Afhankelijkheid hanteren - ThiemeMeulenhoff

ThiemeMeulenhoff Zorg 

Niveau 3 

2.2 Begeleiden op psychosociaal gebied 

Antwoordmodellen

Inhoudsopgave 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

1 Respect tonen voor de zorgvrager 5 

1.1 Respectvolle bejegening van de zorgvrager 5 

Praktijk: ‘Wat zeur je nou!’ 5 

Kennisopdracht 5 

1.2 Afhankelijkheid hanteren 7 

Praktijk: Zie ik dat goed? 7 


1.3 Autonomie bevorderen 10 

Praktijk: Wanneer mag ik naar huis? 10 

Praktijk: Jasper beschikt zelf 10 


1.4 Verantwoordelijkheid hanteren 12 

Praktijk: Met de handen op de rug 12 


1.5 Zorgvuldig handelen bij intimiteiten 14 

Praktijk: ‘Mag de deur even dicht?’ 14 

Praktijk: Mevrouw Bremers wil géén mannen! 14 


2 Functioneel handelen 17 

2.1 Verantwoordelijkheid voor eigen taken 17 

Praktijk: Dat wordt terugfietsen! 17 

Praktijk: Hij moet maar even wachten! 17 


2.2 Eigen grenzen bewaken 20 

Praktijk: Wat doe je met je vriend? 20 


2.3 Emoties en gevoelens 22 

Praktijk: Verloren met loten 22 

Praktijk: Marcheren in de gang 22 


2.4 Werk en privé 24 

Praktijk: Flikflooien in de pauze 24 

Praktijk: We kunnen zo goed met je praten! 24 

Kennisopdracht 25

2.5 Beroepsgeheim 27 

Praktijk: Ik zie die man helemaal niet meer 27 


2.6 Omgaan met macht 29 

Praktijk: Wij moeten de postoel schoonmaken! 29 


2.7 Ethische vragen 31 

Praktijk: Daar geven wij geen toestemming voor 31 

Praktijk: Ieder mens heeft het recht om te sterven 31 


3 Omgaan met ernstig lijden, sterven en rouw 35 

3.1 Omgaan met ernstig lijden, sterven en rouw 35 

Praktijk: Met z'n drieën in de lift 35 

Praktijk: Ik weet dat ze dit nooit gewild heeft 35 

Praktijk: Nu kunt u rustig gaan 35 

Praktijk: Ik verwacht elk moment dat hij binnenkomt 36 

Praktijk: Ik haat haar omdat ze doodgaat 36 


4 Een zorgvrager begeleiden 39 

4.1 Begeleiden bij zingeving, ethiek en persoonlijke waarden en 

normen 39 

Praktijk: Bang voor de ontluistering 39 


4.2 Begeleiden na het overlijden 41 

Praktijk: Mevrouw Baars 41 


4.3 Begeleiden bij verliesverwerking 43 

Praktijk: Goed dat je niet ging huilen! 43 


4.4 Begeleiden bij de acceptatie van gezondheidsproblemen 45 

Praktijk: Ik kan er niet goed tegen 45 

Kennisopdracht 45

1 Respect tonen voor de 

zorgvrager 

Respectvolle bejegening van de 

zorgvrager 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: ‘WAT ZEUR JE NOU!’ 

1 Welke regel waaraan je respectvolle bejegening kunt herkennen, is in dit verhaal geschonden? 

In dit verhaal is de tweede regel:‘je behandelt de zorgvrager met respect en gelijkwaardigheid’ 

geschonden. Maar ook regel 3; ‘je benadert de zorgvrager als individu’ en dan specifiek ‘je 

zorgt tijdens het wassen, baden en tijdens het uitvoeren van medische handelingen zoveel 

mogelijk voor de privacy van de zorgvrager’. 

2 Wat had Marloek kunnen doen om te voorkomen dat deze situatie zou ontstaan? 

Marloek had van tevoren alle spullen, zoals baddoeken en zeep, kunnen klaarleggen. 

Vervolgens had ze alles nog eens moeten nakijken voordat ze mevrouw Van Wensveen had 

opgehaald. Dan had ze bij mevrouw Van Wensveen kunnen blijven en de deur op slot kunnen 

doen. 

Als verzorgende moet je altijd bij een zorgvrager blijven wanneer hij in bad zit. Je moet de 

deur van de badkamer ook altijd op slot doen wanneer je een zorgvrager wast. 

3 Wat had Claus moeten doen om te voorkomen dat deze situatie zou ontstaan? 

De technisch medewerker moet altijd eerst naar de manager gaan voordat hij naar de klus 

gaat waarvoor hij gevraagd is. En wanneer hij een kamer of badkamer binnengaat, moet hij 

altijd eerst bellen of kloppen en wachten op antwoord. 

KENNISOPDRACHT 

1 Vertel in je eigen woorden wat bejegening inhoudt. 

Bejegening is hetzelfde als behandeling: de manier waarop je mensen benadert. Hierbij spelen 

omgangsregels en betrokkenheid een belangrijke rol. 

2 Beschrijf een situatie waarin jij jezelf respectvol bejegend voelde. 

Eigen voorbeeld. Plaats dit voorbeeld tegen de kenmerken van een respectvolle bejegening. 

En vraag welke kenmerken van een respectvolle bejegening hierbij speelden. 

Ik ben moslim. Het is ramadan. Mijn vriend Johan biedt mij ook geen snoepje aan. 

3 Beschrijf een situatie waarin jij jezelf onrespectvol bejegend voelde. 

Eigen voorbeeld. Deze voorbeelden moeten duidelijk maken dat de student onrespectvol 

bejegend is. Vergelijk de kenmerken van een respectvolle bejegening. 

Ik help mijn vriendin als haar schort tijdens het koken in brand vliegt. Ik pak gauw een theedoek 

en doof de vlammen. Mijn vriendin wordt boos omdat haar theedoek nu ook verbrand is. 

© ThiemeMeulenhoff 5


4 Vertel wat je van alle vijf kenmerken van een respectvolle bejegening in de zorg vindt. Welke 

vind je van belang en welke vind je minder van belang, en waarom? 

Eigen mening. Argumentatie is hierbij belangrijk. Deze argumenten kun je gebruiken om een 

discussie over bejegening te starten. 

5 In hoeverre kunnen andere mensen jouw eigen opvattingen over een respectvolle bejegening 

herkennen als je met ze omgaat? 

Eigen mening. 

1 Je staat op voor een zwangere vrouw die in een volle bus stapt. 

2 Je moeder komt thuis van een bezoek aan de dokter. Je informeert wat hij gezegd heeft. 

3 Je trekt je schoenen uit als je bij een vriend wordt uitgenodigd waar dat gebruikelijk. 

6 Wat houdt het begrip betrokkenheid in? 

Het begrip betrokkenheid houdt in dat je meeleeft en meevoelt met een ander. 

7 Beschrijf een situatie waarin duidelijk naar voren komt dat een verzorgende betrokken is bij 

het welbevinden van een zorgvrager. 

Eigen invulling. Komen hierbij betrokkenheid en grenzen stellen aan de betrokkenheid in naar 

voren? 

De dokter komt het verband van mevrouw Willems been verversen. Je weet dat dit erg pijnlijk 

is en dat ze daar tegenop ziet. Je vraagt of ze in jouw hand wil knijpen als het erg zeer doet. 

6 

© ThiemeMeulenhoff

Respect tonen voor de zorgvrager 

Afhankelijkheid hanteren 


• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: ZIE IK DAT GOED? 

1 Op welke gebieden is Menno afhankelijk? 

Menno is afhankelijk op: 

• financieel gebied: voor een ziektewetuitkering en voor zijn ziektekostenuitkering; 

• sociaal-emotioneel gebied: hij is afhankelijk van de bezoeken van zijn ouders en vrienden 

en van de aandacht en zorg voor zijn individuele persoonlijkheid van Eline; 

• organisatorisch gebied: hij kon niet in het ziekenhuis blijven en is overgeplaatst naar een 

revalidatiecentrum; 

• geestelijk gebied: (indirect:) hoe meer communicatiepogingen gedaan worden, des te 

beter. Wanneer Menno voor zijn ongeluk veel steun van een geestelijke ondervond, dan 

kan deze steun op het zintuiglijke niveau (contact maken) geven. Geestelijken kunnen 

ook vaak steun bieden aan de naasten, die door deze steun de kracht kunnen vinden om 

de comapatiënt te blijven bezoeken; 

• intellectueel gebied: de familie, vrienden en Eline moeten op Menno's niveau van voor 

het ongeluk met hem omgaan. Doordat Jim muziek draait waar Menno gek op was voor 

zijn ongeluk, komt Menno uit zijn coma. Waarschijnlijk zou dat niet gelukt zijn als Jim 

andere muziek, zoals klassieke muziek, zou hebben laten horen; 

• lichamelijk gebied: Menno is op lichamelijk gebied totaal afhankelijk. Eline moet Menno 

wassen, kleden, voeden. Artsen en fysiotherapeuten behandelen hem zonder dat hij daar 

zelf enige inbreng in heeft; 

• medemenselijk gebied: Menno is afhankelijk van de kracht, de liefde en het 

doorzettingsvermogen van zijn ouders. En van Jims vriendschap. Menno is ook afhankelijk 

van Eline's wil en mogelijkheid om hem ruimhartig en opgewekt te verzorgen. 

De situatie waarin Menno verblijft, het revalidatiecentrum, zorgt er ook voor dat Menno 

afhankelijk is van de tijden die organisatorisch vastliggen, zoals eten, slapen en bezoek. 

2 Op welke gebieden biedt Eline hulp, verzorging en ondersteuning? 

Eline biedt hulp, verzorging en ondersteuning op: 

• sociaal-emotioneel gebied: Eline zorgt dat ze tijdens de zorg zoveel mogelijk aandacht 

heeft voor Menno als individu. Tijdens de zorg praat ze tegen hem en probeert, via 

zintuigprikkeling, contact te maken met Menno; 

• intellectueel gebied: Eline spreekt Menno aan op zijn eigen niveau. Ze zorgt ervoor dat 

ze hem niet als een baby of kleuter aanspreekt; 

• lichamelijk gebied: Eline geeft aan Menno alle zorg steun en hulp die hij nodig heeft op 

lichamelijk gebied, zoals wassen, kleden, voeden en medicijnen toedienen; 

• medemenselijk gebied: Eline zorgt opgewekt, hulpvaardig en deskundig voor Menno. 

3 Menno is nu niet meer in coma, maar hij heeft nog een heel laag bewustzijnsniveau. Dat 

betekent dat hij wel alles ervaart wat er rondom hem gebeurt, maar hij kan zelf niet of nauwelijks 

reageren. Welke hulp, zorg en/of ondersteuning kan Eline nu aan hem, zijn ouders en aan 

Jim bieden? 

Eigen invulling. Voorbeelden van hulp, zorg en/of ondersteuning die Eline kan bieden: 

• proberen contact te blijven maken met Menno; 



• voor wassen en kleden vertellen wat ze gaat doen; 

• Menno als een volwassene bejegenen; 

• via zintuigprikkeling ervoor proberen te zorgen dat Menno wakker blijft; 

• de ouders, broers en zussen inlichten dat ze zoveel mogelijk met Menno moeten praten, 

zijn eigen muziek draaien en zijn eigen televisieprogramma's opzetten; 

• ervoor zorgen dat Menno's vrienden op bezoek komen; 

• ervoor zorgen dat het bezoek zich veilig, vertrouwd en welkom voelt. 


1 Wat is afhankelijkheid en geef een voorbeeld hiervan. 

Afhankelijkheid is een toestand van zorg, hulp en/of ondersteuningbehoeftig zijn. Een voorbeeld: 

Bert is lichamelijk en verstandelijk gehandicapt. Op zijn bed ligt een mooie rode bal. Hij wil de 

bal graag in zijn handen nemen. Hij roept: ‘Eh, eh...’ Maar Inge, die bij zijn bed staat, begrijpt 

hem niet. Dan begint Bert te krijsen. Linda, die net voorbij komt lopen met een kopje thee voor 

Daan, zegt: ‘Hé Bertje, wat is er? Wil je die mooie bal?’ En ze geeft hem in het voorbijgaan 

de bal in zijn handen. Bert kijkt tevreden naar de bal. 

2 Wat is zich afhankelijk voelen en geef een voorbeeld hiervan. 

Je voelt je afhankelijk wanneer je de balans tussen zorg, hulp en ondersteuning krijgen en 

zorg, hulp en ondersteuning bieden kwijt bent. Een voorbeeld: ‘Voor de aanvraag van mijn 

werkloosheidsuitkering ben ik helemaal afhankelijk van het goede humeur van de ambtenaar. 

Ik kan er zelf niets aan veranderen, ik moet het maar afwachten. Ik voel mij afhankelijk en 

machteloos’, zegt Karel. 

3 Wat is zich afhankelijk gedragen en geef een voorbeeld hiervan. 

Zich afhankelijk gedragen is iets anders dan afhankelijk zijn. Je gedraagt je afhankelijk wanneer 

je hulp, zorg of ondersteuning vraagt terwijl dat eigenlijk niet nodig is. Je doet dit om aandacht 

te krijgen, verwend te worden of omdat je gehospitaliseerd bent. Voorbeeld: ‘Mam, wil jij mijn 

blouse even strijken? Jij kunt dat veel beter dan ik!’, roept Daphne naar haar moeder. Daphne's 

moeder weet dat Daphne zelf heel goed kan strijken. Maar Daphne heeft het moeilijk de laatste 

tijd; haar vriend heeft het uitgemaakt. Moeder verwent haar een beetje en stemt toe. 

4 Wat is hospitalisatie en geef een voorbeeld hiervan. 

Hospitalisatie is een extreme vorm van afhankelijk gedrag dat kan ontstaan als iemand langdurig 

in het ziekbed, het ziekenhuis of verpleeghuis is opgenomen. 

Voorbeeld: ‘Wat is dit nu, Kirsten, je hebt nog helemaal niet van je melk gedronken’, zegt 

Carola. ‘De beker staat al een tijdje op je blad.’ Kirsten kijkt omhoog. ‘Kan ik niet, jij moet me 

helpen’, zegt ze en ze kijkt Carola hulpeloos aan. ‘Niks ervan, schooier’, grapt Carola, ‘je kunt 

dat best zelf’. En als Kirsten uiteindelijk toch zelf haar beker naar de mond brengt, geeft Carola 

haar een goedkeurend klopje op haar schouder. 

5 Hoe kun je hospitalisatie voorkomen? 

Als je de afhankelijke situatie van de zorgvrager zo bewust mogelijk hanteert en zijn 

onafhankelijkheid stimuleert, dan kun je hospitalisatie misschien voorkomen. Hierbij zijn de 

volgende aandachtspunten van belang: 

• vraag de zorgvrager altijd naar zijn mening wanneer er beslissingen genomen moeten 

worden; 

8 




• bespreek je voorgenomen besluit met zijn naasten, je collega's of met de 

eerstverantwoordelijke als de zorgvrager zelf geen beslissing kan nemen; 

• bied de zorgvrager altijd de kans om zelf een keuze te maken, ook al denk je dat het om 

iets onbelangrijks gaat; 

• benader de zorgvrager als een onafhankelijk persoon op alle gebieden waar dat kan. 

6 Wat zijn de zeven gebieden waarin je afhankelijk kunt zijn van anderen? 

De zeven gebieden zijn: 

• financieel gebied; 

• sociaal-emotioneel gebied; 

• organisatorisch gebied; 

• geestelijk gebied; 

• intellectueel gebied; 

• lichamelijk gebied; 

• medemenselijk gebied. 

7 Noem van elk van deze zeven gebieden een voorbeeld dat betrekking heeft op jouw leven. 

Eigen mening. Voorbeelden: 

• financieel gebied: wonen, eten en zakgeld/kleedgeld/lesgeld van je ouders, lesgeld, 

studiebeurs van het rijk, uitkeringen van verzekeringen voor tandarts, huisarts, ziekenhuis 

en specialisten; 

• sociaal-emotioneel gebied: van mijn ouders, broers en zussen, mijn vrienden die van mij 

houden. En van kennissen, mijn medestudenten, mijn collega's die mij wel mogen om 

wie ik ben. 

• organisatorisch gebied: het huis van mijn ouders waar ik mag wonen Mijn eigen kamer 

waar ik kan studeren en mijn vrienden ontvangen, de school waar ik kan studeren, de 

werksituatie waar ik verzorgende ben. 

• geestelijk gebied: de priester/dominee/imam/humanistisch raadman waar ik altijd bij terecht 

kan. De andere leden uit de geestelijke gemeenschap waar ik bij hoor. De rituelen die we 

gezamenlijk uitoefenen. 

• intellectueel gebied: de scholen waar ik kennis kan vergaren, de docenten die mij 

onderwijzen, mijn collega's en medestudenten van wie ik kan leren en met wie ik kan 

redetwisten over thema's die mij raken. 

• lichamelijk gebied: sportfaciliteiten, fietsen, douche's, badgelegenheid, wc's,onderdak, 

kachels, eten en drinken, kortom alle faciliteiten die het me mogelijk maken om mijn 

lichaam schoon en sterk, flexibel en warm te houden. 

• Medemenselijk gebied: mijn vriend die van mij houdt, mijn vader en moeder die me 

onvoorwaardelijk zullen steunen. Mijn vrienden die me zullen helpen als ik problemen 

heb. Mijn collega's die voorkomen dat ik in de fout ga. Iedereen in mijn familie, vrienden 

en kennissenkring die me willen verzorgen, ondersteunen, hulp bieden als ik ziek ben, 

hulpbehoevend ben of psychische moeilijkheden heb. 



Autonomie bevorderen 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: WANNEER MAG IK NAAR HUIS? 

1 Welke gevolgen heeft de ziekte van Alzheimer voor de autonomie van meneer De Rijk? 

De gevolgen van zijn ziekte op zijn autonomie: 

• hij kan niet meer thuis wonen; 

• hij is afhankelijk van anderen voor de dagelijkse verzorging; 

• hij wordt 's nachts op zijn kamer gehouden, omdat hij anders gaat rondwandelen. Het feit 

dat hij misschien graag 's nachts rondwandelt, is ondergeschikt aan de last die de 

verzorgenden hierdoor ervaren. 

2 Hoe zou jij reageren als meneer De Rijk vraagt wanneer hij naar huis mag gaan? Motiveer je 

antwoord. 

Je kunt proberen om hem zo rustig en duidelijk mogelijk uit te leggen hoe de situatie ervoor 

staat. Je kunt ook eerst met collega's overleggen, zodat je je wat zekerder voelt wanneer je 

met meneer De Rijk gaat praten. Je zou er ook voor kunnen kiezen om samen met een collega 

naar meneer De Rijk te gaan. Als je de situatie erg moeilijk vindt, kun je er zelfs voor kiezen 

om het gesprek door een collega te laten voeren. 

PRAKTIJK: JASPER BESCHIKT ZELF 

1 Kan Jasper de risico's voldoende in te schatten? Waarom wel of waarom niet? 

Jasper is, gezien zijn leeftijd, waarschijnlijk in staat om de risico's onder ogen te zien die 

traktaties en feestjes met zich meebrengen. In een gesprek met Jasper kan duidelijk worden 

waarom hij zo graag met de rest van de groep meedoet. Waarschijnlijk wil hij erbij horen, zoals 

kinderen van twaalf dat allemaal willen. Dat betekent wel een paar dagen erge diarree en 

buikkrampen. Heeft hij dat ervoor over? Ook een mogelijkheid is om de groep eens te trakteren 

op snoep dat speciaal geschikt is voor Jasper. Dan kunnen zijn medestudenten eens met hem 

meedoen, in plaats van telkens andersom. 

2 Hebben Jaspers ouders de mogelijkheid om iets aan zijn keuze te veranderen? Licht je antwoord 

toe. 

Een kind van twaalf jaar wordt geacht de risico's in te kunnen inschatten van zijn eigen gedrag. 

Volgens de wet mag Jasper zelf beslissen. Zijn ouders staan niet in hun recht als ze bezwaar 

hebben tegen zijn keuze en het hem willen verbieden. 


1 Wat is autonomie? Wat betekent het voor jou? 

Studenten moeten het antwoord formuleren in eigen woorden. In elk geval moet in het antwoord 

terug te lezen zijn: de maatschappelijke waarde die toegekend wordt aan autonoom zijn; 

zelfstandigheid, onafhankelijkheid en het nemen van je eigen beslissingen. 

2 Waarom is het belangrijk om de autonomie van de zorgvrager te bevorderen? Leg in je eigen 

woorden uit. 

10 



Autonomie bevorderen 

De autonomie van de zorgvrager moet bevorderd worden omdat het een gunstige invloed 

heeft op de gezondheid, het gevoel van eigenwaarde en het welbevinden van de zorgvrager. 

Naarmate hij meer in staat is om eigen keuzen te maken, is er sprake van een grotere 

onafhankelijkheid en dat leidt tot meer zelfvertrouwen. 

3 Noem drie manieren waarop je de autonomie van de zorgvrager kunt stimuleren. 

Drie manieren om de autonomie te bevorderen: 

• stimuleren tot het uitvoeren van handelingen; 

• het geven van juiste informatie, op basis waarvan de zorgvrager in staat is zijn eigen 

keuzen te maken en beslissingen te nemen; 

• in de zorgverlening steeds zorgvuldig omgaan met de afhankelijkheid van de zorgvrager, 

zodat die niet nog meer afhankelijk wordt dan nodig. 

4 Waarom is voorlichting zo belangrijk als het gaat om autonomie? 

Voorlichting is heel belangrijk, omdat alleen op basis van goede voorlichting een keuze kan 

worden gemaakt. Iemand die niet weet waaruit hij of zij kan kiezen, kan geen goede beslissing 

nemen. Je voelt je sterker en onafhankelijker als je over genoeg goede informatie beschikt, 

5 Waarin is het recht op zelfbeschikking vastgelegd? 

Het recht op zelfbeschikking is vastgelegd in de grondwet. Het geldt voor iedereen die in staat 

is eigen keuzen te maken en de gevolgen van deze keuzen in te schatten. Het is het recht om 

zelf te beslissen in kwesties, zoals wel of niet behandelen, of onderzoeken laten doen. 

6 Geldt het recht op zelfbeschikking voor een dementerende zorgvrager die weigert onder de 

douche te gaan? Waarom wel? Waarom niet? 

Voor een dementerende zorgvrager geldt dat je zorgvuldig moet afwegen of zijn welzijn gediend 

is met de beslissing over het douchen. Een zorgvrager die incontinent is, zal gewassen moeten 

worden. Anders bestaat het risico dat de huid geïnfecteerd raakt. Steeds zal het belang van 

de zorgvrager voorop moeten staan. In overleg met het team en (mogelijk) de naasten van 

de zorgvrager, zul je moeten kiezen voor interventies die de zorgvrager zo min mogelijk 

schaden. In dit voorbeeld kan dat leiden tot de afspraak dat de zorgvrager niet gedoucht wordt, 

maar gewassen. Dit kan op bed of aan de wastafel, als de zorgvrager dat minder vervelend 

vindt. De kans op huiddefecten is zo minder groot, wat leidt tot een verhoging van het welzijn. 

De manier waarop dit gebeurt, schaadt de zorgvrager het minst. 



Verantwoordelijkheid hanteren 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: MET DE HANDEN OP DE RUG 

1 Wat vind jij van zorg ‘met de handen op de rug’? 

Eigen mening. Door zorgvragers te stimuleren dingen zelf te doen, leren ze dat ze zelf 

verantwoordelijk zijn voor hun eigen daden. Een dag in bed betekent dan dat er de volgende 

dag extra hard geoefend moet worden. 

2 Wat vind je van het advies van Ineke? 

Eigen mening. Ben je het ermee eens dat je je verantwoordelijker leert gedragen als je meer 

zelf moet doen? Leg uit waarom je dat wel of niet vindt. 


1 Wat is verantwoordelijkheid? 

Verantwoordelijkheid is het vermogen om je eigen beslissingen te nemen, de bereidheid om 

in te staan voor je eigen gedrag en de gevolgen die hieruit voortvloeien. Verder hoort erbij dat 

je je aan de afspraken houdt. 

2 Waarom is het belangrijk om de zorgvrager te stimuleren in zijn eigen verantwoordelijkheid? 

Het is belangrijk om de zorgvrager te stimuleren in zijn eigen verantwoordelijkheid, omdat hij 

dan zelf kan bijdragen aan de bevordering van zijn gezondheid en het voorkomen van (grotere) 

afhankelijkheid. De zorgvrager is in de meeste gevallen in staat om zijn eigen keuzen te maken, 

en is hier ook verantwoordelijk voor. Het is jouw taak als verzorgende om goede voorlichting 

te geven. Hiermee draag je bij aan het vergroten van de eigen verantwoordelijkheid van de 

zorgvrager. 

3 Van welke mensen in je omgeving verwacht je dat ze zich verantwoordelijk gedragen en 

waarom? 

Eigen mening. Denk aan ouders, leraren, vrienden. 

4 Je hebt net aan meneer Janssen uitgelegd dat vet eten heel slecht is voor hem. De volgende 

dag zie je hem een chocoladereep en een stuk cake eten. ‘Van mijn zus gekregen!’, verweert 

hij zich, als je hem ernaar vraagt. Wat zou je doen? 

Blijkbaar begrijpt meneer Janssen niet wat het schadelijke effect van vet eten is voor zijn 

gezondheid. Je kunt hem dat nog eens goed uitleggen. Controleer of hij echt begrijpt wat je 

zegt; of jou informatie duidelijk genoeg is. Verder kun je hem erop wijzen dat als hij een reep 

chocola van zus krijgt, hij die niet hoeft op te eten. Hij kan de reep weggeven en tegen zijn 

zus zeggen dat hij deze niet mag hebben. Als blijkt dat meneer Janssen moeite heeft om dat 

tegen zijn zus te zeggen, kun je voorstellen dat jij eens met haar gaat praten. 

5 Waarom is het belangrijk om ook de naasten van een zorgvrager te betrekken bij een overleg? 

De naasten hebben niet altijd dezelfde informatie als de zorgvrager. Dat kan tot misverstanden 

leiden. Het kan ook gebeuren dat een zorgvrager niet goed meer in staat is om informatie op 

te nemen, zoals door medicijnen of ziekte. In dat geval is het belangrijk dat er de naasten wel 

goed op de hoogte zijn van de situatie. 

12 



Verantwoordelijkheid hanteren 

6 Meneer Neck heeft slechte ogen en vraagt Tessa wat zij zou doen: een riskante oogoperatie 

ondergaan, met het risico van blindheid, of de situatie laten zoals hij is. Welk advies zou jij 

geven? 

Geef objectieve en juiste informatie, daarmee help je meneer Neck om zelf een keuze te 

maken. Het is niet de bedoeling dat je meneer Neck gaat overtuigen van je eigen mening. 

Accepteer het wanneer meneer Neck na lang nadenken een keuze maakt die jij zelf niet zou 

maken. 

7 Evert is verzorgende van meneer Haas. Er is een aantal zaken waarover een beslissing moet 

worden genomen. Evert verwacht dat meneer Haas hem betrekt bij zijn keuzen, maar dat 

gebeurt niet. ‘Ik ben uitstekend op de hoogte van mijn eigen situatie, ik overleg liever met mijn 

familie en vrienden’, zegt meneer Haas. Wat vind je hiervan? 

Hoe vervelend het misschien ook voelt voor Evert, het is de beslissing van de meneer Haas 

om niet te overleggen met de verzorgenden. Dat neemt niet weg dat Evert belangrijke en 

nuttige informatie kan blijven geven aan meneer Haas. 



Zorgvuldig handelen bij intimiteiten 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: ‘MAG DE DEUR EVEN DICHT?’ 

1 Wat vind je van de reactie van Mieke op het verzoek van mevrouw Schouten? 

Eigen mening. Je zou kunnen zeggen dat Mieke niet goed nadenkt bij wat ze zegt. Ze gaat 

uit van wat ze zelf normaal vindt en ze laat openlijk merken dat ze de reactie van de zorgvrager 

een beetje gek vindt. Hierdoor kan de zorgvrager een ongemakkelijk gevoel krijgen, in een 

situatie die toch al niet zo gemakkelijk is voor haar. 

2 Wat vind je van de vraag van mevrouw Schouten? Hoe zou jij erop gereageerd hebben? 

Eigen mening. 

PRAKTIJK: MEVROUW BREMERS WIL GÉÉN MANNEN! 

1 Wat vind je ervan dat mevrouw Bremers Maarten wegstuurt? 

Voor Maarten is het niet leuk dat mevrouw Bremers hem wegstuurt. Het heeft niet met hem 

persoonlijk te maken, maar met het feit dat hij een man is. Respecteer de wens van mevrouw 

Bremers als het kan. 

2 Vind je dat je rekening moet houden met een wens als die van mevrouw Bremers? Licht je 

antwoord toe. 

Voorzover dat mogelijk is, moet je met dit soort wensen rekening houden. 


1 Welke verschillende vormen van intimiteit zijn er? 

Verschillende vormen van intimiteit zijn: intimiteit van gedachten en gevoelens, lichamelijke 

intimiteit en respect voor intieme zones. 

2 Reageer je anders wanneer een bekende je territorium binnentreedt dan wanneer het 

onbekende is? Waarom? 

Individueel antwoord van de student. Je kunt in de bespreking de link leggen naar het stellen 

van grenzen en op welke manier je dat kunt doen. 

3 Stel dat een zorgvrager je om een kus vraagt voordat hij gaat slapen. Geef je die dan? Waarom 

wel of niet? 

Uit het antwoord blijkt hoe de student omgaat met zoenen en dergelijke. De één is er heel vrij 

in, de ander juist niet. Met andere woorden: je bent niet een betere verzorgende als je 

makkelijker knuffelt en zoent met zorgvragers dan je collega, die daar helemaal niet van houdt. 

Houd er wel altijd rekening mee hoe de ander over de situatie denkt. 

4 Geef aan op welke manier een verzorgende rekening moet houden met de behoefte aan 

privacy van zorgvragers. 

Dat kun je op heel veel manieren doen. Allereerst door te zorgen dat de bedgordijnen gesloten 

zijn, het toilet op slot kan, te kloppen voordat je naar binnen gaat en te wachten op antwoord. 

Een handdoek over een ontklede zorgvrager is iets wat je kunt doen om rekening te houden 

met de intieme sfeer. Als je zorg verleent, toon je dat je rekening met de privacy houdt door 

14 



Zorgvuldig handelen bij intimiteiten 

de zorgvrager in te lichten dat je komt, wat je gaat doen en door toestemming te vragen. 

Daarnaast houd je rekening met de behoefte aan privacy als je zorgvuldig met informatie over 

zorgvragers omgaat.Verder kun je zorgvragers wijzen op het bestaan van privé-kamers (indien 

aanwezig), en ze de mogelijkheid bieden daarvan gebruik te maken. 

5 Beschrijf de relatie tussen een verzorgende en een zorgvrager als het gaat om intimiteit. 

De relatie tussen een zorgverlener en zorgvrager is geen gelijkwaardige relatie. De zorgvrager 

is afhankelijk van jou als verzorgende. Zorg verlenen betekent op allerlei momenten in de 

intieme zone van de zorgvrager treden. Zorgvuldigheid is dus belangrijk, juist omdat dan vaak 

de afhankelijkheid van de zorgvrager zichtbaar wordt. De inbreuk die je maakt, is vaak niet 

gewenst, hoewel de zorgvrager meestal wel begrijpt dat het niet anders kan. Doe het in elk 

geval zorgvuldig, en toon de intentie dat je afstand wilt houden, hoe dichtbij je ook moet zijn. 

6 Een zorgvrager vertelt je een intiem verhaal over haar seksleven. Het liefst wil je dit verhaal 

meteen aan al je collega's vertellen. Doe je dat ook? Waarom wel of niet? 

In principe is het niet de bedoeling dat je een verhaal van een zorgvrager doorvertelt omdat 

het zo'n spannend verhaal is. Als je het idee hebt dat het verhaal iets te maken heeft met haar 

ziekte of aandoening, kun je het wel aan een collega vertellen. Probeer om op een respectvolle 

manier over de zorgvrager te praten, ook al vind je het verhaal dat je hebt gehoord nog zo 

gek. 

7 Wat is het verschil tussen intimiteit en privacy? 

De begrippen lijken erg op elkaar. Intimiteit is een vorm van persoonlijke privacy: jouw lijf is 

van jou en daar hoef je niemand aan te laten komen. Net als je eigen kamer: daar hoef je ook 

niemand binnen te laten als je er geen zin hebt. 

8 Eén van de zorgvragers heeft er vreselijk veel moeite mee om haar behoefte op een po te 

doen. Wat doe je om haar te helpen? 

Bespreek waarom de zorgvrager er zo'n moeite mee heeft. Is het angst, schaamte of iets 

anders? Neem dit serieus. Probeer of er een andere manier is waarop de zorgvrager zich niet 

zo ongemakkelijk voelt. Als dat niet mogelijk is, probeer de situatie dan zo prettig mogelijk te 

maken. 


2 Functioneel handelen 

Verantwoordelijkheid voor eigen taken 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: DAT WORDT TERUGFIETSEN! 

1 Leg uit wat het besluit van Klaske om terug te fietsen te maken heeft met verantwoordelijkheid? 

Eigen mening. Klaske voelt zich verantwoordelijk voor haar werk en de zorgvrager en besluit 

naar hem terug te gaan, zodat ze de medicijnen kan geven. 

2 Hoort het ook tot de verantwoordelijkheid van Klaske om te voorkomen dat het vaker gebeurt? 

Leg je antwoord uit. 

Het is Klaske's taak om ervoor te zorgen dat haar zorgvragers de gewenste zorg krijgen. Het 

is ook haar verantwoordelijkheid om te voorkomen dat dit vaker gebeurt. 

3 Wat zou jij doen om te voorkomen dat dit vaker gebeurt? 

Je kunt op verschillende manieren voorkomen dat je iets vergeet. De studenten kunnen dit 

antwoord zelf invullen. Je kunt bijvoorbeeld een schema maken van je werkzaamheden van 

die dag. Voor en nadat je bij de zorgvrager bent geweest, kun je dit schema nalopen. 

4 Klaske is verantwoordelijk voor haar werk en voor haar huishouden. Is het mogelijk om voor 

meerdere dingen tegelijk verantwoordelijk te zijn? Leg je antwoord uit. 

Eigen mening. Je kunt inderdaad voor meerdere dingen tegelijk verantwoordelijk zijn. Daarom 

is het belangrijk om een planning te maken voor de dingen die je moet doen. 

PRAKTIJK: HIJ MOET MAAR EVEN WACHTEN! 

1 Leg aan de hand van deze praktijksituatie uit wat het verschil is tussen verantwoordelijkheid 

en aansprakelijkheid. 

Bij verantwoordelijkheid leg je verantwoording af aan de betrokkenen, zoals je leidinggevenden, 

je collega's en je zorgvragers. Bij aansprakelijkheid leg je officieel verantwoording af aan een 

rechter met als consequentie dat je een sanctie (meestal een boete) kunt krijgen. 

2 Probeer te verklaren waarom Anouk haar pieper heeft uitgezet? 

Eigen mening. Het kan erg storend zijn als je pieper tijdens je werkzaamheden steeds afgaat, 

maar als je verantwoordelijk bent voor meerdere zorgvragers, is het niet verstandig. Anouk 

had ook een collega kunnen vragen om haar pieper even over te nemen, als ze niet meer 

gestoord wilde worden. 

3 Zou jij hetzelfde doen of zou je het anders doen? Leg je antwoord uit. 

Eigen mening. 

4 Hoe had Anouk de hele situatie kunnen voorkomen? 



Eigen mening. Anouk had dit allereerst kunnen voorkomen als ze bewust en met aandacht 

het ontbijt van meneer Küppers had klaargezet. Het was ook niet gebeurd als Anouk de pieper 

niet had uitgezet. 

5 Is Anouk volgens jou aansprakelijk voor wat er gebeurd is? 

Eigen mening. 


1 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder verantwoordelijkheid. 

Verantwoordelijkheid betekent dat je de plicht hebt te beargumenteren waarom je iets doet of 

niet doet. Ook de manier waarop je iets doet, valt onder je verantwoordelijkheid. 

Verantwoordelijkheid heeft te maken met je taken en je verplichtingen. 

2 Noem vier verantwoordelijkheden die je op dit moment hebt. Leg uit hoe je daarmee omgaat. 

Eigen mening en ervaring. In de meeste gevallen ben je als student verantwoordelijk voor je 

studie. Als je een baan hebt, ben je verantwoordelijk voor wat je tijdens je werk doet. Ten 

opzichte van je huisgenoten, je ouders of je partner, heb je ook verantwoordelijkheden. Je 

bent bijvoorbeeld verantwoordelijk voor (een deel van) het huishouden. 

3 Noem vijf taken die volgens jou bij de taakomschrijving van een verzorgende horen. 

In de taakomschrijving van een verzorgende staat meestal: het verlenen van verzorging aan 

zorgvragers; het leveren van een bijdrage aan de totstandkoming, uitvoering, evaluatie en 

bijstelling van het zorgplan; het verrichten van (enkele) verpleegtechnische handelingen; het 

verstrekken van medicijnen; het overzicht houden over de materialen die bij de zorg gebruikt 

worden; het serveren van maaltijden, dranken en tussentijdse verstrekkingen aan de zorgvrager, 

en het helpen van de zorgvrager bij het nuttigen ervan; het leveren van een bijdrage aan het 

woon- en leefklimaat van de zorgvrager; het begeleiden van leerlingen en stagiaires; het 

voorbereiden van en deelnemen aan overleg. 

4 Geef in je eigen woorden aan wat het verschil is tussen verantwoordelijkheid en 

aansprakelijkheid. 

Bij verantwoording heb je de plicht antwoorden te geven op vragen over je werk. Bij 

aansprakelijkheid heb je te maken met de plicht die antwoorden te geven aan een rechter. 

Aansprakelijkheid is dus een juridische term. 

5 Noem drie verschillen in bevoegdheid tussen een leerling-verzorgende en een verzorgende. 

Pas na je diplomering ben je officieel bevoegd de handelingen te verrichten die horen bij het 

beroep van verzorgende. Gedurende je opleiding voer je steeds meer handelingen uit en draag 

je steeds meer verantwoordelijkheid. Degene die jou in de praktijk begeleidt, blijft zolang je 

leerling bent, medeverantwoordelijk voor wat jij doet. Als student neem je minder zelfstandige 

beslissingen dan een gediplomeerd verzorgende. Je overlegt meer met degene die je in de 

praktijk begeleidt. 

6 Leg in je eigen woorden uit wat je kunt doen om je voor te bereiden op je verantwoordelijkheid. 

Eigen mening en ervaring. Je kunt er tijdens je opleiding voor zorgen dat je bekwaam wordt 

in het uitvoeren van handelingen die bij het beroep verzorgende horen. Dit doe je door veel 

te oefenen en regelmatig aan anderen te vragen of je het goed doet. Je kunt in overleg met 

je praktijkbegeleider en je collega's geleidelijk aan steeds meer verantwoordelijkheid dragen. 

18 


Functioneel handelen 

Verantwoordelijkheid voor eigen taken 

Eerst voor een enkele handeling, dan voor de totale zorg voor een zorgvrager en tenslotte 

voor het coördineren van de zorg voor enkele zorgvragers. 

7 Noem vijf voorbeelden van wat je in de beroepsuitoefening van verzorgenden onverantwoord 

gedrag vindt. 

Eigen mening en ervaring. Voorbeelden zijn: niet doen wat afgesproken is, niet doen wat in 

het zorgplan staat, niet of onvoldoende rapporteren, niet serieus op klachten en complicaties 

ingaan.Verder kun je denken aan gedrag dat niet hoort bij een professionele beroepshouding, 

zoals: misbruik maken van je macht, ongewenste intimiteiten plegen en geen onderscheid 

maken tussen je werk en je privé-leven. 

8 Leg uit in hoeverre jij verantwoordelijk bent voor wat je collega doet. 

Als je samenwerkt met een collega, hebben jullie een gemeenschappelijke doelstelling. Ieder 

heeft weliswaar zijn eigen verantwoordelijkheden, maar je bent samen verantwoordelijk voor 

het geheel. Je hebt, binnen een team, naast je individuele verantwoordelijkheid ook een 

verantwoordelijkheid voor een goede werksfeer, waarin collegiaal gewerkt wordt. Collegialiteit 

is je bijdrage aan de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van je team. Collegialiteit uit 

zich bijvoorbeeld in een eerlijke verdeling van de werkzaamheden en het elkaar ondersteunen 

bij diverse taken. 



Eigen grenzen bewaken 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: WAT DOE JE MET JE VRIEND? 

1 Zou jij hetzelfde reageren op Joanka als Maria? Leg je antwoord uit. 

Eigen mening. 

2 Hoe zou je het gesprek met Joanka aanpakken als jij Maria was? 

Eigen mening. Als je duidelijk je grenzen aangeeft, zal Joanka er niet meer op terug komen. 

Je kunt haar rustig en duidelijk uitleggen dat je je privé-leven voor jezelf wilt houden. 


1 Leg in je eigen woorden uit wat het belang is van het stellen en bewaken van je eigen grenzen. 

Het belang van het stellen en bewaken van je grenzen is dat je duidelijk bent in wat je wel of 

niet kunt of wilt. Je voorkomt zo dat je dingen moet doen die je niet kunt of wilt. Door je grenzen 

op tijd te stellen, voorkom je dat je in situaties komt waarin het helemaal fout loopt. 

2 Leg uit waarom het bepalen van de grenzen van je beroepsuitoefening een kenmerk is van 

functioneel handelen. 

Het bepalen van de grenzen van de beroepsuitoefening is een kenmerk van functioneel 

handelen. Juist het afbakenen van taken en verantwoordelijkheden maakt het beroep van 

verzorgende een professioneel beroep. Het kenmerk van een professioneel beroep is namelijk 

dat je deskundig bent op een bepaald terrein. Op andere terreinen zijn anderen weer deskundig. 

3 Wat zijn de voordelen van het op tijd stellen van grenzen? 

Je schept duidelijkheid voor jezelf en voor anderen en je voorkomt moeilijke situaties. 

4 Wat zijn de nadelen van het niet of te laat stellen van grenzen? 

Het is voor je omgeving niet duidelijk wat je kunt en wilt. De kans dat je in een lastige situatie 

terechtkomt, is dan ook groot. 

5 Leg uit wat het belang is voor collega's en andere zorgverleners dat je geen dingen doet die 

niet bij je deskundigheid horen. 

Je collega's en andere zorgverleners worden geconfronteerd met de gevolgen van jouw 

handelen. Voor hen is het ook belangrijk dat je verantwoordelijk handelt. Als je bij zorgvragers 

verwachtingen schept door meer te doen dan jouw taak is, verwachten zij dat ook van je 

collega's en andere zorgverleners. 

6 Welk gevaar loop je als je een persoonlijke relatie met een zorgvrager aangaat? 

Als je een persoonlijke relatie met een zorgvrager aangaat, is de kans groot dat je de grenzen 

van de functionele relatie overschrijdt. Je doet meer dan dat wat van je verwacht wordt en dan 

je op grond van je beroep kunt bieden. Je loopt ook de kans dat je meer doet dan dat waarvoor 

je verantwoordelijk en bevoegd bent. 

7 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder benaderingswijze. 

De benaderingswijze is de manier waarop iemand zich tegenover een ander gedraagt, door 

middel van houding, uitingen en handelingen. 

20 



Eigen grenzen bewaken 

8 Noem vier omstandigheden waarin je rekening moet houden met een zorgvrager bij het stellen 

van je grenzen en ondersteun dit met twee voorbeelden. 

Je houdt bij het stellen van grenzen rekening met de omstandigheden van de zorgvrager. Dat 

kunnen hun handicaps of ziektebeelden zijn. Het is bijvoorbeeld moeilijk om bij iemand die 

dement is op dezelfde manier grenzen te stellen als bij iemand die niet dement is. Iemand die 

boos is omdat hij net heeft gehoord dat hij een ziekte of een complicatie heeft, mag die boosheid 

uiten. 

9 Wat zijn de verschillen bij het stellen van grenzen bij lichamelijkheid bij peuters, schoolkinderen, 

adolescenten, volwassenen, ouderen en dementerenden? 

Over het algemeen is het voor peuters heel vanzelfsprekend dat zij lichamelijk zijn bij hun 

contact met anderen (op schoot zitten, stoeien, kleding vastmaken, et cetera). Dit geldt ook 

voor schoolkinderen, maar neemt af naarmate kinderen groter worden. Met adolescenten, 

volwassenen en ouderen gaat het lichamelijk contact niet verder dan handen geven en op de 

schouder kloppen. Behalve natuurlijk bij de personen met wie je een intieme relatie hebt. 

Ziektebeelden en handicaps maken verschil bij lichamelijkheid. De lichamelijke relatie in het 

contact met bijvoorbeeld verstandelijk gehandicapte en dementerende zorgvragers gaat vaak 

verder. 

10 Wat zijn de nadelen als je geen grenzen stelt aan een te hoge werkdruk? 

Een te hoge werkdruk gaat ten koste van jezelf. Je kunt er overspannen van raken en dan is 

er sprake van werkstress. Een te hoge werkdruk gaat ook ten koste van de zorg. Om toch op 

tijd klaar te zijn met je werk, ga je dingen snel doen. Je controleert minder en de kans op 

vergissingen en fouten wordt groter. 



Emoties en gevoelens 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: VERLOREN MET LOTEN 

1 Hoe zou je de emotie van Rasha kunnen benoemen? 

Rasha heeft een gevoel van machteloosheid, woede en teleurstelling. Ze weet dat de loting 

eerlijk is gegaan. Daarom doet ze moeite haar emoties in bedwang te houden. 

2 Hoe zou jij in de situatie van Rasha reageren? 

Individueel antwoord. 

3 Past de emotie van Rasha bij haar functionele handelen? Motiveer je antwoord. 

Rasha probeert zich, na haar woede-uitbarsting, in te houden. Uiteindelijk weet ze haar 

functionele handelen weer op te pakken. Ze is lid van een team en er gelden regels. Het zou 

goed zijn als ze zich nog even verontschuldigt bij mevrouw De Ruyter. 

4 Wat zou jij in de situatie van Rasha doen als je mevrouw De Ruyter weer tegenkwam? Leg je 

antwoord uit. 

Eigen mening. 

PRAKTIJK: MARCHEREN IN DE GANG 

1 Hoe zou jij reageren als je Yvonne was? 


2 Vind je dat Yvonne op een juiste manier reageert? 

Individueel antwoord.Yvonne zou anders kunnen reageren dan terugschelden. Als verzorgende 

is het namelijk van belang dat je jezelf professioneel opstelt. Schelden is niet professioneel. 

Het is wel moeilijk omdat meneer Martin zwaar dementeert. Het is onmogelijk om een zinvol 

gesprek over zijn gedrag met hem aan te gaan. Hebben de studenten nog creatieve oplossing 

om hiermee om te gaan? 

3 Hoe zou je de emotie van Esther kunnen benoemen? 

Esther is gekwetst door de opmerkingen van meneer Martin. Ze heeft nog steeds veel verdriet 

over de ellende die haar familie in de oorlog heeft meegemaakt. Hierdoor kan Esther niet 

genoeg emotionele afstand bewaren. Haar functioneel handelen lijdt hieronder. 

4 Is het volgens jou voor Esther mogelijk om emotionele afstand te bewaren? Motiveer je 

antwoord. 

Eigen mening. 

5 Waar kan het verschil in reactie van Yvonne en Esther mee te maken hebben? 

Yvonne en Esther zijn verschillende personen, met verschillende achtergronden. De één 

reageert anders dan de ander. Bovendien gaan de opmerkingen van meneer Martin rechtstreeks 

over het leed dat de familie van Esther heeft geleden. De opmerkingen tegen Yvonne zijn 

meer van algemene discriminerende aard. 

22 



Emoties en gevoelens 


1 Leg uit of jouw handelen meer bepaald wordt door je gevoel of door je verstand. 

Eigen mening en ervaring. 

2 Wat is het belang van een goed evenwicht tussen handelen met je verstand en handelen met 

je gevoel? 

Je handelen wordt bepaald door je emoties en door verstandelijk redeneren. Als je de invloed 

van je emoties en je gevoelens verwaarloost door net te doen alsof je ze niet hebt, houd je 

jezelf voor de gek. Als je je alleen maar laat leiden door emoties, sluit je het redeneren en 

denken over wat je doet uit. 

3 Leg uit wat het belang is van emotionele afstand in je beroep. 

Je hebt met zorgvragers een relatie op grond van je beroep. Dat is een functionele relatie 

waarbij je gevoelens en je emoties de uitoefening van je werk niet in de weg mogen staan. 

Daarom zorg je ervoor dat je in de relatie met collega's en zorgvragers een emotionele afstand 

bewaart. 

4 Wat is het voordeel van het bespreekbaar maken van gevoelens en emoties? 

Het voordeel van het bespreekbaar maken van emoties is dat je ze benoemt en er iets mee 

kunt doen. Je hebt je emoties al voor een groot deel onder controle als je ze onder woorden 

brengt. Je merkt dan dat je je emoties indeelt en een plaats geeft. 

5 Welke rol speelt feedback bij het omgaan met emoties en gevoelens? 

Bij feedback krijg je informatie over jezelf van anderen. Anderen vertellen wat ze merken aan 

jou via de manier waarop je handelt en reageert. Dus ook over hoe je met je emoties omgaat. 

Vaak krijg je bij feedback informatie over jezelf waar je jezelf niet eens van bewust bent. 

6 Kun je je emotionele intelligentie verbeteren? Leg je antwoord uit. 

Emotionele intelligentie is de vaardigheid om goed met je gevoel om te gaan. Zoals elke 

vaardigheid, is ook deze vaardigheid te trainen en te leren. 

7 Welke lichamelijke reacties ken je van jezelf bij boosheid, angst en verdriet? 


8 Waaruit blijkt dat je de eigen emoties en gevoelens respecteert? 

Eigen mening en ervaring. Als je ervoor uit durft te komen, heb je respect voor je gevoelens. 

9 Waaruit blijkt dat je de emoties en gevoelens van anderen respecteert? 

Eigen mening en ervaring. Als je goed empathisch kunt luisteren, toon je respect voor de 

gevoelens van anderen. 

10 Welke grenzen stel je bij het uiten van emoties en gevoelens aan jezelf en aan anderen? 

Eigen mening en ervaring. Niet elk gedrag is gepast, bij emotioneel gedrag zijn er ook grenzen. 

De grenzen in persoonlijke relaties verschillen van de grenzen in je beroepspraktijk. 



Werk en privé 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: FLIKFLOOIEN IN DE PAUZE 

1 Geef je mening of het gedrag van Leslie en Lia past in hun werksituatie. 

Eigen mening. 

2 Welke afspraken moeten Leslie en Lia volgens jou met elkaar maken? 

Eigen mening. 

3 Biljana wil er wat van zeggen. Hoe zou jij het aanpakken als jij Biljana was? Welk moment en 

welke woorden kies je? 

Eigen mening. Het beste is om op een rustig moment duidelijk te zeggen wat je ervan vindt. 

Maak er een ik-boodschap van, zeg niet dat alle collega's zich er ook aan storen. Als je er iets 

van zegt, praat dan over het gedrag, niet over de personen. 

4 Hoe zou jij aan Leslie en Lia uitleggen wat Wendy bedoelt met ‘gedragen als collega's’? 

Eigen mening. Wendy bedoelt waarschijnlijk een professionele instelling. 

PRAKTIJK: WE KUNNEN ZO GOED MET JE PRATEN! 

1 Waarom zou jij wel of niet je telefoonnummer aan het echtpaar Benschop geven? 

Eigen mening. In het algemeen is het af te raden om je privé-telefoonnummer aan je zorgvragers 

te geven. 

2 Wat zou je mevrouw Benschop aan de telefoon antwoorden als je Denise was? 


3 Wat zijn volgens jou de voordelen van een maatschappelijk werker? 

Eigen mening. Het behoort tot de taken en het beroep van een maatschappelijk werker om 

op een professionele manier met dit soort problemen om te gaan. Omdat een maatschappelijk 

werker hierin gespecialiseerd is, kun je dit soort problemen beter aan hem overlaten. 

4 Hoe zou jij het voordeel van een maatschappelijk werker aan het echtpaar Benschop duidelijk 

maken? 

Eigen mening. 

5 Hoe kan Denise deze situatie het beste aanpakken om werk en privé alsnog gescheiden te 

houden? 

Denise kan beginnen met te zeggen dat het ongelegen komt en dat ze op dit moment andere 

verplichtingen heeft. Verder is het verstandig om er op een ander moment rustig op terug te 

komen. 

6 Kan het beroepsgeheim van Denise een rol spelen bij het ontstaan van een vertrouwelijke 

relatie tussen haar en mevrouw Benschop? Leg je antwoord uit. 

Het beroepsgeheim speelt een rol. Denise krijgt vertrouwelijke informatie tijdens haar werk. 

Ze moet natuurlijk professioneel met deze informatie omgaan. Haar werk en privé-leven mogen 

er niet onder lijden. 

24 



Werk en privé 


1 Hoe breng jij een scheiding aan tussen je privé-leven, je werk en je school? 


2 Beschrijf in je eigen woorden hoe je werk, je school en je privé-leven elkaar kunnen beïnvloeden. 

Eigen mening en ervaring. Je werk en je privé-leven hebben invloed op elkaar. Als je je thuis 

niet ontspant en uitrust, ben je niet in een goede conditie om je werk naar behoren te doen. 

Een ongezonde leefwijze heeft direct gevolgen voor je werk. 

3 Beschrijf in je eigen woorden wat de verschillen zijn tussen een functionele en een persoonlijke 

relatie. 

In een functionele relatie heb je een relatie met een ander op grond van je beroep en je functie. 

In een persoonlijke relatie heb je een relatie met een ander op grond van genegenheid en 

sympathie. In een functionele relatie staan je taken en je verantwoordelijkheden voorop. 

4 Welke moeilijkheden kunnen zich voordoen als je een persoonlijke relatie begint met een 

zorgvrager? 

Je hebt in zo'n geval tegelijkertijd een functionele en een persoonlijke relatie met iemand. Dat 

maakt het moeilijk om de afstand te nemen die hoort bij een functionele relatie. Je loopt de 

kans dat je andere dingen doet die niet horen bij een functionele relatie. 

5 Welke moeilijkheden kunnen zich voordoen als je een persoonlijke relatie begint met een 

collega? 

Je hebt dan ook tegelijkertijd een functionele en persoonlijke relatie met iemand. De scheiding 

tussen werk en privé komt onder druk te staan als je een relatie met een collega krijgt. Als je 

problemen in je relatie krijgt, kom je ze zeker weer tegen op je werk. 

6 Leg in je eigen woorden uit wat jij verstaat onder stress. 

Je spreekt van stress als het je allemaal teveel wordt. Je vindt dat je niet meer in staat bent 

te voldoen aan de eisen en de verwachtingen die het werk stelt. Door stress kan je gezondheid 

worden aangetast. 

7 Welke maatregelen neem jij om stress te voorkomen? 

Je kunt stress voorkomen door: je emoties en je gevoelens met collega's te bespreken; een 

goede samenwerking met je collega's; op te komen voor jezelf; tijdig aan de bel te trekken als 

het je teveel wordt; je werk af te ronden; een manier te zoeken om van je werk los te komen. 

8 Welke manieren heb jij om aan het eind van de dag afstand te nemen van school of werk? 

Eigen mening en ervaring. Je kunt je werk niet zomaar van je afwerpen als je thuis je jas 

uitdoet. Op de een of andere manier zul je thuis los moeten komen van je werk om weer 

energie op te doen voor de volgende werkdag. Er zijn verschillende manieren om van je werk 

los te komen. Je ontdekt vanzelf welke manier jou het beste ligt. De één gaat wandelen of 

sporten, de ander moet eerst zijn verhaal kwijt aan een partner of een kennis. 

9 Wat kun je doen om na afloop van je werk naar huis te gaan met het gevoel dat je het werk 

hebt afgerond? 

Je rondt je werk het beste af door het goed over te dragen aan je collega. Je kunt dan in het 

volste vertrouwen de zorg en de verantwoordelijkheid aan hem overlaten. Het kan voorkomen 

dat je besluit om wat langer op je werk te blijven om iets af te ronden, of om iets wat 



problematisch is wat uitvoeriger te bespreken. Dat doe je dan om naar huis te gaan met het 

geruste gevoel dat je het echt hebt afgerond. Vervolgens kun je er wat gemakkelijker afstand 

van nemen. 

26 



Beroepsgeheim 

Beroepsgeheim 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: IK ZIE DIE MAN HELEMAAL NIET MEER 

1 Valt de informatie die Noëlle krijgt volgens jou onder het beroepsgeheim? Leg je antwoord uit. 

De informatie die Noëlle krijgt, valt onder het beroepsgeheim. Het is vertrouwelijke informatie, 

waarvan Noëlle het vertrouwelijke karakter kan begrijpen. 

2 Wat vind je van de reactie van Noëlle? Zou je hetzelfde doen? 

Eigen mening. 

3 Welke mogelijkheden om hulp te krijgen kan Noëlle bedoelen? 

Je kunt hierbij allereerst denken aan maatschappelijk werk. Die kan zo nodig doorverwijzen 

naar bijvoorbeeld de reclassering, gezinstherapeuten of slachtofferhulp. 

4 Wat zou je Inge antwoorden als jij Noëlle was? 

Eigen mening. Het valt onder je beroepsgeheim, dus je mag haar in ieder geval niet vertellen 

wat mevrouw Slotemaker je heeft verteld. 


1 Geef in je eigen woorden een omschrijving van het beroepsgeheim. 

Het beroepsgeheim houdt in dat je bij de uitoefening van je beroep informatie kunt krijgen die 

je geheim moet houden. Het beroepsgeheim is er om de privacy van de zorgvrager te 

waarborgen. 

2 Leg uit wat de begrippen zwijgplicht en verschoningsrecht betekenen. 

Zwijgplicht is de plicht om te zwijgen als het gaat om vertrouwelijke informatie over de 

zorgvrager. Het recht om je te beroepen op je zwijgplicht, heet verschoningsrecht. 

3 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder ‘informatie waarvan je het vertrouwelijk 

karakter moet begrijpen.’ 

Het is meestal wel duidelijk welke informatie vertrouwelijk en privé is. Het beroepsgeheim doet 

een beroep op je vermogen om situaties en informatie in te kunnen schatten. 

4 Leg in je eigen woorden uit wat de beroepscode voor de verplegende en verzorgende beroepen 

is. 

De beroepscode van de verplegende en verzorgende beroepen is een verzameling regels 

waaraan mensen binnen een beroepsgroep zich moeten houden. Het zijn ethische regels, dat 

wil zeggen: ze gaan over wat juist is om te doen of wat niet juist is om te doen. Ze zijn opgesteld 

door de beroepsverenigingen van verpleegkundigen en verzorgenden. 

5 Noem drie gevallen waarin je je niet aan je beroepsgeheim hoeft te houden. 

Je hoeft je niet aan je beroepsgeheim te houden: als het wettelijk voorgeschreven is (een 

andere wet verplicht je de informatie te melden); als je toestemming van de zorgvrager hebt 

om de informatie door te geven. Je blijft wel verantwoordelijk voor het doorgeven van die 

informatie; als zwijgen ernstiger gevolgen heeft dan spreken. Als je vermoedt dat er een ernstig 



strafbaar feit gepleegd gaat worden als je niets zegt, dan is het inschakelen van de politie 

geen schending van je beroepsgeheim. 

6 Bestaan er in het gezin waar je woont onderlinge afspraken die te vergelijken zijn met het 

beroepsgeheim? Wat betekent dat voor jou? 


7 Bestaat er in je groep op school een onderlinge afspraak die te vergelijken is met het 

beroepsgeheim? Wat betekent dat voor jou? 


8 Wie zou je in vertrouwen nemen als je op je werk iets hoort waarmee je erg zit? Waarom kies 

je voor die persoon? 


9 Wie zou je in vertrouwen nemen als je op de opleiding iets hoort wat je erg dwarszit? Waarom 

kies je voor die persoon? 


10 Je vertelt je partner veel over de zorgvragers op je werk. Geldt het beroepsgeheim dan ook 

voor je partner? 

Je partner is vaak degene met wie je alles in je leven bespreekt. Je vertrouwt en adviseert 

elkaar. Op grond van onderling vertrouwen kun je besluiten om zaken met je partner te 

bespreken. Je blijft zelf verantwoordelijk voor het handhaven van het beroepsgeheim en de 

gevolgen van het bespreken van de informatie met je partner. 

28 



Omgaan met macht 

Omgaan met macht 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: WIJ MOETEN DE POSTOEL SCHOONMAKEN! 

1 Vind je dat Danisha haar macht positief of negatief gebruikt? Leg je antwoord uit. 

Danisha houdt, ondanks de argumenten van meneer Daanen, vast aan haar beslissing. Ze 

gebruikt haar macht op een negatieve manier. 

2 Praat Danisha vanuit het perspectief van de instelling, meneer Daanen of haarzelf? Verklaar 

je antwoord. 

Danisha geeft als argument een regel die voor de hele instelling geldt. Bij het toepassen van 

een regel kijk je altijd naar de situatie en de omstandigheden. Danisha doet dit niet en handelt 

daarmee vanuit zichzelf. 

3 Zou je hetzelfde doen als Danisha, of zou je het anders doen? Leg je antwoord uit. 

Eigen mening. 


1 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder macht. 

Macht kun je omschrijven als de mogelijkheid om te bepalen wat er in een situatie gebeurt. 

Als je macht hebt, kun je zelf bepalen wat je mag en kunt, maar vaak ook wat anderen mogen 

en kunnen. 

2 Wat versta je onder machtsmiddelen? Noem twee voorbeelden. 

Machtsmiddelen zijn manieren en mogelijkheden om macht uit te kunnen oefenen. Belonen 

en straffen zijn voorbeelden van machtsmiddelen. 

3 Wat versta je onder gezag? 

Iemand heeft gezag als zijn macht door anderen wordt geaccepteerd, zonder het gebruik van 

machtsmiddelen. 

4 Wat houdt positieve macht in? 

Als macht op een juiste manier gebruikt wordt en in het teken staat van de doelstelling van de 

opvoeding of van de zorgverlening, is er sprake van positieve macht. 

5 Wat houdt negatieve macht in? 

Als het toepassen van macht niets te maken heeft met een professionele doelstelling en in 

het teken staat van het eigenbelang, is er sprake van negatieve macht. 

6 Waarom heeft een verzorgende macht ten opzichte van een zorgvrager? Noem vier factoren. 

De macht van de verzorgende ten opzichte van de zorgvrager wordt bepaald door: de 

deskundigheid van de verzorgende; de afhankelijkheid van de zorgvrager; de beperkte vrijheid 

van de zorgvrager; het feit dat de verzorgende de instelling vertegenwoordigt. 

7 Leg uit op welke manieren een verzorgende misbruik kan maken van haar macht. 

Een verzorgende kan op de volgende manieren misbruik maken van haar macht: expres 

moeilijke woorden gebruiken; een zorgvrager vermijden of uit de weg gaan; een zorgvrager 



afhankelijker maken door dingen te doen die hij nog zelf kan doen; een zorgvrager onnodig 

laten wachten; een zorgvrager betuttelen; een zorgvrager intimideren; een zorgvrager 

manipuleren. 

8 Wat versta je onder intimideren en manipuleren? 

Intimideren is het gebruiken van dreigementen om ervoor te zorgen dat iemand doet wat jij 

wilt. Je kunt bijvoorbeeld dreigen met minder zorg en aandacht. Manipuleren is het niet vertellen 

van je werkelijke bedoelingen, of iemand onvolledig of onjuist informeren om hem te laten 

doen wat jij wilt. 

9 Leg uit hoe je als verzorgende de kans op machtsmisbruik ten opzichte van de zorgvrager 

kleiner kunt maken. 

Je maakt de kans op misbruik van je macht al kleiner als je consequent: informeert naar de 

ervaringen, wensen en gewoonten van de zorgvrager; de zorgvrager informeert over de 

verleende zorg; de zorgvrager zelf beslissingen laat nemen; begrip toont voor de gevoelens 

van de zorgvrager; rekening houdt met de wensen van de zorgvrager; respect toont voor de 

zorgvrager. 

30 



Ethische vragen 


• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: DAAR GEVEN WIJ GEEN TOESTEMMING VOOR 

1 Welke waarden en normen spelen hier een rol? 

Het gaat om de waarde ‘de voorschriften van het geloof (de wil van God) volgen’ tegenover 

de waarde ‘ het leven beschermen en redden’. De eerste waarde leidt tot de norm 

‘bloedtransfusies zijn niet toegestaan’, de tweede waarde leidt tot de norm ‘medisch ingrijpen 

is nodig om het leven te redden’. 

2 Welke verschillen zijn er tussen de waarden van mevrouw Vijftigschild en de waarden van de 

huisarts? 

Het grote verschil is dat mevrouw Vijftigschild in een God gelooft die regels en voorschriften 

heeft gegeven die nagevolgd moeten worden. Zelfs al kost dit het leven van haar kind. Zelfs 

daarin ziet ze de wil van God. De huisarts voelt de plicht om maatregelen te nemen, zodat hij 

een mensenleven kan redden. 

3 Welke waarden en normen vind jij het belangrijkst en waarom? 

Eigen mening. 

4 Wat vind je van de beslissing van de huisarts? 

Eigen mening. De huisarts is verplicht hier werk van te maken. In de praktijk kan het echtpaar 

tijdelijk uit de ouderlijke macht gezet worden om de ingreep mogelijk te maken. Het kind is 

gered en de ouders hebben de voorschriften van het geloof dan niet overtreden. 

5 Wat zou jij nog kunnen doen in deze situatie, als je Trijntje was? 

Eigen mening. 

PRAKTIJK: IEDER MENS HEEFT HET RECHT OM TE STERVEN 

1 Beschrijf wat het ethisch dilemma is in deze praktijk. Gebruik het methodisch stappenplan om 

de drie stappen volledig uit te werken 

Het probleem is dat Marie medicijnen moet toedienen, terwijl ze het er niet mee eens is. Het 

dilemma is of ze het wel zal doen of niet. De betrokkenen zijn: Marie, de arts en mevrouw Van 

Klaveren. Het is voornamelijk een probleem voor Marie. De feiten zijn: mevrouw Van Klaveren 

is terminaal; mevrouw Van Klaveren bevindt zich in het laatste stadium van dementie; mevrouw 

Van Klaveren heeft een longontsteking; bij behandeling zal mevrouw Van Klaveren misschien 

een paar dagen langer leven. Niemand heeft in deze situatie belangen in de zin van een winstof 

verliessituatie. De waarden die in deze situatie spelen zijn ‘het recht op leven’ tegenover 

‘het recht om te sterven’. 

2 Wat zijn de gevolgen voor Marie als ze weigert de medicijnen toe te dienen? 

Als ze besluit de medicijnen niet toe te dienen, moet ze het melden. Ze mag niet zelfstandig 

beslissen om de medische behandeling achterwege te laten. Als Marie weigert, heeft dit tot 

gevolg dat de arts waarschijnlijk contact op zal nemen met haar leidinggevende. Marie zal 

zich dan moeten verantwoorden. Als ze volhoudt, zal een ander de medicijnen moeten 

toedienen. Een ander gevolg kan zijn dat ze moeilijkheden krijgt met haar leidinggevende of 



haar collega's. Maar aan de andere kant doet ze nu geen dingen die ze niet in overeenstemming 

kan brengen met haar geweten. 

3 Wat vind je van de beslissing van de arts? 

Eigen mening. 

4 Wat vind je van de opvatting van Marie? 

Eigen mening. 

5 Wat zou jij doen als je Marie was? En waarom? 

Eigen mening. 


1 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder ethische vragen. 

Ethische vragen zijn vragen over het menselijk handelen. Je stelt vast of je iets goed of fout 

vindt, volgens je normen en waarden. 

2 Wat zijn waarden en normen? Wat hebben ze met elkaar te maken en waarin verschillen ze 

van elkaar? 

Waarden zijn doelen en idealen die je nastreeft in het leven. Deze doelen zijn waardevol voor 

je. Normen zijn gedragsregels die voortkomen uit waarden. Een waarde vertaalt zich concreet 

in een norm. 

3 Noem twee waarden en noem twee normen die bij die waarden horen. 

Eigen mening en ervaring. Als je de waarde ‘eerlijkheid’ belangrijk vindt, dan volgen daar 

normen voor jouw gedrag uit als: ‘je mag niet stelen’ 

4 Leg in je eigen woorden uit wat het belang is van het hebben van waarden en normen. 

Waarden en normen regelen het omgaan van mensen met elkaar. Het zijn de ‘verkeersregels’ 

voor het menselijk verkeer. 

5 Leg in je eigen woorden uit wat een ethisch dilemma is. 

Een ethisch dilemma is een situatie waarin je een keuze moet maken tussen verschillende 

waarden. De vraag is welke waarde je in dat geval het belangrijkste vindt. 

6 Wat kan jouw bijdrage zijn bij ethische vragen over euthanasie en zelfdoding? 

Eigen mening en ervaring. In het algemeen hoef je als verzorgende deze ethische vragen niet 

te beantwoorden. Als aan jou gevraagd wordt om het besluit van een ander uit te voeren, of 

medewerking te verlenen, is het wel een ethische vraag waarop je antwoord moet geven. 

7 Beschrijf in je eigen woorden het verschil tussen belangen en argumenten. 

Een belang is een voordeel dat iemand bij een situatie heeft. Een argument is een reden die 

een mening ondersteunt. 

8 Maak een voorkeurslijst van vier waarden die je belangrijk vindt. Welke waarde vind je het 

belangrijkst? Leg uit waarom je die keuze maakt. 


9 Leg uit wat het beroepsgeheim te maken heeft met waarden en normen. 

32 




Het beroepsgeheim is een norm die voortkomt uit de waarde ‘respect hebben voor privacy’. 

10 Welke waarden spelen een rol bij jullie in de groep en in de opleiding? Welke normen komen 

hieruit voort? 



3 Omgaan met ernstig lijden, 

sterven en rouw 

Omgaan met ernstig lijden, sterven en 

rouw 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: MET Z'N DRIEËN IN DE LIFT 

1 Wat vind je van de reacties van Hilda nadat mevrouw Augustijn in elkaar gezakt is? 

Eigen mening. Hilda heeft gehandeld zoals het hoort bij haar bevoegdheden en 

verantwoordelijkheid. Ze heeft direct gewaarschuwd en heeft het overgelaten aan collega's 

en hulpverleners die meer ervaren zijn. Ze heeft zich ook bekommerd om mevrouw Fenten. 

2 Wat vind je van haar beslissing om in dit geval niet mee te helpen met de laatste zorg? 

Eigen mening. Een plotseling overlijden veroorzaakt meer emoties dan een overlijden dat je 

verwacht. De beslissing van Hilda is te respecteren. 

3 Wat zou jij doen als je Hilda was? 

Eigen mening. 

PRAKTIJK: IK WEET DAT ZE DIT NOOIT GEWILD HEEFT 

1 Welke fasen van het stervensproces herken je in de situatie van mevrouw Verdijck en meneer 

Nuyen? 

Mevrouw Verdijck ontkent in eerste instantie dat er iets met haar aan de hand is. In het weigeren 

van de behandelingen zit ook opstandigheid. 

2 Welke dilemma's in de terminale fase herken je in deze situatie? 

De dilemma's die zich hier voordoen zijn: het stoppen met de medicijnen, het stoppen met de 

sondevoeding, de pijnbestrijding en de vraag om euthanasie. 

3 Speelt Hens een rol bij deze dilemma's? Leg je antwoord uit. 

Hens beslist in geen van deze situaties, maar zijn rapportage speelt een rol bij de beslissingen. 

4 Welke taken en verantwoordelijkheden heeft Hens in deze situatie? 

Hens geeft mevrouw Verdijck stervenshulp en stervensbegeleiding. Hij begeleidt meneer 

Nuyen ook door naar hem te luisteren en zijn vragen te beantwoorden en zijn emoties te 

onderkennen. 

PRAKTIJK: NU KUNT U RUSTIG GAAN 

1 Welke gewoonten en rituelen herken je in deze situatie? 



De gewoonten en rituelen in deze situatie zijn: de pastoor die langskomt, de ziekenzalving, 

het tafeltje met het witte kleed en het kruisbeeld en de rozenkrans die de zoon zijn moeder in 

handen geeft. 

2 Wat vind je van de reactie van Livia? 

Eigen mening. 

3 Welke hulp en ondersteuning kan Livia volgens jou de kinderen van mevrouw Rieter nog 

geven? 

Livia kan zorgen voor koffie. Ze kan mevrouw Rieter ook in een mooie houding leggen. 

Afhankelijk van de situatie beslist ze of ze aanwezig blijft of dat ze de nabestaanden alleen 

laat. Het regelen van de praktische zaken doet de familie met de begrafenisondernemer. 

PRAKTIJK: IK VERWACHT ELK MOMENT DAT HIJ BINNENKOMT 

1 Welke rouwtaken herken je in deze situatie? 

Mevrouw Bruggink moet het verlies van haar man onder ogen zien. In deze strijd verwacht ze 

hem elk moment te zien. Als ze erg verdrietig is en nergens zin in heeft, is ze bezig met de 

tweede taak. Door te verhuizen naar een eenpersoonsappartement heeft ze een belangrijke 

stap gezet bij taak drie. Als ze uitgaat met meneer Dinnissen, is ze bezig met taak vier. 

2 Hoe zou jij reageren op de laatste opmerking van mevrouw Bruggink als jij Merel was? 

Eigen mening. Het beste is om het gevoel te erkennen, maar ook om aan te geven dat het 

nieuwe contact goed voor haar is. 

PRAKTIJK: IK HAAT HAAR OMDAT ZE DOODGAAT 

1 Kun je het gedrag van Thomas verklaren? Leg je antwoord uit. 

Thomas is een jongen van dertien jaar. Hij beseft dat de dood onherroepelijk en definitief is. 

Hij kan er niet over praten. Zijn gedrag is wisselend en explosief. 

2 Wat vind je van de reactie van Karja op Thomas? 

Eigen mening. Het is goed dat Karja hem zijn emoties laat uiten. Ze probeert de situatie ook 

niet te verzachten. 

3 Kun je het gedrag van Tilleke verklaren? Leg je antwoord uit. 

Tilleke is een meisje van vijf. ‘Mamma is er niet meer’ betekent voor haar dat mamma ergens 

anders is. En dan kan ze ook wat meenemen. 

4 Hoe zou je reageren op Tilleke als jij Karja was? 

Eigen mening. Karja hoeft niet te reageren, want Tilleke heeft het tegen haar moeder. Het is 

mogelijk dat haar moeder door het emotionele moment met Thomas niet op Tilleke reageert. 

In dat geval kan Karja Tilleke aandacht geven en de situatie uitleggen op Tillekes niveau. 


1 Waardoor worden je gevoelens en je emoties bepaald in situaties van sterven en dood? 

Je emoties en gevoelens in situaties van sterven en dood worden bepaald door: je opvattingen 

over de dood; de manier van sterven; de leeftijd en de sociale situatie van de stervende; de 

36 


Omgaan met ernstig lijden, sterven en rouw 

Omgaan met ernstig lijden, sterven en rouw 

directe omstandigheden; je relatie met de stervende; je eigen verlies; negatieve ervaringen; 

je kennis van het stervensproces en je taak en rol daarbij. 

2 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder de terminale fase. 

Wanneer iemand te horen krijgt dat hij binnen afzienbare tijd zal sterven, begint hij aan de 

laatste fase van zijn leven. Je noemt dat de terminale fase. Hij zal niet meer herstellen, zijn 

gezondheidstoestand zal steeds meer verslechteren en uiteindelijk zal hij sterven. Het is 

moeilijk om aan te geven hoelang een terminale fase kan duren. In het ene geval gaat het om 

enkele dagen, in het andere om enkele jaren. Duidelijk is in ieder geval dat de 

gezondheidstoestand zal verslechteren en het sterven steeds dichterbij komt. 

3 Leg uit wat de fasen van het stervensproces volgens Kübler-Ross zijn en wat ze inhouden. 

De fasen van het stervensproces volgens Kübler-Ross. Fase 1: Ontkenning. Vaak is de eerste 

reactie van iemand een reactie van ontkenning: ‘het kan niet waar zijn!’, of: ‘er is een fout 

gemaakt!’. Zo'n ontkenning is ook manier om zichzelf te beschermen. Het slechte nieuws is 

zo schokkend dat hij het eigenlijk nog niet aankan. Fase 2: Opstandigheid. Als de werkelijkheid 

is doorgedrongen en hij het niet meer kan ontkennen, is de volgende reactie vaak woede en 

opstandigheid. De zorgvrager is kwaad omdat dit hem overkomt. Fase 3: Marchanderen. Als 

de woede en de agressie beginnen af te nemen, kan het marchanderen of onderhandelen de 

zorgvrager steun bieden. Het is vaak onderhandelen met zichzelf. Hij belooft het een te doen 

als er iets tegenover staat. Fase 4: Depressie. Het dringt tot de zorgvrager door dat hij terminaal 

is en dat daar niets meer aan te doen is. Hij erkent nu volop het grote verlies dat hem te 

wachten staat en moet dit verwerken. De zorgvrager is intens met dit verdriet bezig. Hij is 

neerslachting en teruggetrokken. Fase 5: Aanvaarding. Als de zorgvrager voldoende tijd en 

hulp heeft gehad, kan hij in een fase komen waarin hij de naderende dood accepteert. De 

zorgvrager accepteert zijn lot en berust in wat hem overkomt. 

4 Wat is het belang van goede lichamelijke verzorging in de terminale fase? 

De zorg voor de terminale zorgvrager staat niet meer in het teken van genezing of herstel. Dit 

is namelijk niet meer mogelijk. In de meeste gevallen zal de zorgvrager lichamelijk achteruitgaan 

en steeds hulpbehoevender worden. De lichamelijke verzorging van de terminale zorgvrager 

heeft als doel het zo comfortabel en aangenaam mogelijk maken van de laatste levensfase. 

Je noemt dit ook wel stervenshulp. Stervenshulp is een voorwaarde voor stervensbegeleiding. 

Het is niet of nauwelijks mogelijk iemand te begeleiden als hij voornamelijk pijn en ongemak 

heeft. 

5 Leg in je eigen woorden uit wat je verstaat onder stervensbegeleiding. 

De emotionele en psychische hulp die een terminale zorgvrager in de laatste levensfase van 

anderen krijgt, kun je samenvatten met de term stervensbegeleiding. Stervensbegeleiding is 

alleen mogelijk als de zorgvrager zich bewust is van de situatie waarin hij verkeert. Als de 

zorgvrager comateus of diep verstandelijk gehandicapt is, is er geen sprake van 

stervensbegeleiding. Alle gesprekken en aanwezigheid van anderen vallen onder 

stervensbegeleiding. 

6 Welke dilemma's kunnen zich voordoen tijdens de terminale fase? 

De dilemma's die zich tijdens de terminale fasen voor kunnen doen, zitten in de volgende 

vragen: Waar moet de zorgvrager de laatste fase doorbrengen en overlijden? Hoeveel 

lichamelijke zorg geef je nog? Ga je door met de medische behandeling? Ga je door met het 

geven van eten en drinken? Hoever ga je in het bestrijden van de pijn? Wat doe je als de 

zorgvrager of zijn naasten vragen om het leven te beëindigen? 



7 Leg uit wat rouwen is en noem de vier rouwtaken volgens Worden. 

Rouwen betekent dat je bezig bent je aan te passen aan een leven zonder degene die je 

dierbaar was. De vier rouwtaken volgens Worden zijn: taak 1: het verlies onder ogen zien; 

taak 2: de pijn van het verlies ervaren; taak 3: leven zonder de overledene; taak 4: zich 

emotioneel losmaken en nieuwe relaties aangaan. 

8 Noem zes aandachtspunten bij het omgaan met rouwenden. 

Aandachtspunten bij het omgaan met een rouwende zijn: neem zelf het initiatief. Wacht niet 

tot de ander contact met je opneemt; kijk of je praktische dingen voor hem kunt doen. Denk 

aan boodschappen of eten koken. Betrek hem in de dagelijkse dingen van het leven; praat 

over het verlies van de ander. Probeer niet het onderwerp te vermijden; erken het verdriet en 

geef de ander ruimte om het te uiten; luisteren is belangrijk. Geef geen adviezen over zijn 

gedrag of oplossingen voor zijn leven. Beantwoord wel zijn vragen en denk met hem mee; 

wees jezelf en volg je gevoel. Benoem je eigen emoties en ook je twijfels. Vertel hem ook als 

je iets moeilijk vindt of niet zeker weet; wees niet bang om de verkeerde dingen te zeggen. 

Als je eerlijk bent, kun je alles uitleggen; houd niet na enkele maanden op met aandacht geven. 

Het is meestal het moment dat mensen vinden dat het nu wel genoeg is, terwijl de rouwende 

nog niet zo ver is; wees voorzichtig met het geven van je mening over hoe de terminale fase 

van de overledene verlopen is. De rouwende is misschien bezig een schuldige te zoeken. Doe 

daar niet aan mee; praat over de overledene in de verleden tijd. Doe niet net alsof hij er nog 

is. 

9 Waar zijn de reacties van een kind op sterven en dood van afhankelijk? 

De reactie van een kind op situaties van sterven en dood zijn afhankelijk van zijn leeftijd en 

zijn ontwikkelingsniveau. 

10 Welke soorten gedrag kunnen grotere kinderen vertonen in situaties van sterven, dood en 

verlies? 

Grotere kinderen zijn niet altijd bereid om te praten over hun gevoelens. Vaak uiten zij hun 

rouw en verdriet wel in hun gedrag. Voorbeelden van gedrag dat je vaak bij grotere kinderen 

kunt zien, zijn: uitgesteld rouwgedrag: het kind is voornamelijk bezorgd om anderen, zet zijn 

verdriet opzij en begint zelf pas te rouwen als anderen al over hun verdriet heen zijn; wisselend 

gedrag: kinderen kunnen niet lang achter elkaar verdrietig zijn. Ze wisselen verdriet en normaal 

gedrag af; regressief gedrag: kinderen kunnen in hun ontwikkeling terugvallen door zich 

kinderachtig te gedragen, weer in bed te gaan plassen en zich afhankelijker op te stellen; 

aangepast gedrag: er zijn kinderen aan wie je niet kunt zien, dat de verdriet hebben. Dat wil 

niet zeggen dat ze er niet mee bezig zijn; normaal doen: kinderen willen niet anders zijn dan 

hun leeftijdgenoten. Ze willen geen uitzondering zijn en doen vaak alsof er niets aan de hand 

is; explosieve emoties: emoties kunnen heftiger zijn dan bij volwassenen. Ze kunnen agressief 

en hysterisch gedrag vertonen; concentratie- en leerproblemen: het verlies dat ze ervaren is 

zo ingrijpend dat ze zich niet kunnen concentreren bij wat ze doen. Dat wordt vooral duidelijk 

bij de taken die ze op school moeten doen; contact met de overledene: veel kinderen ervaren 

nog contact met de overledene. Ze praten in gedachten met hem of betrekken hem in hun 

spel; onverschilligheid: vooral oudere kinderen en pubers kunnen net doen alsof er niets aan 

de hand is en het verlies hen niet raakt. Dit is vaak de buitenkant. De innerlijke verwarring kan 

groot zijn. 

38 


4 Een zorgvrager begeleiden 

Begeleiden bij zingeving, ethiek en 

persoonlijke waarden en normen 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: BANG VOOR DE ONTLUISTERING 

1 Hoe vind je dat Rani handelt? Motiveer je antwoord. 

Rani handelt goed. Ze luistert naar de vraag achter de vraag. Ze luistert actief en steunt de 

zorgvrager om zijn zorgen met de huisarts te bespreken. 

2 Hoe zou het gesprek mogelijk verlopen als Rani had gezegd dat ze geen voorstander is van 

euthanasie? Motiveer je antwoord. 

Als ze haar mening erg nadrukkelijk geeft en niet een vraag stelt om achter de gedachten van 

de zorgvrager te komen, dan maakt het wel uit. Als ze haar mening alleen geeft omdat de 

zorgvrager het vraagt en nadrukkelijk openstaat voor zijn mening, dan niet. De mening van 

de verzorgende schuift dan naar de achtergrond. Het gesprek verloopt dan min of meer 

hetzelfde als in het voorbeeld. 


1 Een instelling die begeleiding geeft op het gebied van zingeving en ethiek besteedt hier in het 

zorgplan aandacht aan. Bedenk zelf twee vragen die je in het zorgplan hierover zou kunnen 

opnemen. 

Een instelling die begeleiding geeft op het gebied van zingeving en ethiek besteedt hier in het 

zorgplan aandacht aan. Je kunt denken aan vragen als: wat zijn belangrijke feestdagen in uw 

leven? Bent u gelovig en wat betekent dat voor u in het dagelijks leven? Gaat u naar de kerk, 

moskee, of synagoge? Zijn er zaken waar u vanuit uw levensovertuiging absoluut voor of 

tegen bent en die voor ons belangrijk zijn om te weten? 

2 Een zorgvrager heeft in de krant gelezen dat je het eigen lichaam beschikbaar kunt stellen 

aan de wetenschap. Hij vraagt aan jou of dat iets voor hem is. Hoe reageer je? Leg uit waarom 

je zo reageert. 

Je kunt de vraag terugspelen en vragen waarom de zorgvrager denkt dat het iets voor hem 

is. Je kunt stimuleren om meer informatie op te vragen zodat hij een bewuste keuze kan 

maken. Je kunt je mening geven met als doel de zorgvrager te stimuleren om zijn standpunt 

verder te bepalen. Er moet blijk zijn van respect en ruimte voor de mening van de zorgvrager. 

3 Een zorgvrager vindt een kerstboom en kerstversiering een heidens gebruik. Een andere 

zorgvrager vindt het juist zo gezellig staan. Ze betrekken jou bij de discussie. Ze vragen wat 

jij daarvan vindt. Hoe reageer je? Leg uit waarom je zo reageert. 

Uit het antwoord moet blijken dat er respect is voor ieders mening, ook al lopen de meningen 

ver uiteen. 



4 Een oudere zorgvrager vertelt aan jou wat zij allemaal heeft meegemaakt in haar leven: jong 

haar vader verloren, twee keer een miskraam gehad en nu heeft ze een CVA gehad waardoor 

haar linker gezichtshelft verlamd is geraakt. Ze vraagt zich af waaraan ze het verdiend heeft, 

of God dit bewust op haar pad heeft gebracht. Hoe reageer jij hierop? Geef aan waaruit je 

respect blijkt. Vind je dat ze aangeeft dat ze behoefte aan (professionele) begeleiding heeft? 

Motiveer je antwoord. 

Je gaat in op de manier waarop de zorgvrager kijkt naar dat wat haar is overkomen. Vraag 

wat deze manier van kijken voor de zorgvrager betekent. Bijvoorbeeld: als de zorgvrager zich 

gestraft, voelt kun je vragen hoe ze dat ervaart. Hierin kun je je inleven en je kunt er begrip 

voor tonen. Het respect komt tot uiting als je openstaat voor de gedachten van de zorgvrager. 

De zorgvrager heeft behoefte aan begeleiding, anders zou ze het niet aankaarten. Maar ze 

heeft niet noodzakelijk andere professionele hulp nodig. Je bespreekt daarom met haar of ze 

behoefte aan begeleiding heeft en van wie. Je rapporteert het. Alleen als je het bespreekbaar 

maakt, kun je erachter komen of er behoefte aan begeleiding is. En als je rapporteert, kun je 

er ook achter komen of deze zorgvrager vaker behoefte heeft om hierover te praten. 

5 Vind je dat je op de dag van het offerfeest de zorg moet aanpassen aan de activiteiten van 

de zorgvrager? Leg uit wat je redenen zijn. 

Ja, als een zorgvrager voor een bepaalde tijd geholpen wil worden vanwege het offerfeest, 

dan doe je dat. Als het tenminste mogelijk is. Je past je zorg zoveel mogelijk aan als er 

belangrijke festiviteiten zijn voor een zorgvrager. 

6 Vind je dat je met de kerstdagen de zorg moet aanpassen aan de activiteiten van de zorgvragers 

op deze dagen? Waarom vind je dat? 

Ja, als een zorgvrager op tijd naar de kerk wil, dan help je die als eerste. Een zorgvrager die 

naar een kerstdiner gaat, kun je die dag wat later helpen. 

7 Je gaat werken bij een gezin met een Surinaamse achtergrond. Je wilt rekening houden met 

een mogelijke andere leefwijze. Bedenk drie vragen die je in dit verband zou kunnen stellen. 

Het zijn vragen die te maken hebben met gewoonten in het gezin waarmee je rekening moet 

houden. Denk maar aan vragen over de omgang, de lichamelijke verzorging, het omgaan met 

ziekte en gezondheid of voorschriften vanuit de religie. 

40 


Een zorgvrager begeleiden 

Begeleiden na het overlijden 

Begeleiden na het overlijden 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: MEVROUW BAARS 

1 Waarom gaat Nienke met een collega samen naar binnen? 

Nienke mag niet alleen een kamer ingaan zonder toestemming van een bewoner. Als het 

noodgedwongen toch moet, dan gaat ze met een collega. Zo voorkom je dat je ervan 

beschuldigd kunt worden dat er iets ontvreemd is. Als er onraad is, is het ook prettiger om met 

zijn tweeën te gaan. Je weet niet wat je aantreft en je bent elkaar tot steun. 

2 Beschrijf hoe Nienke moet handelen tot het moment dat de dochter er is. 

Nienke controleert eerst of mevrouw Baars overleden is en schrijft op hoe laat ze dat 

geconstateerd heeft. Nienke kijkt of er nog bijzonderheden in de zorgmap staan. Ze rapporteert 

het overlijden aan de afdeling. Ze overlegt met anderen de werkverdeling in de komende uren. 

Nienke beoordeelt samen met een collega of mevrouw Baars zo kan blijven liggen. Ze schuiven 

bijvoorbeeld de gordijnen half open. Of ze luchten even. Omdat mevrouw Baars in haar slaap 

overleden is, kan ze er vredig bij liggen. Ze laten in ieder geval de bestaande sfeer zoveel 

mogelijk intact. Afhankelijk van de gang van zaken in het huis bellen ze de huisarts. Dit kan 

de dochter ook doen. 

3 Beschrijf hoe Nienke moet handelen als de dochter gearriveerd is. 

Nienke vangt de dochter op. Ze vertelt zo nodig nog een keer hoe ze haar moeder gevonden 

heeft. Ze neemt haar mee naar de kamer van haar moeder. Ze geeft de dochter gelegenheid 

om afscheid te nemen. Ze bekijkt waar de dochter behoefte aan heeft. Als dit gedaan is, moet 

ze controleren of de huisarts al gewaarschuwd is. Daarna regelt ze een aantal praktische 

zaken met de dochter. Wie moet er nog meer gewaarschuwd worden, wie geeft de laatste 

verzorging, enzovoorts. Het is belangrijk dat de dochter de tijd krijgt om persoonlijk afscheid 

te nemen. 


1 Hoe zou het komen dat een uitvaartondernemer in steeds meer instellingen de verzorging van 

een overledene uitvoert? 

Als de verzorging van een overledene door een uitvaartondernemer wordt uitgevoerd, komt 

dit niet op de werkdruk van de verzorgenden. Er hoeft zo geen extra personeel te worden 

ingezet. Het is dus minder belastend voor het personeel. 

2 Waarom is het belangrijk dat een arts een overlijdensverklaring opstelt? 

Het moet vaststaan dat er sprake is van een natuurlijke dood. De verklaring is nodig om bij 

de gemeente toestemming te krijgen om een uitvaart te houden. 

3 Wat regel je voordat je een overledene gaat verzorgen om te voorkomen dat je gestoord wordt 

of weg moet tijdens de verzorging? 

Je moet ervoor zorgen dat je met je collega's hebt afgesproken wanneer je de zorg gaat 

verlenen en dat je dan niet beschikbaar bent. Je moet de spullen die je nodig hebt van tevoren 

allemaal klaar hebben liggen. En je moet ervoor zorgen dat niemand zomaar kan binnenlopen 

in de ruimte waar je iemand aan het verzorgen bent. 



4 Met de wensen, gebruiken of gewoonten van wie kun je rekening houden bij de verzorging 

van een overledene? 

Je houdt rekening met de wensen, gebruiken of gewoonten van de overledene en van de 

nabestaanden. 

5 Als jij de keuze moet maken voor een bepaalde uitvaartondernemer, laat je dan niet leiden 

door reclamefolders. Je kunt beter afgaan op goede ervaringen die je hebt met een bepaalde 

uitvaartondernemer. Leg uit waarom je dat beter kunt doen. 

Als je goede ervaringen hebt met een bepaalde ondernemer, kun je die beter vragen dan een 

willekeurige ondernemer uit een reclamefolder. 

6 Leg uit waarom een verzorgende van de thuiszorg een andere taak heeft na het overlijden 

van een zorgvrager dan een verzorgende die in een instelling werkt. 

Thuis nemen de nabestaanden het initiatief. De zorgvraag valt meestal weg als de zorgvrager 

overlijdt. In een instelling moeten de nabestaanden overleggen met verzorgenden. De zorg 

is pas afgelopen voor de verzorgenden als de zorgvrager uit de instelling gaat en het 

appartement is opgezegd. 

42 



Begeleiden bij verliesverwerking 

Begeleiden bij verliesverwerking 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: GOED DAT JE NIET GING HUILEN! 

1 Hoe vind je dat Annemarie gehandeld heeft bij mevrouw Takema? 

Annemarie heeft goed gehandeld. Het is voor haar prettig dat het haar lukte om zich te 

beheersen en later aandacht heeft voor haar eigen gevoelens. In het gesprek met mevrouw 

Takema heeft ze aandacht voor de gevoelens van mevrouw Takema. 

2 Hoe vind je de reactie van de collega? 

Het is attent dat de collega steun wil bieden aan Annemarie. Maar wat ze zegt, had anders 

gekund. Er is geen begrip of aandacht voor de gevoelens van Annemarie. 

3 Hoe zou jij reageren op de collega als jij Annemarie was? 

Eigen mening. Het antwoord is afhankelijk van de assertiviteit van de student. Als Annemarie 

assertief zou zijn, zou ze kunnen vragen wat de collega met haar opmerking bedoelt. Ze kan 

een discussie op gang brengen met haar collega. 

4 Hoe zou jij reageren op het huilen van Annemarie als je haar collega was? 

Als Annemarie begrip krijgt van haar collega en deze luistert naar haar, dan is de kans groter 

dat ze de situatie de volgende keer beter aankan. 


1 Beschrijf in je eigen woorden wat je onder rouwen verstaat. 

Rouwen is een reactie die optreedt als gevolg van een definitief verlies. 

2 Wat betekent:‘Een rouwproces beschrijven is iets anders dan een rouwproces voorschrijven’? 

Als je iets beschrijft, doe je dat om het gedrag beter te begrijpen. Als de omschrijving gaat 

bepalen hoe je je hoort te gedragen, wordt het een voorschrift. Dat is bij rouwen niet de 

bedoeling. 

3 Leg uit waarom je je bewust moet worden van je eigen ideeën over hoe een rouwproces 

verloopt. 

Een zorgvrager die rouwt, kan bij een verzorgende een eigen verlieservaring oproepen. Als 

je weet hoe jij tegenover rouwen staat, kun je openstaan voor het rouwproces van anderen 

en je kunt respect hebben voor de manier waarop iemand met zijn verdriet omgaat. 

4 Geef een beargumenteerde mening over de volgende stelling: ‘Rouwen om iemand die 

gescheiden is, is veel erger dan rouwen om iemand die overleden is.’ 

Uit het antwoord moet blijken dat je rouwprocessen niet met elkaar moet vergelijken. Ieder 

rouwproces is uniek. Niemand kan bepalen wat erger is. 

5 Leg uit waarom je, voordat je begeleiding gaat geven, moet weten wat de visie van de instelling 

is. 

Je hebt dan een kader. Je weet wat er van je verwacht wordt. Je mag ervan uitgaan dat een 

instelling dan ook de voorwaarden schept om begeleiding te geven. Zo kun je tijd krijgen om 

met mensen te praten. 



6 Noem twee aspecten van de beroepshouding die je belangrijk vindt bij het geven van 

begeleiding bij verliesverwerking. Leg uit waarom je deze aspecten belangrijk vindt en geef 

van elk aspect een voorbeeld uit de praktijk. 

Aspecten die genoemd kunnen worden: inleven, respect, begrip, geduld. 

Inleven: je kunt je voorstellen hoe de situatie is voor de zorgvrager en je begeleiding daarop 

afstemmen. 

Respect: je respecteert de gevoelens van de zorgvrager, daardoor voelt hij zich gesteund, 

minder alleen. 

Begrip: je toont begrip voor gedachten en gevoelens van de zorgvrager, daardoor voelt hij 

zich gesteund, minder alleen. 

Geduld: je hebt geduld met de zorgvrager, hierdoor heeft hij het gevoel dat er ruimte is om 

zijn gevoelens en gedachten te uiten. 

In het voorbeeld is er een verband tussen het aspect van de beroepshouding en het rouwproces 

van hulpvrager. Als je het voorbeeld geduld neemt: een zorgvrager kan de behoefte hebben 

om steeds over de overledene te praten en precies hetzelfde te vertellen. Je moet het geduld 

op kunnen brengen om hiernaar te luisteren. De zorgvrager kan zo zijn verhaal kwijt en dit 

helpt hem bij het verwerken van het verlies. 

7 Beschrijf twee voorbeelden waaruit de begeleiding van medebewoners van iemand die overlijdt 

kan bestaan. 

Voorbeelden: 

• gelegenheid bieden om afscheid te nemen, mee te gaan naar de uitvaart, of daaraan 

actief deel te nemen; 

• regelmatig over de overledene praten met de betrokken medezorgvragers; 

• een gedenkboek maken. 

8 Wat is het verschil tussen beëindigen en afronden van het contact met de familie van een 

overleden zorgvrager? Leg je antwoord uit. 

Als het contact eindigt, dan gebeurt dat omdat het een logisch gevolg is van het feit dat de 

zorgvrager overleden is. Het contact houdt op. 

Als je het contact afrondt, dan ben je actief betrokken en planmatig bezig met het beëindigen 

van het contact. Je sluit het bewust af, met een gesprek. 

9 Leg uit waarom een goede opvang voor verzorgenden een voorwaarde is om begeleiding te 

geven bij rouwprocessen. 

Als er goede opvang is, heb je steun tijdens het geven van begeleiding. 

Omdat je in een vertrouwde omgeving met je collega's kunt praten, kun je je problemen bij 

het begeleiden openlijk bespreken. Daar leer je van. Als je geraakt wordt, is er opvang, waarbij 

je je gevoelens kunt uiten. Je kunt weer nieuwe energie opdoen en verdergaan met de 

begeleiding. 

44 



Begeleiden bij de acceptatie van gezondheidsproblemen 

Begeleiden bij de acceptatie van 

gezondheidsproblemen 

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 

PRAKTIJK: IK KAN ER NIET GOED TEGEN 

1 Waaraan herken je het rouwgedrag van meneer Schaafsma? 

Meneer Schaafsma is aan het marchanderen. Hij verbetert de situatie door goed te oefenen. 

Bij de ergotherapeut moet hij de werkelijkheid onder ogen zien en dat is pijnlijk confronterend. 

2 Hoe zou je hierop reageren? 

Goed luisteren en vragen of hij dit met de ergotherapeut besproken heeft. Voorstellen om het 

te rapporteren en om het acceptatieproces als zorgprobleem aan te geven en een zorgdoel 

te formuleren, zodat hij een beroep zou kunnen doen op professionelere ondersteuning 

(maatschappelijk werker). 

3 Wat rapporteer je hierover en waarom doe je dat? 

Je rapporteert de acceptatieproblemen op de afdeling en in het behandelteam. 

4 Welk zorgprobleem kun je formuleren met meneer Schaafsma? 

Meneer Schaafsma heeft moeite met onder ogen zien wat het betekent om halfzijdig verlamd 

te zijn in het dagelijks leven. 

5 Welk gewenst resultaat kun je formuleren met meneer Schaafsma? 

Meneer Schaafsma zegt zijn halfzijdige verlamming en de consequenties ervan voor het 

dagelijks leven een hanteerbare plaats gegeven te hebben in zijn leven. 

6 Welke mogelijke andere hulpverleners kun je hierbij betrekken? 

De ergotherapeut moet op de hoogte zijn. Zij moet haar therapie aanpassen aan het 

acceptatieproces van meneer Schaafsma. Als hij dat wil, kan meneer Schaafsma gesprekken 

aangaan met een maatschappelijk werker of psycholoog (als de acceptatieproblemen erg 

groot zijn). 


1 Leg in je eigen woorden uit wat er bedoeld wordt met het accepteren van 

gezondheidsproblemen. 

Waar het om gaat, is dat de student zich een voorstelling kan maken van 

gezondheidsproblemen. 

2 Geef twee voorbeelden van lichamelijke gezondheidsproblemen. 

Twee voorbeelden van lichamelijke gezondheidsproblemen: slecht zien door staar, 

mobiliteitsproblemen bij versleten heupen. 

3 Geef twee voorbeelden van geestelijke gezondheidsproblemen. 

Voorbeelden van geestelijke gezondheidsproblemen: overspannenheid, depressie, dementie. 



4 Noem twee aspecten van de beroepshouding die jij in de begeleiding bij gezondheidsproblemen 

belangrijk vindt. Leg uit waarom je dat vindt. 

Elk aspect van de beroepshouding is goed, als de uitleg maar aantoont waarom het aspect 

belangrijk is. 

5 Noem een reden waarom je het niet accepteren van gezondheidsproblemen bespreekbaar 

maakt. 

Je maakt het bespreekbaar als de gezondheid in gevaar komt. Of omdat het zorgdoel niet 

bereikt kan worden door de acceptatieproblemen. 

6 Noem een reden waarom je het niet accepteren van gezondheidsproblemen niet bespreekbaar 

maakt. 

Je maakt het niet bespreekbaar omdat het een proces is dat de zorgvrager moet aangaan. 

Het is zijn manier van omgaan met het probleem. Je respecteert dat. 

7 Je ziet een zorgvrager met diabetes mellitus in het restaurant. Ze houdt zich steeds vaker niet 

aan haar dieet. Geef aan hoe je reageert. 

Je bespreekt dit later apart met de zorgvrager. Je vraagt of ze zich bewust is van de 

consequenties van haar gedrag. Je wijst op de gevaren, geeft advies en je rapporteert. 

46

Afhankelijkheid hanteren - ThiemeMeulenhoff

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?