kan mogelijk scheuren en "open" gaan staan. 

Scheuren door beving met verwijzing naar de referentiebeelden 

SCHADES DOOR BEVING MET VERWIJZING NAAR DE REFERENTIEBEELDEN 

Gevels 

Referentiebeelden 





Binnenwanden 





56



Plafonds 


1.3.3 


Tabel 12 Overzicht mogelijke schades door beving bij de eengezinswoningen voor 1945 

Figuur 27 Overzicht mogelijk schadebeeld 

4.3.2 Eengezinswoningen tussen 1945 en 1970 


De woningen veranderen gaandeweg door de hogere eisen die in de bouwregelgeving wordt vastgesteld 

en door de introductie van meer industriële bouwtechnieken en materialen. Grotere vloeroverspanningen en 

bredere gevelopeningen worden gerealiseerd. Houten vloeren worden vervangen door bijvoorbeeld holle 

baksteenvloeren en metselwerkfunderingen door beton. Deze nieuwe technieken gaan echter wel vaak 

gepaard met uitvoeringsfouten. Oude gebreken in bijvoorbeeld fundering verdwijnen hierdoor wel maar er 

komen ook nieuwe gebreken bij, bijvoorbeeld door het licht dimensioneren van vloeren. Of de toepassing 

van nieuwe materialen zoals betonvloeren waarbij door toepassing van onjuiste toeslagmaterialen 

carbonatatie van het beton kan optreden. 

De vrijstaande woning komt nog steeds het meest voor. Het oude herenhuis (tot ca. 1925) wordt vervangen 

door het landhuis en de bungalow doet zijn intrede. Woningbouwverenigingen bouwen eenvoudige 

premiewoningen, meestal in de vorm van doorzonwoningen. De vorm is vaak gebaseerd op traditionele 

bouwsystemen zoals de baksteenwoning met zadelkap, maar ook woningen met andere kapvormen en 

gevelmaterialen komen voor. 


57



Enkele types 

EENVOUDIGE 

PREMIEWONING 

BUNGALOW 

VRIJSTAANDE WONING 

• Seriematige bouw 

• Veelal doorzon 

• Niet beloopbare zolder / 

zolder als berging 

• Geen vaste trap naar 

zolder 

• Eenvoudige gevelindeling 

• Beperkt van inhoud 

• Betonvloer hal en 

keuken/houtenvloer 

woonkamer 

• Individuele bouw 

• Dakoverstekken 

• Luxere opzet 

• Houten daken 

• Voornamelijk houten vloeren 

• Veel licht/raampartijen 

• Verdiepingshoge puien 

Tabel 12 Overzicht mogelijke schades door beving bij de eengezinswoningen voor 1945 


• Luxe bouw/hoge kwaliteit 

• Aparte vormgeving 

• Spouwmuren 

• Voornamelijk betonnen 

vloeren 

• Speelse plattegronden 

• Variatie in gevelopeningen 

• Vaak kelder 

Begane grond, verdieping en kap 

De bouwmuren zijn halfsteens, steens of bestaan uit een spouwmuur, bijna alle wanden zijn dragend. 

Naast metselwerk wordt kalkzandsteen toegepast als bouwmuur binnen. Vloeren zijn zowel van hout en 

beton of holle baksteenvloer. Stijfheid en stabiliteit wordt bereikt via doosvormige plattegronden van 

bouwmuren en vloeren. De betonvloer of holle baksteenvloer is opgelegd op het halfsteens 

binnenspouwblad. Aan het eind van de periode doen de zogenaamde balk-en-broodjes vloeren hun 

intrede. Plafonds bestaan uit aan regels bevestigde platen zoals zachtboard, gipskarton, houtwolcement en 

pleisterwerk op steengaas. 

Dankzij meer mogelijkheden in de keuze van lateiconstructies is er variatie in grootte / breedte in de 

gevelopeningen. Spouwmuren zijn binnen de woning afgewerkt met 1 a 1,5 cm dik pleisterwerk. Dilataties 

in metselwerk zijn niet of nauwelijks aanwezig. Opleggingen van lateien zijn star. Lateien bestaan uit in het 

werk gestort beton, staltonlateien en stalen IPE en HE profielen. Isolatie is niet aanwezig. De kap is van 

hout, vaak een combinatie van spanten/sporen en gordingen met houten delen als dakbeschot. 

Fundering 

De fundering is van het type liggende beton stroken, ter plekke gestort en vorstvrij aangelegd. Een hardere 

baksteen tegen optrekkend vocht wordt toegepast. De hoofdruimtes zijn voorzien van een kruipruimte. De 

onderkant van de fundering ligt op ca. 80 a 90 cm onder maaiveld (vorstvrij). De grondslag is afhankelijk 

van de locatie (veen, klei of zand). Zand klinkt zeer weinig meer in. Veen en klei blijft inklinken (zetten). 

Kapverdieping 

Deze bestaat voornamelijk uit gordingen met spaanplaat dakbeschot. Houten delen komen ook nog voor. 



58



Door uitbreidingen zijn soms nieuwere bouwdelen toegevoegd met name aan de achterzijde van de 

woning, soms aan de zijkant. Eventuele rotte houten vloeren in de woonkamer zijn vernieuwd of vervangen 

door lichtgewicht betonnen constructies. Aangetast kozijnhout (rot,) is gerepareerd, of geheel vervangen 

door nieuwe kozijnen. Dit geldt ook voor oude installaties: elektra, riolering, water, verwarming. 


Kenmerkende gebreken van woningen tussen 1945 en 1970 op hoofdlijnen 

Woningen die na de tweede wereld oorlog zijn gerealiseerd met behulp van industriële bouwtechnieken 

vertonen vaak grote problemen ten aanzien van geluid en warmte isolatie. Mede door het door het zuinige 

materiaalgebruik in deze periode, bijvoorbeeld het gebruik van 100 mm dikke vloeren. Deze nieuwe 

technieken in combinatie met de uitvoeringsfouten komen nu aan het licht. De oude gebreken zoals slechte 

funderingen/vochtindringing worden minder. Betonnen en stalen lateien in gevels in combinatie met 

detaillering geven problemen door roest van staal en betonrot en de verschillende thermische 

eigenschappen van deze materialen ten opzichte van baksteen. Hierdoor scheurt de baksteen buiten, 

binnen en naast de lateien of wordt ontzet. Koudebruggen zijn veel voorkomend, waardoor 

vochtproblemen, zoals condens en schimmel ontstonden binnen de woning. Dit kwam omdat er geen 

sprake was van het toepassen van isolatiemateriaal. 

TUSSEN 1945 EN 1970 



In mindere mate door betere funderingen: getrapte scheuren 

onder en boven ramen in beide richtingen door ongelijkmatige 

zetting fundering (vaak verbrede metselwerkvoet) ten gevolge 

van aanwezigheid gevelopeningen, kelder of onvoldoende 

draagkrachtige grond. 

In mindere mate door betere funderingen: getrapte scheuren op 

andere plekken door ongelijkmatige zetting fundering. 

Getrapte scheuren links en rechts naast lateien (beton/staal) 

door thermische werking latei. 

Taps toelopende scheuren boven ramen door doorbuiging of 

ontbreken van latei. 

Kapotte stenen boven ramen door roest van stalen latei of 

betonrot van betonlatei (roestende wapening), mogelijk 

roestplekken aanwezig rondom scheur. 

Verticale scheuren bij de aansluiting van aan- en uitbouwen 

door verschil in gewicht. indien scheur aan de bovenkant groter 

is dan aan de onderkant is er sprake van verzakking. Is de 

scheur overal even breed dan is er sprake van zetting en is de 

constructie stabiel na de zetting. 

Horizontale scheuren evenwijdig aan de dakvoet (de hoek in de 

topgevel zal meescheuren) indien spatkrachten uit het schuine 

dak aanwezig zijn (sporenkap) die niet goed worden 

opgenomen, kan gepaard gaan met "uitbuiking" van het 

metselwerkvlak 


bouwmuren door spatkrachten. 

Horizontale scheuren in metselwerk bij/onder de oplegging 

van houten dakbalken bij een plat dak door thermische 

1, 2, 3 2.1.13 

2.1.14 

2.1.15 

- 2.1.16 

2.1.18 

10 2.1.7 

(9),20 2.1.2 

2.1.6 

11 2.1.9 

24 2.1.16 

2.1.21 

33 2.1.24 

2.1.25 

2.1.26 

2.1.27 

- 2.1.24 

40 2.1.30 


59



lenteverandering van het dak, idem bij een betondak. 


Kapotte stenen door vorstschade - 2.1.38 


naar buiten door temperatuurverschil tussen binnen en buiten 

- 2.1.39 




- - 


Los stucwerk door optrekkend vocht en bodemzouten. - 2.2.4 




ondersteuning (draagstoel) bij verwijderd rookkanaal, los en 

verweerd voegwerk door ouderdom 

35, 42 2.3.1 

Schoorsteen staat scheef - 2.3.2 


vochtindringing 

- 2.3.3 

Schades binnen in wanden en/of in stuc- en tegelwerk Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

In mindere mate door betere funderingen: diagonale scheuren 

boven binnendeuren door verzakking fundering of doorbuiging 

onderliggende vloer 

In mindere mate door betere funderingen: diagonale scheuren 

boven ramen door verzakking fundering 

Diagonale scheuren links en rechts naast en midden lateien 

door thermische werking door koudebruggen. 


fundering (in mindere mate door betere funderingen) of 

doorbuiging onderliggende vloer. 


(craquelé). 

Verticale en horizontale scheuren langs aansluitingen met 






Scheuren in de dichtgezette V-naden van gipskartonplaten door 

krimp. 

(17), 17a 2.4.6 

- 2.4.5 

- 2.4.1 

17, 17a 2.4.7 

- 2.4.24 

- 2.4.20 

27 2.4.12 

- 2.4.21 


Scheuren in alle richtingen in stucplafonds door ouderdom, in 

mindere mate door beweging houten verdiepingsvloer. 

Scheuren in de dichtgezette V- naden van gipskartonplaten 

door krimp. 

- 2.5.2 

- 2.5.3 


60




Scheuren in vloertegels door aanwezigheid vloerverwarming of 

te weinig dilataties in grotere vloeroppervlaktes. 

Betonrot onderzijde begane grondvloer door vochtige 

kruipruimte in combinatie met onvoldoende dekking op 

wapening en het tijdens de bouw toevoegen van versnellers in 

betonreceptuur. 

Krimpscheuren in alle richtingen in gestorte betonvloeren 

van garages. 

Krimpscheuren in alle richtingen in cementdekvloeren van 

betonvloeren binnen. 

- 2.6.1 

41 2.6.3 

19 2.6.5 

19 2.6.6 

Tabel 14 Toelichting schades t.g.v. veel voorkomende gebreken bij de eengezinswoningen tussen 1945 en 1970 


Periode 1945 tot 1970 

In deze paragraaf wordt ingegaan op schades die mogelijk door een aardbeving bij eengezinswoningen 

uit de periode 1945 tot 1970 worden veroorzaakt. We houden hierbij geen rekening met andere 


zullen voorkomen hangt van meerdere factoren af, niet in de laatste plaats van de opgetreden zwaarste 



manifesteren. 

In het navolgende wordt voor een denkbeeldige woning met een bouwkundige opzet kenmerkend voor de 

periode 1945 tot 1970 ingegaan op het mogelijke effect van een beving. 

Bouwkundige opzet 

De geabstraheerde opzet van een woning uit de periode 1945 tot 1970 is als volgt; 

Bouwmuren metselwerk. 

Gevels spouwmuren. 

Begane grond vloer hout, verdiepingsvloer beton. 

Stijfheid/stabiliteit door doosvormige plattegronden. 

Beperkte overspanning van bouwmuren en vloeren. 

Variatie in gevelopeningen en plattegronden. 

Lateien staal en beton. 

Fundering liggende betonstroken. 

Kap hout, gordingen met spaanplaat dakbeschot. 

Pannen keramisch of beton. 

Kozijnen hout. 

Als voorbeeld voor de schades die mogelijk door een aardbeving kunnen ontstaan wordt de derde woning 

uit Tabel 13 gebruikt; de vrijstaande luxe woning. De bouwkundige opzet is als volgt; De vorm van deze 

woning is vrij compact. Het dak begint laag; al bij de eerste verdieping. Het houten dak is vrij flexibel. Het 

metselwerk beperkt zich voornamelijk tot de begane grond, behalve in de voorgevel. De liggende 

gevelopeningen zorgen voor grote "gaten" in het metselwerk. Met name onder de liggende gevelopeningen 

is weinig metselwerk en oogt het metselwerk kwetsbaar. De halfronde uitbouw met het "zwevende" 

metselwerk op de verdieping oogt eveneens kwetsbaar, maar is door de halve ronding toch redelijk 

vormvast en staat op een aangestorte betonnen verdiepingsvloer. De ondersteuning van deze halfronde 

vloer langs de ronding geschiedt door middel van enkele stalen kolommen tussen de kozijnstijlen. De vraag 

is hoe deze woning zich qua buiging en vervorming zal gedragen. 


61



De betonnen verdiepingsvloer 

De betonnen verdiepingsvloer is, afhankelijk van de uitvoering, mogelijk beter bestand tegen vervorming 

dan een houten vloer. Indien dat het geval is, zal de invloed van deze vloer op de gevels mogelijk niet 

groot zijn. Als daarentegen de vloer te licht gedimensioneerd is of weinig onderlinge samenhang bezit, kan 

er schade en/of vervorming optreden: bijvoorbeeld een holle baksteenvloer. De schade ontstaat dan in de 

vorm van willekeurige scheuren in de vloer en de steenachtige afwerkingen en mogelijk scheuren in de 

gevels ter hoogte van de vloer. 

De kap en de pannen 

De kap van hout (gordingen en spaanplaat) is enigszins flexibel vanwege het buigzame karakter. Schade 

van deze houten delen zal minder snel optreden. Het houten dakvlak vervormt, maar de pannen hebben in 

de onderlinge aansluiting enkele mm. speel/stelruimte. Ze zullen wellicht verschuiven, maar niet snel 

breken. 

De gevels 

De beweging/vervorming van het dak en mogelijk de verdiepingsvloer zal mogelijk schade opleveren aan 

de gevels ter hoogte van de ontmoeting. De muurplaat kan buigen en schade aan de baksteen veroorzaken 

in de vorm van ontzet metselwerk en scheuren. Er kunnen horizontale scheuren ontstaan in het 

gevelmetselwerk net onder de dakoverstekken of ergens halverwege. In smalle gedeeltes van het 

metselwerk, bijvoorbeeld bij de hoeken kunnen verticale scheuren ontstaan door de complexe vervorming 

van het metselwerk. Tussen de ramen kunnen diagonale scheuren ontstaan. Mogelijk kunnen scheuren 

ontstaan onder de liggende gevelopening in de vlakke borstweringen, omdat daar het metselwerk het 

zwakst is. 


Houten ramen en deuren kunnen een tijdelijke vervorming ondergaan tijdens een beving, maar zullen niet 

snel kapotgaan. De aansluitingen van het kozijn met de aftimmeringen, strak geplamuurd en geschilderd 

kunnen open gaan staan. Indien deze aansluiting gekit is de kans op schade minder, want de kit is flexibel. 

Dubbel glas in de kozijnen heeft enige stelruimte en kan iets bewegen zonder stuk te gaan. Bovendien kan 

glas buigen zonder gelijk stuk te gaan. Lekkage van het dubbel glas (vocht tussen de bladen) door de 

beving is bij goed elastisch kitwerk niet gelijk aannemelijk maar wel mogelijk. 

De houten begane grondvloer 

De begane grondvloer zal in zijn geheel mee gaan met de horizontale verplaatsing ten gevolge van de 

beving. Ook de aansluiting van de vloer met de wanden zal min of meer 90 graden blijven. Hierdoor zal 

geen of weinig vervorming van de vloer optreden en dus ook weinig tot geen schade ontstaan. 

De binnenwanden 

De binnenwanden zullen meer- of mindere mate meebuigen met de gevels en de verdiepingsvloer 

afhankelijk van de aansluitingen. Indien ze mee buigen kunnen hier in principe op dezelfde wijze scheuren 

ontstaan als in de gevels. Horizontale scheuren op hoogte van de bovendorpels of op halve wandhoogte. 

Verticaal boven de deuren en in smalle muurvlakken. Diagonaal in muurvlakken en vanaf deurhoeken 

schuin naar boven naar de hoeken. 

Vloertegels en wandtegels begane grondvloer 

De vloertegels zullen, indien ze goed gehecht zijn, de beweging (de verplaatsing) van de vloer volgen. 

Waarschijnlijk zal er weinig tot geen schade ontstaan. 


goed gehecht zijn kunnen de scheuren ongeveer overeen komen met het scheurpatroon in de wand. Of de 

tegels op de verticale hoekaansluitingen stuk zullen gaan hangt af van de onderlinge verbinding van de 

wanden. 

Vloer en wandtegels verdiepingsvloer 


62



De vloertegels zullen indien ze goed gehecht zijn de verplaatsing van de vloer volgen. Er zal afhankelijk 

van de kwaliteit van deze vloer schade ontstaan. Kitnaden langs de aansluitingen met de wanden zullen 

meer belast/uitgerekt worden omdat de hoek meer gaat afwijken van de normale 90 graden. De kit zal 

mogelijk scheuren en "open" gaan staan. 

Wandtegelwerk zal de vervorming van de wand niet kunnen volgen en stuk gaan. De uitslag en mate van 

buiging van de wand is groter dan op de begane grond. Hier is meer schade te verwachten dan op de 

begane grond. Kitnaden langs de aansluitingen met de vloeren zullen extra belast/uitgerekt worden omdat 

de hoek gaat afwijken van 90 graden. De kit zal mogelijk scheuren en "open" gaan staan. 


Gevels 






Binnenwanden 



Plafonds 


1.3.3 

Tabel 15 Overzicht mogelijke schades door beving bij de eengezinswoningen tussen 1945 en 1970 

4.3.3 Eengezinswoningen tussen 1970 en 1990 



Door de oliecrisis begin jaren ’70 wil men flink op energiekosten besparen. Hierdoor werden woningen 

geïsoleerd en kwam er aandacht voor koudebruggen. De detailleringen wijzigen en nieuwe 

bouwmaterialen verschijnen worden ontwikkeld, zoals andere prefab dakplaten, metal stud wanden en 

gips/gasbeton(blokken) en binnenwanden. Bovendien werd enkel glas vervangen door dubbel glas. 

Gaandeweg verdween ook de bakstenenwand als dragende wand uit de woning. Deze werd vervangen 

door beton, kalkzandsteen of soms houtskeletbouw. Het voorheen dikke pleisterwerk werd vervangen door 

dun spuitwerk. Daardoor ontstaat er een toenemende scheiding tussen dragende en niet dragende wanden. 

Enkele types 


63



LUXE WONING 

MET AANGEBOUWDE 

GARAGE 

CATALOGUS WONING, 

EENVOUDIG 

DOORZONWONING 

• Luxe woning met garage 

• Vaak grote inhoud 

• Individuele platte gronden 

• Betere materialen 

• Betere detaillering 

• Comfort 

• Goede isolatie 

Tabel 16 Eengezinswoningen tussen 1970 en 1990 

• Cataloguswoning - eenvoudig 

• Gemiddelde inhoud 

• Standaard platte gronden 

• Meer systeembouw 

• Goede isolatie 

• Redelijke geluidsisolatie 

• Doorzonwoning 

• Seriematige bouw 

• Vaak in een keer overspannen 

• Gevel vullende puien 

• Binnenwanden niet dragend 


De begane grond, verdieping en kap 

De bouwmuren zijn er in veel variaties, zoals; gestort- en prefab beton, baksteen, kalkzandsteen, gasbeton 

en houtskelet. De spouwmuur is voorzien van isolatie en het baksteen buitenspouwblad van dilataties. De 

lateien zijn glijdend opgelegd. Binnenwanden zijn deels niet dragend en opgebouwd uit; gipsblokken, 

gasblokken en houtskelet. De begane grond vloeren en de verdiepingsvloeren zijn vaak van beton, met een 

maximale overspanning tot circa 7 á 8 meter. Ook wordt hout nog steeds toegepast, vooral nog bij de 

platte dakvloer. De plafonds onder de houten vloeren bestaan uit gipskartonplaten die bevestigd zijn aan 

regels, afgewerkt met sauswerk of stucwerk. De betonnen plafonds zijn glad afgewerkt met handschuurwerk 

of spuitwerk. De stalen lateien bestaan uit gegalvaniseerde hoekprofielen. De betonen lateien zijn 

geprefabriceerd. Lateien voor binnen en buiten zijn ontkoppeld. Koudebruggen komen in deze periode 

veel minder voor. Ook bij de schuine kap doen de prefab dakelementen met isolatie hun intreden. Houten 

gordingen komen in mindere mate voor. De kap is primair van hout. Stalen hulpconstructies worden soms 

toegepast. 

Fundering 

De fundering bestaat uit in het werk gestorte of van prefab materialen. Incidenteel staat het huis op een 

gestorte plaat. De woning is hoofdzakelijk voorzien van een kruipruimte. 


Door uitbreidingen zijn er soms nieuwere bouwdelen toegevoegd aan de woning. Dit zien we met name 

aan de achterzijde van de woning en soms aan de zijkant. Vaak zijn na de bouw ook dakkappelen 

toegevoegd. 


Kenmerkende gebreken van woningen tussen 1970 en 1990 op hoofdlijnen 

Bij woningen gerealiseerd tussen 1970 en 1990 zijn over het algemeen de grote problemen ten aanzien 

van geluid- en warmte-isolatie verdwenen, inclusief de vele uitvoeringsfouten. Door betere detaillering 

verdwijnen langzamerhand de scheuren in de gevel ten gevolge van thermische spanningen van de 


64



verschillende bouwmaterialen. Problemen met de fundering zijn in deze periode in veel mindere mate 

aanwezig. Nieuwe krimpscheuren manifesteren zich in de woning door de aanwezigheid van nieuwe 

materialen zoals kalkzandsteen, gips- en gasbeton. Betonvloeren buigen mogelijk door. Deze blijvende 

vervorming wordt de 'kruip' van het beton genoemd en veroorzaakt verticale en diagonale scheuren in 

wanden. 

ISOLATIE TIJDPERK - TUSSEN 1970 EN 1990 



Incidenteel verticale scheuren op de hoeken door te veel 

toegepaste spouwankers (starre verbinding). 

Incidenteel los gescheurde stenen op de hoeken net onder 

daktrimmen/deklijsten van platte daken door thermische 

werking daktrim/deklijst. 

22 2.1.29 

- 2.1.30 

Schades binnen in wanden en/of in spack- en tegelwerk Scheuren-wijzer Referentie-bladen 

Verticale krimpscheuren om de 5 á 6 meter in dragende 

kalkzandsteenwanden. 

Diagonale krimpscheuren in dragende kalkzandsteenwanden 

links en rechts naast prefab betonlateien boven ramen en 

deuren door verschil in krimp van latei en wand. 

Verticale krimpscheuren in kalkzandsteen binnenspouwbladen 

onder ramen door te lange wanden. 

Verticale en horizontale krimpscheuren bij aansluiting van niet 

dragende wanden (gips- en gasbetonblokken, metal 

stud/houtskeletbouw) met dragende kalkzandsteen of beton 

wanden en plafonds van betonvloeren. 

Soms verticale krimpscheuren in langere niet dragende wanden 

(vaak in het midden van de wand). 

Diagonale krimpscheuren in niet dragende wanden links en 

rechts naast prefab betonlateien boven binnendeuren door 

verschil in krimp van latei en wand. 

Verticale en diagonale scheuren in niet dragende wanden door 

doorbuiging betonvloer ten gevolge van "kruip”. 

37 2.4.14 

26 2.4.2 

36 2.4.15 

27, 28 2.4.13 

37, 38 2.4.16 

26 2.4.3 

17, 17a, 36 2.4.19 


Krimpscheuren in V-naden van verdiepingsvloerelementen en 

mogelijk door "kruip" van beton / tevens dichtgezette V-naden 

plafondzijde kanaal- of breedplaatvloeren. 

39 2.5.4 

Krimpscheuren in dichtgezette V- naden van gipskartonplaten. - 2.5.3 


Krimpscheuren in alle richtingen in gestorte betonvloeren 

van garages 

Krimpscheuren in alle richtingen in cementdekvloeren van 

betonvloeren binnen 

Scheuren in vloertegels door aanwezigheid vloerverwarming of 

te weinig dilataties in grotere vloeroppervlaktes / onvoldoende 

druksterkte isolatiepakket onder vloer 

19 2.6.5 

19 2.6.6 

- 2.6.1 

Tabel 17 Toelichting schades t.g.v. veel voorkomende gebreken bij de eengezinswoningen tussen 1970 en 1990 



65



Periode 1970 tot1990 

In deze paragraaf wordt ingegaan op schades die mogelijk door een aardbeving bij eengezinswoningen 

uit de periode van 1970 tot 1990 worden veroorzaakt. We houden hierbij geen rekening met andere 


zullen voorkomen hangt van meerdere factoren af. Niet in de laatste plaats van de opgetreden zwaarste 



manifesteren. 

In het navolgende wordt voor een denkbeeldige woning met een bouwkundige opzet kenmerkend voor de 

periode 1990 tot 1990 ingegaan op het mogelijke effect van een beving. 




Voorbeeld tussenwoning, bouwkundige kenmerken 

We nemen de volgende opzet als uitgangspunt: 

 

 

 

 

 

 

 

Gestort betonskelet van vloeren en wanden. 

Het buitenspouwblad is 1/2 steens metselwerk. 

Het binnenspouwblad is gipsblokken/gasbetonblokken. 

Niet dragende binnenwanden gipsblokken/gasbetonblokken. 

Lateien prefab beton 

Fundering beton (stroken of plaat). Mogelijk palen. 

Kap constructie gordingen met geïsoleerde dakplaten. 

De tussenwoning 

Figuur 28 Denkbeeldige tussenwoning (1970-1990) 


66



Het betonskelet 

Het is aannemelijk dat het betonskelet van de begane grond en de verdieping niet snel zal vervormen door 

de beving. Daarvoor is het te stijf en te sterk. De betonwanden van de zolder kunnen in het Y-Z vlak gaan 

buigen, afwisselend van links naar rechts. Indien deze wanden gewapend zijn zal dit echter niet snel het 

geval zijn. 

De binnenspouwbladen 

Het binnenspouwblad van gipsblokken staat op de vloer van het betonskelet. Indien het rondom goed 

verankerd is aan het betonskelet, zal aan de randen geen vervorming optreden. Het vlak zelf kan wel 

verbuigen; naar binnen en naar buiten. Dit is hieronder sterk overdreven weergegeven. 

Figuur 29 Vervorming (naar binnen en naar buiten) van het gevelvlak van een denkbeeldige tussenwoning (1970-1990) 

Er kunnen als gevolg van deze buiging horizontale en verticale scheuren ontstaan in het binnen spouwblad. 

Omdat het buitenspouwblad via spouwankers verbonden is kan ook scheurvorming optreden in het 

buitenspouwblad. 

Figuur 30 Mogelijk schadebeeld bij vervormingen van het gevelvlak (naar binnen en naar buiten) bij een denkbeeldige 

tussenwoning (1970-1990) 

De kap en de dakpannen. 

De gordingen met geïsoleerde dakplaten zijn van hout. Deze kunnen lichtelijk meebewegen en vervormen, 

maar zullen niet snel stuk gaan. De pannen hebben in de onderlinge aansluiting enkele millimeters speel- 

/stelruimte. Ze zullen wellicht verschuiven, maar niet snel breken. 


67








onthechten/ loslaten. 

Niet dragende binnenwanden 

De niet dragende binnenwanden zijn een eenvoudig bevestigd aan de bovenliggende vloer van het 

betonskelet. Dia gaat via een tamelijk buigslap, PVC profiel of PUR schuim met enkele ankers, ook wel een 

zwakke verbinding genoemd. Door een beving kunnen de relatief buigslappe binnenwanden mogelijk 

verbuigen Dit kan leiden tot scheuren. In Error! Reference source not found. is dit (sterk overdreven) 

weergegeven. 

Figuur 31 Vervorming en mogelijk schadebeeld bij de binnenwanden van een denkbeeldige tussenwoning (1970-1990) 

Ongeveer in het midden van de wand kunnen er horizontale scheuren ontstaan. 

Dit zal hoogstwaarschijnlijk ontstaan ter hoogte van de bovendorpel van de deur en vanuit de bovenhoeken 

van de deur schuin naar de benedenhoeken van het vlak. 

De vloeren 

De betonnen vloeren zullen mee gaan met de horizontale verplaatsing door een beving. Dit leidt uiteindelijk 

tot zeer weinig tot geen vervorming van de vloer. Kortom hier zal niet snel schade ontstaan. 

Vloertegelwerk 

De vloertegels zullen - indien ze goed gehecht zijn - de verplaatsing van de vloer volgen.. Horizontale 

kitnaden langs de aansluitingen met de binnenwanden kunnen door de buiging van de wanden iets 

belast/uitgerekt worden, omdat de hoek iets gaat afwijken van de normale 90 graden hoek. Dit zal echter 

zeer minimaal zijn. De kit kan mogelijk scheuren en "open" gaan staan. Kortom zal hier weinig tot geen 

schade ontstaan 

Wandtegelwerk 


goed gehecht zijn kunnen de scheuren ongeveer overeen komen met het scheurpatroon in de wand. Tevens 

kan met name bij de verticale overgang van niet dragende binnenwanden op betonwanden door de 

buiging van de binnenwanden een scheur ontstaan (zwakke verbinding). Bij wandtegelwerk is dit meestal 

een gekitte naad. De kitnaad is elastisch en kan dus enige vervorming aan zonder te scheuren, behalve als 

de rek te groot wordt. 


68




Gevels 




Binnenwanden 




Tabel 18 Overzicht mogelijke schades door beving bij de eengezinswoningen tussen 1970 en 1990 

4.3.4 Eengezinswoningen na 1990 


De ontwikkeling in bouwtechniek zet na 1990 nog steeds door. Met name door de standaardisatie 

onderscheiden de ‘moderne’ woningen zich niet of nauwelijks van andere vergelijkbare woningen elders 

in het land. In de buitenwijken van de dorpen staan vrijstaande, 2-onder-1-kapwoningen en 

tussenwoningen met verschillende kapvormen, plattegronden en groottes. De gebruikte bouwtechnieken en 

materialen zijn vaak hetzelfde en nauwelijks afhankelijk van het type. De beeldvorming is nog steeds veelal 

traditioneel van aard. De baksteen wordt alleen nog als buitenspouwblad toegepast. 

VRIJSTAANDE WONING 

2/1 KAPWONING 

TUSSENWONING/ 

RIJWONING 

• Luxe keuken en sanitair 

• Zeer comfortabel, prima 

geïsoleerd 

• Veelal scheiding dragende 

en niet-dragende wanden 

• Variatie in gevels, 

kapvorm en plattegrond 



geïsoleerd 

• Veelal scheiding dragende en 

niet-dragende wanden 

• Variatie in gevels, kapvorm en 

plattegrond 

• Projectontwikkeling 

• Prima geluidsisolatie 



geïsoleerd 

• Veelal scheiding dragende en 

niet-dragende wanden 

• Variatie in gevels, kapvorm en 

plattegrond 

• Projectontwikkeling 

• Prima geluidsisolatie 

Tabel 19 Typen eengezinswoningen na 1990 


69




Begane grond/verdieping 

De dragende wanden zijn van kalkzandsteen, houtskeletbouw of beton en binnenspouwbladen zijn van 

kalkzandsteen of houtskeletbouw. Het buitenspouwblad is van baksteen of gedeeltelijk van houtskeletbouw. 

De niet dragende binnenwanden zijn van gipsblokken/gasbetonblokken, soms zijn het metal stud wanden 

of is het van houtskeletbouw. De vloeren zijn van beton, voor de begane grond wordt vaak systeemvloeren 

gebruikt. De verdiepingsvloeren zijn van het type breedplaat of kanaalplaat of zijn gestorte vloeren. De 

maximale overspanning van deze vloeren is veelal beperkt tot circa 7 á 8 meter. De stijfheid en stabiliteit 

komt voort uit de koppeling van dragende wanden en vloeren. De ondersteuning van het metselwerk 

en/of de kalkzandsteen boven gevelopeningen en binnendeuren wordt gerealiseerd via lateien: stalen 

hoeklijnen of prefab betonlateien. Deze zijn glijdend opgelegd. De wanden en plafonds van de woning zijn 

binnen afgewerkt met spuitwerk (spack), behang of sauswerk. De V-naden van de betonvloeren zijn 

zichtbaar of weggewerkt. 

Fundering 

De fundering is van beton: stroken of een plaat. Bovendien kan de fundering voorzien zijn van palen, 

afhankelijk van de diepte van de draagkrachtige laag. Veelal is er een kruipruimte aanwezig. 

Kap 

De kapconstructie bestaat veelal uit prefab, houten doosvormige dakelementen. Binnen zijn deze elementen 

kant-en-klaar afgewerkt. Eventueel is er nog sprake van een combinatie met stalen hulpconstructies. 

Gordingen komen sporadisch nog voor. 

Isolatie 

De woningen zijn in hoge mate geïsoleerd. 


Aan- en uitbouwen komen voor; met name aan de achterzijde van de woning. Tevens zien ingrepen in de 

kap te zien, omdat dakkapellen worden toegevoegd. 


Kenmerkende gebreken van woningen na 1990 op hoofdlijnen 

Qua gebreken zijn het vaak de krimpscheuren binnen die opvallen bij deze woningen. De krimp is 

kenmerkend voor bouwmaterialen zoals kalkzandsteen en gips- en gasbetonblokken. Veel binnenwanden 

zijn niet dragend, waardoor ze tamelijk buigslap en makkelijk in beweging te brengen zijn. Scheuren door 

een mechanische oorzaak komen voor. Door bijvoorbeeld het hard dichtwaaien van een zware 

brandwerende binnendeur kunnen scheuren ontstaan in een lichte binnenwand. De wand is feitelijk enkele 

centimeters los gehouden van de bovenliggende betonvloer om bij doorbuiging van de betonvloer scheuren 

in de wand te voorkomen. Ook zijn er vaak krimpscheuren aanwezig in de eerste jaren na de oplevering 

van de woning, veroorzaakt door de droogkrimp. Ook als de krimpscheur is gerepareerd kan de 

krimpscheur terugkomen. Dit kan komen door het behoorlijk buig slappe karakter van de wand en de vaak 

matige reparatie van de krimpscheur. Ook kunnen betonvloeren na een aantal jaren na oplevering, 

doorbuigen door de "kruip" van de beton. 

In de gevels komen zeer zelden nog scheurvorming voor, mits bij de uitvoering goed is gelet op de 

verwerkingsvoorschriften van de baksteenfabrikant. 


70



HEDENDAAGSE BOUW – EENGEZINSWONINGEN NA 1990 



Zeer incidenteel verticale scheuren op de hoeken door te veel 

toegepaste spouwankers (starre verbinding). 

Zeer incidenteel los gescheurde stenen op de hoeken net onder 

daktrimmen/deklijsten van platte daken door thermische 

werking daktrim/deklijst. 

(5), 22 2.1.29 

- 2.1.30 

Schades binnen in wanden en/of in spack- en tegelwerk Scheuren-wijzer Referentie-bladen 








Verticale en horizontale krimpscheuren bij aansluiting van niet 

dragende wanden (gips- en gasbetonblokken, metal 

stud/houtskeletbouw) met dragende kalkzandsteen of beton 

wanden en plafonds van betonvloeren. 

Soms verticale krimpscheuren in langere niet dragende wanden 

(vaak in het midden van de wand). 

Diagonale krimpscheuren in niet dragende wanden links en 

rechts naast prefab betonlateien boven binnendeuren door 

verschil in krimp van latei en wand 

verticale en diagonale scheuren in niet dragende wanden door 

doorbuiging betonvloer ten gevolge van "kruip” 

37 2.4.14 

26 2.4.2 

36 2.4.15 

27, 28 2.4.13 

37, 38 2.4.16 

26 2.4.3 

17, 17a 2.4.19 







39 2.5.4 

- 2.5.3 









37 2.6.5 

26 2.6.6 

36 2.6.1 

Tabel 20 Toelichting schades t.g.v. veel voorkomende gebreken bij de eengezinswoningen na 1990 


71




Van 1990 tot heden 

In deze paragraaf wordt er behandeld wat het effect kan zijn van een beving op een vrijstaande woning 

met een bouwkundige opzet kenmerkend voor de periode 1990 tot heden. Hierbij wordt ook rekening 

gehouden met andere schadeoorzaken. Of deze schades ontstaan door een aardbeving is afhankelijk van 

meerdere factoren, zoals zwaarte van een beving, de uitvoering, de sterkte en kwaliteit van de constructies. 

De relatie tussen de zwaarte van de beving en de schade wordt niet aangegeven. Wel wordt aangegeven 

waar men schade kan verwachten en hoe deze zich zou kunnen manifesteren. De volgende bouwkundige 

opzet wordt als uitgangspunt gebruikt: 

Bouwkundige opzet samengevat 

We nemen als voorbeeld de volgende 2 onder 1 kapwoning, zie bouwkundige opzet en de afbeelding in 

Tabel 19 (tweede foto); 

Binnenspouwbladen van dragende kalkzandsteen. 

Binnenwanden van niet dragende gipsblokken of gasbetonblokken. 

De vloeren van beton, type breedplaat. 

Dak van prefab, houten doosvormige dakelementen. 

Het buitenspouwblad is 1/2 steens metselwerk. 

Lateien in gevelmetselwerk zijn van stalen hoeklijnen. 

Lateien kalkzandsteen van prefab beton. 

Houten kozijnen met dubbel glas. 

De vorm en de materialen. 

De hoofdvorm is een eenvoudige rechthoek in twee lagen met een oppervlak van circa 14 bij 11 meter. 

Hierin bevinden zich twee rechthoeken van dragende gelijmde kalkzandsteen blokken van 7 bij 11 meter 

met een dikte van 15 centimeter. Niet dragende gipsblokken van 7 centimeter worden gebruikt voor de 

overige indeling. Zware betonvloeren overspannen in één keer de breedte van 7 meter. De blokken 

bevatten staande smalle gaten als gevelopeningen. Het 10 centimeter dikke metselwerk fungeert als "jas" 

van de woning en is bevestigd met spouwankers aan de dragende wanden middels een relatief brede 

spouw van circa 15 centimeter. 

Verdiepingsvloeren 

De breedplaatelementen (circa 2 a 2,4 meter breed en 5 centimeter hoog) liggen los op de kalkzandsteen 

muren met een oplegging van circa 10 centimeter. Ze worden afgestort met circa 15 centimeter beton, 

waardoor er een stijve vloer ontstaat met een hoge massa. De kans dat op de V- naden aan de onderkant 

van de vloer een scheur ontstaat is zeer klein, aangezien de vloer zich als een geheel gedraagt. Bij 

kanaalplaatvloeren is die kans groter omdat deze elementen niet of nauwelijks samenwerken om de vloer 

stijf te krijgen. De elementen van de kanaalplaatvloeren kunnen dus relatief eenvoudig verschuiven door de 

beving. De verbinding met de kalkzandsteen is enkel een oplegging zonder verankering. De kans dat de 

vloer ten opzichte van de muur zal verschuiven is gezien de hoge massa klein maar is wel denkbaar. De 

aansluiting van de vloer met de wanden kan door de buiging van de wanden gaan afwijken van de 

normale 90 graden hoek. Hierdoor kunnen horizontale aansluitingen met de wanden "open" gaan staan. 

Mogelijk scheurt de wand horizontaal net onder de verdiepingsvloer. 

De gevels 

De gevel bestaande uit baksteen en kalkzandsteen - verbonden met spouwankers - kunnen slecht tegen 

buiging als de toelaatbare spanningen worden overschreden. Dit kan resulteren in horizontale scheuren in 

de gevels. Dit ontstaat met name in de raamzone en ter plaatse van de oplegging op de kalkzandsteen. 

Tevens kunnen diagonale scheuren ontstaan tussen de gevelopeningen en vanaf de bovenkant van de 

gevelopeningen, schuin naar boven richting de hoeken. Mogelijk zijn bij smalle penanten ook verticale 

scheuren bij de hoeken en boven de gevelopeningen zichtbaar. 


72



De kap en de pannen. 

De doosvormige prefab kapelementen van hout zijn behoorlijk stijf. Dit betekent dat ze minder snel kunnen 

vervormen dan traditionele houten dakconstructies met gordingen en dakbeschot. De kans op schade wordt 

hierdoor klein. De pannen hebben in de onderlinge aansluiting enkele millimeters speel-/stelruimte. Ze 

kunnen wellicht verschuiven, maar niet snel breken. 






onthechten/loslaten. Glas in de kozijnen heeft enige stelruimte en kan iets bewegen zonder stuk te gaan. 

Bovendien kan glas buigen zonder gelijk stuk te gaan. Lekkage of een breuk van/in de ruit door de beving 

is bij goed elastisch kitwerk niet gelijk aannemelijk. 

Niet dragende binnenwanden 

De niet dragende binnenwanden zijn via een eenvoudig - tamelijk buigslap - PVC profiel of PUR schuim 

met enkele ankertjes bevestigd aan het binnenspouwblad en aan de bovenliggende vloer. Dit zijn zwakke 

verbindingen. De binnenwanden zullen in meer- of mindere mate meebuigen met de gevels en de 

verdiepingsvloer afhankelijk van de aansluitingen. Indien ze mee buigen kunnen hier in principe op 

dezelfde wijze scheuren ontstaan als in de gevels. Horizontale scheuren zien we dan op hoogte van de 

bovendorpels of op halve wandhoogte. Ook kunnen verticale scheuren ontstaan boven de deuren en in 

smalle muurvlakken. Diagonale scheuren zien we in muurvlakken en vanaf deurhoeken schuin naar boven 

naar de hoeken. Zit de binnenwand opgesloten in een PVC profiel, dan is een scheur niet snel zichtbaar. 

Wanneer de aansluiting is afgedicht met PUR- schuim, kan de scheur wel duidelijk zichtbaar zijn. 

Begane grondvloer en tegelwerk 

Een betonnen begane grondvloer zal in zijn geheel mee gaan met de horizontale verplaatsing door de 

beving. Daarom zal zeer weinig tot geen vervorming van de vloer optreden. Ook de aansluiting van de 

vloer met de wanden zal min of meer 90 graden blijven. De vloertegels zullen - indien ze goed gehecht zijn 

- de beweging (waarschijnlijk alleen de verplaatsing) van de vloer volgen. Dit zal hoogstwaarschijnlijk 

leiden van zeer weinig tot geen schade. 


goed gehecht zijn, kunnen de scheuren ongeveer overeen komen met het scheurpatroon in de wand. Tevens 

kan bij de verticale overgang van niet dragende binnenwanden op dragende kalkzandsteenwanden een 

scheur ontstaan, ook wel zwakke verbinding genoemd. Bij wandtegelwerk is dit meestal een gekitte naad. 

De kitnaad is elastisch en kan dus enige vervorming aan zonder te scheuren. Behalve als de rek te groot 

wordt, dan kan deze wel scheuren. Deze scheur zal bovenin waarschijnlijk het grootste zijn. 

Verdiepingsvloer en tegelwerk 

De vloertegels zullen indien ze goed gehecht zijn de verplaatsing en eventuele minimale vervorming van de 

vloer volgen. Er zal niet veel schade ontstaan gezien de te verwachten minimale (of geen) vervorming van 

de betonvloer. Horizontale kitnaden langs de aansluitingen met de wanden kunnen door de buiging van de 

wanden extra belast/uitgerekt worden, omdat de hoek gaat afwijken van de normale 90 graden hoek. De 

kit zal mogelijk scheuren en "open" gaan staan. Het wandtegelwerk zal de vervorming van de wand niet 

kunnen volgen en mogelijk stuk gaan. De uitslag en mate van buiging is groter dan op de begane grond. 

Hier is dus meer schade te verwachten dan op de begane grond. 


73




Gevels 






Binnenwanden 




Plafonds 


1.3.3 

Tabel 20 Toelichting schades t.g.v. veel voorkomende gebreken bij de eengezinswoningen na 1990 


4.4 MEERGEZINSWONINGEN 

PM: Omdat dit een levend document is zal in volgende versies van het handboek verder ingegaan worden 

op meergezinswoningen. 


74



5 

Herstelmethoden 

In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de herstelmethoden voor gevelmetselwerk. Het doel hiervan is het 

verkrijgen van uniformiteit in de toepassing van herstelmethoden in het kader van de beoordeling van 

aardbevingsschade in het Groningen-gasveld. Benadrukt wordt dat de toelichtingen gericht zijn op herstel 

volgens het protocol NAM. Dit betekent dat geen rekening wordt gehouden met (meer integrale) 

verstevigingen in het kader van preventie (aardbeving bestendig maken). 

Bij het vaststellen van het juiste herstel van metselwerkschade is het van belang eerst vast te stellen wat de 

oorzaak van de schade is. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden naar gebreken ontstaan door: 

Een eenmalige kracht 

Door een plotselinge (eenmalige) kracht, zoals een aardbeving, kunnen spanningen die al in het 

metselwerk aanwezig zijn ineens zichtbaar worden. Spanning die door een plotselinge kracht worden 

opgeroepen kunnen zich echter ook later pas manifesteren. 

Een langdurige kracht 

Wanneer één of meerdere constructieve delen van een gebouw niet in orde zijn, zoals onvoldoende 

draagkracht van de fundering of een aangetaste kapconstructie, ontstaan langdurige, niet voorziene 

krachten. Deze krachten kunnen invloed hebben op het metselwerk en leiden tot scheurvorming. 

HERSTELMETHODEN 

75



5.1 HERSTELMETHODEN GEVELMETSELWERK 

5.1.1 Aandachtspunten bij herstel van metselwerk 

Bij het opvoeren van herstel is het van belang vast te stellen of sprake is van een constructieve of nietconstructieve 

schade.Indien sprake is van niet-constructieve schade is herstel niet altijd noodzakelijk. 

Wanneer sprake is van constructieve schade zal van geval tot geval bekeken moeten worden wat de beste 

maatregel voor herstel is.Herstel dient in ieder geval te worden uitgevoerd met de juiste technieken en 

materialen. In het algemeen geldt: 

 

 

 

Handmatig uithakken van voegen in monumentaal metselwerk om beschadiging van omringende 

stenen te voorkomen. 

Uitvoeren van metselen voegwerk in een mortel van gelijke structuur, kleur en hardheid als het 

omringende metselwerk. 

Voorkom lokale versterking / verstijving van het metselwerk. Hierdoor zal de breuk of dilatatie op 

een andere plaats weer ontstaan (verschuiving van het probleem). 

Bij haarscheurtjes is reparatie vaak niet nodig. In de meeste gevallen zal alleen herstel plaatsvinden om te 

voorkomen dat water in de scheuren of de achterliggende constructie dringt. Indringen van vocht kan 

uiteindelijk leiden tot vorstschade. 

Ingrijpend herstel zoals uithakken en vervangen van gescheurde stenen en inboeten van scheuren is alleen 

noodzakelijk bij bredere scheuren of ontbreken van samenhang in het metselwerk. 

Bij schades ontstaan door langdurige krachten moet voordat de schade hersteld kan worden eerst de 

onderliggende oorzaak worden weggenomen. Pas nadat de onderliggende oorzaak, zoals verzakkingen 

e.d., is weggenomen is sprake van een stabiele situatie en kunnen scheuren worden hersteld. 

5.1.2 Toelichting herstelmethoden metselwerk 

Achtereenvolgens worden de volgende methoden van herstel beschreven: 

1. Vervangen van voegwerk 

2. Vervangen van voegwerk en herstel van kapotte stenen 

3. Inboeten/vervangen van metselwerk 

4. Scheurherstel door middel van lintvoegwapening. 

5.1.2.1 Vervangen van voegwerk 

Herstel door middel van alleen vervangen van voegwerk heeft alleen zin wanneer: 

Er sprake is van scheuren die alleen door de voeg lopen 

Er nog voldoende samenhang in het metselwerk aanwezig is 

Het zal in de meeste gevallen gaan om haarscheuren (tot 1 mm) die trapsgewijs door de voegen en langs 

de stenen lopen. Herstel van de samenhang in het metselwerk is niet nodig. 

Aandachtpunten bij het vervangen van voegwerk zijn: 

 

 

 

 

 

 

 

De nieuwe voeg mag nooit harder zijn dan zijn omgeving 

Zijn aan het gebouw goten aanwezig 

Bestaan de muren uit bak- of natuursteen 

Is de baksteen en of natuursteen hard of zacht 

Zijn in de muurwerken oplosbare zouten aanwezig 

Is het bindmiddel van de mortelnaden tussen de bouwstenen van cement, kalk, traskalk of leem 

Hoe groot is de korrelgrootte van het zand 


76



 

 

 

Wat is de kleur van de voegen 

Welk type voeg is aanwezig 

Is het wel voegwerk of is het vol metselwerk. 

5.1.2.2 Vervangen van voegwerk en herstel van kapotte stenen 

Herstel door middel van het vervangen van voegwerk en het herstel van kapotte stenen (verlijmen of 

vervangen) kan plaatsvinden wanneer: 

Sprake is van kleine scheurwijdtes (1 – 5mm) 

Er nog voldoende constructieve samenhang in het bouwdeel aanwezig 

De functionaliteit van het metselwerk enigszins is verminderd omdat vocht via de scheuren 

kan doordringen in de constructie en op termijn tot vervolgschade kan leiden (bijvoorbeeld 

vochtdoorslag, vorstschade). 

Voor het vervangen van de voegen gelden dezelfde aandachtspunten als hiervoor zijn aangegeven. 

De kapotte stenen kunnen vervangen worden. Bij harde stenen gevoegd met een harde specie bestaat de 

kans op beschadiging van omringend metselwerk bij uithakken. In dat geval verdient het aanbeveling 

kapotte stenen te verlijmen met op kleur gebrachte mortel / epoxylijm. 

Herstel van met name hardere steensoorten is niet altijd noodzakelijk. Indien geen sprake is van kans op 

inwatering kan bij hardere steensoorten herstel van de kapotte steen achterwegen gelaten worden. Bij meer 

poreuze stenen verdient het altijd aanbeveling de kapotte stenen te vervangen aangezien deze stenen water 

zullen absorberen waardoor vorstschade zal ontstaan. 

Wanneer de scheur zich tevens heeft doorgezet in de metselmortel en daardoor de samenhang in het 

metselwerk heeft verminderd dient de samenhang teruggebracht te worden door het inspuiten van een twee 

componenten mortel. 

5.1.2.3 Inboeten/vervangen van metselwerk 

Wanneer sprake is van scheuren met grotere scheurwijdtes (vanaf circa 5 mm) of vervormingen in het 

metselwerk kan niet meer volstaan worden met herstel van voegwerk en kapotte stenen. In dat geval is 

sprake van vermindering van de samenhang in het metselwerk en daarmee vermindering van de 

draagkracht. Externe invloeden zoals wind en water zullen op termijn tot vervolgschade leiden 

(bijvoorbeeld vochtdoorslag, vorstschade). 

Tijdens het inboeten van metselwerk is het van belang dat de nieuwe baksteen en metselmortel een eenheid 

wordt met het bestaande werk. Worden grote gedeelten van de muurvlakken vervangen dan moet men 

rekening houden met de verankering van het nieuwe metselwerk aan het bestaande metselwerk. Bij 

reparaties zal het steeds noodzakelijk zijn er op toe te zien, dat het nieuwe werk in technisch opzicht een 

eenheid wordt met het bestaande. Daaronder is te verstaan dat zijn mechanische eigenschappen, 

bestandheid tegen druk, eventueel trek, elasticiteit en uitzettingscoëfficiënt gelijk zijn aan het omgeven werk. 

Wordt hier tegen gezondigd, dan zal het nieuwe werk zich op den duur van het oude werk gaan 

onderscheiden en eventueel schade veroorzaken. 


77



5.1.2.4 Scheurherstel door middel van lintvoegwapening 

Door middel van het aanbrengen van roestvrijstalen spiraalwapening in de lintvoeg van metselwerk is het 

mogelijk de samenhang, die door de aanwezigheid van scheuren is verminderd of verdwenen, in het 

metselwerk terug te brengen. In onderstaande figuur zijn voorbeelden van verschillende toepassingen 

weergegeven 25 . Het betreft hier oplossingen voor verankeringen met spiraalwapening die verder gaan dan 

alleen lintvoegwapening. 

Toelichting van de nummers: 

1. Gemeenschappelijke muren opnieuw verbinden met buitenmuren 

2. Stabiliseren van doorgebogen muren in uiteinden van dragende balken 

3. Vervangen van spouwankers 

4. Repareren of creëren van booglateien 

5. Stabiliseren van uitbuigende muren in kanten van dragende balken 

6. Scheuren nabij hoeken en openingen repareren 

7. Bakstenen booglateien repareren. 

25 Bron: Helifix 

P.M.: in overleg met leveranciers en specialisten dient tot een algemeen bruikbare afbeelding voor het handboek gekomen te worden. 


78



Bij het toepassen van deze herstelmethode dient rekening gehouden te worden met het volgende: 

 

 

 

 

 

Bij zware scheuren en ongelijkmatige vervormingen van de gevelvlakken is de traditionele 

herstelmethode, grootschalig inboeten van het gevelmetselwerk, dé voorkeursmethode 

Met name toe te passen bij scheuren zonder verplaatsingen in het metselwerk (overhellend, uitbollend, 

terug liggend metselwerk) 

Bij metselwerk met een geringe breedte van de lintvoeg moet rekening gehouden worden met de 

minimaal toepasbare diameter van de wapening 

Is er sprake van zeer oud of monumentaal metselwerk dan gelden er andere uitgangspunten voor 

herstel, zie paragraaf 5.3 

Door het lokaal toepassen van lintvoegwapening wordt het metselwerk lokaal versterkt/verstijfd. Bij 

belasting door een volgende aardbeving bestaat dan het gevaar dat grotere delen metselwerk naast 

het herstelde deel zullen gaan scheuren. Bij de afweging voor de toe te passen herstelmethode dient 

hier rekening mee gehouden te worden. 

P.M. 

Deze paragraaf zal naar aanleiding van opmerkingen uit het KBBB, in overleg met leveranciers en 

specialisten nader uitgewerkt worden. Het streven is tot een algemene en uniforme verwerkingsmethode te 

komen. 

5.2 HERSTEL VAN OUD OF MONUMENTAAL METSELWERK 

In het kader van herstel van schades aan metselwerk ten gevolge van of gerelateerd aan aardbevingen 

veroorzaakt door de gaswinning in Groningen wordt bij oud/monumentaal metselwerk uitgegaan van 

inboeten van het metselwerk. 

Het is ten aanzien van reparatie/inboeten van metselwerk altijd van belang dat het gerepareerde in 

technisch opzicht een eenheid wordt met het bestaande werk. Dus mechanische eigenschappen, elasticiteit, 

hardheid en uitzettingscoëfficiënt dienen gelijk te zijn. Bij monumenten is regelmatig sprake van zachte 

steensoorten en zachte metselspecie en voegwerk. Dan is het dus van belang dat reparaties dezelfde 

eigenschappen bezitten en niet de “standaard” reparatie- en inboetmaterialen worden gebruikt die over het 

algemeen harder zijn. 

Met het toepassen van de lintvoegwapening moet terughoudend worden omgegaan. In principe past deze 

methode van “lokaal wapenen” van metselwerk niet in het natuurlijk gedrag van oude, veelal zachtere, 

bouwmaterialen. Deze bouwmaterialen bieden van nature een bepaalde flexibiliteit, welke een lokale 

reparatie met lintvoegwapening niet altijd zal kunnen volgen. Wanneer derhalve krachten worden 

uitgeoefend op het bouwwerk is het risico aanwezig dat rondom het herstelde deel opnieuw, mogelijk 

verder gaande, schade zal optreden. 

Gelet op bovenstaande heeft bij herstel van relatief zacht metselwerk inboeten met gelijkwaardige 

materialen de voorkeur. Het toepassen van lintvoegwapening is zeker niet uitgesloten. Hierbij dient echter 

altijd rekening gehouden te worden met de mogelijk negatieve effecten van lokale versterking. Het 

toepassen van lintvoegwapening voor meer integrale versteviging van bouwdelen of het gehele bouwwerk, 

behoort zeker tot de mogelijkheden (indien dit verder past binnen de filosofie van herstel van 

aardbevingsschade die door de NAM wordt gehanteerd, zie protocol NAM). 

Het is echter mogelijk dat op een zwakke plaats in de constructie (bij uitwendige hoeken of rond 

gevelopeningen) herhaaldelijk schade blijft optreden. Dan kan het een overweging zijn toch 

lintvoegwapening toe te passen. Op basis van een degelijke onderbouwing kan daarom in dergelijke 

gevallen gekozen worden voor maatwerkoplossingen die afwijken van hetgeen hierboven is omschreven 

(voorbeeld, bijgevoegde foto). 


79



Foto: Overweging toepassen lintvoegwapening in oud metselwerk 

Toepassen van lintvoegwapening is bovendien alleen mogelijk indien er voldoende samenhang in het 

metselwerk aanwezig is. Ook dient de breedte van de lintvoeg voldoende te zijn voor inpassing van 

de wapening. 


80



6 

Bouwkundig 

versterken van 

gebouwen 

P.M.: 

Op basis van ervaringen die momenteel worden opgedaan met bouwkundig versterken nader uit te werken 

hoofdstuk. 

Het kan onder andere aandachtspunten bevatten voor een 1 ste lijn schade-experts voor het beoordelen 

van potentiele risico’s bij zwaardere aardbevingen. 

BOUWEKUNDIG VERSTERKEN VAN GEBOUWEN 

81



BIJLAGEN 

BIJLAGEN 

82



BIJLAGE 1 

EMS-98 

BIJLAGEN 

83



BIJLAGE 2 

Ease of reapair tabel 

Schadeklasse Omschrijving Referentiebeelden 

0 Verwaarloosbaar Haarscheurtjes kleiner dan circa 0,1 mm Esthetica 

1 

Zeer licht 

Kleine scheuren, meestal beperkt tot 

pleisterwerk, die eenvoudig kunnen 

worden weggewerkt. 

Enige scheurvorming in metselwerk. 

Scheurwijdten tot 1 mm. 

Esthetica 

Gebruikswaarde 

2 

Licht 

Geringe scheurvorming, kan eenvoudig 

hersteld worden. 

Scheuren kunnen aan de buitenzijde 

zichtbaar zijn en kunnen tot 

vochtdoorslag leiden. 

Deuren en ramen kunnen licht klemmen. 

Scheurwijdte tot 5 mm. 

Esthetica 

Gebruikswaarde/ 

levensduur 

3 

Matig 

Scheuren zijn zodanig, dat metselwerk dient 

te worden hersteld. Deuren en 

ramen klemmen. 

Mogelijke schade aan nutsaansluitingen. 

Vochtdoorslag mogelijk. 

Scheurwijdten van 5 tot 15 mm. 

Gebruikswaarde 


levensduur 

4 

Ernstig 

Herstel vergt vervanging van muurdelen en 

andere constructieve elementen. 

Bruikbaarheid en toegankelijkheid 

ernstig aangetast. 

Voelbare scheefstand. 

Scheurwijdten van 15 tot 25 mm. 

Veiligheid 


levensduur 

5 

Zeer ernstig 

Volledige renovatie noodzakelijk. 

Instortingsgevaar. 

Scheurwijdten groter dan 25 mm. 

Veiligheid 

Ease of repair tabel met indicatief schadebeeld 

Wordt internationaal gebruikt bij he classificeren van schade aan gebouwen 

Bron: Rapport Gebouwschade Loppersum, Deltares, 2011; 

Oorspronkelijke bron Deltares: BRE ease of repair tabel: R. Driscoll; 1995, BRE Digest 251: Assessment of Damage in Low Rrise 

Buildings with Particular Reference to Progressive Foundation Movement, IHS Rapidoc 

BIJLAGEN 

84



BIJLAGE 3 

Scheurenwijzer 

BOUWSCHEUREN VOOR 1945 

GEVELS 

1. Gevel - fundering 

Beeld 

Scheur in de gevel op de plaats van de bouwmuur 

duidt op losscheuren van de bouwmuur tot op die 

hoogte. (zie ook 10) 

Oorzaak 

Bouwmuur zakt door hogere belasting en ongelijke 

fundering harder dan de gevel en scheurt hiervan los. 


Beeld 

Diagonale scheuren vanaf de kozijnhoeken in één 

richting per geveldeel. 

Oorzaak 

Bouwmuren zakken verschillend waardoor er een 

hoekverdraaiing moet worden ondergaan 


Beeld 

Diagonale scheuren in verschillende richtingen 

in één geveldeel aan de verschillende kanten van 

een penant. 

Oorzaak 

Zettingsverschillen door verschil in belasting op 

gevelfundering door kozijnopeningen 

4. Gevel - dilatatie 

Beeld 

Trekscheur verticaal vanaf de dakrand. 

Oorzaak 

Het wegkantelen van een gedeelte van een 

rijwoningen. 

BIJLAGEN 

85




Beeld 

Een scheur direct naast, en evenwijdig met, de hoek. 

Oorzaak 

Door uitzetting van twee verschillende gevelvlakken 

ontstaat er spanning. De gevelvlakken worden bij 

uitzetting tegen elkaar aan gedrukt en bij krimp uit 

elkaar getrokken. Bij een te grote spanning ontstaat 

een scheur. 

6. Gevel - thermische lengteverandering 

Beeld 

Scheuren in de hoeken boven aan de dakrand. 

Oorzaak 

Thermische lengteverandering van latei of dak. 


Beeld 

Horizontale trekscheuren in penanten en 

scheefstaande ramen. 

Oorzaak 

Doorbuiging in lang blok woningen met doorgaande 

metselwerkranden. 

8. Gevel - thermische lengteverandering 

Beeld 

Oorzaak 

Scheuren aan boven- en onderkant van de penanten 

(staan los). 

Thermische lengteverandering in doorgaande latei. 

BIJLAGEN 

86



9. Gevel - uitvoeringsfout 

Beeld 

Taps toelopende scheuren boven kozijn. 

Oorzaak 

Ontbreken/onvoldoende draagkracht van rollaag 

of latei. 

10. Gevel - latei 

Beeld 

Verticale trekscheuren naast en boven latei. 

Oorzaak 

Thermische lengteverandering van de latei. 

11. Gevel - latei 

Beeld 

Scheuren in metselwerk en metselwerk kan 

worden weggedrukt. 

Oorzaak 

Het metselwerk boven het kozijn is voorzien van 

wapeningstaal om de gevel boven de muuropening 

van het kozijn op te vangen (de lateiconstructie). Deze 

wapening is gaan roesten (corrosie), waardoor de 

wapening is uitgezet en het metselwerk wordt 

weggedrukt. Zien we nog regelmatig bij gebouwen 

tot 1970. 

BOUWMUREN 

12. Bouwmuren - fundering 

Beeld 

Bouwmuur scheurt los van de gevel en loopt naar 

boven naar binnen. Kan gepaard gaan met een 

verticale trekscheur midden onderaan. 

Oorzaak 

Bouwmuur zakt door hogere belasting en gelijke 

fundering harder dan de gevel en scheurt hiervan los. 

BIJLAGEN 

87



13. Bouwmuren - thermische lengteverandering 

Beeld 

Oorzaak 

Scheuren in de hoeken bovenaan 

bij de dakconstructie. 

Thermische lengteverandering van het dak. 

14. Bouwmuren - thermische lengteverandering 

Beeld 

Scheur in bouwmuur onder terras. 

Oorzaak 

Thermische uitzetting betonbalk. 

OPLEGGING 

15. Oplegging - ontwerpfout 

Beeld 

Schuin weglopende scheuren onder een 

opleggingspunt. 

Oorzaak 

Te grote spanningsconcentratie. 

16. Oplegging - hygrische uitzetting 

Beeld 

Horizontale scheur onder de balklaag. 

Oorzaak 

Uitzetting van balkkoppen door vochtopname. 

BIJLAGEN 

88



SCHEIDINGSWANDEN 

17. Scheidingswanden - krimp 

Beeld 

Diagonale scheuren in de bovenhoeken en 

verticale scheur in het midden van de 

scheidingswand (bovenste verdieping), 

andere mogelijkheid is horizontale scheur 

bovenaan (zie onderste verdieping). 

Oorzaak 

Mogelijke gevolgen van een doorhangende vloer. 

17a. Scheidingswanden - krimp 

Beeld 

Diagonale scheuren in de bovenhoeken en 

verticale scheur in het midden van de 

scheidingswand (bovenste verdieping), 

andere mogelijkheid is horizontale scheur 

bovenaan (zie onderste verdieping). 

Oorzaak 

Mogelijke gevolgen van een doorhangende vloer. 

18. Scheidingswanden - onregelmatige oplegging 

Beeld 

Met name in het bovenste deel van de muur scheuren. 

Oorzaak 

De muur aan de bovenkant is niet vlak genoeg 

geweest, waardoor de druk op de vloer en de 

daarboven geplaatste constructies ongelijkmatig 

op de muur komt. 

VLOEREN 

19. Vloeren - krimpende materialen 

Beeld 

(Haar)scheuren op willekeurige plekken. 

Oorzaak 

De scheuren ontstaan doordat het materiaal (beton of 

zandcement) krimpt. Dit komt doordat het overtollige 

vocht uit de specie verdampt. Bij een boerderij(stal) is 

het beton vaak op puin gestort, hierdoor ontstaan 

scheuren door verzakking. 

BIJLAGEN 

89



BOUWSCHEUREN NA 1945 

GEVELS 

20. Gevels - verhardingskrimp 

Beeld 

Borstwering is losgescheurd en ligt nu dieper dan de 

rest van het metselwerk. 

Oorzaak 

De aan de vloer gestorte betonlatei is door krimp van 

de vloer naar achteren getrokken. 

21. Gevels - dilatatie 

Beeld 

Verticale scheur over de volle lengte van de gevel. 

Oorzaak 

Ongedilateerd buitenspouwblad voorlangs een 

gedilateerde (beton-) constructie. 

22. Gevels - thermische lengteverandering 

Beeld 

Verticale scheur nabij de hoek. 

Oorzaak 

Spouwankers te dicht bij de hoek waardoor er een 

starre constructie ontstaat waarin de spanningen te 

groot worden. 

23. Gevels - thermische lengteverandering 

Beeld 

Scheuren in het zicht zijnde betonranden. 

Oorzaak 

Temperatuurverschillen binnen en buiten in de 

doorgaande constructie. 

BIJLAGEN 

90



24. Gevels - zetting of verzakking bij aanbouw 

Beeld 

Oorzaak 

Een scheur op de aansluiting tussen oud en nieuw. 

De draagconstructie (bv fundering) van een nieuw 

gedeelte is onvoldoende, waardoor deze verzakt. 

EINDGEVEL 

25. Eindgevel - krimp, thermische lengteverandering 

Beeld 

Horizontale scheur in eindgevel. 

Oorzaak 

Door lengteverandering van dak (thermisch of krimp) 

gaat het laatste geveldeel pendelen. 

BINNENSPOUWBLAD 

26. Binnenspouwblad - verhardingskrimp 

Beeld 

Scheur nabij latei-oplegging boven muuropening. 

Oorzaak 

Prefab latei heeft geen verhardingskrimpverschijnselen, 

binnenspouwmuurblad wel. 

27. Binnenspouwblad - krimp 

Beeld 

Scheur bij de aansluiting van binnenmuur op gevel. 

(Kan ook voorkomen bij de ontmoeting van twee 

binnenmuren). 

Oorzaak 

Verschillende krimpverschijnselen in binnenmuur en 

gevel door gebruik van verschillende steensoorten 

en/of formaten. 

BIJLAGEN 

91



28. Binnenspouwblad - thermische lengteverandering 

Beeld 

Losscheuren van klamplaag van gevel. 

Oorzaak 

Slechte verbinding van muur en klamp waardoor 

ze ten opzichte van elkaar verschillend kunnen 

gaan uitzetten. 

29. Binnenspouwblad - krimp 

Beeld 

Horizontale scheur in binnenspouwblad. 

Oorzaak 

Grotere krimp van binnenspouwblad dan van 

binnenwanden. Vloer gaat daarop dragen 

i.p.v. spouwmuur. Dan kan daarin een 

krimpscheur ontstaan. 

BOUWMUUR 

30. Bouwmuur - thermische lengteverandering-krimp 

Beeld Schuine scheur in bouwmuur. 

Oorzaak 

Bouwmuur krimpt t.o.v. gevelpenant of gevel zet uit 

door temperatuursverhoging (hoogbouw) 

31. Bouwmuur - thermische lengteverandering-krimp 

Beeld 

Schuine scheur in bouwmuur. 

Oorzaak 

Bouwmuur krimpt t.o.v. dakplaat, die bovendien grote 

thermische lengteverandering zal kennen. 

BIJLAGEN 

92



32. Bouwmuur - spatkrachten 

Beeld 

Oorzaak 

Schuine scheur in bouwmuur (kopse gevel). 

Door belasting op de schuine dakvlakken hebben 

deze twee vlakken de neiging om uit elkaar te 

‘spatten’. Door de druk en de verbinding met de gevel 

wordt de gevel deels weggedrukt waardoor die gaat 

knikken. 

33. Bouwmuur - spatkrachten 

Beeld 

Oorzaak 

Scheur in het gevelvlak evenwijdig aan de dakvoet 

(het onderste deel van het dak) en de hoek in de 

kopgevel scheurt mee. 

Door belasting op de schuine dakvlakken hebben 

deze twee vlakken de neiging om uit elkaar te 

‘spatten’. Door de druk en de verbinding met de gevel 

wordt de gevel deels weggedrukt waardoor die gaat 

knikken. 

34. Bouwmuur - doorbuiging 

Beeld 

Horizontale scheur bij vloerinklemming. 

Oorzaak 

Zie tekening. 

BINNENWANDEN 

35. Binnenwanden - thermische lengteverandering 

Beeld 

Oorzaak 

Verticale scheuren in de buurt van schoorstenen. 

Thermische lengteverandering. 

BIJLAGEN 

93



36. Binnenwanden - krimp 

Beeld 

Oorzaak 

Scheuren boven opening in wand. Dit kan boven in 

de hoeken van een opening ontstaan (ook schuine 

scheuren), maar ook onder de opening. Kortom, het 

ontstaat op de zwakste plek. 

Krimp, kruip of doorbuiging vloer gecombineerd met 

materiaalkrimp van de wand. 

37. Binnenwanden - krimp/onvoldoende dilatatie 

Beeld 

Oorzaak 

Verticale scheur in niet dragende wand. 

Dit gebrek ontstaat door een combinatie van 

droogkrimp en een te lange wand. De wand krimpt 

maar wordt tegengehouden door de constructie 

rondom de wand. 

38. Binnenwanden - mechanische schade 

Beeld 

Oorzaak 

Scheuren in wand. 

De schade is ontstaan door een te hard dichtgeslagen 

deur. De niet-dragende wand komt hierdoor voor een 

deel los te staan, of een deel van de muur komt los 

van een ander deel. 

VLOEREN 

39. Vloeren - doorbuiging 

Beeld 

Oorzaak 

Scheuren in plafond onder elementenvloer. 

Door verschillend doorbuigen gaan de verschillende 

elementen zich aftekenen. 

BIJLAGEN 

94



40. Vloeren - thermische lengteverandering 

Beeld 

Oorzaak 

Horizontale scheur onder dakconstructie. 

Thermische lengteverandering. 

41. Vloeren - betonrot 

Beeld 

Oorzaak 

Betonrot begint met roestige verkleuring van het 

oppervlak, dan ontstaan scheuren en ten slotte komen 

brokken beton los van de constructie. 

Door vocht kan de wapening in beton gaan roesten. 

Hierdoor zet de wapening uit en drukt het beton uit 

elkaar. Betonrot kan alleen ontstaan als er vocht en 

zuurstof bij de wapening kan komen. We zien dit 

met name tussen 1945 en 1970. 

SCHOORSTENEN 

42. Schoorstenen - thermische lengteverandering 

Beeld 

Oorzaak 

Scheur in schoorsteen. 

Snelle temperatuurswisselingen. 

BIJLAGEN 

95



EXTERNE OORZAAK ANDERS DAN EEN BEVING VOOR ZETTINGSCHADE 

43. Heiwerken 

Beeld Verzakkingen, zettingschade 

Oorzaak 

Heiwerkzaamheden, het slaan van 

damwanden of een sterke toename van 

vrachtverkeer veroorzaken trillingen in de 

grond die inklinking of andere veranderingen 

(migratie) van de bodem ten gevolg hebben. 

Dit effect zal sterker worden naarmate het 

heien van wanden of palen wordt 

gecombineerd met andere maatregelen, zoals 

uitgravingen en/of bodemdaling. 

44. Geroerde grond 

Beeld 

Oorzaak 

Verzakkingen, zettingschade 

Niet adequaat uitgevoerde grondverbeteringen 

of slecht/matig verdichtte grondophogingen 

kunnen ook leiden tot zettingen. De gevolgen 

worden meestal snel na de bouw zichtbaar, 

waardoor de oorzaak gemakkelijk is vast te 

stellen. Dat geldt niet voor in een grijs verleden 

gedempte sloten, zakputten of bomkraters 

waarop een gebouw geheel of gedeeltelijk 

is gefundeerd. 

In deze gevallen kan bodemtechnisch 

onderzoek (sonderingen), eventueel aangevuld 

met recherchewerk in gemeenten archieven, 

helpen de bron van de problemen bloot te 

leggen. Ook kan het nodig zijn oudere 

buurtbewoners te vragen naar de 

voorgeschiedenis van de plek. 

45. Uitgravingen 

Beeld 

Oorzaak 

Verzakkingen, zettingschade. 

Uitgravingen in de nabijheid van gebouwen, 

met name in onsamenhangende grond 

(combinatie zand en grind) kunnen 

verzakkingen tot gevolg hebben als er 

geen passende voorzorgsmaatregelen 

worden genomen. 

BIJLAGEN 

96



BIJLAGE 4 


De referentiebeelden zijn nog niet volledig en worden, omdat het een levend document is, 

bij iedere versie aangevuld. 

BIJLAGEN 

97



1. Referentiebeelden schadecategorie A 

In dit onderdeel van bijlage 4 worden op basis van de tot op heden opgedane ervaringen bij schade 

beoordelingen voorbeelden gegeven van de verschijningsvorm van veel voorkomende categorie A schades. 

Met behulp van referentiebeelden wordt de betreffende schade toegelicht. Bij ieder referentiebeeld wordt 

aangegeven: 

Welk bouwdeel het betreft 

Wat de kenmerken van de schade zijn 

Wat de causaliteit is (aandachtspunten met betrekking tot de relatie tot een aardbeving) 

Wat de geprefereerde herstelmethode is, uitgaande van herstel waarbij de kwaliteit van het bouwdeel 

vóór de aardbeving het uitgangspunt is. 

De volgende bouwdelen worden in dit onderdeel toegelicht: 

Gevelmetselwerk 

Binnenwand / -afwerking 

Plafond. 

BIJLAGEN 

98



1.1 GEVELMETSELWERK 

1.1.1 DIAGONALE SHEUR IN OUD GEVELMETSELWERK (BOVEN KOZIJN) 

Overzichtsfoto 

Situatie: 

Een diagonale scheur vanaf kelderkozijn 

lopend naar links boven 

Kenmerken 

 

 

 

Diagonale scheur met een geringe scheurwijdte (tot 1 mm). 

Scheur loopt van de rechter bovenhoek van het kozijn naar boven diagonaal 

weg. 

Scheur volgt het voegwerk en gaat niet door de steen. 

Causaliteit 

Herstel 

Spanningen in het metselwerk zijn aanwezig op en rondom plekken waar openingen 

in de gevel zijn gesitueerd. In dit voorbeeld zijn spanningen aanwezig die worden 

veroorzaakt door de afwezigheid van een latei boven het kelderraam. Gezien het 

bouwjaar van deze woning was dit een gebruikelijk bouwwijze. Door de beving is de 

scheur ontstaan (daarvoor was deze niet aanwezig). 

Herstel dient plaats te vinden door het aanbrengen van nieuw voegwerk te plekke 

van de scheur. 

Betreffende horizontale en verticale voegen dienen te worden 

uitgefreesd/uitgekapt. 

Vervolgens op kleur gebracht (knip)voegwerk aanbrengen met een 

tweecomponenten (reparatie) mortel. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

99



1.1.2 VERTICALE SCHEUR IN RECENT METSELWERK NABIJ GEVELOPENING 

Kenmerken Scheur in metselwerk (harde steensoort), lijkt plotseling te zijn ontstaan 

Verticale scheur met een geringe scheurwijdte van circa 1- 2 mm, langs 

voegwerk en door stenen. 

Stukje voegwerk onder de gevelopening is weggeslagen: duidelijk te zien is de 

aanwezigheid van scherpe randjes, verse breukvlak op de overgang van steen 

naar voeg. 

Geen zichtbare vervuiling aanwezig. 

Causaliteit 

Een aardbeving veroorzaakt extra trek- en drukspanningen in het gevelmetselwerk. 

Dit zorgt voor een scheur op een zwakke plek. De zwakke plek wordt gevormd door 

de aanwezigheid van de ronde gevelopening en spanningen door lichte zetting van 

de fundering. 

Herstel 

Herstel dient plaats te vinden door middel van het aanbrengen van spiraalvormige 

RVS lintvoegwapening. Met de volgende aandachtspunten: 

Gebroken stenen herstellen met een op kleur gebrachte tweecomponenten epoxy 

vulmateriaal. Bij een beperkt aantal gebroken stenen met geringe scheurwijdte 

verdient het de voorkeur om de stenen te herstellen met een tweecomponenten 

epoxy vulmateriaal in plaats van de stenen te vervangen. 

Op kleur gebracht voegwerk aanbrengen met een tweecomponenten mortel. 

Het voegwerk in de ronde gevelopening wordt hersteld door het vervangen van 

het beschadigd voegwerk, lintvoeg wapening wordt hier niet toegepast. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

100



1.1.3 VERTICALE HAARSCHEUR IN OUD METSELWERK BOVEN OPENINGEN, IN ROLLAAG 

Kenmerken Verticale (haar)scheur beginnend in de rollaag boven kozijn lopend naar 

dakrand/ goot 

Scheur met een zeer geringe scheurwijdte van circa 0,5 mm 

Scheur loopt langs (snij)voegen en door stenen 

Scheur heeft scherpe randjes, er is geen vervuiling zichtbaar. 

Causaliteit 

Vanwege het beperkte aantal lagen metselwerk tussen het kozijnwerk en 

dak-/vloerconstructie is sprake van een geringe draagkracht van het metselwerk. 

Daarnaast zijn er spanningen aanwezig door de ankers t.b.v. 

de dak-/vloerconstructie. Dit alles zorgt voor een zwakkere plek in het metselwerk. 

De extra belasting door een aardbeving zorgt op deze plek een scheur. 

Herstel 

Er is hier sprake van een beperkt aantal lagen metselwerk tussen het kozijnwerk en de 

dakconstructie. Bovendien zit er in de nabijheid van de scheur ook een stalen anker 

t.b.v. de dak-/vloerconstructie. Het heeft hier de voorkeur om het metselwerk te 

versterken middels spiraalvormige RVS lintvoegwapening. 

Herstel kan op minder gevoelige plekken (daar waar geen gevelanker aanwezig is) 

plaats vinden door het aanbrengen van nieuw voegwerk en het herstellen van 

gebroken stenen met op kleur gebracht tweecomponenten epoxy vulmateriaal. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

101



1.1.4 VERTICALE SCHEUR ONDER KOZIJN 

Kenmerken Verticale, regelmatige scheur van onderkant kozijn naar maaiveld 

Scheur loopt langs voegen en door stenen (zanderige, poreuze steen) 

Geringe scheurwijdte van circa 0,1-0,5 mm 

Geen vervuilingskenmerken. 

Causaliteit 

In de nabijheid van gevelopeningen bestaan spanningen in het metselwerk. Extra 

belasting op het metselwerk door een aardbeving veroorzaakt scheurvorming op deze 

zwakkere plek in de gevel. 

Herstel 

Het hersteladvies is als volgt: 

Niets doen. 

Indien herstel toch gewenst is, kan het volgende gedaan worden: 

Voegwerk herstel 

Gebroken stenen herstellen met op kleur gebracht tweecomponenten epoxy 

vulmateriaal. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

102



1.1.5 LOSZITTEND / UITSTEKEND METSELWERK 

Kenmerken 

Loszittend metselwerk dat ter plaatse van de oplegging van vloerbalken naar buiten 

is gedrukt. 

Causaliteit 

Vloerbalken zijn strak opgelegd in de gevel en blind verankerd. Door het trillen 

tijdens een aardbeving duwen de balken het metselwerk naar buiten. 

Let op: dit schadebeeld treedt ook op wanneer de ‘blinde’ ankers corroderen. In dat 

geval is er sprake van schade categorie C. 

Herstel 

Lokaal vervangen / inboeten van metselwerk, rekening houdend met steen- en 

voegtype. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

103



1.1.6 TORSIE SCHADE IN METSELWERK GEVELS 

Overzicht woning 

Foto linksboven: 

Schade boven de latei van rechter kopgevel 

raamkozijn op begane grond. 

Foto linksonder: 

Kopgevel (rechts) van voren. Schade nabij 

muureinde 

Foto rechtsonder: 

Schade op de hoek van de woning bij de 

regenpijp (kop- / zijgevel) 

Kenmerken Haarscheuren (



1.1.7 SCHEUR NABIJ GOOTHOEK IN KOPGEVEL VAN MANSARDE KAPWONING 

Situatie: 

Scheur nabij goothoek 

naar latei onder het 

zoldervloerniveau 

Kenmerken Scheur, grotendeels horizontaal, loopt van goothoek naar de latei van het 

raamkozijn 

Barst/scheur bevindt zich ter hoogte van de zoldervloer (houtenconstructie) 

Scheur loopt door de voegen en incidenteel door de steen 

Hoge topgevel is bij de zijkanten verbonden aan de dakvlakken. 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

Door onvoldoende sterke ondersteuning 

van de topgevel door de niet-stijve en 

hoge dakvlakken aan weerszijden, 

ontstaat bij een aardbeving in de richting 

van de noklijn een beweging. Hierdoor 

scharniert de topgevel boven de ramen 

van de lagere verdieping. 

Oud dakbeschot is minder stijf dan nieuw 

vanwege indroging van het de planken. 

Bij een sterkere beweging links is de 

linker scheur groter dan rechts van het raam. 

Aanbrengen van op kleur gebracht voegwerk met een tweecomponenten mortel. 

BIJLAGEN 

105



1.2 BINNENWAND/- AFWERKING 

1.2.1 DIAGONALE GERINGE SCHEUR IN STEENACHTIGE BINNENWAND 

Situatie: 

Scheur boven deurkozijn in steenachtige 

dragende binnenwand van een woning 

(bouwjaar circa ’60-’70) 

Kenmerken Grillige scheur in steenachtige binnenwand van een woning (bouwjaar circa ’60- 

70) 

Scheur loopt vanaf rechter bovenhoek deurkozijn diagonaal richting plafond 

Geringe scheurwijdte tot circa 1 mm 

Causaliteit 

Een aardbeving veroorzaakt extra trek- en drukspanningen op het gebouw. Dit kan 

zorgen voor scheurvorming op zwakke plekken. In dit voorbeeld wordt de zwakke 

gevormd door de aanwezigheid de kozijnopening in de steenachtige binnenwand. 

Herstel 

Hersteladvies voor ‘oppervlakkige’ scheur (een scheur zichtbaar aan één zijde aan de 

binnenwand en niet door-en-door (zichtbaar aan beide zijde van de wand)): 

Scheur uitkrabben, herstellen met tweecomponenten vulmateriaal, afkitten. 

Wand afwerken conform het bestaande. Plaatselijk herstel van pleisterwerk is bij 

dit type wandafwerking (spuitwerk) goed mogelijk (bijvoorbeeld met ‘spot repair’). 

Aandachtspunt: 

In het geval van een scheur die zichtbaar is aan beide kanten van de binnenwand 

(scheur is ‘door-en-door), dient herstel plaats te vinden met RVS spiraalvormige 

voegwapening. Vervolgens dient de wand afgewerkt te worden conform het 

bestaande. Plaatselijk herstel van pleisterwerk is bij dit type wandafwerking 

(spuitwerk) goed mogelijk (bijvoorbeeld met ‘spot repair’). 

Bronnen 

BIJLAGEN 

106



1.2.2 SCHEUR IN WANDTEGELWERK 

Kenmerken Scheur in wandtegelwerk (scheurwijdte circa 0,5 mm) 

Vers scheur te zien aan de aanwezigheid van scherpe randen 

Geen onderliggende probleem aantoonbaar, bijvoorbeeld slechte hechting 

(geen holklinkende, loszittende tegels). 

Causaliteit 

Scheuren in tegelwerk die door een aardbeving zijn ontstaan hebben vaak de 

afgebeelde verschijningsvorm. Het is dan ook zeer aannemelijk dat dergelijke 

scheuren een relatie hebben met een aardbeving indien deze (kort) na een 

aardbeving zijn ontstaan. 

Herstel 

Herstel dient plaats te vinden door het plaatselijk vervangen van de gebroken, 

beschadigde tegels. Bij voorkeur worden dezelfde tegels gebruikt. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

107



1.3 PLAFONDS 

1.3.1 SCHEUR IN STEENACHTIG PLAFOND (ONDERZIJDE BETONNEN VLOER) 

Situatie: 

Onderkant betonnen vloer nabij 

inwendige hoek binnenwand – 

binnenwand –plafond 

Kenmerken Scheur in betonnen plafond lopend in de inwendige hoek binnenwand – 

plafond. In de hoek ‘kiest’ de scheur de kortste weg naar de andere 

hoekaansluiting 

Recente scheur met een geringe scheurwijdte van circa tot 1,0 mm 

Geen verticale scheur(en) in wanden en wandaansluiting aanwezig 

Causaliteit 

Een aardbeving veroorzaakt extra trek- en drukspanningen op het gebouw. Dit kan 

zorgen voor scheurvorming op zwakke plekken. In dit voorbeeld wordt de zwakke 

gevormd door de aansluiting van de wanden en het plafond. Het ontbreken van een 

verticale scheur in de wanden en aansluiting betekent dat het plafond heeft bewogen 

en de wanden zijn blijven staan. Het betekent tevens dat de horizontale beweging van 

de vloer groter is geweest dan de elastische tolerantie van de vloer(aansluiting), 

waardoor scheuren zijn ontstaan. 

Herstel 

Herstel dient hier plaats te vinden door het uitkrabben van de scheur(en), glasvlies 

aanbrengen op het gehele plafond en stucwerk aanbrengen op het plafond. 

Herstel door middel van uitkrabben, vullen, afkitten en schilderwerk is ook mogelijk. 

Er bestaat hierbij een grotere kans dat de reparatie zichtbaar blijft. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

108



1.3.2 SCHEUR IN AFWERKING GIPSPLATENPLAFOND 

Situatie: 

Onderaanzicht van plafond op naad 

van twee gipsplaten 

Kenmerken Scheur met geringe scheurwijdte (tot 1 mm) in een geschilderd plafond van 

gipsplaten die glad zijn afgewerkt. Scheur bevindt zich op de naad waar twee 

gipsplaten samenkomen 

Recente scheur, scherpe randen. 

Causaliteit 

De aansluiting van twee gipsplaten is een zwakke plek in de plafondconstructie. De 

extra belasting op het plafond, veroorzaakt door een aardbeving, heeft hier geleid tot 

beweging van de gipsplaten, met als gevolg een haarscheur. 

Herstel 

Herstel dient plaats te vinden door de oude kit te verwijderen, de naad uit te krabben 

en opnieuw af te kitten. Vervolgens kan het plafond worden voorzien van 

schilderwerk als bestaand. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

109



1.3.3 HAARSCHEUR IN SPUITPLEISTERWERK PLAFONDAFWERKING 

Situatie: 

Plafond met afwerking van spuitpleisterwerk 

Kenmerken Haarscheur in plafond met afwerking van spuitpleisterwerk / spackwerk 

Scheur heeft een geringe scheurwijdte (circa 0-0,5 mm) 

Scheur heeft verse breukvlakken, geen ouderdomskenmerken, geen vervuiling. 

Causaliteit 

De extra belasting op het plafond, veroorzaakt door een aardbeving, heeft hier geleid 

tot scheur in het plafond. 

Herstel 

Herstel dient plaats te vinden door de oude kit te verwijderen, de naad uit te krabben 

en opnieuw af te kitten. Vervolgens kan het plafond worden voorzien van 

schilderwerk als bestaand. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

110



2. Referentiebeelden schadecategorie B en C 

In dit onderdeel van bijlage 4 zijn op basis van de tot op heden opgedane ervaringen bij schade 

beoordelingen voorbeelden gegeven van de verschijningsvorm van categorie B- en C schades. 

Met behulp van deze referentiebeelden kan beter worden onderbouwd waarom een bepaalde schade aan 

de betreffende categorie wordt toegekend. Een schade-expert kan bij twijfel over categorisering 

teruggrijpen op deze beelden. 

De aan categorie B en C toe te kennen schades worden gezamenlijk behandeld aangezien ze in zekere zin 

verwant zijn aan elkaar. Categorie B schades zijn namelijk categorie C schades die door toedoen van een 

aardbeving significant zijn verergerd. De in dit hoofdstuk opgenomen referentiebeelden behoren dan ook 

in principe tot categorie C (schade is niet in verband te brengen met een aardbeving), maar kunnen 

eveneens tot categorie B behoren indien duidelijke kenmerken van verergering door een aardbeving zijn 

waar te nemen. Bij de referentiebeelden is dan ook steeds eerst de niet beving gerelateerde oorzaak van de 

schade beschreven. Vervolgens wordt aangegeven bij welke kenmerken van verergering sprake kan zijn 

van categorie B. 

Bij ieder referentiebeeld wordt aangegeven: 

Welk bouwdeel het betreft 

Wat de kenmerken van de schade zijn 

Wat de causaliteit is indien sprake is van categorie C 

Onder welke voorwaarden sprake kan zijn van categorie B 

Wat de geprefereerde herstelmethode is, uitgaande van herstel waarbij de kwaliteit van het bouwdeel 

vóór de aardbeving het uitgangspunt is. 

De volgende bouwdelen worden in dit onderdeel toegelicht: 

Gevelmetselwerk 

Gevelpleisterwerk 

Binnenwand / -afwerking 

Plafond 

Vloerafwerking 

Schoorstenen. 

BIJLAGEN 

111



2.1 GEVELMETSELWERK 

2.1.1 (VERTICALE) SCHEUR IN ROLLAAG VANWEGE GERINGE DRAAGKRACHT 

Kenmerken Grotendeels verticale scheur beginnend in de rollaag boven kozijn lopend naar 

dakrand 

Lichte scheur met geringe scheurwijdte, loopt langs de voegen, niet door de stenen 

Het linker gedeelte naast de scheur is een stukje naar beneden geschoven 

De scheur was voor de beving aanwezig 

Er is lichte vervuiling in de scheur aanwezig. 

Causaliteit 

De spanningen boven het kozijn lopen op vanwege de geringe draagkracht van het 

metselwerk (twee lagen en een rollaag). Het is niet aannemelijk dat er wapening in de 

metselmortel (murfor) aanwezig is. In dat geval zou een verschuiving van het 

metselwerk niet mogelijk zijn en slechts gebroken stenen aanwezig zijn. 

Sprake van categorie B als: 

de verschuiving van het metselwerk is door de aardbeving groter geworden en/of 

de scheur in wijdte is toegenomen en/of 

scherpe schone breukvlakken (o.a. te zien aan verse kleur van het breukvlak) 

aanwezig zijn. 

Herstel 

Herstel van een categorie B schade dient plaats te vinden door het aanbrengen van 

een lateiconstructie. Het herstellen van de gevolgschade betreft alleen het herstellen 

van het loszittend voegwerk. 

De toepassing van RVS spiraalvormige lintvoegwapening is hier niet van toepassing. 

Hiervoor zijn minimaal 4 lagen metselwerk boven de rollaag nodig. 

Bronnen 

 

BIJLAGEN 

112



2.1.2 DIAGONALE TRAPSGEWIJZE SCHEUREN TAPS TOELOPEND BOVEN GEVELOPENINGEN 

Kenmerken Taps toelopende scheuren boven gevelopeningen, ‘driehoekvormig’ patroon 

Trapsgewijze scheuren zijn eerder hersteld en weer open gaan staan. 

Causaliteit 

Schadebeeld wordt veroorzaakt door een onvoldoende draagkrachtige 

lateiconstructie (ontwerp) in combinatie met verplaatsing van de gevelvlakken naast 

het kozijn. Hierdoor functioneert in dit geval de hanenkam niet goed meer. 


de bestaande scheur significant in wijdte is toegenomen door de aardbeving en/of 



Herstel 

Herstel van een categorie B schade dient plaats te vinden door het aanbrengen van 

een lateiconstructie door middel van RVS spiraalvormige lintvoegwapening (zie ook 

hoofdstuk 5). 

Bronnen 

 

BIJLAGEN 

113



2.1.3 VERTICALE SCHEUR IN OUD METSELWERK (BIJ GROTE OVERSPANNING, 

BV. STALDEUR, SEGMENTBOOG 

Kenmerken Verticale matige scheur (scheurwijdte circa 2-5 mm) in oud metselwerk lopend 

vanaf kleine gevelopening door gebogen rollaag van een hoge entree/doorgang 

De scheur verloopt van een geringe scheurwijdte (boven) naar een matige 

scheurwijdte in de rollaag van de entree/doorgang 

Scheur loopt vanaf het kleine boograam door tot aan de goot, ook is een steen 

afgebroken in de ronding. 

Causaliteit 

Ten gevolge van de grote overspanning die de entree/doorgang overbrugt staat het 

metselwerk onder spanning. De scheur wordt veroorzaakt door zetting van de 

fundering aan de linker- en rechterzijde van de dubbele deur. 


de bestaande scheur significant in lengte en/of wijdte is toegenomen door de 

aardbeving en/of 



Herstel 

Indien sprake is van categorie B schade dan metselwerk herstellen door middel van 

het aanbrengen van spiraalvormige RVS lintvoegwapening. Met de volgende 

aandachtspunten: 


vulmateriaal. Bij een beperkt aantal gebroken stenen met geringe scheurwijdte 

verdient het de voorkeur om de stenen te herstellen met een tweecomponenten 

epoxy vulmateriaal in plaats van de stenen te vervangen. 


Bronnen 

 

BIJLAGEN 

114



2.1.4 SCHEUR IN UITEINDE ROLLAAG EN WIJKEN VAN METSELWERK 

Kenmerken Matige scheur (scheurwijdte circa 3-5 mm) aan de rechterzijde van de gebogen 

gemetselde rollaag 

Rollaag is zichtbaar verzakt 

Gevelmetselwerk aan de rechterzijde van de gevelopening wijkt een aantal 

centimeters, gevelvlak komt los. 

Causaliteit 

Ten gevolge van winddrukbelasting en mogelijk onvoldoende draagkrachtige 

ondergrond zakt de hoek van de gevel weg. De samenhang van de constructie is 

ernstig verstoord. De aardbeving is slechts marginaal of niet van invloed geweest op 

verergering van deze schade. 


de verschuiving van het metselwerk is door de aardbeving significant verergerd 

en/of 

de bestaande scheur in lengte en/of wijdte is toegenomen door de aardbeving 

en/of 



Herstel 

Indien sprake is van categorie B schade zal eerst het onderliggende probleem aan de 

fundering verholpen moeten worden. Vervolgens kan de gevolgschade ten gevolge 

van de aardbeving hersteld kunnen worden. In dit geval zal dat bestaan uit het 

herstellen van de gemetselde rollaag en het terugbrengen van samenhang met het 

naastgelegen metselvlak. 

Bronnen 

 

BIJLAGEN 

115



2.1.5 SCHEUR IN METSELWERK ROLLAAG DOORLOPEND LANGS KOZIJNWERK 

Overzicht woning 

Rollaag in de linkergevel 

Kenmerken Verticale scheur in rollaag van het gevelmetselwerk, loopt door langs de 

rechterzijde van het kozijn 

Beperkte scheurwijdte (tot circa 1-2 mm) 

Reeds herstelde scheur is weer open gaan staan 

Scheur, door het voegwerk, loopt door achter het erboven gelegen stucwerk 

Causaliteit 

De primaire oorzaak is hier een funderingsprobleem. Ten gevolge van spanningen in 

het gevelvlak, rechts van het kozijn, is de scheur weer ontstaan. Het gevelvlak zakt 

weg. Aan de afmeting van de voeg tussen het metselwerk en het kozijn is de 

verzakking van de gevel tevens af te lezen. 


de scheur significant in lengte en/of in wijdte is toegenomen en/of 



Herstel 

Voordat herstel van de door de aardbeving verergerde schade kan worden 

uitgevoerd zal eerst een eventueel onderliggend probleem aan de fundering moeten 

worden opgelost. Hierna kan scheurherstel plaatsvinden door middel van: 

Voegwerk herstel. 

Bronnen 

 

BIJLAGEN 

116



2.1.6 DIAGONALE SCHEUR IN METSELWERK NABIJ KOZIJN (GEEN LATEICONSTRUCTIE) 

Kenmerken Diagonale matige scheur lopend vanaf hoek van het kozijn richting dakrand van 

de woning (geschat bouwjaar ’60-’70) 

Geen rollaag, waarschijnlijk geen lateiconstructie 

De scheur loopt door voegwerk en door stenen 

Causaliteit 

De spanningen boven het kozijn lopen op vanwege de geringe draagkracht van het 

metselwerk én de onvoldoende draagkrachtige lateiconstructie (die mogelijk geheel 

ontbreekt). De scheurwijdte is niet significant toegenomen, scheurlengte is niet 

significant toegenomen. De aardbeving is niet of slechts marginaal van invloed 

geweest op deze scheur. De primaire oorzaak staat los van de aardbeving. 


de bestaande (haar)scheur in lengte en/of wijdte significant is toegenomen door de 




Herstel 

Voordat herstel van de door de aardbeving verergerde schade kan plaatsvinden zal 

eerst het onderliggende probleem (onvoldoende draagkrachtige of ontbrekende latei) 

moeten worden opgelost. Het herstel van de aardbeving gerelateerde schade zal 

bestaan uit het vervangen van voegwerk en het vervangen van beschadigde stenen. 

Bronnen 

 

BIJLAGEN 

117



2.1.7 SCHEUR TER PLAATSE VAN LATEI T.G.V. THERMISCHE WERKING 

Kenmerken Scheur bij het uiteinde en boven de latei, scheurwijdte circa 1-3 mm 

Scheur loopt langs de voegen, niet door de stenen 

Causaliteit 

Ten gevolge van beweging door temperatuursveranderingen van de lateiconstructie 

t.o.v. het gevelmetselwerk wordt het metselwerk losgetrokken. 






Herstel 

Voegen uitkrabben en op kleur gebracht voegwerk aanbrengen met een 

tweecomponenten mortel 

Bronnen 

 

BIJLAGEN 

118



2.1.8 DIAGONALE SCHEUR T.P.V. LATEI EN NABIJ HOEK 

Kenmerken Diagonale scheurvorming lopend vanaf de hoek van het kozijn naar dakconstructie 

Scheur (scheurwijdte circa 2-4 mm) lopend langs voegwerk en door stenen. 

Plaatselijk ontbreekt er voegwerk. 

Scheur is niet recent: lichte vervuiling en afgeronde scheurvlakken 

Causaliteit 

Schade ontstaat door zetting of verzakking van het gebouw of gebouwdeel in 

combinatie met krachten vanuit de dakconstructie op het gevelmetselwerk. De hoek 

van de woning zakt weg. Scheur ontstaat vervolgens op een zwakke, gevoelige plek 

in het metselwerk. De invloed van een beving op deze schade is marginaal. 






Herstel 

Indien sprake is van categorie B schade dient, voordat de gevolgschade veroorzaakt 

door een aardbeving kan worden hersteld, eerst het onderliggend probleem 

(fundering / dakconstructie) verholpen te worden. Vervolgens kan de scheur hersteld 

worden door middel van het aanbrengen van RVS spiraalvormige lintvoegwapening. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

119



2.1.9 KAPOTTE STENEN BOVEN RAMEN DOOR ROEST VAN STALEN LATEI OF 

BETONROT VAN BETONLATEI 

Kenmerken Diagonale scheurvorming lopend vanaf de hoek van het kozijn naar dakconstructie 

Scheur (scheurwijdte circa 2-4 mm) lopend langs voegwerk en door stenen. 

Plaatselijk ontbreekt er voegwerk. 


Causaliteit 

Schade ontstaat door zetting of verzakking van het gebouw of gebouwdeel in 

combinatie met krachten vanuit de dakconstructie op het gevelmetselwerk. De hoek 

van de woning zakt weg. Scheur ontstaat vervolgens op een zwakke, gevoelige plek 

in het metselwerk. De invloed van een beving op deze schade is marginaal. 






Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

120



2.1.10 KAPOTTE STENEN NAAST KOZIJNSTIJLEN DOOR ROESTIGE KOZIJNANKERS 

Kenmerken Scheurvorming plaatselijk naast kozijn 


Causaliteit 

Schade ontstaat door roest van kozijnankers of aanwezige vloerbalkankers 






Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

121



2.1.11 LICHTE HORIZONTALE SCHEUR IN METSELWERK ONDER KOZIJNOPENING 

Kenmerken Scheurvorming horizontaal onder kozijn 


Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

122



2.1.12 DIAGONALE SCHEUR IN METSELWERK EN SCHEUR IN BETONRAND 

Kenmerken Diagonale reeds herstelde scheuren lopend vanaf dakrand naar de betonrand 

Betonrand is gebroken en verzakt ter hoogte van de rechterkant van het kozijn. 

Causaliteit 

De scheur is ontstaan door verzakking van de gevel. Temperatuurverschillen in het 

materiaal kunnen meespelen bij het ontstaan van de scheuren omdat er sprake is van 

verschillende materialen in het gevelvlak. 


De verzakking van de betonrand door de aardbeving significant is verergerd 





Herstel 

Bronnen 

Bij een categorie B schade te herstellen met een tweecomponenten epoxy vulmateriaal 

BIJLAGEN 

123



2.1.13 DIAGONALE SCHEUR IN METSELWERK DOOR ONGELIJKMATIGE ZETTING 

BIJ OPENINGEN (1) 

Kenmerken Diagonale trapsgewijze scheur(en) lopen onder en boven ramen door 

ongelijkmatige zetting van de fundering. Ook op andere plekken kunnen dergelijke 

scheuren voorkomen. 

Schade is niet recent. Er zijn sporen van eerder herstel zichtbaar. 

Causaliteit 

Ten gevolge van problemen in de fundering (bijvoorbeeld verzakking) vertoont het 

gevelmetselwerk een trapsgewijze scheur. Deze scheur is mogelijk eerder hersteld, 

onderliggende probleem is nog aanwezig en vermoedelijk niet stabiel. Aanwezigheid 

van een kelder (gedeeltelijk) is een aandachtspunten. 





Herstel 

Indien sprake is van categorie B schade zal, voordat overgegaan kan worden tot het 

herstellen van de gevolgschade veroorzaakt door de aardbeving, eerst het 

onderliggende funderingsprobleem verholpen moeten worden. Vervolgens kan de 

scheur hersteld worden door: 



Indien samenhang van het metselwerk onvoldoende is injecteren met 

tweecomponenten reparatiemortel. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

124



2.1.14 DIAGONALE SCHEUR IN GEVELMETSELWERK 

Kenmerken Trapsgewijze scheur langs reeds herstelde scheur 

Herstelde scheur met een aanzienlijke scheurwijdte 

Oude scheur eenvoudige dicht gezet (niet versterkt). 

Causaliteit 

Ten gevolge van verzakking / funderingsproblemen is de gevel gaan scheuren. De 

verzakking is nog niet gestabiliseerd waardoor de scheurvorming terugkeert op 

dezelfde plek. 

Een trilling kan dit gebrek slechts marginaal zeer verergeren. De primaire oorzaak is 

niet in verband te brengen met schade door een aardbeving. 


Van B zal gezien de magnitude van de tot op heden opgetreden aardbevingen 

geen sprake zijn. Zwaardere bevingen kunnen wel bijdragen aan een significante 

verergering van de bestaande schade. 

Herstel 

Het herstellen van de schade is buiten beschouwing gelaten omdat in de praktijk 

significante toename van dergelijke schade door een aardbeving (nog) niet is 

vastgesteld. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

125



2.1.15 VERTICALE SCHEUR IN METSELWERK DOOR ONGELIJKMATIGE ZETTING 

FUNDERING BIJ OPENING 

Kenmerken Onregelmatige geringe scheur onder de gemetselde waterslag 

Geringe scheurwijdte (tot circa 1 mm) 

Afgeschilferde stukken steen rondom de scheur die loopt langs voegwerk en door 

stenen 

Gebarsten stenen (2de laag onder de dorpel) 

Scheurvlakken zijn licht verweerd en vervuild. 

Causaliteit 

De gebruikte steen is een zogenoemde Groninger rode baksteen (zeer hardgebakken 

en ijzerhoudend), door het productieproces zitten er spanningen in de 

oppervlaktelaag. Scheuren kunnen zich vóór en tijdens het metselen al vertonen, of 

‘verschijnen’ na verloop van tijd. Het afschilveren van de stukken steen is 

gevolgschade doordat vocht de steen binnen kan komen en kan opvriezen. 

Ook is hier spanning in de fundatie (scheur wordt naar boven wat wijder) waardoor 

de scheur zich manifesteert. 





Herstel 

Voordat herstel van de door de aardbeving verergerde schade kan worden 

uitgevoerd zal eerst een eventueel onderliggend probleem aan de fundering moeten 

worden opgelost. Hierna kan scheurherstel plaatsvinden door middel van: 



vulmateriaal. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

126



2.1.16 DIAGONALE SCHEUR IN METSELWERK DOOR ONGELIJKMATIGE ZETTING BIJ ERKER 

Kenmerken Diagonale trapsgewijze scheur (scheurwijdte circa 1-3 mm) lopend vanaf het dak 

erker trapsgewijs naar boven 

Scheur loopt langs het voegwerk van het metselwerk uitgevoerd in Groninger rode 

baksteen 

Plaatselijk zijn in de stenen scheuren zichtbaar en zijn stukjes steen afgebroken 

Schade is niet recent. Er zijn sporen van eerder herstel zichtbaar. 

Schade kan ook plaatsvinden op andere plekken waar een onderkelderd deel 

aansluit op een niet-onderkelderd deel. 

Causaliteit 

Ten gevolge van problemen in de fundering (bijvoorbeeld verzakking) vertoont het 

gevelmetselwerk een trapsgewijze scheur. Deze scheur is eerder hersteld, 

onderliggende probleem is nog aanwezig en vermoedelijk niet stabiel. De verzakking 

hangt samen met de aanwezigheid van de erker. Aanwezigheid van erkers, uitaanbouwen 

zijn aandachtspunten. 





Herstel 

Indien sprake is van categorie B schade zal, voordat overgegaan kan worden tot het 

herstellen van de gevolgschade veroorzaakt door de aardbeving, eerst het 

onderliggende funderingsprobleem verholpen moeten worden. Vervolgens kan de 

scheur hersteld worden door: 



Indien samenhang van het metselwerk onvoldoende is injecteren met 

tweecomponenten reparatiemortel. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

127



2.1.17 DIAGONALE SCHEUREN IN OUD METSELWERK DOOR ONGELIJKMATIGE 

ZETTING FUNDERING 

Kenmerken Diagonale trapsgewijze scheuren in gevelmetselwerk 

Scheuren lopen in diverse richting in het gevelvlak 

Scheuren lopen langs het voegwerk en hebben een geringe tot matige scheurwijdte 

(van circa 2-5 mm) 

Scheuren zijn niet recent. 

Causaliteit 

De primaire oorzaak van deze scheur ligt in een funderingsprobleem / zetting 

(mogelijk in combinatie met belasting vanuit de kapconstructie). Door de beving is 

geen significante toename te zien van scheurlengte of –wijdte. 






Herstel 

Bronnen 

Indien sprake is van categorie B schade dient, voordat de gevolgschade die is 

ontstaan door de aardbeving kan worden hersteld, eerst het onderliggende 

funderingsprobleem verholpen te worden 

Vervolgens kunnen verergerde scheuren hersteld worden met één van de methoden 

als beschreven in hoofdstuk 5, afhankelijk van de verschijningsvorm en kenmerken. 

BIJLAGEN 

128



2.1.18 HORIZONTALE SCHEURVORMING T.P.V. KOP- / LANGSGEVEL DOOR 

ONGELIJKMATIGE ZETTING 

Kenmerken Horizontale scheur in gevelmetselwerk in de hoek kop-/ langsgevel 

Lichte scheuren in de lintvoegen. 

Causaliteit 

De oorzaak van de scheuren is zakking en zetting van de hoek van de woning. Een 

onjuiste hemelwaterafvoer kan hiermee een relatie hebben. De hoek zakt als het ware 

onderuit. 

De mate van invloed van een beving op deze oorzaak is gering. De primaire oorzaak 

van dit beeld staat los van schade veroorzaakt door een aardbeving. 






Herstel 

Indien sprake is van categorie B schade zal, voordat de gevolgschade ten gevolge 

van de aardbeving kan worden hersteld, eerst het onderliggende funderingsprobleem 

verholpen moeten worden. Vervolgens kunnen de scheuren hersteld worden door 

middel van: 

Herstellen van gebroken stenen met een op kleur gebrachte tweecomponenten 

epoxy vulmateriaal 

Uithalen van beschadigd voegwerk en op kleur gebracht voegwerk aanbrengen 

met een tweecomponenten mortel. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

129



2.1.19 VERTICALE SCHEUR DOOR TRASRAAM DOOR ONGELIJKMATIGE ZETTING FUNDERING 

Kenmerken Matige scheur door trasraam van het gevelmetselwerk, vertrekkend vanaf/ onder 

maaiveld naar boven 

Verticale scheur vertoont een grillig patroon langs voegwerk en door stenen. 

Causaliteit 

De primaire oorzaak van deze scheur is een funderingsprobleem. 





Herstel 

Herstel van een categorie B schade dient plaats te vinden door de toepassing van RVS 

spiraalvormige lintvoegwapening. Daarbij gelden de volgende aandachtspunten: 


vulmateriaal 


Bronnen 

BIJLAGEN 

130



2.1.20 VERTICALE SCHEUR IN METSELWERK DOORLOPEND ACHTER PLEISTERWERK TRASRAAM 

Kenmerken Verticale scheur (scheurwijdte 1-3 mm) loopt langs voegen en door stenen 

De scheur heeft een grillig patroon 

De gebroken stenen hebben een matige scheurwijdte (circa 2-3 mm) 

Aannemelijk is dat de scheur doorloopt achter het gepleisterd trasraam 

Causaliteit 

De primaire oorzaak van deze scheur is een funderingsprobleem. Door de beving is 

geen significante toename te zien van scheurlengte of –wijdte (scheur is niet 

teruggekomen in pleisterwerk). Scheur is niet recent: breukvlakken zijn afgerond en 

vervuild. 


scheur in lengte en/of wijdte is toegenomen door de aardbeving. Laat zich 

bijvoorbeeld zien in het pleisterwerk en/of 



Herstel 

Herstel van een categorie B schade dient plaats te vinden door de toepassing van RVS 

spiraalvormige lintvoegwapening. Daarbij gelden de volgende aandachtspunten: 


vulmateriaal 


Bronnen 

BIJLAGEN 

131



2.1.21 VERTICALE SCHEUREN BIJ DE AANSLUITING VAN AAN- EN UITBOUWEN DOOR FUNDERING 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

132



2.1.22 VERTICALE OF DIAGONALE SCHEUR IN GEVELMETSELWERK TER HOOGTE 

VAN DAKCONSTRUCTIE 

Kenmerken Diagonale scheur in metselwerk ter hoogte van de oplegconstructie van het dak 

Scheur loopt langs het voegwerk, niet door stenen. 

Scheur heeft een geringe scheurwijdte die naar boven toe wijder wordt 

Bouwjaar woning circa 2000: constructie uitgevoerd met een betonnen vloer. 

Causaliteit 

Er zijn op deze plek spanningen (spat- en horizontale krachten) in het metselwerk 

aanwezig door de bouwaard van de woning. De spanningen kunnen veroorzaakt 

worden door een starre verbinding dak/vloer – gevel in combinatie met winddruk 

en/of thermische uitzetting. 


de bestaande (haar)scheur in lengte en/of wijdte duidelijk is toegenomen door de 


scherpe schone breukvlakken (o.a. te zien aan verse kleur van het breukvlak / het 

ontbreken van spinrag) aanwezig zijn. 

Herstel 

Herstel van een categorie B schade dient plaats te vinden door RVS spiraalvormige 

lintvoegwapening die ‘om de hoek’ wordt toegepast. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

133



2.1.23 HORIZONTALE SCHEUR IN METSELWERK IN DE LANGS- OF TOPGEVEL 

EVENWIJDIG AAN HET DAK 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

134



2.1.24 DIAGONALE SCHEUREN BIJ DE OPLEGGING VAN GORDINGEN IN BOUWMUREN 

DOOR SPATKRACHTEN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

135



2.1.25 OVERHELLENDE GEVELVLAKKEN IN METSELWERK 

Kenmerken Het metselwerk gevelvlak helt (vervorming) naar buiten toe 

De kapconstructie is instabiel (constructieprobleem) 

Overhellende gevelvlakken gaan gepaard gaan met gescheurde voegen, 

losliggende bakstenen en horizontale scheuren boven de aansluiting van vloeren en 

wanden. 

Causaliteit 

Door plaatselijke horizontale krachten (bijv. spatkrachten) op de buitenwand wordt 

het metselwerk sterk naar buiten geduwd waardoor het geheel gaat overhellen. De 

samenhang van het metselwerk wordt verstoord en zorgt hierdoor voor plaatselijke 

vervormingen. Dit is een veelvoorkomend schadebeeld bij woningen met bouwjaar 

van vóór 1940. Deze woningen zijn zettingsgevoelig. 

De oorzaak van dit schadebeeld staat los van een aardbeving. 




verergering van de bestaande schade. Ook dient er aandacht te zijn voor 

mogelijke veiligheidsrisico’s. Zie hiervoor ook hoofdstuk 3 en het protocol NAM. 

Herstel 



vastgesteld. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

136



2.1.26 UITBOLLENDE GEVELVLAKKEN IN HET VERTICALE VLAK 

Kenmerken Het steens metselwerk vertoont vervormingen in de verticale richting 

Het uitbollende gevelvlak in het verticale vlak heeft meestal een golvende patroon 

Uitbollende gevelvlakken kunnen gepaard gaan met gescheurde voegen, 

losliggende bakstenen en scheuren 

Voor het voegwerk is meestal een kalkmortel gebruikt waardoor in het begin van 

de zettingsfase voegen en stenen niet direct scheuren en/of breken. 

Causaliteit 

Door een onvoldoende draagkrachtige grondlaag/fundering gaan verzakkingen 

optreden. De samenhang van het metselwerk wordt verstoord en zorgt hierdoor voor 

plaatselijk verticale vervormingen. Het schadebeeld komt veel voor bij ondiep 

gefundeerde woningen met bouwjaar van vóór 1940. Deze woningen zijn 

zettingsgevoelig. 

De aardbeving is niet of slecht marginaal van invloed geweest op deze schade. 


Van B zal gezien de magnitude van de tot op heden opgetreden aardbevingen geen 

sprake zijn. Zwaardere bevingen kunnen wel bijdragen aan een significante 

verergering van de bestaande schade. Ook dient er aandacht te zijn voor mogelijke 

veiligheidsrisico’s. Zie hiervoor ook hoofdstuk 3 en het protocol NAM. 

Herstel 



vastgesteld. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

137



2.1.27 HORIZONTAAL/VERTICAAL VERPLAATSTE GEVELVLAKKEN 

Kenmerken Het gevelmetselwerk vertoont een vervorming naar buiten met een sterk 

waarneembare horizontale/verticale verplaatsing 

Verplaatste gevelvlakken gaan gepaard gaan met ernstig gescheurde, loszittende 

voegen en losliggende bakstenen. 

Causaliteit 

Door plaatselijke horizontale/verticale krachten op het metselwerk gaan 

verplaatsingen optreden. De samenhang van het metselwerk wordt verstoord en zorgt 

voor plaatselijke vervormingen. 

Het schadebeeld komt veel voor bij woningen met bouwjaar van vóór 1940. Deze 

woningen zijn zettingsgevoelig. 

De aardbeving is niet of slechts marginaal van invloed geweest op deze scheuren. 




verergering van de bestaande schade. Ook dient er aandacht te zijn voor 

mogelijke veiligheidsrisico’s. Zie hiervoor ook hoofdstuk 3 en het protocol NAM. 

Herstel 



vastgesteld. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

138



2.1.28 VERTICALE SCHEUR IN LANG GEVELVLAK DOOR ONTBREKEN DILATATIE 

Kenmerken Regelmatige verticale scheur in gevelmetselwerk, lopend over de gehele hoogte van 

de gevel 

Scheurwijdte is beperkt, tot circa 3 mm 

Scheur bevindt zich in een lange halfsteens muur 

De gevels / geveldelen zijn blootgesteld aan temperatuur- en vochtschommelingen. 

Scheurvorming loopt door voegwerk en door stenen. 

Causaliteit 

Scheuren worden veroorzaakt door temperatuurschommelingen. Door de 

temperatuurverschillen zet het gevelmetselwerk uit en krimpt. Lange gevels / 

geveldelen waarbij een of meerdere dilataties ontbreken, zullen hierdoor natuurlijke 

dilataties ontwikkelen. 



aardbeving (uit de praktijk blijkt dat het meestal alleen kan gaan om toename van 

scheurwijdte) en/of 



Herstel 

Indien sprake is van categorie B schade kan herstel het beste plaatsvinden door het 

aanbrengen van een dilatatie (eventueel met glijankers). 

Bronnen 

BIJLAGEN 

139



2.1.29 VERTICALE SCHEUR BIJ AANSLUITING LANGS- EN KOPGEVEL DOOR ONTBREKEN DILATATIE 

Kenmerken Verticale scheur in gevelmetselwerk bij aansluiting langs- en kopgevel 

Meestal in de langsgevel 

Scheur bevindt zich in een lange halfsteens muur 

De gevels / geveldelen zijn blootgesteld aan temperatuur- en vochtschommelingen. 

Scheurvorming loopt door voegwerk en door stenen. 

Causaliteit 

Scheuren worden veroorzaakt door temperatuurschommelingen. Door de 

temperatuurverschillen zet het gevelmetselwerk uit en krimpt. Lange gevels / 

geveldelen waarbij een of meerdere dilataties ontbreken, zullen hierdoor natuurlijke 

dilataties ontwikkelen. 



aardbeving (uit de praktijk blijkt dat het meestal alleen kan gaan om toename van 

scheurwijdte) en/of 



Herstel 

Indien sprake is van categorie B schade kan herstel het beste plaatsvinden door het 

aanbrengen van een dilatatie (eventueel met glijankers). 

Bronnen 

BIJLAGEN 

140



2.1.30 HORIZONTALE SCHEUREN OP DE HOEKEN NET ONDER DAKTRIM VAN PLATTE DAKEN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Horizontale scheuren en zeer incidenteel los gescheurde stenen op de hoeken net 

onder daktrimmen/deklijsten van platte daken door thermische werking 

daktrim/deklijst 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

141



2.1.31 VERTICALE SCHEUR IN METSELWERK T.P.V. HET UITEINDE VAN DE GEVEL 

DOOR AANPASSINGEN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

142





Situatie 

Hoek metselwerk gevel, aan linkerzijde bevindt 

zich een houten schutting 

Kenmerken Verticale scheur (scheurwijdte circa 1-2 mm) nabij uitwendige hoek van woning 

Scheur bevindt zich in een metselwerk spouwmuurconstructie 

De regelmatige scheur loopt langs voegwerk en door stenen 

Vervuiling is aanwezig. 

Causaliteit 

Op het metselwerk zijn sporen zichtbaar van bevestiging van een scharnier. 

Vermoedelijk heeft op deze plaats een deur gezeten. Het gewicht en gebruik van de 

deur heeft waarschijnlijk geleid tot de scheur. 





Herstel 

Hersteladvies voor een categorie B schade is als volgt: 



vulmateriaal. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

143





Kenmerken 

Causaliteit 

Op het metselwerk zijn sporen zichtbaar van zelfgemaakte uitsparingen e.d. Het 

aanpassen en daarmee verzwakken van de bestaande constructie, veroorzaakt 

mogelijk de scheurvorming. 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

144



2.1.34 SCHEURVORMING AAN TRAP (OLDAMBTSTER) DOOR VERZAKKING 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Schade door verzakking. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

145



2.1.35 HORIZONTALE SCHEUR BOVEN HET MAAIVELD 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Werking van de betonvloer; door uitzetting wordt de muur naar buiten gedrukt. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

146



2.1.36 SCHEURVORMING TER PLAATSE VAN (BLIND)ANKERS IN VOORGEVEL DOOR ROEST ANKERS 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

147



2.1.37 KAPOTTE STENEN DOOR VORSTSCHADE 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

148



2.1.38 LOS EN VERWEERD VOEGWERK DOOR OUDERDOM 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

149



2.1.39 UITSPOELEN VOEGWERK 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

150



2.2 GEVELPLEISTERWERK 

2.2.1 DIAGONALE SCHEUREN IN GEVELPLEISTERWERK NABIJ GEVELOPENINGEN 

Kenmerken Diagonale scheuren lopen vanaf de hoek van het kozijn richting dakrand 

Craquelé is zichtbaar in het pleisterwerk van de gemetselde gevel 

De scheuren zijn niet recent, vervuiling is zichtbaar in de scheurvlakken. 

Causaliteit 

Craquelé wordt veroorzaakt door spanningen in de toplaag van het pleisterwerk door 

coating of schraplagen. Ook speelt hier veroudering van de constructieonderdelen 

een rol. 

Ten gevolge van verminderde samenhang van de ondergrond (gemetselde gevel) kan 

het pleisterwerk de bewegingen in de constructie niet meer volgen. 

De aardbeving is niet of slecht marginaal van invloed op deze schade. 



aardbeving en/of scherpe schone breukvlakken (o.a. te zien aan verse kleur van 

het breukvlak) aanwezig zijn. 

Herstel 

Hersteladvies voor een categorie B schade is als volgt: 

Verwijderen van loszittende delen 

Lokaal herstel van het pleisterwerk 

Sausen van geveldeel als bestaand (zie ook protocol NAM voor beleidskaders 

herstel). 

Bronnen 

BIJLAGEN 

151



2.2.2 VERTICALE SCHEUR IN GEVELPLEISTERWERK 

Kenmerken Verticale scheur in het gevelpleisterwerk 

De scheur heeft een grillig patroon 

De scheurwijdte verloopt van 0 mm (maaiveld) naar circa 2mm (onderkant kozijn) 

Duidelijke vervuiling in de scheur aanwezig. 

Causaliteit 

De primaire oorzaak van de scheur ligt in een funderingsprobleem. Bovendien 

kunnen scheuren als gevolg van krimp en verharding van het pleisterwerk zichtbaar 

worden. Het pleisterwerk kan de bewegingen van de onderliggende constructie niet 

volgen. De aardbeving is niet of slecht marginaal van invloed op deze scheur. 



aardbeving en/of scherpe schone breukvlakken (o.a. te zien aan ontbreken van 

verkleuring van het breukvlak) aanwezig zijn. 

Herstel 

Indien sprake is van categorie B schade dient, voordat herstel van de gevolgschade 

die is ontstaan door de aardbeving kan plaatsvinden, eerst een eventueel 

onderliggend funderingsprobleem verholpen te worden. Vervolgens kunnen de 

beschadigde delen hersteld worden door: 

Verwijderen van loszittende delen, uitkrabben van de scheur 

Eventueel herstel van de onderliggende scheur (afhankelijk van de aard van de 

scheur, zie ook hoofdstuk 5) 

Lokaal herstel van het pleisterwerk 

Sausen van geveldeel (zie ook protocol NAM voor beleidskaders herstel). 

Bronnen 

BIJLAGEN 

152



2.2.3 SCHEUREN IN ALLE RICHTINGEN DOOR OUDERDOM (CRAQUELÉ) 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

153



2.2.4 LOS STUCWERK DOOR OPTREKKEND EN/OF DOORSLAAND VOCHT 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

154



2.3 SCHOORSTENEN (BUITEN) 

2.3.1 HORIZONTALE SCHEUREN IN MASSIEF GEMETSELDE SCHOORSTEEN 

Kenmerken Horizontale scheuren manifesteren zich in het metselwerk van de schoorsteen. 

Scheuren treden vaak op bij oudere schoorstenen 

De schoorsteen is werkend; op de schoorsteen is een open haard of een 

allesbrander aangesloten. 

Causaliteit 

Door temperatuurswisselingen en –verschillen in en buiten de schoorsteen scheurt 

het metselwerk. 

Als de schoorsteen op een open haard of allesbrander wordt aangesloten vertonen 

zich scheuren. Bij het verbranden van hout worden afvoergassen met een hogere 

temperatuur door de schoorsteen gevoerd dan bij het gebruik van de voormalige olie- 

en gaskachels. Hierdoor kan de schoorsteen (plotseling) gaan scheuren. 

De aardbeving is niet of slechts marginaal van invloed geweest op de verergering van 

de schade. 


de bestaande scheur duidelijk significant in lengte en/of wijdte is toegenomen door 

de aardbeving en/of 



Herstel 

Bronnen 

PM 

BIJLAGEN 

155



2.3.2 (GEMETSELDE) SCHOORSTEEN STAAT SCHEEF 

Kenmerken Schoorsteen heeft duidelijke scheefstand, helt over naar één zijde 

De scheefstand is veelal loodrecht op de kopgevel waarneembaar, ‘naar 

binnen gericht’ 

Scheefstand kan gepaard gaan met verouderingsgebreken en gebreken aan 

onderliggende draagconstructie (stoel). 

Causaliteit Gebreken aan onderliggende draagconstructie, zoals: 

verrotting houten draagstoel, door inwatering; 

delen onderliggende draagconstructie verwijderd tijdens verbouwing (schoorsteen 

weggeslagen aan binnenzijde, buitenzijde rust nog op kopgevel, hierdoor 

scheefstand naar “dakzijde”) 

Gebreken aan schoorsteenconstructie, verminderde samenhang metselwerk door 

onderhoudsachterstand 

Breukvlak(ken) in het metselwerk van de schoorsteen, of duidelijk knikpunt 


de schade. 


de scheefstand significant is toegenomen door een aardbeving. 

Herstel 

Afhankelijk van de functionaliteit van de schoorsteen kan gekozen worden voor 

vervangen of verwijderen. Zie ook protocol NAM. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

156



2.3.3 SCHEUREN EN SCHADE IN BETONNEN AFDEKPLAAT DOOR VOCHTINDRINGING 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

157



2.4 BINNENWAND/- AFWERKING 

2.4.1 DIAGONALE SCHEUR NABIJ LATEI-OPLEGGING IN BINNENSPOUWBLAD 

Kenmerken Diagonale scheuren nabij de latei-oplegging in het binnenspouwblad 

Scheurwijdte van circa 2-4 mm 

De scheur is niet recent; duidelijke ouderdomskenmerken en vuil zijn aanwezig. 

Causaliteit 

Het binnen-spouwblad krimpt bij verharding, temperatuur- en/of 

vochtigheidsveranderingen anders dan de latei. De latei is minder gevoelig voor 

krimpverschijnselen dan gemetselde wanden. 

De aardbeving is niet of slechts marginaal van invloed op de schade. 





Herstel 



vastgesteld. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

158



2.4.2 SCHEUR NABIJ PREFAB BETON LATEI-OPLEGGING IN DRAGENDE KALKZANDSTEENWAND 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

159



2.4.3 SCHEUR NABIJ PREFAB BETON LATEI-OPLEGGING IN NIET DRAGENDE WAND 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

160



2.4.4 TAPSE SCHEUREN BOVEN DE RAMEN EN DEUREN DOOR ONDEUGDELIJKE ROLLAAG/STREK 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

Alleen zichtbaar als gevel binnen niet is afgedekt/bekleed. 

Ondeugdelijke rollaag/strek kan het gewicht van het metselwerk boven de opening 

niet goed verwerken. 

BIJLAGEN 

161



2.4.5 DIAGONALE SCHEUREN BOVEN RAMEN DOOR VERZAKKING FUNDERING 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

162



2.4.6 DIAGONALE SCHEUREN BOVEN BINNENDEUREN DOOR KRIMP OF KRUIP 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

163



2.4.7 DIAGONALE SCHEUREN DOOR VERZAKKING FUNDERING OF DOORBUIGING VLOER 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

164



2.4.8 DIAGONALE SCHEUREN BIJ DE OPLEGGING VAN GORDINGEN IN BOUWMUREN 

DOOR SPATKRACHTEN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

165



2.4.9 DIAGONALE SCHEUR IN DRAGENDE BINNENWAND ONDER EEN OPLEGGINGSPUNT 

Kenmerken Matige trapsgewijze scheuren lopen vanaf de oplegging diagonaal weg 

De scheur loopt door voegen en heeft een matige scheurwijdte 

De scheur is niet recent; duidelijke ouderdomskenmerken en vuil zijn aanwezig. 

Causaliteit 

Bij constructies met grote overspanning kunnen grote krachten ontstaan bij 

opleggingspunten. Hier zijn de scheuren mede beïnvloed door de op de balk 

aangebrachte verankering en de beperkte hoogte tussen de kozijnopening en 

onderkant vloer. Het optreden van te grote spanningsconcentraties leidt tot scheuren. 

De aardbeving is niet of slechts marginaal van invloed op de schade. 






Herstel 

Bronnen 

PM 

BIJLAGEN 

166



2.4.10 HORIZONTALE SCHEUREN ONDER HOUTEN BALKLAAG DOOR UITZETTING 

VAN DE BALKKOPPEN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

De balkkoppen zetten uit door vochtopname. 

BIJLAGEN 

167



2.4.11 SCHEUREN IN DE BOUWMUUR / KOPGEVEL BIJ EEN HELLENDE DAKCONSTRUCTIE 

Kenmerken Aanzienlijke scheur doet zich voor in de bouwmuur bij de hoek van de hellende 

dakconstructie 

De scheur is eerder hersteld en staat nu weer open 

De scheurwijdte groter dan 5 mm. 

Causaliteit 

De oorzaak is het optreden van spatkrachten (horizontale kracht) vanuit de 

dakconstructie. Door de horizontale kracht wordt de bouwmuur weggeduwd 

waardoor trekspanningen ontstaan in deze hoek. De oorzaak van dit schadebeeld 

staat los van een aardbeving. 





Herstel 



vastgesteld. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

168



2.4.12 SCHEUR IN DE INWENDIGE HOEK VAN AANSLUITING BUITENWAND-BINNENWAND 

Situatie: 

hoekaansluiting van buitenwand-binnenwand 

(blauw) 

Kenmerken Scheur in de inwendige hoekaansluiting van buitenwand – binnenwand (bouwjaar 

1996) 

Scheur heeft een scheurwijdte van circa 2-4 mm. 

Causaliteit 

De wanden die op elkaar zijn aangesloten zijn uitgevoerd in verschillende materialen 

(metselwerk en gipsblokken). Bij temperatuursveranderingen ontstaat krimp van de 

materialen. Door de aardbeving hebben muren en plafond ten opzichte van elkaar 

bewogen waardoor de scheurwijdte van de verticale krimpscheur is toegenomen. 






Herstel 

Herstel van een categorie B schade dient plaats te vinden door het uitkrabben van de 

scheur en dichtzetten met een flexibele voegvulling. Vervolgens afwerken met 

muurverf in de kleur conform bestaand. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

169



2.4.13 VERTICALE EN HORIZONTALE KRIMPSCHEUREN BIJ AANSLUITING VAN NIET 

DRAGENDE WANDEN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Dit zien we bij gips- en gasbetonblokken, metalstud of houtskeletbouw, waarbij 

sprake is van dragende kalkzandsteen- of betonnen wanden en plafonds van 

betonvloeren. 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

170



2.4.14 VERTICALE KRIMPSCHEUREN OM DE 5 Á 6 METER IN DRAGENDE KALKZANDSTEENWANDEN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

171



2.4.15 VERTICALE KRIMPSCHEUREN IN KALKZANDSTEEN BINNENSPOUWBLADEN ONDER RAMEN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

Krimpscheuren ontstaan door te lange wanden 

BIJLAGEN 

172



2.4.16 VERTICALE KRIMPSCHEUREN IN LANGERE NIET DRAGENDE WANDEN 

Kenmerken 

Scheur ontstaat vaak in het midden van de wand 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

173



2.4.17 HORIZONTALE SCHEUREN IN GEMETSELDE WANDEN ONDER DAKCONSTRUCTIE 

Kenmerken De scheuren doen zich voor in de bouwmuur en lopen horizontaal door onder de 

(steenachtige) dakconstructie; 

Scheuren treden op onder de dakconstructie; 

Scheuren lopen horizontaal en hebben een zeer gelijkmatige structuur. 

Causaliteit 

Thermische lengteverandering van het dak zorgt voor horizontale scheurvorming in 

wanden. Het schadebeeld komt vaak voor bij woningen met bouwjaar van na 1940. 






Herstel 

Bronnen 

PM 

BIJLAGEN 

174



2.4.18 HORIZONTALE SCHEUR BIJ VLOER INKLEMMING. 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

Ontstaat door doorbuiging/kruip van de betonvloer welke is opgelegd op een 

eindwand van metselwerk. Het metselwerk scheurt 

BIJLAGEN 

175



2.4.19 VERTICALE EN DIAGONALE SCHEUREN IN NIET DRAGENDE WANDEN DOOR 

DOORBUIGING BETONVLOER 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

176



2.4.20 VERTICALE EN HORIZONTALE SCHEUREN LANGS AANSLUITINGEN MET 

ANDERE MATERIALEN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

Scheurvorming ter plaatse van deuren, ramen en aftimmeringen 

Scheurvorming ontstaat door krimp 

BIJLAGEN 

177



2.4.21 SCHEUREN IN DE DICHTGEZETTE V- NADEN VAN GIPSKARTONPLATEN DOOR KRIMP 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

178



2.4.22 SCHUINE SCHEUR IN BOUWMUUR 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

Bouwmuur krimpt ten opzichte van de dakplaat, die bovendien grote thermische 

lengteveranderingen zal kennen. 

BIJLAGEN 

179



2.4.23 SCHEUR IN STEENS OF HALFSTEENS MUUR BIJ DE OVERGANG VAN BINNEN NAAR BUITEN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

Scheurvorming ontstaat door temperatuurverschil tussen binnen en buiten. 

BIJLAGEN 

180



2.4.24 SCHEUREN IN ALLE RICHTINGEN IN STUCWERK DOOR OUDERDOM (CRAQUELÉ) 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

181



2.4.25 LOS STUCWERK DOOR OPTREKKEND EN/OF DOORSLAAND VOCHT 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

182



2.4.26 LICHTE SCHEUR IN TEGELS IN NATTE RUIMTE DOOR THERMISCHE WERKING 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

183



2.4.27 LICHTE SCHEUR IN TEGELS DOOR MECHANISCHE SCHADE (TE STRAK BETEGELD) 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

184



2.5 PLAFOND 

2.5.1 LICHTE SCHEUR IN PLAFOND 

Situatie: 

gipsplaten plafond naden zijn weggewerkt, 

sierlijst afwerking in overgang wand - plafond 

Kenmerken Scheur (scheurwijdte circa 2 mm) in een gipsplaten plafond met 

weggewerkte naden 

Scheur bevindt zich op de weggewerkte naad van de aansluiting van twee 

gipsplaten. 

Causaliteit 

De naden van het gipsplaten plafond zijn onderhevig aan krimp. 






Aandachtspunt 

Houd rekening met de afstand tot het epicentrum van de beving waar de melding 

betrekking op heeft. Hoe verder de woning van het epicentrum, hoe minder 

aannemelijk het is dat een dergelijke schade door de beving significant is verergerd. 

Herstel 

Herstel van een categorie B schade dient plaats te vinden door het uitkrabben van de 

naden om het vervolgens te herstellen met een siliconenvrij kit (zoals Thiokol). 

Sauswerk aanbrengen zoals bestaand. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

185



2.5.2 SCHEUREN IN ALLE RICHTINGEN IN STUCPLAFONDS (VAAK OP RIET OF STEENGAAS) 

Kenmerken 

Causaliteit Scheuren kunnen ontstaan door ouderdom, beweging van de houten 

verdiepingsvloer of verzakking 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

186



2.5.3 SCHEUREN IN DE DICHTGEZETTE V- NADEN VAN GIPSKARTONPLATEN DOOR KRIMP 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

187



2.5.4 SCHEUREN IN DE DICHTGEZETTE V- NADEN VAN KANAAL- OF BREEDPLAATVLOEREN 

DOOR KRIMP 

Kenmerken 

Causaliteit Krimpscheuren in V-naden van verdiepingsvloerelementen en mogelijk door 

"kruip" van beton/tevens dichtgezette V-naden plafondzijde kanaal- of 

breedplaatvloeren. 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

188



2.5.5 LEKKAGE IN HET DAK DOOR SLECHT ONDERHOUD AAN DE DAKBEDEKKING 

Kenmerken Lekkage 

Mogelijk sprake van houtrot en schimmels. 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

189



2.5.6 UITZAKKEN/DOORBUIGEN VAN DE KAP 

Kenmerken 

Causaliteit Doorbuigen kap ontstaat ten gevolge van te lichte dimensionering van de 

constructie en invloeden van weer en wind en mogelijk ook door verzwakking 

door boktor of houtworm. 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

190



2.5.7 GEVOLGSCHADE DOOR VERWIJDERING GEBINT 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

191



2.6 VLOERAFWERKING 

2.6.1 SCHEUREN IN VLOERTEGELS IN SANITAIRE RUIMTE 

Kenmerken Scheuren (scheurwijdte van 0 – 0,5 mm) in vloertegelwerk in een natte ruimte 

(badkamer /WC) 

Scheuren lopen door tegels, geen scheuren zichtbaar aan de randen van de vloer. 

Causaliteit 

Veelal is de veroorzaker van scheuren in tegelwerk vloerverwarming die grote 

temperatuurverschillen geeft in de tegels. 

Indien de vloer in de natte ruimte vrijdragend (kan vrij bewegen van de randen) is 

uitgevoerd en voorzien is van een cementdekvloer van voldoende dikte is de 

ondergrond van de tegels beter beschermd. Hierdoor zijn de tegels ook beter 

beschermd tegen een aardbeving. 


scheuren door de beving zijn verergerd door een toename van scheurlengte en/of 

- wijdte en/of 

meer tegels gescheurd zijn na een aardbeving en/of 



Herstel 

Bronnen 

Aandachtpunt: 

Scheuren in tegelvloeren ontstaan bij aardbevingen meestal op de overgang van 

bouwdelen. 

Herstel van een categorie B schade dient plaats te vinden door het plaatselijk 

vervangen van de gebroken, beschadigde tegels. Bij voorkeur worden dezelfde tegels 

gebruikt. 

BIJLAGEN 

192



2.6.2 SCHEURVORMING IN VLOERTEGELWERK (BEGANE GROND) 

Kenmerken Scheuren in een oude tegelvloer (steenachtig op zand) 

Scheuren zijn niet recent, gezien de vervuiling en geen aanwezigheid van scherpe 

randen. 

Causaliteit 

Ten gevolge van ongelijkmatige zetting in de ondergrond (vloer-op-zandconstructie) 

ontstaat beweging in de vloerconstructie die het tegelwerk niet kan volgen, waardoor 

scheuren ontstaan. De aardbeving is niet of slechts marginaal van invloed op de 

verergering van de schade. 


scheuren door de beving zijn verergerd door een toename van scheurlengte en/of 

- wijdte en/of 

meer tegels gescheurd zijn na een aardbeving en/of 



Aandachtpunt bij vloerafwerkingen: 

Schade aan vloertegelwerk op de begane grond kan ontstaan en/of verergeren op de 

overgang van bouwdelen (grensvlakken van lange gangen, uitbouwen/aanbouwen). 

Ook kan een aardbeving schade aan dekvloeren verergeren bij dun uitgevoerde 

cement dekvloeren tot circa 30 mm. 

Herstel 

Bronnen 

Indien sprake is van categorie B schade zal herstel pas plaats kunnen vinden indien 

sprake is van een stabiele situatie. Is dat het geval dan kunnen de gescheurde tegels 

worden vervangen (zie voor omvang herstel ook protocol NAM). 

BIJLAGEN 

193



2.6.3 BETONROT AAN ONDERZIJDE BEGANE GRONDVLOER 

Kenmerken 

Causaliteit Betonrot ontstaat door vochtige kruipruimte in combinatie met onvoldoende 

dekking of wapening en het tijdens de bouw toevoegen van versnellers in 

de betonreceptuur 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

194



2.6.4 SCHEUREN IN ALLE RICHTINGEN IN NATUURSTEEN/PLAVUIZEN/TEGELS 

Kenmerken 

Causaliteit Onderliggende betonvloer is op zand/puin gestort. 

De ondergrond is waarschijnlijk verzakt. 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

195



2.6.5 KRIMPSCHEUREN IN ALLE RICHTINGEN IN GESTORTE BETONVLOER VAN GARAGES 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

196



2.6.6 KRIMPSCHEUREN IN ALLE RICHTINGEN IN CEMENTDEKVLOEREN VAN BETONVLOEREN 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

197



2.6.7 SCHEUREN IN ALLE RICHTINGEN IN VRIJ OP ZAND/PUIN LIGGENDE 

GESTORTE BETON VLOEREN 

Kenmerken Scheurvorming in betonnen vloer. 

Dit gaat vaak gepaard met flinke verzakkingen in verticale zin. 

Vaak is alleen zand nog steeds aanwezig. 

Causaliteit Scheurvorming ontstaat door verzakking/zetting van de ondergrond. Dit ligt 

voor de hand, omdat de vloer vrij op zand is gestort. 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

198



2.7 SCHOORSTENEN BINNEN 

2.7.1 HORIZONTALE SCHEUR(EN) IN SCHOORSTEENKANAAL DOOR TEMPERATUURWISSELINGEN 

Kenmerken De horizontale scheuren in de schoorsteen/ -mantel in de woning 

Horizontale lichte scheuren zijn zichtbaar in de overgang van materialen 

Scheurwijdte is licht tot matig 

Scheur is niet recent: geen scherpe randen en schone breukvlakken zichtbaar. 

Causaliteit 

De oorzaak van de scheuren zijn de snelle temperatuurwisselingen in de schoorsteen/ 

-mantel door gebruik van een niet geïsoleerd afvoerkanaal. 


de schade. 

Herstel 






significante toename van dergelijke schade door een aardbeving (nog) niet 

is vastgesteld. 

Bronnen 

BIJLAGEN 

199



2.8 KELDER 

2.8.1 GETRAPTE SCHEUREN IN DE WANDEN DOOR VERZAKKING 

Kenmerken 

Causaliteit 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

200



2.8.2 VOCHT EN WATER IN DE WANDEN EN DE VLOER 

Kenmerken 

Causaliteit Vocht in de wanden en vloeren ontstaat door onvoldoende waterdichtheid. 

Herstel 

Bronnen 

BIJLAGEN 

201



BRONNEN 

Op verschillende plaatsen in de tekst vermeld. Overzicht nog nader in te vullen 

BRONNEN 

202



NEDERLANDSE AARDOLIE MAATSCHAPPIJ 

Postbus 28000, 9400 HH Assen 

Telefoon 0592 - 369100 

Fax 0592 - 362200 

E-mail informatie@nam.nl 

Twitter @NAMbv 

www.NAM.nl 

www.NAMplatform.nl 

BRONNEN 

203

Handboek_Aardbevingschade_Februari-2015

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?