JOlIR

Eeuwenoude
duinen op
Goeree hersteld
Wandelplezier
dankzij
100 vrijwilligers
Langs de Diefdijk
rijgen we
groene parels aaneen
1 | 2015
www.zhl.nl
Fotowedstrijd:
stuur uw
mooiste
lente-foto’s in

FOTOWEDSTRIJD
foto: Anita Melenboer
foto: Anita Melenboer
Samen met u starten we een
fotowedstrijd. Elk seizoen gaan
we op zoek naar creatieve, mooie,
verrassende natuurfoto’s.
Het eerste thema is HOERA, LENTE!
foto: Jordy Kortekaas
U kunt uw eigen lente-foto’s
insturen tot 16 april 2015 op
www.zhl.nl/fotowedstrijd
Win met uw mooiste
lente-foto’s!
Zo werkt het
Tot 16 april kunt u op de
website uw mooiste en leukste
natuurfoto’s uploaden. Daar vindt
u ook de spelregels voor deze
fotowedstrijd.
www.zhl.nl/fotowedstrijd
Doe mee
In het volgende tijdschrift
publiceren we de drie winnende
foto’s.
DOET U MEE?
Dat kan op twee manieren, door...
1. uw eigen foto’s in te sturen en
2. te stemmen op mooie
inzendingen.
Prijswinnaars
Er wordt een top 3 gekozen op
basis van de mening van het
publiek (het aantal stemmen op de
site) én het oordeel van de jury.
De drie winnaars ontvangen een
fraaie afdruk van 30 bij 40 cm.
2
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015

dankzij
1 | 2015
www.zhl.nl
mooiste
SOCIAL MEDIA
Vind ons op Facebook,
Twitter en YouTube www.zhl.nl/volg-ons
INHOUDSOPGAVE
4 Veldnieuws
6 Parels langs de Diefdijk
9 De Provinciale Statenverkiezingen
10 Dunea
12 Sponsornieuws
14 Wandelplezier dankzij vrijwilligers
16 KIJK op Zuid-Holland:
Maasvlakte & Oostvoorne
Extra Wandelen langs de Diefdijk
VOORWOORD
Een nieuwe lente...
18 maart: verkiezingen voor
de Provinciale Staten, oftewel
provinciebestuur. Zij bepalen wat er
in de provincie Zuid-Holland gaat
gebeuren en zijn hoeder van natuur,
landschap en erfgoed. Diezelfde dag zijn
ook de waterschapsverkiezingen. Mag
ik u oproepen om de natuur een stem
te geven en uw groene hart te laten
spreken? Het Groene Kieskompas helpt
om uw keuze te maken.
www.groenekieskompas.nl
MOOIE PLEKJES
Als Beschermer weet u hoe aantrekkelijk
uw groene woonomgeving is die
voor een deel ook door ons beheerd
wordt. Om met elkaar de mooiste
plekjes te delen hebben we een leuke
fotowedstrijd ontwikkeld. U leest er in de
pagina hiernaast meer over. Ik ben nu al
benieuwd naar de beelden!
MOOIE PROJECTEN
Uw Landschap doet steeds meer op
eigen kracht, en daar zijn we trots op.
Dankzij nalatenschappen en fondsen
kunnen we investeren in de aankoop
van nieuwe natuurgebieden. Voor
2015 staan mooie projecten op stapel.
Zoals de verdere restauratie van de
Molen achter Haastrecht, inrichting
van natuureiland De Zaag, herstel van
Landgoed Nieuw Leeuwenhorst en
de Dag van de Zandmotor. Het Zuid-
Hollands Landschap (en de andere
Landschappen) is daarnaast bezig om
een aantal gebouwtjes om te toveren
tot vakantiewoningen waar u met
korting kan genieten van prachtige
natuur.
BITTERE NOODZAAK
Dankzij uw steun blijft het Zuid-Hollands
groen in stand en waar kansen liggen
willen we zorgen voor uitbreiding
van de natuur (zie bijvoorbeeld de
reportage over de Diefdijk). Ons werk
is hard nodig, want in Zuid-Holland is
nog maar 6% beschermde natuur over.
Verhoudingsgewijs is dat minder dan de
longinhoud van het menselijk lichaam...
Natuurbescherming is daarom bittere
noodzaak om nu en in de toekomst
opgelucht adem te kunnen halen! Het
Zuid-Hollands Landschap blijft zich daar
sterk voor maken. Uw steun én die van
uw vrienden en kennissen blijft daarbij
onontbeerlijk.
Michiel Houtzagers
Directeur Zuid-Hollands Landschap
Michiel.Houtzagers@zhl.nl
@Houtzagers
COLOFON
Wandelplezier
100 vrijwi ligers
Langs de Diefdijk
rijgen we
groene parels aaneen
Eeuwenoude
duinen op
Goeree hersteld
Fotowedstrijd:
stuur uw
lente-foto’s in
UITGAVE is het kwartaaltijdschrift van Stichting Het Zuid-Hollands Landschap. Jaargang 44, 1/2015.
CONTACT Oude Delft 116 | 2611 CG Delft | (010) 272 22 22 | info@zhl.nl| www.zhl.nl | De minimale bijdrage is € 20,- per kalenderjaar of € 2,- per maand, per gezin.
Wilt u de stichting steunen zonder tijdschrift of mailing, bel (010) 272 22 22. Graag bij verhuizing gebruikmaken van de PostNL verhuisservice.
Opzeggen kan telefonisch of schriftelijk, voor 1 oktober.
Volgende nummer verschijnt in mei 2015.
OPLAGE 54.000
BESCHERMERADMINISTRATIE ING Bank 307176 | IBAN NL94INGB0000307176 | BIC INGBNL2A
ANDERE GIFTEN ING Bank 66.29.75.367 | IBAN NL41INGB0662975367 | BIC INGBNL2A
REDACTIE Marie-Louise Govers (eindredactie), Michiel Houtzagers (hoofdredactie), Tim Remmel (social media).
REDACTIONELE BEGELEIDING Kees Loogman.
REDACTIE KLANKBORD Constance Alderlieste, Annelies Gras, Ineke Journee, Idde Lammers, Evelien Masselink, Boudewijn Swart.
VORMGEVING EN DRUK Drukkerij Verloop | www.verloop.nl | (078) 69 128 99.
ADVERTENTIEVERKOOP A2 | ron.degraaf@xs4all.nl | (023) 526 04 05.
Het drukproces van dit blad voldoet aan de meest strenge eisen op het gebied van milieu en gezondheid.
Dit tijdschrift wordt gedrukt op FSC®gecertificeerd papier. Dit tijdschrift is soms verpakt in polyethyleen krimpfolie. In het bijbehorende certifaat staat
o.a. dat deze folie volledig kan worden verbrand, daarbij komen geen gevaarlijke stoffen vrij; niet giftig is naar de normen van de Europese wetgeving
en 100% recyclebaar is.
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015 3

VELDNIEUWS
VERGADERING VAN BESCHERMERS: zaterdag 6 juni a.s. 10 – 11 uur
Steeds méér
groene vrijwilligers
In weer en wind (wat valt het weer vaak méé als je
buiten bent!) zijn wekelijks groene vrijwilligers actief
in de gebieden van het Zuid-Hollands Landschap.
Wilgen knotten, weidevogels beschermen, excursies begeleiden, soorten tellen,
snoeien... Om natuur en landschap op orde te houden zijn ze onmisbaar.
Doet u mee?
2015 is uitgeroepen tot het Jaar van de Groene Vrijwilliger. Een extra reden om
nu met anderen wekelijks een portie gezonde buitenlucht te tanken.
Dit voorjaar kunt u schapen aantreffen op de
Slikken van Voorne. Te veel aan stikstof (door
uitstoot van verkeer, landbouw en industrie)
deed daar het gebied dichtgroeien. Schapen
grazen de begroeiing weg.
Win-win
In zorginstelling ASVZ in Rotterdam
wonen mensen met een verstandelijke
beperking. ASVZ is een samenwerking
aangegaan met het Zuid-Hollands
Landschap. Dat levert voor iedereen
winst op! “De bewoners van ASVZ
beleven veel plezier aan het werken in
de natuur en wij kunnen hun hulp bij
het onderhoud goed gebruiken”, aldus
Niek Koppelaar van het Zuid-Hollands
Landschap.
foto: Niek Koppelaar
NIEUW STUKJE ZUID-
HOLLANDS LANDSCHAP
In december hebben we de Vosseen
Weerlanerpolder bij Hillegom
officieel in beheer gekregen. Daarna
is er in samenwerking met agrariërs,
vrijwilligers en andere betrokkenen hard
gewerkt om de polder voor weidevogels
in te richten. Ook zijn er enkele wandel-,
struin- en fietspaden aangelegd met
bruggetjes. De weidevogelpolder is
nu open voor iedereen, waarbij we als
Zuid-Hollands Landschap natuurlijk wel
rekening houden met het broedseizoen.
U bereikt hem onder andere via de Oude
Weerlaan in Hillegom.
Ivo ten Hagen, gedeputeerde
Jaap Bond van Noord-Holland,
gedeputeerde Han Weber van Zuid-
Holland en wethouder Den Ouden
waren aanwezig bij de opening van
weidevogel- en recreatiegebied Vosse- en
Weerlanerpolder.
Doe mee met onze
WORKSHOPS
NATUUR- EN
LANDSCHAPSFOTOGRAFIE
Meer info:
www.VanellusVanellus.com/workshops
Heerlijk!
Binnenkort kunt
u weer genieten
van kleurige
voorjaarsbloeiers.
Bijvoorbeeld van stinzenplanten in
Mildenburg op Oostvoorne (1),
wilde hyacinten in het Hyacintenbos
in de Haagse Duinen (2),
spindotters in Klein Profijt langs
de Oude Maas bij Rhoon (3)
en van sneeuwklokjes in
Kasteelgaarde Rhoon (4).
De rozentuinvertelster
Over landgoederen en buitenplaatsen is veel te vertellen.
Erfgoedhuis Zuid-Holland maakte een serie filmpjes bij
enkele bijzondere verhalen. Zo beleeft u het verhaal van
de tweehonderd jaar oude boom met oorlogsschade op
Landgoed Te Werve in Rijswijk. En het verhaal van het
‘tillenbeest’ op Kasteel Oud-Poelgeest, een ornament dat ooit
ontvreemd werd door Jan Wolkers! Of u laat zich meeleiden
over landgoed Berbice (foto) door het verhaal van de
rozentuinverstelster.
www.geschiedenisvanzuidholland.nl
4
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015

VACATURE
In verband met het aftreden volgens rooster van twee bestuursleden zoekt het
Zuid-Hollands Landschap kandidaten voor de functie van:
Bestuurslid (m/v)
foto: Eppo Notenboom
14 en 21 maart start
een nieuwe cursus
Molengids
foto: Ministerie van Beeld
Bestuursleden hebben affiniteit met de missie en de waarden van het Zuid-Hollands
Landschap, zijn Beschermer, hebben bestuurlijke ervaring en de bereidheid zich circa
10 dagdelen per jaar voor de stichting in te zetten.
Het Zuid-Hollands Landschap zoekt twee kandidaten.
Vacature 1
- afkomstig uit bedrijfsleven, havenbedrijf of industrie;
- ervaring op het gebied van bedrijfssponsoring en/of fondsenwerving;
- woonachtig in, of bekend met de regio Rijnmond of Den Haag
Vacature 2
- financieel specialist met aantoonbare deskundigheid in beleggingen/Treasury beleid;
- vormt samen met een ander bestuurslid de Financiële Commissie;
- woonachtig in, of bekend met de regio Rijnmond of Den Haag
Uw reactie zien wij graag uiterlijk 7 maart 2015 tegemoet. Zie voor de complete vacature
en het correspondentieadres: www.zhl.nl/bestuur
www.molennetwerkzh.nl
1
2
3
4
De drie grootste
natuurorganisaties van ons
land, Natuurmonumenten,
De12Landschappen en
Staatsbosbeheer, bundelen
hun verhuuractiviteiten.
Via Buitenleven Vakanties
boekt u vakantiewoningen
op bijzondere plekjes in de
mooiste Nederlandse natuur.
Tot 3 april geldt een eenmalige
kennismakingskorting van
100 euro. U vindt de actie op
www.buitenlevenvakanties.nl
Otters & Bevers
Leven er wél of géén otters in de Zederikse Zouweboezem? De
beheerder van het gebied, het Zuid-Hollands Landschap wil dat
natuurlijk weten. Daarom is deze winter een onderzoek gestart.
Vrijwilligers zochten in de maanden december, januari en februari
de watergangen af naar ottersporen. Toen dit tijdschrift naar de
drukker ging was het onderzoek nog aan de gang. Houdt u onze
website in de gaten? www.zhl.nl/otter
En in het Stormpoldervloedbos
langs de Nieuwe Waterweg
was recent een bever actief!
foto: Janneke van Lith
Verborgen achter
een haag van groen,
midden in de open
Krimpenerwaard,
ligt Eendenkooi
Bakkerswaal. Het
voorjaar is de beste
periode om een kijkje
achter de schermen
van deze klassieke
eendenkooi krijgen.
Een excursie boeken
kan op
www.zhl.nl/bakkerswaal
Stilletjes
In het gebied rond Huys te Warmont is het
een stuk stiller geworden. Voor het beheer
is een elektrisch voertuig aangeschaft (de
oude wagen gaat naar de Oostvlietpolder).
Als deze milieuvriendelijke en stille
wagen goed bevalt, wordt hij mogelijk
in meer gebieden van het Zuid-Hollands
Landschap ingezet.
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015 5

REPORTAGE
Parels
langs de Diefdijk
tekst en foto’s: Idde Lammers e.a. Sonsbrug, ideaal leefgebied voor de blauwborst.
foto: T.Tanhai/123RF.com
Fietsend of wandelend over de Diefdijk tussen
Schoonrewoerd en Leerdam komt u interessant
cultureel erfgoed, afgewisseld met grotere en kleinere
natuurgebieden tegen. “We beheren langs de Diefdijk
mooie natuur”, vertelt Warner Reinink, regiohoofd
Veenweiden, met gepaste trots. “Vanaf de dijk zie je de
gebieden liggen: Schaayk, het Schoonrewoerdse Wiel,
Sonsbrug en De Waai. Sommige zijn voor wandelaars
toegankelijk. Momenteel voeren we langs een deel
van de dijk een groot natuurontwikkelingsproject uit.
Vanaf eind maart is de dijk overal en voor iedereen weer
toegankelijk en kunt u er volop genieten.”
KLEINSCHALIG
Wat direct opvalt is de kleinschaligheid van het
landschap. Bloemrijke graslanden, fruitboomgaarden,
hakhoutpercelen en griendjes wisselen elkaar.
Eeuwenoude boerderijen zoals De Kruithof en het
monumentale Dordtse Huis (beide in bezit van het Zuid-
Hollands Landschap) en aansprekende diersoorten als
ree, blauwborst en steenuil maken het plaatje compleet.
Wat minder opvalt, maar minstens zo veel bijdraagt aan
het bijzondere karakter van de streek, is de grote variatie
aan bodemtypes. Door de ligging in het rivierengebied is
er een afwisseling van klei-, veen- en zandgronden. Alle
bodemtypes kennen een eigen, karakteristieke flora. Van
de brede orchissen op veen, moeraskartelblad op schraal
grasland tot margrieten en gele morgensterns op de
dijktaluds.
Het zand is achter de Diefdijk terechtgekomen na een
dijkdoorbraak in 1573. Hierdoor ontstond niet alleen het
Schoonrewoerdse Wiel, maar kwam door het wassende
In de Vijfheerenlanden boven Leerdam beheert het Zuid-
Hollands Landschap een groot aantal natuurgebieden.
Stap voor stap rijgen we de groene pareltjes aaneen tot
een lange, natuurlijke ketting.
water ook een laag zand terecht op de veengrond achter
de dijk. Deze ‘overslaggronden’ zijn botanisch zeer
interessant. Vooral als de voedselrijke toplaag die er de
afgelopen eeuwen op is ontstaan, wordt afgegraven.
NIEUWE KANSEN
Het Zuid-Hollands Landschap zit niet stil. De afgelopen
jaren wisten we met steun van Beschermers, het
VSBfonds en de Nationale Postcode Loterij tien percelen
aan te kopen. Vooral bij het Schoonrewoerdse Wiel. Hier
is nu een omvangrijk inrichtingsproject in uitvoering.
Door de bodem tot op het kale zand af te plaggen en
slootkanten te verbreden ontstaan er nieuwe kansen
voor veel zeldzame plantensoorten. Op deze manier wint
de natuur langs de Diefdijk nog meer aan waarde.
En het kan nóg beter. Het Zuid-Hollands Landschap blijft
percelen aankopen om de natuurgebieden met elkaar te
kunnen verbinden. Zo gaan de afzonderlijke natuurparels
samen een unieke en robuuste ketting vormen.
De Dag van de Diefdijk
Zaterdag 25 april, 10 - 15 uur, bent u van
harte welkom op de Dag van de Diefdijk. Een
unieke gelegenheid om te struinen door onze
natuurgebieden daar. Zo ziet u met eigen ogen
wat we aan deze groene parels hebben verbeterd.
Locatie: ter hoogte van Diefdijk 37, Leerdam;
parkeergelegenheid staat ter plaatse aangegeven.
Meldt u zich wel vooraf aan via de website, want
vol = vol! www.zhl.nl/natuuragenda
Schoonrewoerdse Wiel, wanneer de winter alles wit kleurt
6
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015

Schaayk
Schaayk, poel met gele lissen in bloei
Schoonrewoerdse Wiel
- Aangekocht vanaf 1969
- 78 hectare
- Omschrijving: gevarieerd gebied
met grienden, elzenbos, rietruigtes,
bloemrijke hooilanden, poelen en
hoogstamfruitboomgaarden.
- Bijzonder: belangrijk rustgebied voor
reeën. In en rond de vele poelen leven
kamsalamander, heikikker en kleine
watersalamander. In de grienden en
rietruigtes broeden o.a. blauwborst
en rietzanger. Belangrijk jachtgebied
voor kerkuil en steenuil. In juni geeft
moeraskartelblad de hooilanden een
paarse gloed.
- Toegankelijk: door het westelijke deel
van Schaayk loopt een wandelpad
van 2 km over de Donkere Kade.
- Aangekocht vanaf 1955
- 13 hectare
- Omschrijving: het wiel is ontstaan bij
een dijkdoorbraak in 1573. Rondom de
plas liggen hoogstamboomgaarden,
graslanden, rietkragen, een
populierenbos en erven.
- Bijzonder: ’s winters oefent het
wiel een grote aantrekkingskracht
uit op ganzen en eenden zoals
smient en wintertaling. De
hoogstamboomgaarden zijn een
belangrijk leefgebied voor de steenuil,
er broeden verschillende paartjes.
- Toegankelijk: rondom het wiel loopt
de gemarkeerde Groene Kikkerroute
(wandelen, 2,5 km)
www.zhl.nl/groenekikkerroute
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015 7

REPORTAGE
De Waai
De Waai, amfibieënpoel met waterviolier
Sonsbrug
- Aangekocht vanaf 1970
- 13 hectare
- Omschrijving: gevarieerd gebied met grienden,
populierenbos, rietland, bloemrijke hooilanden,
poelen en boomgaard.
- Bijzonder: de hakhoutgrienden in Sonsbrug worden in
een driejaarlijkse cyclus gehakt. Dit maakt het gebied
zowel interessant voor vogelsoorten die van openheid
als van beschutting houden. Rietzanger, blauwborst,
fitis, grote lijster en rietgors hebben hier een ideaal
leefgebied.
- Toegankelijk: Sonsbrug is goed te overzien vanaf de
Diefdijk.
- Aangekocht vanaf 1973
- 22 hectare
- Omschrijving: aaneengesloten
complex van grienden,
populierenbos, rietland, bloemrijke
hooilanden, poelen, dijkbermen en
een hoogstamfruitboomgaard.
- Bijzonder: De Waai is een belangrijk
leefgebied voor de kamsalamander.
Reeën houden zich verscholen in
de bosjes en grienden. De natte,
schrale graslanden zijn begroeid met
moeraskartelblad en dotterbloemen.
In de amfibieënpoelen groeit
waterviolier. Ooievaars profiteren van
de kikkerrijkdom.
- Toegankelijk: door het oostelijke
deel van De Waai is een wandeling
mogelijk over de Bruine Kade.
Het Zuid-Hollands Landschap wil binnen enkele jaren
nog méér natuurgebieden langs de Diefdijk op de
kaart kunnen zetten.
In het statige Dordtse Huis, Diefdijk 47, vergaderden en
overnachtten de heren van het waterschap als ze de Diefdijk
kwamen inspecteren. In de voorgevel zitten de gebeeldhouwde
wapens van Holland en de Alblasserwaard.
kaart: Harry Bunk
8
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015

VERKIEZINGEN PROVINCIALE STATEN
Stem groen!
Op 18 maart kunnen we naar de stembus om de nieuwe leden te kiezen van de
Provinciale Staten, het algemeen provinciebestuur. Zij bepalen op hoofdlijnen wat
er in Zuid-Holland gebeurt en zijn hoeder van het landschap. Diezelfde dag zijn ook
de waterschapsverkiezingen. “Laat uw groene hart spreken en stem groen!” Dat zegt
Michiel Houtzagers, directeur van het Zuid-Hollands Landschap.
foto’s: Rob Keeris
WAAROM IS STEMMEN BELANGRIJK?
“Stemmen is cruciaal! De natuur in Zuid-Holland heeft
uw steun hard nodig. Het Groene Kieskompas van
de Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland laat zien
hoe de verschillende partijen over allerlei natuur- en
milieukwesties denken.”
WAT SPEELT ER ZOAL?
“Het belangrijkste is het afronden van het
natuurnetwerk. Zuid-Holland bestaat nog maar voor
zes procent uit beschermde natuur. Daar willen we
tien procent van maken! In bijvoorbeeld de Gouwe
Wiericke (Reeuwijk) en bij de Nieuwkoopse Plassen
liggen prachtige kansen. Ook in de Krimpenerwaard,
onder Gouda, willen we bestaande natuurgebieden
met elkaar verbinden. Dan keert een mooi dier als de
otter weer terug in de Krimpenerwaard waar het Zuid-
Hollands Landschap veel gebieden mag beheren.”
EN VERDER?
“Beheer en toezicht in natuurgebieden kunnen flink
verbeteren. De subsidies voor het terreinbeheer zijn
de afgelopen jaar aanzienlijk verminderd. Ten minste
20 toezichthouders (BOA’s) verloren hun baan. Dat
leidt tot wildwest taferelen. Er wordt rotzooi in
natuurgebieden gedumpt. Loslopende honden jagen
achter hazen en reeën aan. Laatst werd in de Duinen
van Oostvoorne, nota bene een kwetsbaar en kostbaar
Natura 2000 gebied, een complete wietplantage
opgerold. Recreanten voelen zich minder veilig als
het toezicht zo tekort schiet. Ook hier ligt volgens
Zuid-Hollands Landschap een belangrijke taak voor de
provincie!”
EN DE WATERSCHAPS VERKIEZINGEN?
“Zowel waterkwaliteit als waterpeilbeheer zijn heel
belangrijk voor de natuur in Zuid-Holland. Schoon
en voldoende water zijn cruciale levensvoorwaarden
voor planten en dieren. En zolang het waterpeil op
de landbouw is afgestemd krijgen weidevogels en
oeverplanten te weinig kansen. Grutto’s hebben
de weilanden graag natter, anders zitten de
regenwormen te diep.”
WAT STEMT U ZELF?
“Dat blijft privé. Het Zuid-Hollands Landschap geeft
geen stemadvies. Maar ga vooral naar de stembus en
laat uw groene hart spreken!”
tekst: Marion de Boo
Groene Kieskompas
Op www.groenekieskompas.nl kunt u aan de hand van tien stellingen over groene kwesties
de verkiezingsprogramma’s van de diverse partijen die deelnemen aan de
verkiezingen voor de Provinciale Staten in Zuid-Holland vergelijken.
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015 9

Openingstijden De Tapuit,
bezoekerscentrum Dunea
April t/m oktober:
• dinsdag t/m zaterdag 10.00 tot 16.00
uur
• zondag 10.00 tot 17.00 uur
maandag gesloten
November t/m maart:
• dinsdag t/m vrijdag 10.00 tot 16.00 uur
• zaterdag 12.00 tot 16.00 uur
• zondag 10.00 tot 17.00 uur
Tijdens schoolvakanties op maandag open.
Meer info op www.dunea.nl.
Volg ons op twitter: @detapuit.
Tefefoon: (088) 347 48 49 of e-mail:
bezoekerscentrum@dunea.nl
Adres: Meijendelseweg 40, Wassenaar
Soort in beeld
Baardman
Dat het door goed natuurbeheer van Dunea steeds
beter gaat met de flora en fauna in Solleveld toont
de waarneming van deze unieke vogel wel aan.
Op 19 januari namelijk trof onze duinwachter
Leo Loijenga een baardmannetje voor zijn lens.
Gelukkig kon hij deze unieke waarneming tijdig
vastleggen.
De baardman is een echte rietvogel. Het mannetje
heeft karakteristieke ‘bakkebaarden’, maar ook vrouwtjes,
zonder bakkebaarden, moeten als baardman
door het leven.
Het geluid van de baardman klinkt als een racefietsbel,
waardoor hij in Solleveld meteen opvalt.
Fietsen mag daar tenslotte niet. De klanken worden
gedragen door de wind over het veelzijdige landschap
van dit natuurgebied. Het vogeltje zit graag op
overjarig riet. Wat langs de oevers van de infiltratieplannen
voorkomt.
In de winter zwerven baardmannetjes vaak. Ze strijken
dan neer in kleinere rietvelden. Buitelend tussen de
riethalmen verzamelt deze behendige kleine vogel
insecten. Strenge winters kunnen de populatie sterk
reduceren. Gelukkig compenseert de baardman dit door
fanatiek broedgedrag: in één jaar kan een paartje tot
wel 20 jongen grootbrengen. De laatste tijd gaat het
gelukkig weer wat beter doordat rietmoerassen beter
beheerd worden. De Oostvaardersplassen in Flevoland
vormen het belangrijkste broedgebied in Nederland en
nu hebben ze ons Solleveld ook gevonden.
Excursieoverzicht
Woensdag 6 mei
Kinderen beleven Meijendel (6-10 jaar)
14.00 uur bij De Tapuit, bezoekerscentrum Dunea, Meijendel, Wassenaar.
Zaterdag 7 maart, zaterdag 21 maart en zaterdag 4 april
Speuren naar reeën in Meijendel
08.00 uur bij De Tapuit, bezoekerscentrum Dunea, Meijendel, Wassenaar
Zaterdag 11 april
Op verkenning door Solleveld
09.30 uur bij Watertoren Monster, Solleveld
Woensdag 6 mei
Wandeling naar de klok van Waalsdorp
10.00 uur bij De Tapuit, bezoekerscentrum Dunea, Meijendel, Wassenaar
Kosten en aanmelden
• Voor volwassenen bedragen de kosten voor een excursie € 5,- p.p.
• Voor kinderen t/m 12 jaar bedragen de kosten voor een excursie € 2,50 p.p.
Aanmelden kan via de website van Dunea: www.dunea.nl/bezoekerscentrum
Noteer alvast de volgende data in
uw agenda:
Zondag 28 juni
Open dag Kikkervalleien
Gratis toegang. Openingstijden van 11.00 uur tot 15.00 uur.
Zondag 13 september
Natuurfeestdag in Meijendel
Gratis toegang. Openingstijden 11.00 uur tot 16.30 uur.
10
Dunea • 1 • 2015

Grenspaal 10
Wethouders Joris Wijsmuller van Den Haag, Inge Zweerts-de Jong van Wassenaar
en Georgette Leltz, sectormanager van Dunea, hebben donderdag 22 januari een
grenspaal op de gemeentegrens van Den Haag en Wassenaar terug op het duin
geplaatst. De paal met nummer 10 was ooit door winderosie losgeraakt.
Terug naar
de natuur
De paal met nummer 10 is oorspronkelijk
na de grenswijziging in 1885 geplaatst. Wij
als beheerder van het duingebied Meijendel,
hebben ons jarenlang over de losliggende
paal ontfermd, maar we zijn blij te zien dat
deze nu weer fier rechtop staat.
Terug op de kaart
Aanleiding voor de ceremonie is het verschijnen
van een rapport van de afdeling
Archeologie van de gemeente Den Haag
over alle nog bestaande grenspalen in de
gemeente. Daarbij zijn 60 grenspalen letterlijk
weer ‘op de kaart gezet’. Ze vertellen
een verhaal van historische stadsgrenzen,
wegen en koninklijk jachtgebied. Door
aanleg van gebouwen en wegen zijn veel
palen in de loop der tijd verdwenen. Op de
gemeentegrens tussen het Noorderstrand
en de Landscheidingsweg hebben ooit 20
palen gestaan. Daarvan zijn er nu nog zes
over. Met de herplaatsing van grenspaal
10 willen de archeologen aandacht vragen
voor het beheer van dit culturele erfgoed.
De wethouders en Dunea hebben de intentie
uitgesproken om er samen voor te zorgen
dat de grenspalen worden behouden.
Verborgen en zichtbare schatten
Het rapport van de afdeling Archeologie
over alle nog bestaande grenspalen is een
mooi voorbeeld van wat bedoeld wordt
in het Convenant ‘Cultuurhistorie voor
duingebieden Meijendel en Berkheide’. Dit
convenant is opgesteld en getekend door
de gemeenten Den Haag, Wassenaar en
Katwijk samen met beheerders Staatsbosbeheer
en Dunea. Dit is gedaan om alle
verborgen en zichtbare schatten die door
de eeuwen heen door de aanwezigheid van
mens en natuur in het duin zijn ontstaan,
te beschermen en te behouden.
Jarenlang was het gebied van camping De
Molenslag in Monster, gemeente Westland
ingericht als kampeerterrein. In 1990 is het
door de Provincie Zuid-Holland aangewezen
als Natura 2000 gebied. Een kampeerfunctie
op deze plek was strijdig met de
natuurwaarden. De camping moest in 2014
plaatsmaken voor de natuur.
Natuurherstel
Dunea heeft in opdracht van de Provincie
het natuurherstelproject in 2014 uitgevoerd.
Dunea kreeg de opdracht vanwege
haar kennis en ervaring op het gebied van
natuurontwikkeling en natuurbeheer
(Berkheide, Kikkervalleien (foto), Helmduinen
in Meijendel). De uitvoer is gedaan
volgens het Natura 2000 beheersplan.
Dit plan is opgesteld door de Provincie
Zuid-Holland, Hoogheemraadschap van
Delfland, Gemeente Westland en Dunea
(beheerder van dit gebied).
Kalkarm grijs duin
Op dit moment lijkt het gebied een kale
zandvlakte. Net als bij alle natuurherstelprojecten
duurt het even voordat de oorspronkelijke
flora en fauna weer zichtbaar
zijn. Uiteindelijk zijn ook hier weer prachtige
kalkarme, grijze duinen te zien. Het
habitattype ‘grijze duinen (kalkarm)’ is een
belangrijk habitattype voor het duingebied
Solleveld. Dit habitattype is in de afgelopen
jaren zowel in kwaliteit als in kwantiteit
afgenomen. Dat had deels te maken met
de stikstofdepositie op het duin en het
ontbreken van konijnen (door sterfte).
Door het natuurherstel voldoet het gebied
aan de Natura 2000-doelstelling van de
Provincie.
Colofon
Deze spread is een uitgave van Dunea. Tekst: Sandra
Zittersteijn, Debbie Koorn. Foto’s en illustraties:
Dunea Beeldbank, Leo Loijenga, Jurriaan Brobbel.
Vormgeving: T2 Ontwerp, Katwijk.
Dunea, Postbus 756, 2700 AT Zoetermeer
www.dunea.nl, (088) 347 47 47
Dunea • 1 • 2015 11

SPONSORNIEUWS
Dankzij de
Nationale
Postcode Loterij
Genieten van
Wandelen, fietsen en picknicken.
De lente lonkt dit jaar meer dan
ooit in de duinen bij Ouddorp!
de duinen
tekst: Roza van der Veer
Niek Koppelaar, assistent regiohoofd
Eilanden, verheugt zich op de bezoekers
die in het voorjaar komen genieten van
het prachtige schurvelingengebied bij
Ouddorp. Met 15 mille van de Nationale
Postcode Loterij is weer een deel van dit
eeuwenoude cultuurlandschap hersteld.
Én toegankelijk gemaakt voor publiek.
Dit gebiedje aan de Doornweg
net buiten Ouddorp grenst aan de
foto’s: Hans Visser
Westduinen op de Kop van Goeree.
Boeren creëerden hier eeuwen geleden
vruchtbare akkertjes door zand weg
te graven. Het zand legden ze op
langgerekte dijkjes met de mooie
naam ‘schurvelingen’. Koppelaar: “Het
landschap met al lang die dijkjes werd
niet meer onderhouden, het leverde
agrariërs niets meer op. Vrijwilligers
hebben de nog aanwezige verhogingen
schoongemaakt en het land is met de
herkenbare schurvelingen weer als
eeuwen geleden.’’
Met het geld van de Nationale Postcode
Loterij is het terrein toegankelijk
gemaakt. Houten hekken in de stijl
van Ouddorp en afrasteringen houden
het grazende vee op zijn plek. Voor
wandelaars zijn er opstapjes om
gemakkelijk over de hekken te stappen
en er is een picknickplek. Koppelaar: “Wij
trappen even op de rem zodat je kunt
zien hoe het landschap rond Ouddorp
vroeger was. Een knipoog naar het
verleden!’’
12
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015

Update
Ommeloop
Dankzij giften van bedrijven en
Beschermers konden we in 2013
de Ommeloop bij het Brielse Meer
aankopen. Eind vorig jaar zijn we
gestart met het inrichten van het
gebied. De Nationale Postcode
Loterij financiert dit werk.
Wat houdt het werk in? Opruimen;
kleine duikers, die snel dicht zitten
en waar dieren niet doorheen
kunnen vervangen door grotere;
de waterhuishouding optimaal
maken voor de ontwikkeling van de
natuur; paden aanleggen et cetera.
We komen soms uitdagingen tegen
die het werk vertragen, maar nu al
is te zien dat het herstellen van een
zeer oud cultuurland een prachtig
landschap oplevert!
Groen & Fit
Samen eropuit en actief bezig zijn
in de natuur is leuk en gezond. Uit
verschillende onderzoeken blijkt
steeds weer dat bewegen in de
buitenlucht gezondheidsklachten
helpt voorkomen. Vanuit deze
achterliggende gedachte is de
samenwerking met De Friesland
Zorgverzekeraar ontstaan. Samen
streven we naar een gezonde en
vitale samenleving. Meer informatie:
www.zhl.nl/groenenfit
Ruim 11 miljoen
voor de
Landschappen
GIFTEN EN DONATIES
We ontvangen veel giften of spontane
verhogingen van de jaarlijks bijdrage.
U kunt bijvoorbeeld bij een verjaardag
of jubileum aan de gasten een donatie
vragen voor het Zuid-Hollands Landschap.
Dit kwartaal geven we aandacht aan de
volgende giften:
€ 25,- Dhr. R.M. Grootenhuis,
schenking
€ 30,- Dhr. van ’t Zelfde, ISW
Hoogeland, eenmalige gift
€ 50,- Mw. M.J. Teegelaar-Bijl,
schenking
€ 100,- Dhr. D.J.C. Zegelaar, gift
€ 150,- Mw. W.H.P. Bakkeren-de
Groot, schenking
€ 350,- Dhr. en mw. Keehnen-
Beeftink t.g.v. van 40-jarig
huwelijksfeest
€ 577,50 Giften t.h.a. dhr. mr.
T. Landheer, i.p.v. bloemen
€ 530,- Giften t.g.v. de geboorte van
Willem Tamboer
€ 30.000,- Dhr. G. Helleman, legaat
€ 30.211,05 Mw. J.H.M. van der Krogt-
Horters, legaat
DE ZUID-HOLLANDSE NATUUR HEEFT
UW GIFTEN, GROOT EN KLEIN,
ECHT NODIG. ALLE GULLE GEVERS
HARTELIJK BEDANKT!
Ter herinnering
“Na mijn overlijden een bankje van
mij in het bos bij Huys te Warmont...
Die gedachte zat al jaren in mijn
achterhoofd. Uiteindelijk heb ik contact
opgenomen met het Zuid-Hollands
Landschap. En zo liep ik op een mooie
dag met beheerder Pieter van Dam door
het bos op zoek naar een goede plek voor
dat bankje. De plek was snel gevonden.
Wilde ik er een bordje op met mijn naam
of een gedicht, vroeg Pieter. Ook dat is
nu geregeld. Ik hoop dat mijn bankje
straks zorgt voor mooie momenten en
herinneringen.”
De12Landschappen, waar ook het
Zuid-Hollands Landschap deel
van uitmaakt, heeft € 11.250.000,-
ontvangen van de Nationale
Postcode Loterij. Hier heeft Judith
Lingeman (hoofd goede doelen
NPL) de cheque overhandigd
aan Hank Bartelink (directeur
De12Landschappen). Wij zijn de
Nationale Postcode Loterij en haar
deelnemers zeer dankbaar voor
deze bijdrage. Het stelt ons in staat
natuur aan te kopen, in te richten en
recreatiemogelijkheden te realiseren.
Het project bij de Westduinen, zie de
pagina hiernaast, en de Ommeloop
zijn daar voorbeelden van.
Roy Beusker Fotografie
BEDRIJVEN
VRIENDENNETWERK
Samen met bedrijven en partners zijn we
nog slagvaardiger in wat ons verbindt: de
natuur!
Neem contact op met Sandra te Morsche,
s.temorsche@zhl.nl, (010) 272 22 22 of kijk op
www.zhl.nl/vriend
VRIENDEN EN PARTNERS
AkzoNobel
Archeon
BP Raffinaderij Rotterdam
De Friesland Zorgverzekeraar
dS+V Gemeente Rotterdam
Europe Container Terminals (ECT)
Gemeente Noordwijk
HD Projectrealisatie
Nationale Postcode Loterij
Shell
Thuiszorgorganisatie Florein
Het Zuid-Hollands Landschap besteedt giften verantwoord. Periodieke Schenkingen,
giften en nalatenschappen zijn voor u fiscaal aftrekbaar en de stichting hoeft over
het binnengekomen bedrag geen belasting te betalen. Kijkt u ook eens op
www.belastingdienst.nl/giften of www.cbf.nl
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015 13

VRIJWILLIGERS
De Bollenstreek kent sinds kort een Wandelnetwerk. Aan
de hand van knooppunten kan er wel honderd kilometer
aaneengesloten gewandeld worden. Vrijwilligers zorgen nu
dat het netwerk er piekfijn bij blijft liggen.
Sven van der Vlugt Fotografie
tekst: Nadine Mussert
Jan Hoogeveen en Wim Turnhout kennen
de wandelpaden in de Bollenstreek als
hun broekzak. Maar aaneengesloten
en bewegwijzerde routes, die misten
ze. Toen ze hoorden van het idee
voor een wandelnetwerk in hun
streek, oorspronkelijk een idee van de
inmiddels overleden Bollenstreek- en
wandelliefhebber Wim van den Ende,
waren ze dan ook direct enthousiast.
Even voorstellen? Jan Hoogeveen is
voormalig bollenkweker en voorzitter
van de Agrarische Natuur- en
Landschapsvereniging Geestgrond.
Wim Turnhout is voorzitter van de
wandelwerkgroep van Geestgrond.
Beiden zijn fervente wandelaars.
DOOR DE VOORTUIN
Turnhout en Hoogeveen reisden de
hele Bollenstreek door en benaderden
(bollen)boeren met de vraag of het
wandelnetwerk over hun land mocht
lopen. “Op die manier konden we
namelijk bestaande routes aan elkaar
knopen’’, legt Turnhout uit. Dertien
agrariërs gaven toestemming om over
hun land te wandelen. “Dat is nogal
wat; in wezen vraag je ze of je door hun
voortuin mag lopen.’’
Toen het netwerk eenmaal op papier
bestond, zijn de nodige bruggetjes
en overstapjes over hekken gemaakt.
Bij Hillegom kunnen wandelaars via
trekpontjes bijvoorbeeld de Leidsevaart
oversteken. Informatiepanelen, bankjes,
picknicktafels en honderdvijftig
knooppuntpaaltjes maken het netwerk
compleet. “Die zaken hebben regio
Holland Rijnland, de provincie en
het Europees Landbouwfonds voor
Plattelandsontwikkeling voor hun
rekening genomen.’’
VRIJWILLIGERS AAN ZET
Vanaf nu is het de taak van
vrijwilligers om het netwerk in goede
staat te houden. “We hebben in
samenwerking met de Groene Motor
een informatieavond georganiseerd
om vrijwilligers aan te trekken en in te
lichten over de werkzaamheden. Daar
kwamen wel honderd mensen op af.
Allemaal liefhebbers van het buitenleven
en de natuur, er zitten vogelaars tussen,
wandelaars en fietsers. Geweldig, dat
enthousiasme.’’
Vrijwilligers kunnen een handje
helpen bij het onderhoud van het
Wandelnetwerk.
De vrijwilligers krijgen ieder een deel
van het netwerk toegewezen om te
controleren. “Als er iets mankeert aan
een brug, een routepaal of weggetje dan
melden zij dat. Kleine reparaties gaan
ze zelf doen, ze houden de markeringen
schoon en de paden toegankelijk. Het
grote onderhoud laten de betrokken
gemeenten doen.’’
UITBREIDEN
De kans is groot dat het wandelnetwerk
binnenkort uitgebreid wordt. Turnhout
heeft al vijftien kilometer wandelroute
over onverharde paden op het oog.
“Het is een uitdaging om de mooiste en
onbekende routes te vinden die door het
veld gaan.’’ Het Zuid-Hollands Landschap
en Landgoed Keukenhof werken actief
mee om deze onverharde paden,
bijvoorbeeld in de Lageveense Polder bij
Lisse, te realiseren.
foto: Marca Bultink
Over verrassende
Wandelplezier
met dank aan
14
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015

Sven van der Vlugt Fotografie
foto: Maikel Homan
De
Groene
Motor
Het Wandelnetwerk Bollenstreek
werkt aan de hand van een
knooppuntensysteem.
foto AHCO Weg- en Waterbouw
De favoriete route van Wim
Turnhout staat op de kaart van
het Wandelnetwerk aangeduid als
‘Dagwandeling 3 door
De Zilk en Hillegom’.
De wandeling is zo’n twaalf kilometer
lang en gaat over zandpaden en
bollenland. Ook gaat de route met een
trekpontje de Leidsevaart over.
Wandelnetwerk Bollenstreek schakelde
De Groene Motor in voor het werven
van vrijwilligers en het ontwikkelen
van een plan van aanpak. De Groene
Motor stimuleert en ondersteunt
vrijwilligerswerk in de groene
leefomgeving. Marga Alferink is één van
de vaste krachten daar.
”We combineren de ervaring en
deskundigheid van Erfgoedhuis Zuid-
Holland en Zuid-Hollands Landschap,
zodat vrijwilligers die kunnen benutten”,
vertelt ze. “Dit wandelproject past heel
goed bij ons werk. We coördineren een
jaar lang, zodat zich een zelfstandige
vrijwilligersgroep kan vormen voor
het Wandelnetwerk Bollenstreek. De
vrijwilligers voorzien met onze steun in
het klein onderhoud. Net als bij andere
vrijwilligersgroepen ondersteunen wij
dat werk met materiaal en kennis van
zaken. Het grotere onderhoud melden de
vrijwilligers bij de gemeente.’’
Een volgende stap voor De Groene
Motor is het leggen van contacten met
soortgelijke initiatieven. Wandelnetwerk
Bollenstreek wil graag verbinding leggen
met andere netwerken. Ook daar kunnen
we bij helpen. We hebben veel contacten
in de regio, dus als we horen van plannen
en vrijwilligersgroepen die we in contact
met elkaar kunnen brengen, dan gaan
we daarmee aan de slag.’’
paden door de Bollenstreek
vrijwilligers
Vrijwilligers kunnen altijd bellen
of e-mailen met medewerkers van
De Groene Motor: (015) 2154 38
degroenemotor@landschaperfgoedzh.nl
www.landschaperfgoedzh.nl/degroenemotor
De routekaart van Wandelnetwerk
Bollenstreek is gratis verkrijgbaar bij
gemeentehuizen en toeristencentra in het
gebied. Of te downloaden via
www.bollenstreek.info/wandelen
Zuid-Hollands Landschap • 1 • 2015 15

KIJK OP ZUID-HOLLAND
foto: © Eurosense B.V., tekst: Marloes Wellenberg
Twee werelden:
Oostvoorne en Maasvlakte
Natuur en industrie: de 35 kilometer lange fietsroute van het
Zuid-Hollands Landschap door dit gebied heet niet voor niets
de Twee Werelden Fietsroute. Het groene gebied rechtsonder
is het duingebied van Oostvoorne. In de middeleeuwen was
het een geliefd gebied om op konijnen te jagen. Door de adel
uiteraard, want voor gewone lieden was dit niet weggelegd. In
Oostvoorne staat nog de ruïne van de middeleeuwse burcht
waar de roemruchte Jacoba van Beieren (1401-1436) meer dan
eens verbleef.
Van oudsher lagen er veel kleine duinboerderijtjes in dit gebied.
In Openluchtmuseum De Duinhuisjes, tussen Oostvoorne en
Rockanje, zijn dergelijke huisjes te bekijken. Het museum ligt
vlak bij bezoekerscentrum Tenellaplas van het Zuid-Hollands
Landschap. Beide zijn op deze luchtfoto niet of nauwelijks te
onderscheiden tussen al het groen.
verbrande botten, noten en zaden. Liefhebbers van fossielen
moeten zeker eens een kijkje nemen op het Maasvlaktestrand.
Er is altijd wat te vinden. U kunt uw vondsten aanmelden op
www.oervondstchecker.nl. Een aanrader, deze site, ook als u zelf
geen wereldvondst gedaan heeft.
FIETSEN TUSSEN NATUUR EN INDUSTRIE?
U kunt de Twee Werelden Fietsroute (35 km) downloaden op:
www.zhl.nl/twee-werelden-route
Het industriële landschap is onderdeel van de haven van
Rotterdam. Op de Tweede Maasvlakte (linksboven) kunnen
gigantische containerschepen laden en lossen. Bij de aanleg
is zand gebruikt uit de bodem van de zee en dat leverde
bijzondere vondsten op. Schelpen van honderdduizenden
jaren oud, resten van mammoeten, wisenten en hyena’s. Uniek
is ook het archeologische onderzoek dat is uitgevoerd in de
Yangtzehaven, 20 meter onder water. De bodem bestaat uit
oude rivierduinen waar sporen van jagers en verzamelaars uit
de prehistorie zijn gevonden, zoals vuurstenen werktuigen,