Vaktaal, een eigen taal PODIUM COLUMN En hoe zeggen ... - NVON
Vaktaal, een eigen taal PODIUM COLUMN En hoe zeggen ... - NVON
Vaktaal, een eigen taal PODIUM COLUMN En hoe zeggen ... - NVON
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
FORUM<br />
betreffen, leveren ze voor leerlingen vaak<br />
extra verwarring op.<br />
Maar ook de vak<strong>eigen</strong> denkwijzen hebben<br />
invloed op het <strong>taal</strong>gebruik. In de schoolnatuurkunde<br />
is <strong>een</strong> wet <strong>een</strong> wet en die<br />
geldt altijd totdat de relativiteitstheorie<br />
wordt bereikt. Dat <strong>een</strong> wet <strong>een</strong> wet is,<br />
beinvloedt de <strong>taal</strong>. Zaken worden met <strong>een</strong><br />
grote mate van stelligheid weergegeven.<br />
Daarentegen kent de biologie weinig wetten.<br />
Eerder zijn er ‘regels’ en op veel regels<br />
zijn uitzonderingen. Beweringen in de<br />
biologie zijn daardoor minder stellig.<br />
Scheikunde hangt daar tussenin. Bij biologie<br />
wordt bijna elk fenom<strong>een</strong> verklaard<br />
vanuit <strong>een</strong> evolutionair gezichtspunt en<br />
de mens is net zo’n (on)belangrijk schakeltje<br />
in de biosfeer als <strong>een</strong> aardbeiplant<br />
of <strong>een</strong> korstmosje. Beide denkwijzen beinvloeden<br />
het <strong>taal</strong>gebruik.<br />
Taalverschil tussen natuur en<br />
maatschappij<br />
Het verschil in <strong>taal</strong> tussen de natuurvakken<br />
enerzijds en de maatschappijvakken<br />
anderzijds is nog veel groter dan het verschil<br />
in denkwijze daartussen. Het leren<br />
van natuurwetenschap betekent het ontwikkelen<br />
van nieuwe manieren van denken<br />
over de wereld om ons h<strong>een</strong> door het<br />
doen van onderzoek dat natuurlijke fenomenen<br />
voorspelt en controleert.<br />
Als docenten met leerlingen of leerlingen<br />
onderling over <strong>een</strong> thema praten en lezen<br />
gaat het in de natuurwetenschappen over<br />
analyses van verschijnselen en logisch redeneren.<br />
Veel van de daar gebruikte <strong>taal</strong> is<br />
daarom gestructureerd op basis van die<br />
begrippen zodat relaties en logische verbanden<br />
in abstracte termen kunnen worden<br />
uitgedrukt.<br />
Daar komen bepaalde grammaticale<br />
<strong>eigen</strong>schappen nog bij. Zo wordt <strong>een</strong> proces<br />
vaak weergegeven door <strong>een</strong> zelfstandig<br />
naamwoord.<br />
De <strong>taal</strong> in boeken van de natuurwetenschappelijke<br />
vakken wordt compacter,<br />
lastiger te begrijpen en gedepersonaliseerd<br />
(‘we’ is weggevallen). Wel wordt de<br />
<strong>taal</strong> heel expliciet. <strong>En</strong> dat is belangrijk in<br />
de natuurwetenschappen.<br />
Bij geschiedenis daarentegen zijn teksten<br />
verhalender. Het gaat om het verklaren en<br />
interpreteren van verschillende bronnen.<br />
Hierin gelden g<strong>een</strong> wetten. Nee, het is<br />
juist van belang dat de leerling multiperspectiviteit<br />
gaat zien, waarmee ik bedoel<br />
dat <strong>een</strong> historische tekst altijd geschreven<br />
is met <strong>een</strong> bepaalde bril op. De auteur is<br />
moslim of christen bij teksten over de val<br />
van of de inname van Constantinopel. De<br />
auteur behoort tot <strong>een</strong> onderdrukte minderheidsgroepering<br />
of tot de overheersende<br />
macht. De auteur heeft geprobeerd <strong>een</strong><br />
Bij geschiedenis zijn teksten verhalender en geschreven<br />
met <strong>een</strong> bepaalde bril op<br />
Dagelijkse <strong>taal</strong>:<br />
X zal uit<strong>een</strong>vallen in Y<br />
en Z doordat we het<br />
gaan verhitten.<br />
- Twaalf woorden.<br />
- Doordat geeft <strong>een</strong><br />
(voorbarig?) causaal<br />
verband aan.<br />
- Het persoonlijk<br />
voornaamwoord we<br />
maakt het tot <strong>een</strong><br />
dagelijkse gebeurtenis.<br />
- Processen<br />
weergegeven door<br />
werkwoordsvormen.<br />
Natuurwetenschappelijke<br />
<strong>taal</strong>:<br />
Bij verhitting: splitsing van<br />
X in Y en Z.<br />
- Negen woorden.<br />
- Causaal verband tussen<br />
verhitting en splitsing is<br />
vermeden.<br />
- G<strong>een</strong> persoonlijk<br />
voornaamwoord.<br />
- Processen weergegeven<br />
door zelfstandig<br />
naamwoorden.<br />
situatie vrij neutraal te beschrijven of <strong>een</strong><br />
schotschrift om anderen te overtuigen<br />
van zijn zienswijze. Dat bepaalt de woordkeuze<br />
en omzichtigheid of stelligheid<br />
waarmee teksten zijn geschreven.<br />
Grammaticaal zijn de teksten ook anders.<br />
De <strong>taal</strong> in de maatschappijvakken wordt<br />
veel meer gebruikt om relaties<br />
van tijd, plaats, manieren en<br />
acties rondom werkelijke of<br />
bedachte personen en gebeurtenissen<br />
uit te drukken.<br />
Naast de teksten is er ook <strong>een</strong><br />
verschil tussende schrijftaken<br />
binnen de natuurvakken enerzijds<br />
en de maatschappijvakken<br />
anderzijds. Een verslag van <strong>een</strong><br />
practicum heeft <strong>een</strong> heel specifieke<br />
vorm en kent specifiek<br />
woordgebruik. Een betoog voor<br />
maatschappijleer vereist <strong>een</strong><br />
geheel ander woordgebruik en<br />
andere zinsconstructies. Ook daarin kan<br />
<strong>een</strong> vakdocent zijn leerlingen duidelijke<br />
en herhaaldelijke instructies geven om<br />
het schrijfproduct te ondersteunen in de<br />
vereiste vak<strong>taal</strong>. Liever niet de opdracht:<br />
“Zeg het in je <strong>eigen</strong> woorden”, wees duidelijk.<br />
Want als de leerling het dan echt in<br />
<strong>eigen</strong> woorden opschrijft, vinden docenten<br />
het maar <strong>een</strong> zwak verslag! Waarbij ik<br />
natuurlijk niet pleit voor copy & paste.<br />
Het inwijden van leerlingen in de cultuur<br />
en <strong>taal</strong> van het <strong>eigen</strong> vak is in mijn ogen<br />
juist één van die geweldige rollen van het<br />
docentschap.<br />
Succes!<br />
■ Henriette de Bruijn<br />
Gebruikte literatuur<br />
Bruijn, Henriette de (2009). De <strong>taal</strong> van natuurwetenschappen.<br />
Impuls 16:3, 17-19.<br />
Eerde, Dolly van & Corine van den Boer (2005).<br />
Taalontwikkeling in de vakles. Taalgericht<br />
rekenwiskundeonderwijs. Vernieuwing 64 (3/4).<br />
Gibbons, Pauline (2002). Scaffolding language,<br />
scaffolding learning. Heinemann Portsmouth.<br />
Hajer, Maaike & Theun Meestringa (2009).<br />
Handboek Taalgericht Vakonderwijs. Coutinho<br />
Bussum, 2 e druk.<br />
Schleppegrell, Mary (2004). The language of<br />
schooling. Lawrence Erlbaum associates,<br />
Publishers Mahwah.<br />
Henriette de<br />
Bruijn is bijna 25<br />
jaar als leraren -<br />
opleider biologie<br />
verbonden aan<br />
het instituut<br />
Archimedes van<br />
de Hogeschool<br />
Utrecht. Gedurende zeven jaar is zij<br />
voorzitter geweest van de vaksectie biologie<br />
vmbo van de CEVO. Sinds <strong>een</strong> paar<br />
jaar houdt zij zich steeds intensiever<br />
bezig met het belang van vak<strong>taal</strong>ontwikkeling<br />
via het lectoraat Lesgeven in<br />
de Multiculturele School en is uit dien<br />
hoofde ook lid van het Platform <strong>taal</strong>gericht<br />
Vakonderwijs.<br />
henriette.debruijn@hu.nl.<br />
25<br />
januari 2010 NVOX