BiodiversiteitLeeuwarderbos2012-2014

Rapport geschreven door Jeroen Breidenbach
Ontwerp cover plus foto’s door Marcel van Kammen
Voorblad van links naar rechts, bovenaan pagina
1. IJsvogel – Alcedo atthis
2. Oranje luzernevlinder – Colias crocea
3. Azuurwaterjuffer – Coenagrion puella
4. Spotvogel – Hippolais icterina
Voorblad van links naar rechts, onderaan pagina
1. Geweizwam – Xylaria hypoxylon
2. Mineermot onbekend – Stigmella spec.
3. Boomsprinkhaan – Meconema thalassinum
4. Egel – Erinaceus europaeus
Leeuwarden, Januari 2015

Inhoudsopgave
Inleiding ..................................................................................................................................... 3
Soortgroepen .............................................................................................................................. 6
Vogels ..................................................................................................................................... 6
Zoogdieren ............................................................................................................................. 8
Reptielen & Amfibieën ........................................................................................................ 10
Dagvlinders .......................................................................................................................... 11
Nachtvlinders ....................................................................................................................... 11
Libellen ................................................................................................................................. 17
Vissen ................................................................................................................................... 18
Overige insecten & Geleedpotigen....................................................................................... 20
Sprinkhanen & Krekels .................................................................................................... 20
Bijen, Wespen & Mieren .................................................................................................. 21
Vliegen & Muggen ........................................................................................................... 21
Kevers ............................................................................................................................... 22
Wantsen, Cicaden & Plantenluizen .................................................................................. 22
Overige insecten ............................................................................................................... 22
Geleedpotigen ................................................................................................................... 23
Ongewervelden ..................................................................................................................... 24
Planten .................................................................................................................................. 24
Algen & Wieren ................................................................................................................... 25
Mossen & Korstmossen ....................................................................................................... 25
Paddenstoelen ....................................................................................................................... 25
Flora- en faunawet .................................................................................................................... 26
Nabeschouwing ........................................................................................................................ 28
Toekomst .................................................................................................................................. 35
Bijlage I Soortenlijst Vogels ........................................................................................................
Bijlage II Zeldzame vogelwaarnemingen.....................................................................................
Bijlage III Soortenlijst Zoogdieren ..............................................................................................
Bijlage IV Soortenlijst Reptielen & Amfibieën ...........................................................................
Bijlage V Soortenlijst Dagvlinders ..............................................................................................
Bijlage VI Soortenlijst Nachtvlinders ..........................................................................................
Bijlage VII Soortenlijst Libellen ..................................................................................................
Bijlage VIII Soortenlijst Vissen ...................................................................................................
Bijlage IX Soortenlijst Insecten & Geleedpotigen .......................................................................
Bijlage X Soortenlijst Ongewervelden .........................................................................................
Bijlage XI Soortenlijst Planten .....................................................................................................
Bijlage XII Soortenlijst Algen en Wieren ....................................................................................
Bijlage XIII Soortenlijst Mossen en Korstmossen .......................................................................
Bijlage XIV Soortenlijst Paddenstoelen .......................................................................................
Bijlage XV Formulieren planteninventarisatie ............................................................................
Bijlage XVI Uitgekomen krantenartikelen ..................................................................................
Bijlage XVII Artikel vogeltrektelpost ..........................................................................................
Bijlage XVII Artikel nachtvlinders ..............................................................................................

Inleiding
“Wat ooit begon met het omwoelen van de weilanden en het in de grond steken van kleine
dunne stekjes, door kinderen, daar is het Leeuwarder Bos ontstaan”.
Een citaat uit het boek ‘De Vierhuisterweg en de komst van het Leeuwarder Bos’. Een boek
met verhalen van bewoners geschreven door Pytsje Sol die de rijke geschiedenis van het
gebied gelegen aan de noordkant van Leeuwarden vastlegt in woorden en de komst van het
bos met de bijbehorende bosbeleving goed beschrijft.
Wat ooit begon als weiland, veranderde in een bos. Dit werd in een sneltreinvaart gezet toen
een donatie van 1,2 miljoen euro van Stichting Face toegewezen werd als het snel gerealiseerd
zou worden. Niet iedereen was hier blij mee, maar toch werd er uiteindelijk aan alle partijen
gedacht en kon het planten van vijftigduizend bomen op 140 hectare grond beginnen.
Het Leeuwarder Bos werd aangeplant vanaf 1992 en het aanplanten van bomen moest binnen
vier jaar voltooid zijn. Het gebied is opgedeeld in drie zones met verschillende bestemmingen.
De westelijke zone is bedoeld als duurzaam productiebos en is aangelegd in 1992. Dit deel
bestaat voornamelijk uit boomsoorten die een lange omloop hebben zoals beuken, essen,
eiken en linden en beslaat een oppervlakte van circa 25 hectare. De centrale zone bestaat uit
grasland en waterpartijen. Dit deel is aangelegd in 1993 en heeft een oppervlakte van
ongeveer 30 hectare. Hedendaags kan er een duidelijke scheiding gezien worden in het
noordelijk deel en het zuidelijke deel van deze zone. In het zuiden is camping Taniaburg
gelegen en bepalen Schotse Hooglanders het beeld met veel grasland. In het noorden zijn er
moerasdelen met veel riet. De laatste zone, het oostelijke deel, bestaat vrijwel geheel uit
productiebos en is zo’n 75 hectare groot. Dit deel is aangeplant in het voorjaar van 1994. Het
bestaat voornamelijk uit populieren en wilgen, snelgroeiende bomen. In het zuiden van het
Leeuwarder Bos is de Heemtuin de Kalkvaart gelegen. De kaart van het Leeuwarder Bos met
daarin per perceel de meest voorkomende bomensoort is hieronder te zien.
Figuur 1. Hoofdboomsoortenkaart Leeuwarder Bos gemaakt door de Bosgroep Noord-Oost Nederland
3

Wat niet onbelangrijk is te vermelden, is dat de grond bestaat uit vochtige tot natte
voedselrijke kleigrond en dat het bos aangeplant is zonder het afvoeren van voedingsstoffen.
Ook is er een hoogteverschil van 2,5 meter tussen het hoogst en het laagst gelegen stuk grond
waarbij het hoogste punt in het westen ligt en het laagste punt in het oosten.
Twintig jaar verstreek, de bomen groeiden en groeiden tot waar ze in 2012 waren. 2012, het
jaar dat het bos serieuze vormen aan begon te nemen In ieder geval gingen steeds meer
mensen uit de stad het bos ontdekken en hedendaags is merkbaar dat steeds meer personen het
bos opzoeken. Het Natuurmuseum Fryslân had al plannen om het bos tot buitenlokaal te
dopen en in 2012 werd dit ook werkelijkheid. Op deze manier kan levende natuur meer
betrokken worden in het educatieve programma. Ikzelf werd gevraagd om als eerste stagiair
mee te helpen het ‘buitenlokaal’ te ontwikkelen en een biodiversiteitmeting te doen. Dit was
me op het lijf geschreven, omdat ik hiervoor al actief betrokken was bij het Leeuwarder Bos.
Ik bemande al regelmatig de in 2010 zelf opgerichte vogeltrektelpost op de grafheuvel in het
bos en had daardoor al veel contacten met de bewoners. Aangezien het bos nooit eerder
onderzocht was op biodiversiteit is de naam nulmeting toepasselijk gekozen door het
Natuurmuseum Fryslân. Dit heb ik van februari tot en met juli in 2012 uitgevoerd. De
allereerste meting van de flora- en fauna in het bos vanaf het nulpunt. Het is de bedoeling dat
er ieder half jaar een andere stagiair met het Leeuwarder Bos project bezig is. Dit is
voornamelijk gericht op educatie, maar ook op het verzamelen en inventariseren/meten van
flora en fauna in het bos met accent op het volgen van ontwikkelingen in het bos.
Tijdens mijn stage is er veel samengewerkt met deskundigen op het gebied van
soortherkenning. Ook is www.waarneming.nl de database geworden voor de gegevens van
flora en fauna in het studiegebied. In de zomer is er een soortenweekend georganiseerd
waarvan de bedoeling is dat dit jaarlijks herhaald wordt om bewustwording te creëren,
educatie te geven, gegevens te verzamelen over het bos en reclame te maken voor het
museum. Dit heeft tot nu toe al drie jaar op rij succesvol plaatsgevonden.
Na mij zijn nog zeven studenten verspreid over de tijd met het Leeuwarder Bos project aan de
slag gegaan en zij hebben veel betekend hiervoor. Louise van Zeijl was stagiaire in de tweede
helft van 2012. Róbin Zaat en Lieke Kragt waren beiden stagiaire in de eerste helft van 2013
en Suzanne Berger was in de tweede helft van 2013 stagiaire. In de eerste helft van 2014
waren Matthijs Rouwenhorst en Rutger van der Meer stagiair gevolgd door Dymfy
Rademakers in de tweede helft. In de eerste helft van 2015 zal Sandra Nap stagiaire worden.
Na mijn stage heb ik dit project nooit los kunnen laten. Behalve het onderzoeken van de
natuurwaarden in het bos heb ik mij op meerdere vlakken bemoeid met het gebied, de
natuurwaarden ervan en de mensen eromheen.
In 2013 zorgde de storm ‘Christiaan’ op 28 oktober ervoor dat er meer dan duizend
populieren sneuvelden in het Leeuwarder Bos. Dit is treurig en feestelijk tegelijkertijd. In een
pleidooi voor het laten liggen van omgevallen bomen in het Leeuwarder Bos werd uiteengezet
hoe biodiversiteit omhoog kon gaan door het aan natuur over te laten. Dit rapport is
samengesteld door Ecobureau Merula in samenwerking met Erik van Hoffen, Tariq Stark en
mijzelf. Het rapport is aangeboden aan wethouder Isabelle Diks van Leeuwarden, in
november van 2013, waarbij we in 2014 te horen kregen dat er ook daadwerkelijk getroffen
percelen met rust gelaten worden mede dankzij onze inspanningen. Verder werd er in 2013
via het sociale media ‘Facebook’ de groep ‘Leeuwarder Bos’ aangemaakt door Jim Postma. In
deze groep houden leden elkaar op de hoogte van alles wat er gebeurd in het Leeuwarder Bos,
eigenlijk voornamelijk gericht op de natuurwaarden van het gebied en de beleving daarvan.
De groep is sterk groeiende en bestaat momenteel uit ruim vijfhonderd leden. Iedereen kan
4

zich aanmelden voor deze groep om op de hoogte te blijven en mee te praten. Via deze weg
gaat communiceren met geïnteresseerden veel makkelijker en wordt een grotere groep in één
keer bereikt. De laatste tijd wordt dit medium vooral gebruikt om nieuwe vondsten te delen,
maar ook om gezamenlijk op pad te gaan en de natuur te ontdekken en te delen.
Kennisoverdracht en betrokkenheid lijken daar de laatste tijd de hoofdelementen.
In 2014 heeft de eerste grote dunning plaatsgevonden in geschiedenis van het productiebos.
Zo goed als alle populierenpercelen werden aangepakt en rij om rij is geoogst. Een deel van
de populierenpercelen waar de storm voor schade heeft gezorgd, is opgeruimd, terwijl bij een
ander deel de populieren zijn blijven liggen voor de natuur.
In 2012 is de essentakziekte in vrijwel alle essenbestanden vastgesteld. Hierna tastte de ziekte
de essen in steeds grotere mate aan waardoor de houtkwaliteit daalde en in 2014 besloten
werd twee percelen te ruimen en opnieuw in te planten met andere boomsoorten.
Tenslotte heb ikzelf in 2014 onderdeel uitgemaakt van een groep betrokkenen om de
gemeente Leeuwarden van informatie te voorzien over de (beschermde) aanwezige
natuurwaarde ter voorbereiding van de werkzaamheden in het bos.
In dit verslag wordt de gevonden biodiversiteit in 2012 tot en met 2014 opgesomd en
uiteengezet als update van het vorig jaar uitgebrachte rapport. Dit heeft als doel een overzicht
te geven van drie jaar biodiversiteitsonderzoek in het Leeuwarder Bos. Drie jaar onderzoek
waarbij in totaal 1733 soorten flora en fauna zijn vastgesteld in het bos. Wel moet gezegd
worden dat hier fouten tussen kunnen zitten in de determinatie aangezien niet alleen
gedocumenteerde en goedgekeurde waarnemingen zijn meegenomen. 1733 soorten vaststellen
in drie jaar tijd had nooit kunnen lukken zonder de input van stagiaires, deskundigen op het
gebied van soortenherkenning en vele waarnemers! Een lange lijst aan personen bedank ik
hartelijk voor hun vrijwillige bijdrage in het geheel! Zonder hen was de flora en fauna in het
Leeuwarder Bos minder goed bekend geweest. In het bijzonder bedank ik
www.waarneming.nl voor het gebruiken als database en het daarbij verstrekken van gegevens,
camping Taniaburg voor de goede samenwerking, de gemeente Leeuwarden voor het
ondersteunen en samenwerken op vele punten en Stef Altena en Halbe Hettema van de
Leeuwarder Courant voor het plaatsen van veel berichten over het Leeuwarder Bos en de
voortgang van het project. Ook een speciaal dankwoord aan Marcel van Kammen voor zijn
grote bijdrage op het gebied van de grafische vormgeving van dit rapport en zijn hulp bij het
generen van deze persaandacht. Voor een aantal soortgroepen heb ik inhoudelijk hulp
gekregen met het uitwerken van de bevindingen van een aantal personen die ik extra wil
bedanken via deze weg. Bij de vogels is dit Dick Schut, bij de zoogdieren Reinier Meijer en
Hendrik Koster, bij de vissen Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper, bij de nachtvlinders Gerrit
Tuinstra en Tymo Muus, bij de dagvlinders en libellen Freek Nijland en bij de planten Jan van
der Meer, Margriet Kampman, Gilberto Squizatto, Daan van Zomeren en Hinko Talsma. Een
speciaal dankwoord gaat uit naar Merel Zweemer voor feedback op dit gehele rapport.
In het eerste hoofdstuk ‘Soortgroepen’ wordt per soortgroep een beschouwing gegeven en de
totale aantallen getoond. Het tweede hoofdstuk staat in het teken van de Flora- en faunawet.
Welke beschermde soorten zijn aangetroffen in het Leeuwarder Bos De laatste twee
hoofdstukken sommen het geheel op en geven een beeld voor de toekomst. Hoe goed is elke
soortgroep onderzocht en hoeveel valt er nog te winnen In de bijlagen staan onder andere de
soortenlijsten. Hierin zijn zeldzame soorten in het rood neergezet en zeer zeldzame soorten
staan in het dikgedrukt rood. Dit berust op de Nederlandse status die www.waarneming.nl
hanteert en kan eventueel afwijken door een Friese status. Tevens staan in de bijlage
krantenartikelen over de biodiversiteit in het Leeuwarder Bos en een tweetal artikelen die
verschenen zijn in 2014 in de Twirre, het natuurtijdschrift van de Fryske Feriening foar
Fjildbiology.
5

Soortgroepen
In dit eerste hoofdstuk zijn per soortgroep de bevindingen in drie jaar tijd opgesomd. In totaal
zijn er minimaal drie nieuwe soorten voor Friesland ontdekt in deze drie jaar. Dit betroffen de
witvlekbosrankspanner, bruine tandkever en de kerkzesoog.
Vogels
Voor de vogelgegevens van het Leeuwarder Bos kunnen verschillende bronnen worden
geraadpleegd. Ten eerste een BMP-telling die in 2012 is uitgevoerd in een klein deel van het
bos. Ten tweede zijn er in 2013 en 2014 een aantal tellingen (zomer en winter) samen met
Dick Schut uitgevoerd in het kader van de Vogelatlas die uitgebracht wordt door SOVON in
2015/2016. Ook zijn de migrerende vogels geteld op de trektelpost Leeuwarder Bos, gelegen
op de grafheuvel. Tenslotte zijn losse waarnemingen heel belangrijk geweest voor de totale
lijst.
In Nederland zijn 512 vogelsoorten in totaal vastgesteld. In het Leeuwarder Bos zijn 195
vogelsoorten vastgesteld in 2012-2014. In heel Nederland komen 157 (inheemse)
broedvogelsoorten voor. In het Leeuwarder Bos waren dat er 51 in de periode 2012-2014. Een
leuk feit is dat in de drie jaren tijd gezamenlijk ongeveer 38% van de Nederlandse vogels is
vastgesteld in het Leeuwarder Bos, en 32% van de Nederlandse broedvogels. Als we kijken
naar de aantallen vogels die er broeden dan zitten die ruwweg tussen de 550 en 650
broedparen. Dit wil zeggen dat er 1100-1300 individuele vogels zichzelf voortplanten in het
gebied.
Voor broedvogels is een rode lijst opgesteld in 2004. Op deze lijst staan soorten die worden
bedreigd in hun voortbestaan in Nederland. In het Leeuwarder Bos staan negen
broedvogelsoorten op de rode lijst; de boerenzwaluw, grauwe vliegenvanger, huismus,
koekoek, matkop, nachtegaal, ransuil, ringmus en spotvogel. In 2015 zal er een
broedvogelinventarisatie (BMP) uitgevoerd gaan worden in het Leeuwarder Bos door Sandra
Nap.
In bijlage I staat de soortenlijst van de vogels ingedeeld in drie stukken; de broedvogels &
standvogels, de wintergasten en de trekvogels. Bij de broedvogels & standvogels staan codes
die het aantal broedparen aangeven. Blauwe reiger en visdief zijn niet meegenomen in deze
tabel. Het Leeuwarder Bos is wel een belangrijk foerageergebied voor beiden soorten. Verder
zal ik enkele soorten nader toelichten uit de lijst van broedvogels. Waterral; betreft één
broedgeval bij camping Taniaburg in 2012. IJsvogel; door de strenge winters van 2011/2012
en 2012/2013 is de populatie ijsvogels flink uitgedund in heel Nederland. In het Leeuwarder
Bos zijn vooral in het najaar ijsvogels te vinden, en hebben zich door de zachte winter van
2013/2014 in 2014 voor het eerst in het Leeuwarder Bos twee broedparen gevestigd.
Boerenzwaluw; deze soort broedt in de schuur van camping Taniaburg. Grauwe
vliegenvanger; deze soort neemt in hoge snelheid toe door het ouder worden van het bos
(2012: 1 broedpaar, 2013: minimaal 6 broedparen, 2014 >10 broedparen). Havik; al een aantal
jaren doet Gerrit Krottje onderzoek naar de haviken in o.a. het Leeuwarder Bos waarbij de
jongen ook geringd worden. Hij heeft een rapport hierover geschreven en in 2015 komt er een
nieuw rapport hierover uit. Deze zal te zijner tijd op internet te vinden zijn.
Aan de noordkant bij de grafheuvel is een vogelhotspot waar veel broedvogels aan te treffen
zijn die nergens anders in het Leeuwarder Bos voorkomen. Het gaat hier om koekoek,
rietzanger, kleine karekiet, rietgors, bosrietzanger, sprinkhaanrietzanger en blauwborst. In de
winter is dit een belangrijke overwinteringplaats voor waterral, dodaars en verschillende
soorten eenden. Het Leeuwarder Bos is verder in de winter erg aantrekkelijk voor lijsters.
Door de natte ondergrond komen er veel slakken voor, een voedselbron voor onder andere
6

koperwiek, kramsvogel, zanglijster en merel. Door deze natte ondergrond is het bos ook
dermate geschikt voor overwinterende houtsnippen die veel aan te treffen zijn. Ook de
watersnip en bokje zijn schaarse maar aanwezige overwinteraars. Doordat er een aardig aantal
elzen in het bos staan, komen er ’s winters veel zaadeters in het bos voor. Hier valt te denken
aan sijs, putter, goudvink en in mindere mate appelvinken.
Het Leeuwarder Bos is niet alleen voor tal van broedvogels, standvogels en overwinteraars
geschikt. Het is tevens een belangrijke migratieroute voor heel veel vogelsoorten. Het is
daarom ook niet voor niets dat hier een vogeltrektelpost is gevestigd, tellingen hiervan zijn
terug te vinden op http://trektellen.nl/trektelling.asptelpost=939. Vogels gebruiken
landschapselementen om zich op te oriënteren en gaan lager vliegen boven hun eigen habitat.
Ook is het Leeuwarder Bos erg geschikt voor een aantal trekvogelsoorten die het landschap
gebruiken om op te vetten en uit te rusten. Het gaat hier om o.a. slobeend, wintertaling,
wespendief, witgat, oeverloper, buidelmees, beflijster en grote & kleine barmsijs. Van deze
soorten is vooral de beflijster een uitschieter. In de tweede en derde week van april is deze
soort in grote aantallen aan te treffen in het bos. In 2014 is er in de Twirre, het semiwetenschappelijke
tijdschrift van de Fryske Feriening foar Fjildbiology, een artikel
uitgekomen over de resultaten van trektelpost Leeuwarder Bos. Deze is terug te vinden in dit
rapport in bijlage XVII.
Als laatste in het hoofdstuk over vogels is het goed om te kijken naar opmerkelijke
waarnemingen. In bijlage II zijn deze in tabelvorm opgesomd. Hierbij zijn jaarlijkse
vogelsoorten niet meegenomen zoals kwartel, purperreiger, visarend, wespendief, rode wouw,
smelleken, zilverplevier, rosse grutto, zomertortel, kleine bonte specht, buidelmees,
boomleeuwerik, geelgors en ijsgors. Bladkoning en draaihals zijn wel jaarlijks te vinden, maar
door hun landelijke zeldzaamheid toch meegenomen in de tabel. In de tabel in bijlage II staan
waarnemingen in het zwart, rood en dikgedrukt rood aangegeven. Deze kleur geeft de mate
van landelijke zeldzaamheid aan zoals www.waarneming.nl dit hanteert. Soorten in het zwart
zijn vrij algemeen, soorten in het rood zijn zeldzaam en soorten in het dikgedrukt rood zijn
zeer zeldzaam.
Laten we inzoomen op een aantal gevallen, te beginnen met de krekelzanger. Deze
oorspronkelijk Oost-Europese broedvogel/trekvogel werd gevonden op 20 mei 2013 aan de
oostkant van de volkstuintje bij de Jelsumervaart in het riet door Gerrit Krottje en heeft daar
een lange week gezeten. Dit betrof het 74 ste geval voor Nederland en daarmee erg zeldzaam te
noemen.
26 Augustus 2013 staat in de boeken als een memorabele roofvogeldag. Niet alleen werden er
maar liefst negentien wespendieven geteld (Fries record) en een rode wouw en een visarend
waargenomen, maar ook een mogelijke adult arendbuizerd gezien op trek. Deze vogel is
beschreven en gefotografeerd maar door de grote hoogte waarop de vogel vloog, valt het niet
met zekerheid te zeggen. Het zou het negende geval voor Nederland zijn van deze dwaalgast
uit Zuid-Europa.
Een opvallend jaar werd 2013 in Nederland voor de grote kruisbek. Deze zeer zeldzame
dwaalgast in Nederland heeft een invasief karakter en kan in invasiejaren talrijk zijn.
Nederland kent de afgelopen twee eeuwen drie invasies waarvan 2013/2014 de boeken in zal
gaan als de vierde. Op 18 oktober 2013 was het waarschijnlijk ook raak in het Leeuwarder
Bos waar er mogelijk één tijdens een trektelling overvloog. Op zicht zijn ze te herkennen aan
een ‘stierennek’ en een grotere snavel (vooral ondersnavel) dan onze gewone kruisbek. Op
geluid zijn ze ook te doen, maar niet op het blote gehoor. Hiervoor moet de waarnemer het
geluid opnemen en er een sonogram van maken waarna de exacte soort/type kruisbek af te
lezen valt. De opname lijkt grote kruisbek aan te geven, maar is niet duidelijk genoeg om
7

andere type kruisbekken uit te sluiten. De grote kruisbek komt oorspronkelijk uit Noord-
Europa.
De laatste zeer zeldzame soort uit 2013 is de Siberische tjiftjaf. Deze broedvogel van de taiga
ten oosten van Oeral schijnt de laatste jaren steeds vaker op te worden gemerkt in Nederland
en daardoor wellicht algemener in Nederland dan waar we tot nu toe vanuit gingen. De
determinatie is zo eenvoudig niet. Een combinatie van roep en verenkleed moet bekeken
worden om onze eigen tjiftjaf uit te sluiten die ook wel eens overwintert in Nederland. Op 18
december 2013 zat er een tjiftjaf te roepen zoals een Siberische tjiftjaf (kuikentjes-roep) bij
camping Taniaburg. Hierna is er gezocht naar de vogel en werd er een tjiftjaf gevonden die
zichzelf niet goed genoeg liet zien voor een zekere determinatie.
In 2014 werden er nog twee zeer zeldzame vogelsoorten waargenomen in het Leeuwarder
Bos. De eerste soort is de Siberische boompieper die op 15 oktober twee maal roepend in het
eerste licht over de telpost vloog. Dit geluid is opgenomen en geanalyseerd, kleedkenmerken
zijn in het veld niet gezien. De uitkomst van de analyse sloot de boompieper uit, waardoor het
met zekerheid een Siberische boompieper moest zijn. De Siberische boompieper komt voor in
Zuid-, Centraal- en Oost-Azië. Dit geval is ingediend bij de CDNA (Commissie Dwaalgasten
Nederlandse Avifauna) en bij acceptatie betreft het de 66 ste voor Nederland.
De tweede zeer zeldzame soort die nader toegelicht wordt is de oostelijke grauwe gans. Deze
ondersoort van de grauwe gans komt uit Noordoost-Eurazië. In het verleden zijn oostelijke
grauwe ganzen in Nederland en België ook uitgezet waardoor het moeilijk is wat over de
oorsprong van deze soort in Nederland te zeggen als je er één in het veld ziet. Op 27 oktober
kwamen twee exemplaren over de grafheuvel vliegen samen met één gewone grauwe gans en
vijf brandganzen. De vogels vielen op door hun forsere snavel die duidelijke roze was
tegenover de oranje kleur van onze gewone grauwe gans.
Zoogdieren
De groep zoogdieren is een vrij kleine groep in Nederland. Met ongeveer vijftig soorten in
Nederland ben je snel klaar. In het Leeuwarder Bos zijn negentien soorten zoogdieren
aangetroffen (zie bijlage III), waarvan veel incidenteel gevonden is.
Naar vleermuizen en muizen is wel gestandaardiseerd gezocht. Vleermuizen zijn met een
batdetector onderzocht waarbij er in totaal negen bezoekrondes afgelegd zijn door
verschillende personen/instanties. In tabel 1 staan de resultaten hiervan weergegeven.
Tabel 1. Data vleermuizen Leeuwarder Bos 2012-2014
Datum Wat Wie Resultaat
Gewone Dwergvleermuis 5, Ruige Dwergvleermuis 1,
18/04/2012 Vleermuizen Martijn van der Ende Watervleermuis 2
03/05/2012 Vleermuizen Teddy Dolstra
Gewone Dwergvleermuis 1, Ruige Dwergvleermuis 1,
Watervleermuis 1, Laatvlieger 1
09/05/2012 Vleermuizen John Melis
Gewone Dwergvleermuis 1, Ruige Dwergvleermuis 2,
Watervleermuis 2, Laatvlieger 2, Rosse Vleermuis 1
04/06/2013 Vleermuizen Loes Kuiper
Gewone Dwergvleermuis 3, Ruige Dwergvleermuis 2,
Watervleermuis 1
15/06/2013 Vleermuizen Teddy Dolstra
Gewone Dwergvleermuis 1, Ruige Dwergvleermuis 1,
Watervleermuis 1
07/07/2013 Vleermuizen
Bosgroep Noord-Oost
Nederland
Gewone Dwergvleermuis 6, Laatvlieger 1, Rosse
Vleermuis 1
16/07/2013 Vleermuizen
Bosgroep Noord-Oost
Nederland
Gewone Dwergvleermuis 8, Ruige Dwergvleermuis 1,
Laatvlieger 1, Meervleermuis 1
24/05/2014 Vleermuizen Teddy Dolstra Gewone Dwergvleermuis 2, Watervleermuis 1
10/06/2014 Vleermuizen Reinier Meijer
Gewone Dwergvleermuis 9, Ruige Dwergvleermuis 1,
Watervleermuis 2, onzekere Tweekleurige Vleermuis 1
8

De Bosgroep Noord-Oost Nederland heeft op 7 en 16 juli in 2013 de Vierhuisterweg
onderzocht op het voorkomen van vleermuizen in verband met de komende
kapwerkzaamheden. In 2014 zouden namelijk de grauwe abelen langs deze weg weggehaald
worden en vervangen worden door een bomensoort die minder gevaarlijk is voor recreanten,
gezien de bomen gevoelig waren voor stormschade. Aan het einde van 2014 zijn deze bomen
ook daadwerkelijk weggehaald. In het door de Bosgroep uitgebrachte rapport werd onder
andere geconcludeerd dat er geen aanwijzingen zijn voor de aanwezigheid van
verblijfplaatsen van vleermuizen in de grauwe abelen.
Deze conclusie werd gedeeld door meerdere personen. Reinier Meijer gaf aan dat de
aangetroffen soorten in het Leeuwarder Bos in principe overal te vinden zijn in Noord-
Nederland en doordat het Leeuwarder Bos erg jong is, wordt dit gebied voornamelijk gebruikt
als jachtgebied. Uit de metingen uit het bos blijkt het ook, de vleermuizen worden ruim na
zonsondergang opgemerkt. Dit is een teken dat de vleermuizen van elders weg komen, het
Leeuwarder Bos is functioneel te jong voor verblijfplaatsen in bomen. Al kan ruige
dwergvleermuis wel voorkomen in een gespleten of afgescheurde boom, aldus Reinier.
Op 1 september 2014 werden in de vroege schemering minimaal drie foeragerende gewone
dwergvleermuizen gezien boven het Rengerspad tussen de wilgen ten noorden van Camping
Taniaburg. Deze vleermuizen zijn op naam gebracht met een batdetector. De vleermuizen
moeten uit de buurt gekomen zijn, mogelijk dat ze van camping Taniaburg zelf komen al
hebben de campingeigenaren tot nu toe geen vleermuizen in hun boerderij opgemerkt.
Via lifetraps is geprobeerd om muizensoorten vast te stellen. Tot nu toe heeft dit geresulteerd
in de vangst van maar één soort, de bosmuis. In onderstaande tabel zijn de data weergegeven.
Andere muizensoorten zijn veelal vastgesteld door middel van vondsten van dode muizen
langs de paden. Waarschijnlijk waren dit veelal prooien van (verwilderde) huiskatten.
Tabel 2. Data muizen Leeuwarder Bos 2012 & 2013
Datum Wat Wie Resultaat
24/06/2012 Muizen Teddy Dolstra Bosmuis 2
19/04/2013 Muizen Róbin Zaat Bosmuis 3
17/05/2013 Muizen Róbin Zaat Bosmuis 6
15/06/2013 Muizen Róbin Zaat Bosmuis 1
2014 was een recordjaar voor muizen in Nederland. In het Leeuwarder Bos waren ook
opvallend veel muizen te vinden wat leidde tot het makkelijker vaststellen van muizensoorten.
Toch zouden er nog vier muizensoorten relatief makkelijk vastgesteld kunnen worden in het
Leeuwarder Bos. Het gaat hier dan om de huisspitsmuis, rosse woelmuis, huismuis en
dwergmuis.
Hendrik Koster is in de winter van 2014 bezig geweest met onderzoek door middel van een
infrarood camera. Deze camera stond opgesteld op dezelfde locatie in een perceel in het
duurzame bos. Deze cameraval heeft in de periode van 1 november t/m 31 december elke
beweging voor de camera opgenomen. In deze periode zijn in totaal 142 filmpjes gemaakt van
84 individuele dieren. Tien verschillende diersoorten zijn opgenomen op video, waarvan twee
soorten zoogdieren en acht vogelsoorten. Tussen 15 november en 9 december zijn er
eendagskuikens neergelegd om dieren te lokken. Er lijkt meteen een effect te zijn op de
buizerd die vaker komt kijken. Op 2 december begon een koude periode met nachtvorst en
overdag temperaturen tegen het vriespunt. De hoge aantallen muizen lijken vanaf dat moment
verleden tijd te zijn, terwijl ze zich vervolgens vanaf 11 december weer lieten zien.
9

Wat de grotere zoogdieren betreft, is er sinds 2012 geen bewoonde vossenburcht meer bekend
uit het Leeuwarder Bos na het drama met de afgesneden vossenkop en andere lichaamsdelen.
Wellicht dat dit nuttige roofdier zich in de toekomst weer vestigt in het bos. In 2011 zijn
volgens het boek ‘De Vierhuisterweg en de komst van het Leeuwarder Bos’, geschreven door
Pytsje Sol, 24 reeën geteld in en om het Leeuwarder Bos door Wouter Kalverboer. In het
najaar van 2014 is uit een de reeëntelling gebleken mede uitgevoerd door Wouter Kalverboer
dat er 53 reeën rondlopen in en om het bos. De populatie reeën in het Leeuwarder Bos is
groeiende. Dit heeft invloed op de bosontwikkeling en de volkstuinen die gelegen zijn in het
bos zelf. Tenslotte is er nog geen hermelijn aangetroffen in het bos, die er ongetwijfeld wel
voor zou komen.
Reptielen & Amfibieën
In Nederland komen in totaal zeven soorten reptielen en zestien soorten amfibieën voor. In het
Leeuwarder Bos daarentegen komt geen enkele soort reptiel voor behalve ontsnapte
roodwangschildpadden en geelbuikschildpadden. Als we kijken naar amfibieën vinden we
vier soorten en één hybride in het Leeuwarder Bos. De soorten staan weergegeven in bijlage
IV en de hybride betreft de bastaardkikker.
In 2012 en 2013 is er ook tijdens de trektijd van de amfibieën gericht geteld vanaf de
Vierhuisterweg tot en met de asfaltweg langs camping Taniaburg naar heemtuin Kalkvaart. In
figuur 2 is deze route in het rood aangegeven. Het tellen is gedaan om een beter beeld te
krijgen van de verspreiding en het voorkomen van deze soortgroep. In tabel 3 is aangegeven
op welke dagen gelopen is met welk resultaat. De hotspot die gevonden is, is gelegen bij
camping Taniaburg op de asfaltweg aan de noordzijde. Veel amfibieën (met name kleine
watersalamander) planten zich voort in de wateren daaromheen. Een gunstige ontwikkeling na
de storm is de toename van wortelkluiten, vooral het ontstaan van plassen onder deze kluiten
zijn belangrijk. Amfibieën gebruiken deze plassen om zich in voort te planten. In een perceel
centraal in het bos heeft de gemeente tevens een poel aangelegd wat waarschijnlijk ook
positief zal uitvallen voor de amfibieën.
Figuur 2. Amfibieëntraject gelopen in het Leeuwarder Bos in 2012 & 2013
10

Tabel 3. Data amfibieëntrek Leeuwarder Bos 2012 & 2013
Datum Soorten
22/03/2012 Kleine Watersalamander 11
24/03/2012 Gewone Pad 2, Kleine Watersalamander 4
25/03/2012 Gewone Pad 1
10/04/2013 Gewone Pad 1, Kleine Watersalamander 15
In 2014 is er gedetailleerd onderzoek gedaan in het westelijk deel van het Leeuwarder Bos
naar het voorkomen en vooral ook de voortplanting van amfibieën door Tariq Stark, Carlijn
Laurijssens en Koen van Lieshout. Deze gegevens zijn nog niet gepubliceerd en hier zal
waarschijnlijk later nog meer over naar buiten komen.
Tevens is er in datzelfde jaar door Dymfy Rademakers in het najaar gekeken naar het
voorkomen van amfibieën door het gehele bos. Haar bevindingen zijn opgeschreven in een
rapport en wordt begin 2015 als intern document uitgebracht in het Natuurmuseum Fryslân.
Een belangrijke bevinding die zij deed, is dat de meeste groene kikkers werden aangetroffen
in de sloten in het niet-begraasde gedeelte van het bos nabij de grafheuvel, in sloten waar veel
inval is van zonlicht.
Dagvlinders
In Nederland komen 53 soorten dagvlinders voor. Hiervan zijn 23 ook aangetroffen in het
Leeuwarder Bos in 2012-2014. Deze waarnemingen berusten allemaal op incidentele
waarnemingen van voornamelijk volwassen vlinders. In bijlage V staat de soortenlijst
weergegeven. De zomer van 2013 was erg bijzonder droog en warm waardoor er veel
dagvlinders voorkwamen. Ook werden er zwervende/trekkende dagvlindersoorten opgemerkt
in het bos. Op 7 augustus 2013 zag Erwin Walstra een keizersmantel, een zeer zeldzame soort
die als standvlinder in ons land verdwenen is. Ook de oranje luzernevlinder, eveneens een
zwervende/trekkende dagvlinder, werd dat jaar opgemerkt. Meerdere exemplaren van deze
soort werden verspreid door het bos gezien op de grazige gedeelten. Een opvallende
verschijning in 2014 is het koevinkje. Deze soort komt voor op voornamelijk de zand- en
veengronden in het oosten en zuiden van Nederland en is in Friesland uit de oostelijke helft
voornamelijk bekend. Toch werd er op 9 juli een vers exemplaar gevonden aan de rand van
een door de storm getroffen populierenperceel. Deze soort houdt van ruige graslanden en
kruidenvegetaties langs bosranden, wat hier zojuist ontstaan was. De soort komt wel vrij dicht
bij Leeuwarden voor omdat de grens met meerdere grondsoorten nabij ligt. De soort is onder
andere aangetroffen in Gytsjerk en het Groote Wielen-gebied en breidt zich ook gestaag uit in
Nederland.
Voor dagvlinders is een hotspot te vinden in het Leeuwarder Bos. Deze hotspot ligt aan de
westkant van het bos net boven de Vierhuisterweg waar in 2011 door de Prins
Constantijnschool in het kader van de Nationale Boomfeestdag bomen zijn geplant. Er valt
veel zonlicht op deze plek en de warmte blijft hangen doordat het perceel omgeven is door
hogere bomen. De begroeiing die in de zomerperiode daar groeit, biedt veel voedsel en
voortplantingsmogelijkheden voor vlinders (o.a. koninginnekruid en late guldenroede). De
verwachting is dat de komende jaren dit perceel minder interessant wordt doordat de
verruiging van het perceel inzet en de bomen hoger worden. Het bos zal in zijn totaliteit wel
interessanter gaan worden voor dagvlinders door het toenemen van open plekken in het bos
door de storm en de werkzaamheden.
Nachtvlinders
In Nederland leven een ruime 2400 soorten nachtvlinders, verdeeld over ongeveer 900 soorten
macro’s en 1500 soorten micro’s. In het Leeuwarder Bos zijn 375 soorten nachtvlinders
11

gevonden verdeelt over 228 soorten macro’s en 147 soorten micro’s. Deze nachtvlinders zijn
systematisch bijgehouden in de afgelopen drie jaar door middel van een UV-lichtopstelling
die voornamelijk op warme zwoele zomeravonden gebruikt is bij camping Taniaburg. Deze
methode lokt vele insecten aan, maar vooral nachtvlinders die vervolgens gevangen, geteld en
gedetermineerd werden. Ook werd er naast deze lichtopstelling gebruikt gemaakt van een
andere methode, het besmeren van bomen met een alcohol/stroop mengsel. Deze zoetigheid
bootst nectar na wat het voedsel voor veel soorten nachtvlinders is.
In totaal is er 34 keer vanaf camping Taniaburg de lamp aangezet in de afgelopen drie jaar.
Daarnaast is er ook vier keer vanaf een andere locatie met licht gevlinderd. Tenslotte is er ook
nog negen keer gesmeerd. Drie keer in het voorjaar en daarnaast nog zes keer verspreid over
het najaar. Bij deze methodes zijn de macronachtvlinders goed bijgehouden qua aantallen en
de microvlinders incidenteel bijgehouden. In 2012 zijn er 2091 individuele
macronachtvlinders gevangen verdeeld over 173 soorten met beide manieren, in 2013 zijn er
1905 macronachtvlinders gevangen verdeeld over 143 soorten en in 2014 zijn er 2142
macronachtvlinders gevangen verdeeld over 171 soorten. In 2013 is een kort artikel
geschreven over de nachtvlindervangsten van 2013. Dit is in de Flinterwille geplaatst, het blad
van de Vlinderwerkgroep Fryslân. In 2014 is er een uitgebreid artikel verschenen in de Twirre
dat bijgeleverd is in dit rapport in bijlage XVII. Daaruit volgde onder andere aandacht vanuit
de Vlinderstichting, Omrop Fryslân en het Friesch Dagblad. Op de website
www.natuurbericht.nl kwam een bericht hierover uit dat de Vlinderstichting publiceerde. In
de jaren 2012-2014 is er hulp geweest van Willem Bosma, Iris Brouwer, Folkert Jan
Hoogstra, Henk Hunneman, Maarten Immerzeel, Arno Niehof, Robert Pater, Jim Postma,
Siep en Jannie Sinnema, George Sinnema, Theo van Veenendaal en Merel Zweemer.
Camping Taniaburg heeft het nachtvlinderen met licht mogelijk gemaakt door het beschikbaar
stellen van stroom. Op 30 juni 2012 heeft er een foto van het nachtvlinderen in het
Leeuwarder Bos in de Leeuwarder Courant gestaan, zie bijlage XVI. Het krantenartikel laat
zien hoe samen met Henk Hunneman de nachtvlinders gevangen en geteld werden. De foto in
dit krantenartikel geeft weer wat de methodiek van het nachtvlinderen in het Leeuwarder Bos
is.
In tabel 4 zijn de resultaten van 2012-2014 neergezet en in bijlage VI is de complete
soortenlijst van de nachtvlinders terug te vinden.
Tabel 4. Resultaten nachtvlinderen qua macronachtvlinders op licht en op smeer in het Leeuwarder Bos in 2012-2014
*¹= Soortenweekend vond plaats, op twee locaties genachtvlinderd. Op de camping en ongeveer 150 meter westelijker dan de camping
*²= Niet op de camping, maar 150 meter westelijker dan camping gestaan
*³= Niet op de camping, maar vanaf de grafheuvel ten noorden van het bos gestaan
* 4 = Niet op de camping, maar 50 meter westelijker dan het huis aan de Vierhuisterweg nummer 76 gestaan
2012 2013
Dag Methode #Soorten #Individuen Dag Methode #Soorten #Individuen
21/03/2012 Licht 1 3 16/06/2013 Licht 30 153
23/03/2012 Smeer 3 4 18/06/2013 Licht 39 202
24/03/2012 Smeer 6 16 05/07/2013 Licht 36 115
25/03/2012 Smeer 4 9 12/07/2013 Licht 67 311
09/05/2012 Licht 6 8 21/07/2013 Licht 39 133
18/05/2012 Licht 7 14 22/07/2013 Smeer 23 259
20/05/2012 Licht 8 23 16/08/2013 Licht 58 450
21/05/2012 Licht 9
Licht +
23 30/08/2013 Smeer 40 282
23/05/2012 Licht 14 41 143 1905
24/05/2012 Licht 9 28 2014
30/05/2012 Licht 24 142 Dag Methode #Soorten #Individuen
12

07/06/2012 Licht 32 124 20/04/2014 Licht 12 20
Licht
23/06/2012 (2x)* 1 51 - 07/06/2014 Licht* 2 58 307
28/06/2012 Licht 42 102 28/06/2014 Licht 47 170
29/06/2012 Licht* 2 62 269 04/07/2014 Licht 68 344
07/07/2012 Licht 36 97 14/07/2014 Licht 44 164
23/07/2012 Licht 42 230 28/07/2014 Licht 51 287
24/07/2012 Licht 43 175 01/08/2014 Licht 59 446
27/07/2012 Licht 49 128 07/08/2014 Smeer 25 69
28/07/2012 Licht 53
Licht +
172 09/08/2014 Smeer* 4 29 57
Licht +
04/08/2012 Smeer* 3 44 113 28/08/2014 Licht 43 133
13/08/2012 Licht 43 190 20/09/2014 Licht 18 49
14/08/2012 Licht 48 180 28/09/2014 Smeer 4 16
173
Licht +
2091 18/10/2014 Smeer 8 80
171 2142
Doordat er relatief veel nachtvlindervangsten verspreid door het jaar gedaan zijn valt te zien
wanneer de tijd is dat de meeste soorten nachtvlinders en de meeste exemplaren daarvan in
het Leeuwarder Bos rondvliegen. Het aantal soorten en exemplaren nachtvlinders door de tijd
heen per vangnacht op locatie X182.097;X581.464 is weergegeven in figuur 3.
80
70
60
50
40
30
20
10
0
01-Jan
08-Jan
15-Jan
22-Jan
29-Jan
05-Feb
12-Feb
19-Feb
26-Feb
05-Mar
12-Mar
19-Mar
26-Mar
02-Apr
09-Apr
16-Apr
23-Apr
30-Apr
07-May
14-May
21-May
28-May
04-Jun
11-Jun
18-Jun
25-Jun
02-Jul
09-Jul
16-Jul
23-Jul
30-Jul
06-Aug
13-Aug
20-Aug
27-Aug
03-Sep
10-Sep
17-Sep
24-Sep
01-Oct
08-Oct
15-Oct
22-Oct
29-Oct
05-Nov
12-Nov
19-Nov
26-Nov
03-Dec
10-Dec
17-Dec
24-Dec
31-Dec
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
01-Jan
08-Jan
15-Jan
22-Jan
29-Jan
05-Feb
12-Feb
19-Feb
26-Feb
05-Mar
12-Mar
19-Mar
26-Mar
02-Apr
09-Apr
16-Apr
23-Apr
30-Apr
07-May
14-May
21-May
28-May
04-Jun
11-Jun
18-Jun
25-Jun
02-Jul
09-Jul
16-Jul
23-Jul
30-Jul
06-Aug
13-Aug
20-Aug
27-Aug
03-Sep
10-Sep
17-Sep
24-Sep
01-Oct
08-Oct
15-Oct
22-Oct
29-Oct
05-Nov
12-Nov
19-Nov
26-Nov
03-Dec
10-Dec
17-Dec
24-Dec
31-Dec
Figuur 3. Aantal soorten nachtvlinders (bovenaan) en aantal individuele nachtvlinders (onderaan) per nachtvlindernacht op licht in het
Leeuwarder Bos bij X182.097;Y581.464 in periode 2012-2014
Iedere soort nachtvlinder is verbonden aan zijn eigen waardplant. Sommige soorten hebben
meerdere waardplanten en zijn daarom niet zo kritisch. Andere soorten zijn juist afhankelijk
van slechts één plantensoort. Het is daarom te stellen dat de beplanting één van de
belangrijkste factoren is die bepaalt welke nachtvlindersoorten in het gebied voorkomen. Heel
vaak zijn nachtvlindersoorten naar hun waardplant genoemd. In 2012 is er één nieuwe soort
voor Friesland gevonden in het Leeuwarder Bos. Het gaat hier om de witvlekbosrankspanner.
13

De witvlekbosrankspanner heeft bosrank als waardplant. Bosrank komt veel voor in de
heemtuin en blijft daar als vaste plant staan. Alle soorten flora en fauna zijn gebaat bij zo min
mogelijk intensief ingrijpen in het landschap. Hierdoor heeft de witvlekbosrankspanner zich
kunnen vestigen. Deze soort neemt hard toe in Nederland en komt vooral veel voor in Zuid-
Limburg en sinds 2012 ook in Friesland.
Naast de nachtvlinders die gevonden zijn op smeer en op licht, zijn er ook nachtvlinders
incidenteel gevonden. Dit ging voornamelijk om soorten die amper tot niet op licht komen
zoals vele micro-soorten. Ook zijn er micro-soorten gevonden door middel van het vinden van
mijnen. Meerdere soorten micro’s, maar ook kever- en vliegensoorten, leggen hun eitjes in
een blad van een bepaalde waardplant. Deze eitjes komen uit en de larven eten een ruimte
rond door het blad van de plant. Wanneer ze uiteindelijk genoeg gegeten hebben en de tijd rijp
is, komen ze uit als imago (volwassen exemplaar). Via de site www.bladmineerders.nl kan op
een eenvoudige manier opgezocht worden, via de waardplant, welke mijn bij welk insect
hoort. In de Leeuwarder Courant van 25 november 2014 stond een twee pagina’s groot artikel
over bladmineerders in het Leeuwarder Bos, zie bijlage XVI.
De verklaring voor de soortenrijkdom van nachtvlinders in een gebied kan snel gevonden
worden in de lijst van voorkomende plantensoorten. Maar er kan ook gerekend worden met de
cijfers van de vangsten zelf zolang de methode maar goed afgebakend en dus
gestandaardiseerd is. Hiervoor zijn er onder andere twee hulpmiddelen in de vorm van
wiskundige formules die ik hieronder zal toelichten. Beiden formules rekenen de
biodiversiteit uit door de gevonden soorten en de intensiteit van het vangen mee te nemen als
factoren.
Chao
De Chao is een formule die uitrekent hoeveel biodiversiteit er in totaal aanwezig is aan de
hand van verkregen gegevens. In dit geval gaat het om nachtvlinders in het Leeuwarder Bos
in 2012-2014 en rekenen we met alle nachtvlindergegevens in totaal. Dit houdt in dat de
macro en microvlinders gezamenlijk meetellen en niet alleen de smeer en lichtvangsten
meedoen maar ook de losse waarnemingen. In deze formule rekenen we met het totaal aantal
gevonden soorten (S obs ), het aantal gevonden soorten waarvan maar één individu gevangen is
(F 1 , ook wel singletons genoemd) en de soorten waarvan maar twee individuen van gevangen
zijn (F 2 , ook wel doubletons genoemd). Des te meer singletons en doubletons in verhouding
met de aangetroffen soorten, des te meer kans er is dat er nog veel soorten gevonden moeten
worden.
Als we deze getallen overnemen in de formule (S obs = 375, F 1 = 96, F 2 =45) dan komt hier 477
soorten uit. Dit wil zeggen dat er in het bos 477 soorten nachtvlinders theoretisch voor moeten
komen. Dit gaat vermoedelijk niet geheel op, omdat de micro’s vrij slecht onderzocht zijn en
daar vaker grotere aantallen van waargenomen zijn in één keer. Deze uitkomst geeft wel de
beste schatting van de diversiteit aan nachtvlinders in het bos.
14

Shannon biodiversiteitsindex
Een andere formule om de biodiversiteit uit te rekenen, is de Shannon biodiversiteitsindex.
Deze bovenstaande formule neemt ook soortenrijkdom en het voorkomen van elke soort mee
net als de Chao. Het verschil hiermee is dat het niet rekent met ‘singletons’ en ‘doubletons’
maar het totaal aantal individuen van een soort als proportie van het geheel als uitgangspunt
neemt. Van elke soort opnieuw wordt de ‘p i ln p i ‘ uitgerekend, kortom de som wordt hiervan
genomen (Σ). P i staat voor de proportie van het aantal individuen. Als er bijvoorbeeld van één
soort 32 individuen gevonden worden en er 2051 individuen in totaal verspreid over alle
soorten gevonden zijn dan is P i ; 32 / 2051 . ln is een wiskundige functie die staat voor de
natuurlijke logaritme. De totale rekensom is te groot om in dit rapport weer te geven. De
uitkomst geeft geen absoluut getal voor het aantal soorten bijvoorbeeld aan die gevonden
kunnen worden maar geeft enkel een indicatie van de diversiteit van de soorten. In het geval
van de nachtvlinders (micro- en macrovlinders inclusief alle losse waarnemingen) in de jaren
2012-2014 komt de Shannon biodiversiteitsindex uit op 1,77 op een schaal van 1 tot 4. Dit
getal is vrij hoog en geeft aan dat er in verhouding veel soorten in het Leeuwarder Bos zitten
die nog niet gevonden zijn.
Vanuit dit getal kan de gelijkmatigheid van de soorten berekend worden. Hier komt een
waarde uit tussen de 0 en de 1 waarbij 1 staat voor een compleet gelijk verdeelde
soortenaanbod. De H staat voor de uitkomst van de Shannon biodiversiteitsindex en de ln S
staat voor de natuurlijke logaritme van het totaal aantal gevonden soorten (ln 375). De
uitkomst hiervan is 0,71 wat aangeeft dat de aantallen vrij gelijkmatig over de
nachtvlindersoorten verdeeld zijn.
De getallen van de Shannon index en de gelijkmatigheid van de data zijn op zichzelf niet zo
erg belangrijk en zeggen niet zoveel. Deze getallen worden vooral gebruikt om verschillen in
biodiversiteit tussen verschillende data/gebieden aan te geven. Voor de toekomst en het
vergelijken met gegevens vanuit andere gebieden kan deze data erg waardevol zijn.
Gerrit Tuinstra en Tymo Muus hebben beiden naar de lijst gekeken en feedback gegeven op
het geheel. Ze hebben hierbij meegeholpen aan de interpretatie van de data en hun waarde en
positie in het gehele ecosysteem.
Te beginnen bij enkele bijzondere macronachtvlindersoorten die zijn vastgesteld:
Slawortelboorder; een soort van de polders en leeft als larve in jonge worteldelen van
populier.
Lindeknotsvlinder; soort van vochtige zandgronden en heeft eik en berk als waardplant.
Esdoorndwergspanner;, soort die profiteert van de aanplant van spaanse aak.
Moeraswalstrospanner; soort van wel erg natte gebieden en schrale oevers die niet droog
komen te staan.
Sporkehoutspanner; profiteert van de aanwezigheid van (warme) sporkehoutstruwelen.
Wilgentandvlinder; soort die kieskeurig is op breedbladige wilgen die regelmatig gesnoeid
worden. De bomen moeten warm staan, liefst bosranden.
Eikenprocessierups; sterk uitbreidende soort en niet kieskeurig. Er moet rekening gehouden
worden met een vestiging in de toekomst van de soort met rupsen in het bos.
Variabele W-uil; soort van de meer vochtige weidegebieden en polders.
15

Dwerghuismoeder; soort van schrale en droge graslanden.
Bastaardsatijnvlinder; opmerkelijke soort, wordt niet veel inlands gevonden
Klein muisbeertje; een soort die meer is van de wat oudere bossen. Indicatie voor ouder
worden van het bos
Wilgenhermelijnvlinder; zeldzame soort van vochtige gebieden met wilg.
Helmkruidvlinder; opmerkelijke vestiging van deze zeldzame soort op knopig helmkruid
gevonden door Dirk Zuidema in de heemtuin Kalkvaart.
Daarnaast hebben ze beiden feedback gegeven op bijzondere micronachtvlindersoorten die
zijn vastgesteld:
Gewone dennenlotboorder; soort van naaldhout (Pinus), staan enkele erg kleine naaldbomen
op camping Taniaburg.
Duponcheliamot; soort uit kassen. Wellicht van de volkstuinen
Gewoon kroeskopje; soort van rottend hout. Verwachting is dat deze soort zich sterk uitbreidt
in het bos.
Rietstreepmot; lang geen gewone soort van lis en liesgras.
Klokbladroller; bijzondere soort voor het bos. Komt voor op vooral tormentilachtigen.
Gegolfde lichtmot; bijzondere soort voor het bos.
Donkere coronamot; bijzondere soort voor het bos.
Ook is het effect van het vrij dicht bij de stad zitten lichtelijk merkbaar aan de hand van de
vangst; splinterstrepen, een witband-silene-uil en tweekleurige lichtmotten.
Gerrit Tuinstra heeft tenslotte een lijst doorgeven van macronachtvlinders waarvan hij
verwacht dat deze voorkomen of zich in de nabije toekomst gaan vestigen in het Leeuwarder
Bos. Deze lijst heeft hij op gevoel gemaakt. Op deze lijst staan sierlijke zakdrager, gewone
zakdrager, populierenwespvlinder, elzenwespvlinder, wilgenwespvlinder, bessenglasvlinder,
zwarte herfstspinner, lindepijlstaart, windepijlstaart, voorjaarsboomspanner, bonte
bessenvlinder, porseleinvlinder, aangebrande spanner, tweevlekspanner, witte
schaduwspanner, vroege spanner, kleine voorjaarsspanner, najaarsspanner, grote
wintervlinder, grote spikkelspanner, witvlekspikkelspanner, gepluimde spanner,
seringenvlinder, herculesje, klaverblaadje, zomervlinder, geel spannertje, groenbandspanner,
kajatehoutspanner, novemberspanner, gegolfde spanner, lichte blokspanner, kleine
blokspanner, zuidelijke bandspanner, roomkleurige stipspanner, bruine wapendrager,
berkenbrandvlerkvlinder, witvlakvlinder, donsvlinder, rondvleugelbeertje, naaldboombeertje,
mendicabeer, sint-jacobsvlinder, hopsnuituil, moeras-micro-uil, vroeg visstaartje, licht
visstaartje, brandnetelkapje, drietand, goudhaaruil, zuringuil, oranje o-vlinder,
smalvleugelrietboorder, randvlekuil, goudgele boorder, geelbruine vlekuil, populierenuil,
gewone gouduil, populierengouduil, bruine essenuil, kleine voorjaarsuil, gevlamde rietuil,
blauwvleugeluil, grote worteluil en dubbelpijl-uil.
Naast deze 65 soorten zijn er nog 29 soorten waarvan hij mogelijk acht dat deze aangetroffen
kunnen worden in het Leeuwarder Bos maar waar nog meer een vraagteken bij staat. Deze
soorten zijn slakrups, sint-jansvlinder, bleke eenstaart, witte eenstaart, lente-orvlinder,
perentak, berkenspikkelspanner, halvemaanvlinder, zwarte-w-uil, klaverspanner, melkwitte
zomervlinder, papegaaitje, naaldboomspanner, zwartvlekdwergspanner,
valeriaandwergspanner, brummelspanner, bosbandspanner, berkenoogspanner, donkere
wapendrager, streepkokerbeertje, paddenstoeluil, zilverstreep, hazelaaruil, gevlekte groenuil,
elzenuil, russenuil, bosgrasuil, maanuiltje en moeras-w-uil.
16

Libellen
In Nederland komen 71 soorten libellen voor en 21 daarvan zijn vastgesteld in het
Leeuwarder Bos in 2012-2014. Deze 21 soorten zijn te vinden in het soortenoverzicht in
bijlage VII. Deze soortenlijst berust op incidentele waarnemingen doorgegeven via
www.waarneming.nl. Een bijzondere soort die daartussen zit is de weidebeekjuffer. Deze
soort komt voornamelijk in het oosten van Nederland voor langs stromend water. In het
Leeuwarder Bos zijn twee exemplaren in 2012 gevonden bij de Jelsumervaart bestaande uit
een mannetje en een vrouwtje. Zeer waarschijnlijk zullen dit zwervende exemplaren zijn
geweest, maar het is niet geheel uitgesloten dat zich een heel kleine populatie handhaaft, want
de locatie waar beide exemplaren gevonden zijn, voldoet aan de biotoopeisen van de soort. In
figuur 4 is te zien waar de weidebeekjuffer vanaf 1900 allemaal gevonden en doorgegeven is
via www.waarneming.nl. Op de kaart is ook een verschil in intensiteit van de kleur rood in de
atlasblokken te zien.
Figuur 4. Verspreidingskaart weidebeekjuffer in Nederland vanaf 1900 gegenereerd door
www.waarneming.nl. Het atlasblok van het Leeuwarder Bos is in het blauw gemarkeerd. Hoe
donkerder rood het atlasblok is ingetekend, hoe meer exemplaren vande weidebeekjuffer zijn
ingevoerd
Een andere bijzondere soort die gevonden is in het Leeuwarder Bos is de zwarte heidelibel in
2013. Deze soort komt vooral voor bij vennen en hoogveen. Ondanks dat dit habitat niet in
het Leeuwarder Bos voorkomt, werd een groep van vijftien stuks gevonden door Erwin
Walstra op 8 augustus. Een erg grote groep voor zwervende exemplaren, wellicht bevond zich
een populatie van deze soort in het bos. De zwarte heidelibel komt overigens ook regelmatig
voor ten oosten van Leeuwarden in onder andere Gytsjerk. Voor libellen is er een hotspot te
vinden in het Leeuwarder Bos. Deze hotspot bevindt zich net als die van dagvlinders aan de
17

westkant van het bos net boven de Vierhuisterweg waar in 2011 door de Prins
Constantijnschool in het kader van de Nationale Boomfeestdag bomen zijn geplant. Voor
libellen is dit een geschikte plaats door de aanwezige beschutting die hen warmte geeft en het
voorkomen van erg veel prooien, voornamelijk andere vliegende insecten. De verwachting is
dat de komende jaren dit perceel minder interessant wordt en de nieuwe open plekken in het
bos door de storm en de werkzaamheden in waarde gaan toenemen voor libellen.
Vissen
In het Leeuwarder Bos zijn in 2012-2014 vijftien soorten inheemse zoetwatervissen
vastgesteld van de 48 soorten inheemse zoetwatervissen die in Nederland voorkomen. De
vijftien soorten zijn te vinden in het soortenoverzicht in bijlage VIII. Deze waarnemingen
berusten vooral op het vangen van vissen met een schepnet. Deze methode is twaalf keer
uitgevoerd in drie jaar tijd op verschillende plekken in het gebied. In tabel 5 is de data hiervan
weergegeven.
Tabel 5. Data vissen met schepnet Leeuwarder Bos 2012-2014
Datum Wie Resultaat
23/03/2012 Jeroen Breidenbach Blankvoorn, Kleine Modderkruiper
30/03/2012 Jeroen Breidenbach Baars, Tiendoornige Stekelbaars
02/05/2012 Teddy Dolstra Blankvoorn, Brasem
24/06/2012 Teddy Dolstra
21/10/2012
Dirk Dijkshoorn en
Loes Kuiper
05/06/2013 Jarno Beijk
16/06/2013 Teddy Dolstra
Dirk Dijkshoorn en
04/09/2013
Loes Kuiper
Dirk Dijkshoorn en
08/09/2013
Loes Kuiper
Dirk Dijkshoorn en
15/11/2013
Loes Kuiper
Dirk Dijkshoorn en
18/12/2013
Loes Kuiper
Dirk Dijkshoorn en
05/02/2014
Loes Kuiper
Dirk Dijkshoorn en
13/04/2014
Loes Kuiper
25/05/2014 Teddy Dolstra
29/06/2014
31/12/2014
Jeroen Breidenbach,
Carlijn Laurijssens,
Jeff Peereboom en
Merel Zweemer
Dirk Dijkshoorn en
Loes Kuiper
Kleine Modderkruiper, Driedoornige Stekelbaars, Brasem, Riviergrondel,
Tiendoornige Stekelbaars, Snoek, Kolblei, Blankvoorn, Ruisvoorn, Vetje,
Zeelt
Tiendoornige Stekelbaars, Riviergrondel, Blankvoorn, Zeelt, Bittervoorn
Kleine Modderkruiper, Driedoornige Stekelbaars, Bittervoorn, Riviergrondel,
Snoek, Tiendoornige Stekelbaars, Kroeskarper, Kolblei, Blankvoorn, Baars,
Vetje, Zeelt
Kleine Modderkruiper, Driedoornige Stekelbaars, Bittervoorn, Brasem,
Tiendoornige Stekelbaars, Riviergrondel, Kroeskarper, Baars, Blankvoorn,
Kolblei, Ruisvoorn, Zeelt, Snoek
Zeelt, Bittervoorn, Tiendoornige Stekelbaars, Kroeskarper, Riviergrondel,
Kolblei, Blankvoorn, Baars, Ruisvoorn, Vetje
Bittervoorn, Kolblei, Blankvoorn
Driedoornige Stekelbaars, Zeelt, Bittervoorn, Tiendoornige Stekelbaars,
Riviergrondel, Snoek, Baars, Ruisvoorn, Vetje
Vetje, Zeelt, Driedoornige Stekelbaars, Bittervoorn, Tiendoornige
Stekelbaars, Blankvoorn, Baars
Ruisvoorn, Driedoornige Stekelbaars, Bittervoorn, Tiendoornige Stekelbaars,
Baars, Blankvoorn
Driedoornige Stekelbaars, Zeelt, Bittervoorn, Paling, Tiendoornige
Stekelbaars, Kroeskarper, Snoek, Baars, Blankvoorn, Kolblei
Kleine Modderkruiper, Zeelt, Brasem, Bittervoorn, Tiendoornige Stekelbaars,
Snoek, Riviergrondel, Kroeskarper, Blankvoorn, Baars, Kolblei
Snoek, Kleine Modderkruiper, Tiendoornige Stekelbaars, Baars
Driedoornige stekelbaars, Bittervoorn, Tiendoornige stekelbaars, Baars,
Blankvoorn, Ruisvoorn, Zeelt
Een bijzonder vangst werd gedaan op 24 juni 2012, namelijk een hybride kolblei x
blankvoorn (niet in tabel opgenomen) gevangen door Teddy Dolstra. Op 5 juni 2013 werd een
soortencursus vissen door Jarno Beijk gegeven aan Van-Hall Larenstein studenten waarbij de
vissen ook gemonitord werden.
18

Dirk Dijkshoorn en Loes Kuiper hebben hun bevindingen over de vissen in het Leeuwarder
Bos opgeschreven en deze zijn hieronder te vinden.
“Hotspots
Op de kaart (figuur 5) staan de plekken waar redelijk met een schepnet gevist kan worden én
waar ook vis te verwachten is. Veel sloten zitten vol kroos en dat heeft een zeer nadelig effect
op vissen (zuurstofgebrek), waardoor de meeste van deze kroossloten geen vis bevatten of
enkel tiendoornige stekelbaars. De grote plas bij de grafheuvel zit vol met waterplanten
(voornamelijk veenwortel) en er valt te verwachten dat hier veel vis zit. Met een waadpak is
een deel van de plas te belopen, maar de vele waterplanten bemoeilijken het schepnetten
aanzienlijk. De sloot ten noorden van de grafheuvel heeft een prachtig verlandingsgradiënt.
Dit is een typisch voortplantingshabitat voor vele vissoorten, omdat er veel planten aanwezig
zijn waar de eitjes op afgezet kunnen worden en omdat het ondiepe water snel opwarmt in het
voorjaar. De sloten parallel aan de bruggen (o.a. bij de camping) bevatten vaak veel vis,
voornamelijk bittervoorn. Deze zijn ook goed te bevissen, omdat je de vis kan opdrijven als je
een waadpak aan hebt.
Figuur 5. Kaart Leeuwarder Bos waarbij de gunstige plekken voor vissen met een schepnet staan aangegeven in het rood.
Te verwachten soorten
Er zijn enkele vissoorten die nog niet zijn vastgesteld in het Leeuwarderbos, maar waarvan de
kans aanwezig is dat ze er momenteel voorkomen. Dit is gebaseerd op de huidige verspreiding
van de soorten volgens de vissenatlas Fryslân van 2014. Dat deze soorten nog niet zijn
aangetroffen, is deels te verklaren doordat ze niet eenvoudig te inventariseren zijn. Zo heeft
de rivierdonderpad bijvoorbeeld een voorkeur voor steenstort, waar hij zich tussen kan
verschuilen en dus niet eenvoudig te vangen is.
De vissoorten die nog te verwachten zijn in het Leeuwarder Bos zijn de pos, winde,
snoekbaars, rivierdonderpad, giebel/goudvis en alver.
Ook zijn er nog enkele vissoorten bezig aan een opmars in Friesland. De soorten die mogelijk
over enkele jaren te verwachten zijn in het Leeuwarder Bos zijn Europese meerval,
zwartbekgrondel (exoot) en marmergrondel (exoot).
19

Aanbevelingen beheer
De grote hoeveelheden bittervoorn vragen om een gerichte aanpak betreffende schonings- en
baggerwerkzaamheden. De soort maakt veel gebruik van waterplanten en deze worden bij het
schonen verwijderd. Dit hoeft geen probleem te zijn, zolang er voldoende waterplanten
overblijven in de nabije omgeving. Gefaseerd beheer is al een goede stap in de richting.
Mozaïekbeheer is voordeliger voor de bittervoorn, gezien diens beperkte dispersieafstand (2-3
km). Door bijvoorbeeld 50 meter te schonen en de volgende 50 meter ongemoeid te laten
blijft er voldoende leefgebied en schuilmogelijkheden over voor de bittervoorn en vele andere
vissoorten.
Tijdens het schonen en baggeren komen veel vissen en mosselen op de oever terecht. Het
grootste deel weet niet tijdig terug te keren in de sloot en stikt, droogt uit of wordt opgegeten
door meeuwen en reigers. De grotere zoetwatermosselen, van de geslachten Anadonta en
Unio, zijn het vaakst de klos, omdat ze vrijwel nooit terug in het water weten te komen. Het
aantal grote mosselen daalt hierdoor sterk. Deze zijn echter noodzakelijk voor de
voortplanting van de bittervoorn. Het baggeren en schonen is noodzakelijk voor de
waterhuishouding en hier kan niet zomaar mee gestopt worden. Een mogelijkheid om de
impact van de werkzaamheden te verminderen, is om de bagger en waterplanten na te zoeken
op vis en mosselen. Dit moet direct gebeuren, zodat zoveel mogelijk dieren overleven. Om de
kosten te beperken kunnen vrijwilligers worden ingezet en kan gelijktijdig worden
geïnventariseerd.
De grote aantallen bittervoorns in het Leeuwarderbos doen vermoeden dat er voldoende
waterplanten en zoetwatermosselen aanwezig zijn. Toch kan een gericht beheer voordelig
zijn. Het kan namelijk de verspreiding van de soort naar andere gebieden stimuleren en vele
andere dier- en plantensoorten zijn erbij gebaat.
Natuurvriendelijke oevers worden ook aanbevolen. Dit houdt in dat de oevers niet steil, maar
geleidelijk oplopen. Dit levert een plantenrijke oeverzone op met waar vele diersoorten weer
profijt van hebben. Het wordt door vissen veel gebruikt als kraamkamer. In de oeverzone
kunnen verschillende zeldzame plantensoorten gedijen. Voornamelijk aan de grotere plassen
zijn goede mogelijkheden voor natuurvriendelijke oevers.”
Overige insecten & Geleedpotigen
In Nederland zijn ongeveer 19.500 soorten insecten vastgesteld. In het Leeuwarder Bos zijn
833 soorten insecten gevonden in 2012-2014 verspreid over de verschillende families. Eerder
kwamen al de families dagvlinders, nachtvlinders en libellen aan de orde. In dit deelhoofdstuk
wordt er dieper ingegaan op de vondsten van de nog niet behandelde insectengroepen en de
geleedpotigen. De lijst van de vastgestelde soorten binnen deze verschillende soortgroepen is
te vinden in bijlage IX.
Sprinkhanen & Krekels
In het Leeuwarder Bos zijn in 2012-2014 zeven soorten sprinkhanen en nul soorten krekels
vastgesteld. De soortenlijst bestaat uit kustsprinkhaan, bruine sprinkhaan, snortikker, gewoon
spitskopje, struiksprinkhaan, boomsprinkhaan en zeggendoorntje en zijn allemaal incidentele
waarnemingen. Van deze soorten kunnen twee soorten bijzonder worden genoemd. Allereerst
de snortikker die op open en arme graslanden te vinden is. Deze soort is ontdekt in september
van 2013 op de kunstmatige grafheuvel als nieuwe soort voor Leeuwarden en is niet algemeen
in Noordwest-Friesland. De dichtstbijzijnde vindplaatsen liggen in de buurt van Sneek en
Drachten. De andere bijzondere soort is het zeggendoorntje. Deze soort staat op zeer
zeldzaam in Friesland maar is al meerdere keren aangetroffen in de gemeente Leeuwarden.
Deze soort is een pionier op vochtige plekken. In figuur 6 zijn de zeven vastgestelde soorten
in het Leeuwarder Bos op een kaart aangegeven om de vindplaatsen aan te geven. Onder het
20

figuur is de legenda aangegeven. In het bos is het gewoon doorntje nog niet aangetroffen,
deze zal hier vast voor moeten komen gezien zijn verspreiding en habitatvoorkeur.
Havankpark
Bilgaard
Figuur 6. Kaart van verspreiding en voorkomen van sprinkhanen in het Leeuwarder Bos in 2012- 2014
Bijen, Wespen & Mieren
Binnen deze soortgroepen zijn 55 soorten vastgesteld in 2012-2014. Zes medestudenten aan
het Van-Hall Larenstein bestaande uit Bart Franken, Thijs Gerritsen, Tim van der Sluis,
Dymphy Seegers, Raisja Spijker en Michiel van Welsem hebben in 2013 een meting in
Leeuwarden gedaan naar bijen. Ook hebben ze in hun onderzoek de heemtuin Kalkvaart
meegenomen, dit gebied valt onder het Leeuwarder Bos. Ze hebben van eind april tot begin
juli zes vangsessies uitgevoerd en in totaal negentien soorten vastgesteld verdeeld over 149
individuen. Tevens hebben zij de volkstuin gelegen in het midden van het bos aan de
Vierhuisterweg onderzocht.
Door Lex Aries is er op 16 juni 2013 gezocht naar mieren in het gebied. Hij trof er maar één
soort aan, de wegmier. Zijn conclusie was dat het Leeuwarder Bos geen interessante plek was
voor mieren. Dit zal waarschijnlijk komen door de grondsoort in combinatie met de
vochtigheid en de vegetatiestructuur.
De overige soorten die gevonden zijn binnen deze soortgroep zijn incidenteel vastgesteld.
Vliegen & Muggen
Van deze soortgroep zijn 134 soorten vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos.
Verreweg alle waarnemingen berusten op incidentele waarnemingen. Toch is er in 2012 een
malaiseval twee keer een dag ingezet in het Leeuwarder Bos door Joop Prijs. Eenmaal bij de
familie Sol in de achtertuin en de andere keer bij camping Taniaburg. De vangst hiervan is
21

nog niet gedetermineerd en geregistreerd, hopelijk zal dit in de toekomst nog gebeuren. De
soortgroepen langpootmuggen, snipvliegen en zweefvliegen zijn beter onderzocht dan de
andere families doordat deze soorten makkelijker te herkennen en te lokken zijn door een uvlamp.
De zweefvliegen zijn ook nog eens tijdens het soortenweekend in 2012 nader onder de
loep genomen door Bert van Geel. Ook de vliegen die mijnen maken in de bladeren van
planten hebben meer aandacht verkregen boven de andere soorten doordat deze makkelijker te
determineren zijn.
Kevers
In totaal zijn er 129 soorten kevers vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos. Onder de
kevers vallen onder andere loopkevers, weekschildkevers, bladhaantjes, lieveheersbeestjes,
snuitkevers, waterroofkevers, kniptorren, aaskevers en kortschildkevers. In februari en maart
van 2012 zijn door middel van potvallen verschillende keversoorten gevangen in het gehele
bos. Toch is dit helaas niet gestandaardiseerd gebeurd. Hierdoor berustten eigenlijk alle
waarnemingen van kevers op incidentele waarnemingen. Ze werden gevangen en verzameld
door middel van het tegenkomen van opvallende exemplaren, individuen die gevangen
werden door met een vlindernet door de vegetatie te gaan, exemplaren die op de uv-licht
afkwamen, kevers die achter de boomschors overwinteren te verzamelen en door vangsten via
een schepnet in het water.
Er is één bijzondere waarneming van een kever gedaan. Het gaat om de bruine tandkever.
Deze roofkever die onder de boomschors te vinden is, is in 2012 voor het eerst vastgesteld in
het bos en was ook de eerste voor Friesland. Toch is dit geen zeldzame kever en zal deze soort
waarschijnlijk door zijn levenswijze over het hoofd gezien zijn in Friesland.
Wantsen, Cicaden & Plantenluizen
In totaal zijn er 59 soorten wantsen, cicaden & plantenluizen vastgesteld in 2012-2014 in het
Leeuwarder Bos. Onder de wantsen, cicaden & plantenluizen vallen onder andere bladluizen,
cicaden, schaatsenrijders, duikerwantsen, bootsmannetjes, bodemwantsen, blindwantsen en
bloemwantsen. Veel van deze waarnemingen zijn verkregen door met een vlindernet door de
vegetatie te gaan en berusten daardoor op incidentele waarnemingen. Ook werd een schepnet
ingezet om naast vissen en waterroofkevers ook waterwantsen en schaatsenrijders te vangen.
Als laatste methode werden incidenteel soorten wantsen die op de uv-lamp afkwamen
gevangen. Er zijn geen bijzondere soorten aangetroffen in deze drie jaar.
Overige insecten
De overige insecten bestaan uit eendagsvliegen/haften, oorwormen, stofluizen, gaasvliegen,
schietmotten en schorpioenvliegen en telt 32 soorten die vastgesteld zijn in de periode 2012-
2014 in het Leeuwarder Bos. Vooral de schietmotten zorgen voor dit aantal doordat deze
soorten op uv-licht afkwamen en incidenteel werden verzameld en gedetermineerd. Verder
zijn twee van de vijf inheems voorkomende soorten oorwormen in Nederland vastgesteld in
het bos door de schors van stervende bomen af te trekken waar de dieren zich achter
verstoppen. Andere soorten zijn ook incidenteel op uv-licht afgekomen of door middel van
een vlindernet door de vegetatie te halen gevangen en verzameld. Er zijn twee bijzondere
soorten aangetroffen binnen deze groep. Het gaat hier om de Centroptilum luteolum, een soort
eendagsvlieg die voorkomt langs randen van meren en in 2014 tweemaal is opgemerkt in juli
op het uv-licht bij camping Taniaburg. Ook werd de schietmottensoort Limnephilus elegans
op 7 juni 2014 gevangen ten noordwesten van de plas bij camping Taniaburg op uv-licht.
Deze soort wordt vooral aangetroffen in hoogveenreservaten.
22

Geleedpotigen
In het Leeuwarder Bos zijn in 2012-2014 112 soorten geleedpotigen vastgesteld. De
soortgroep bestaat uit onder andere teken, mijten, spinnen, hooiwagens, duizendpoten,
miljoenpoten, pissebedden, watervlooien, vlokreeften en springstaarten. Het verschil tussen
insecten en geleedpotigen is dat insecten altijd zes poten hebben terwijl geleedpotigen
verdeeld worden onder zespotigen, veelpotigen en spinachtigen (acht poten). De zespotigen
zijn vleugelloos en hebben hun monddelen liggen in een kapsel onder de mond. Dit is anders
bij insecten. Alle geleedpotigen zijn voornamelijk gedetermineerd en gedocumenteerd door
Peter Koomen. Vooral de spinnen zijn veel verzameld en op naam gebracht. Hieronder valt
onder andere de vondst van een zeldzame kerkzesoog die in mei 2012 bij het sanitaire
gedeelte van camping Taniaburg aangetroffen werd. Deze soort was ten tijde van de
waarneming nog nooit noordelijker dan Amsterdam aangetroffen. In september 2012 dook
nog een exemplaar op bij Enkhuizen in Noord-Holland. De soort is in het verleden eigenlijk
alleen bekend uit de provincie Zeeland en wordt tegenwoordig steeds verder noordelijk
gevonden, waarschijnlijk ten gevolg van het broeikaseffect. Figuur 7 toont de verspreiding
van de kerkzesoog vanaf 1900, zoals deze is ingevoerd op www.waarneming.nl. Het
Leeuwarder Bos is aangegeven met een blauwe vierkant. Op de kaart is ook een verschil in
intensiteit van de kleur rood in de atlasblokken te zien. Hoe donkerder rood het atlasblok is
ingekleurd, hoe meer exemplaren van de soort zijn ingevoerd in het atlasblok in kwestie.
Figuur 7. Verspreidingskaart Kerkzesoog in Nederland vanaf 1900 gegenereerd door
www.waarneming.nl
23

Ongewervelden
Deze soortgroep bestaat onder andere uit bloedzuigers, wormen, landslakken en
zoetwaterslakken. Van deze soortgroep zijn 41 soorten vastgesteld in 2012-2014 in het
Leeuwarder Bos. De complete lijst met soorten is te zien in bijlage X. De waarnemingen zijn
vooral incidenteel gedaan. De zoetwaterslakken, bloedzuigers en zoetwatermossels zijn
tijdens schepnetten gevangen, gedetermineerd en geregistreerd. Via deze methode zijn 22
verschillende soorten gevonden. Voor de landslakken zijn voornamelijk lege schelpen gezocht
onder boomstammen die op de grond lagen aan het einde van 2013. Ook zijn eind 2013
enkele naaktslakken bekeken die op het smeer afkwamen. Dit was aangebracht voor
nachtvlinders. In totaal werden er vijftien soorten landslakken vastgesteld. De overige vier
soorten zijn regenworm, Keratella quadrata (familie van de radardiertjes, microscopisch
onderzocht), Lepadella patella (ook een soort van de familie van de radardiertjes,
microscopisch onderzocht) en Leucochloridium paradoxum. De laatste soort is een parasiet op
barnsteenslakken te herkennen aan de pulserende bewegingen bij de tentakels van de slak en
is gezien en doorgegeven door Tariq Stark.
Planten
In Nederland zijn tot nu toe ongeveer 2300 soorten planten gevonden. In het Leeuwarder Bos
zijn in 2012-2014 287 soorten planten vastgesteld. De gehele plantenlijst is te vinden in
bijlage XI. In 2012 heeft er een planteninventarisatie voor FLORON plaatsgevonden in
kilometerhokken 181-581, 182-581, 182-582 en 183-582. Deze hokken vallen allemaal voor
het grootste deel onder het Leeuwarder Bos. Deze inventarisatie is gedaan door Jan van der
Meer, Margriet Kampman en Flip Sollman en de ingevulde formulieren daarvan zijn te
vinden in bijlage XV. Gilberto Squizzato en Hinko Talsma hebben daarnaast incidenteel de
beplanting in de heemtuin Kalkvaart en het bos bekeken en doorgegeven. Gilberto Squizzato
is betrokken bij het beheer van de heemtuin en daarom weet hij welke soorten zijn aangeplant,
verwilderd zijn of de status wild hebben. Dit blijft vaak erg lastig om met zekerheid vast te
stellen en daarom wordt letterlijk de status overgenomen zoals de waarneming is ingevoerd op
www.waarneming.nl, fouten kunnen zeker dus in de lijst voorkomen met betrekking tot de
status. In de plantenlijst (bijlage XI) zijn twee extra kolommen toegevoegd met de titel H en
V. H staat voor heemtuin Kalkvaart en als hier een ‘ja’ bij staat geeft het aan dat deze soort
enkel is vastgesteld in de heemtuin zelf. De V staat voor verwilderd en een ‘ja’ geeft aan dat
deze enkel in verwilderde vorm is aangetroffen in het Leeuwarder Bos. In totaal gaat het hier
om 21 soorten planten die enkel aangetroffen zijn in de heemtuin Kalkvaart en om 42 soorten
die enkel verwilderd zijn aangetroffen in het Leeuwarder Bos. De planten die op de lijst staan
van het Leeuwarder Bos zijn er zo goed als waarschijnlijk op eigen kracht gekomen en
daardoor als wild (of in sommige gevallen verwilderd) beschouwd. Er zijn ook plantensoorten
vastgesteld in het studiegebied die zijn aangeplant of ingezaaid en daardoor niet meetellen in
de lijst. Dit betreft veelal de bomensoorten die in het bos staan en daarnaast bolderik,
bosanemoon, gele anemoon, grasklokje, korenbloem, holwortel, vingerhelmbloem, brem,
slangenkruid, muurbloem, wilde kievitsbloem, beemdooievaarsbek, gele ganzenbloem,
aardaker, gewone margriet, zomerklokje, grote veldbies, mispel, wilde gagel, kruipend
stalkruid + kattendoorn, knikkende vogelmelk, grote klaproos, gewone vogelkers, wilde peer,
grote ratelaar, kruidvlier, vroege sterhyacint, muurpeper, wit vetkruid, avondkoekoeksbloem,
echte guldenroede, grote muur, bosmuur, blauwe knoop, bostulp en ijzerhard. Daarnaast zijn
er nog enkele exoten aangetroffen in het bos die niet meegenomen zijn op de plantenlijst. Dit
betreft stokroos, hennep, Griekse alant, puntwederik, veelbloemige roos, dauwbraam,
roodbloeiende framboos, poelruit, Oost-Indische kers en blauwe verbena. De bekende exoten
24

euzenberenklauw en reuzenbalsemien dragen volgens www.waarneming.nl niet de status
exoot maar inheems (ingeburgerd) en tellen daardoor wel mee voor de totale lijst.
Algen & Wieren
Aan algen & wieren zijn zeventien soorten vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos.
Al deze soorten zijn afkomstig van één watermonster dat genomen is op 17 december in 2013.
Dit monster is genomen bij de grafheuvel door smalle waterpest uit te knijpen in een plastic
beker. De volgende dag is het watermonster onder een microscoop bekeken door Wil Leurs
van het Wetterskip Fryslân en hij heeft daar een aantal soorten uit weten te determineren.
Deze soorten zijn terug te vinden in het soortenoverzicht in bijlage XII.
Mossen & Korstmossen
56 verschillende soorten mossen & korstmossen zijn vastgesteld in 2012-2014 in het
Leeuwarder Bos. Hieronder vallen 19 soorten mossen en 37 soorten korstmossen. De soorten
zijn terug te vinden in het soortenoverzicht in bijlage XIII. Van beiden soortgroepen zijn de
waarnemingen niet structureel verkregen maar bestaan uit incidentele waarnemingen.
Mossen zijn kleine, kruidachtige landplanten. Anders dan de meeste planten halen ze hun
voedingsstoffen niet omhoog vanuit de wortels maar uit de lucht en het regenwater dat erop
valt. De mossen in het Leeuwarder Bos zijn voornamelijk in 2012 op de lijst gezet en in
januari van 2013. In 2012 was er ook een persoon bezig met het inventariseren van de
mossen. Maar de naam van deze persoon en de verkregen gegevens zijn tot nu toe nog niet
bekend geworden.
Korstmossen zijn een symbiose tussen algen en schimmels en halen hun voedingsstoffen uit
de lucht. Ze groeien op verschillende substraten, voornamelijk hout en steen. De korstmossen
zijn in december 2013 bekeken in het Leeuwarder Bos samen met Linda Veeman door middel
van zeven bezoekrondes. Hierbij werden vooral de verschillende aanwezige substraten in het
bos afgezocht.
Paddenstoelen
In bijlage XIV zijn de 153 verschillende soorten paddenstoelen terug te vinden die zijn
vastgesteld in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos. De paddenstoelen, ook wel familie van de
schimmels, zijn een erg grote orde waarbij er alleen al in Nederland 10.300 soorten zijn
aangetroffen. Op 23 juni 2012 heeft Gosse Hage van de Paddenstoelenwerkgroep Fryslân
tijdens het soortenweekend de paddenstoelen bekeken in de heemtuin Kalkvaart. De
paddenstoelen in het Leeuwarder Bos zijn pas aan het einde van 2013 vaker bekeken, maar
nog niet structureel. De grotere paddenstoelen werden vooral bekeken door Gilberto
Squizzato. Ben Engelen bekeek en fotografeerde daarentegen juist vooral de allerkleinste
paddenstoelen. Uit de lijst komen een aantal bijzondere soorten naar voren. De
olijfschijfzwam is één van deze bijzonderheden die saprotroof (leeft van dood organisch
materiaal) op loofhout is en voorkomt in rijke kleigebieden. Het netelmeniezwammetje is
daarnaast een aangetroffen zeldzaamheid dat een biotrofe (voedsel onttrekkend aan levende
delen van een gastheer) parasiet is op voornamelijk grote brandnetel in rijke kleigebieden.
Een zeldzame korstmosparasiet die op populieren is aangetroffen in het bos is het verdwaald
meniezwammetje. De elzenkrulziekte is als een soort aandoening op het blad van een grauwe
els aangetroffen. De laatste opmerkelijke soort is het vals essenvlieskelkje, ook bekend als de
veroorzaker van de essentakziekte. Deze is de afgelopen jaren sterk op komen zetten in
Nederland en veroorzaakt verdroging en afsterving van bladeren en takken. In het Leeuwarder
Bos is dit niet anders en bepaalt het steeds meer het bosbeeld met vrij kale essenbomen in de
zomer.
25

Flora- en faunawet
In de biodiversiteitsmeting die de afgelopen drie jaar heeft plaatsgevonden zijn een aantal
Flora- en faunawet soorten aangetroffen. Er wordt niet ingegaan in dit hoofdstuk op wat de
Flora- en faunawet inhoudelijk betekent, aangezien dit in bijna elk rapport over ecologie en
wetgeving terug te vinden valt. In deze alinea zijn de drie Flora- en faunawet tabellen te
vinden waarin de beschermde soorten die in 2012-2014 zijn vastgesteld in het Leeuwarder
Bos zijn verdeeld. Vogels zijn hiermee buiten beschouwing gelaten omdat alle vogelsoorten
in Nederland beschermd zijn. De soortenlijst van vogels (broed-/stand-, winter en trekvogels)
is te vinden in bijlage I. Een extra bescherming genieten enkele jaarrond beschermde
vogelnesten die aanwezig zijn in het Leeuwarder Bos van huismus, sperwer, havik, ransuil,
boomvalk en buizerd. Ook vliegroutes en foerageergebieden van vleermuizen zijn beschermd.
Qua verblijfplaatsen is het Leeuwarder Bos in zijn huidige vorm niet geschikt voor
vleermuizen door het ontbreken van boomholtes en de jonge begroeiing. De plantensoorten
waar een sterretje achter staat, zijn waargenomen in de heemtuin Kalkvaart en kunnen als
aangeplant/ingezaaid worden beschouwd. De keizersmantel (Argynnis paphia) heeft geen
populatie in het bos maar is als zwervend individu aangetroffen in het bos.
Tabel 1 Tabel 2
Egel – Erinaceus europaeus
Steenmarter – Martes foina
Vos – Vulpes vulpes
Kleine modderkruiper – Cobitis taenia
Wezel – Mustela nivalis Ruig klokje – Campanula trachelium *
Bunzing – Mustela putorius Rietorchis – Dactylorhiza praetermissa *
Ree – Capreolus capreolus Zomerklokje – Leucojum aestivum *
Haas – Lepus europaeus Wilde Kievitsbloem – Fritillaria meleagris *
Konijn – Oryctolagus cuniculus Muurbloem – Erysimum cheiri *
Bosmuis – Apodemus sylvaticus Wilde Gagel – Myrica gale *
Aardmuis – Microtus agrestis Daslook – Allium ursinum *
Veldmuis – Microtus arvalis
Gewone bosspitsmuis – Sorex araneus Tabel 3
Woelrat – Arvicola amphibius/scherman Gewone dwergvleermuis – Pipistrellus pipistrellus
Mol – Talpa europaea
Ruige dwergvleermuis – Pipistrellus nathusii
Gewone pad – Bufo bufo
Watervleermuis – Myotis daubentonii
Kleine watersalamander – Triturus vulgaris Laatvlieger – Eptesicus serotinus
Europese meerkikker – Pelophylax ridibundus Rosse vleermuis – Nyctalus noctula
Bruine kikker – Rana temporaria
Keizersmantel – Argynnis paphia
Zwanenbloem – Butomus umbellatus
Bittervoorn – Rhodeus cericeus
Grasklokje – Campanula rotundifolia *
Grote kaardenbol – Dipsacus fullonum
Brede wespenorchis – Epipactis helleborine
Aardaker – Lathyrus tuberosus *
Knikkende vogelmelk – Ornithogalum nutans *
Gewone vogelmelk – Ornithogalum umbellatum
Koningsvaren – Osmunda regalis
Slanke sleutelbloem – Primula elatior
In deze lijst ontbreken hermelijn (Mustela erminea), huisspitsmuis (Crocidura russula),
dwergmuis (Micromys minutus), rosse woelmuis (Myodes glareolus) en rivierdonderpad
(Cottus perifretum) nog. Deze soorten komen mogelijk/waarschijnlijk wel al voor in het bos.
Ook de tweekleurige vleermuis (Vespertilio murinus) ontbreekt in de lijst, maar is als
onzekere waarneming ingevoerd. Deze soorten komen waarschijnlijk/mogelijk voor in het
studiegebied Leeuwarder Bos maar zijn nog niet eerder vastgesteld. Overigens zijn er meer
beschermde soorten die voor kunnen komen in het gebied die nu nog niet vastgesteld zijn.
26

In 2011 is er door ecologisch onderzoeksbureau Altenburg & Wymenga in opdracht van de
gemeente Leeuwarden een ecologische basiskaart van de gemeente gemaakt. In het
werkdocument staan onvolledige gegevens met betrekking tot het Leeuwarder Bos. Hier staat
bijvoorbeeld in dat de bittervoorn voorkomt in de Groote Wielen en waarschijnlijk ook in de
poldersloten ten zuiden van Leeuwarden. Er wordt hier geen rekening gehouden met
vindplaatsen elders. In het Leeuwarder Bos is de bittervoorn erg algemeen, vooral rond de
sloten bij de grafheuvel maar ook elders in de waterpartijen. Over een andere vissensoort, de
kleine modderkruiper, wordt gezegd dat die aangetroffen is in de Kleine en Groote Wielen en
ten zuiden van Leeuwarden. Ook deze gegevens zijn onvolledig aangezien deze soort
algemeen is in het bos en veelvuldig aan te treffen is in de grotere waterpartijen met
oeverbegroeiing en langs de Jelsumervaart. Als we kijken naar planten zijn er ook een aantal
onvolledige gegevens die in de ecologische basiskaart staan. Een beschermde plantensoort, de
koningsvaren, wordt niet eens genoemd in het document als in de gemeente (mogelijk)
voorkomende soort terwijl deze wel degelijk in het Leeuwarder Bos is vastgesteld. Twee
andere beschermde plantensoorten, de slanke sleutelbloem en de brede wespenorchis, worden
ook onvolledig vernoemd in de ecologische basiskaart. De slanke sleutelbloem zou enkel
voorkomen in de Froskepolle terwijl de brede wespenorchis enkel gevonden kan worden op
de vliegbasis en in de bebouwde kom van Leeuwarden. Toch zijn beiden plantensoorten ook
te bewonderen in het Leeuwarder Bos.
In het rapport ‘Ecologische beoordeling bestemmingsplan Leeuwarden – Buitengebied’ van
ecologisch onderzoeksbureau Altenburg & Wymenga is een verbetering van bovenstaande
gegevens te zien. Er wordt hier gezegd dat de bittervoorn en kleine modderkruiper mogelijk in
het gebied voorkomen, wat ook klopt. Er staat wel dat andere beschermde vissoorten niet
verwacht worden terwijl er wel degelijk kans is op de rivierdonderpad (Persoonlijke
communicatie Dirk Dijkshoorn en Tariq Stark). Wat betreft planten wordt er in het rapport
enkel geen woord besteed aan gewone vogelmelk, koningsvaren en slanke sleutelbloem
terwijl die er wel voorkomen.
27

Nabeschouwing
Biodiversiteit is hot. Ook in Leeuwarden begint het steeds meer te leven en steeds meer
mensen trekken erop uit om de diversiteit aan dier- en plantensoorten met eigen ogen te zien.
De laatste jaren is er duidelijk een trend te zien van het aantal personen dat via de digitale
invoerportaal www.waarneming.nl zijn of haar waarnemingen doorgeeft. Deze stijgende lijn is
een enorme winst voor mensen die bezig zijn de biodiversiteit in kaart te brengen in gebieden
en te gebruiken voor beheer. Ook in Leeuwarden en het Leeuwarder Bos is deze stijging
zichtbaar. In 2010 zijn er in de gemeente Leeuwarden 8811 waarnemingen ingevoerd, in 2012
waren dit er al 9634 en in 2014 maar liefst 16534.
Het woord biodiversiteit kom je geregeld tegen in Friesland, maar niemand heeft hier tot nu
toe een poging gedaan dit te gaan meten. Ook weet vrijwel niemand wat precies gezien kan
worden als een gebied met een hoge biodiversiteit. Ligt dat op duizend soorten Tienduizend
soorten Het enige dat we kunnen gebruiken als meetlat zijn de hogere soortgroepen
bestaande uit bijvoorbeeld vogels en zoogdieren. Maar geeft dit wel een correct beeld
Elke soort telt. Iedere soort neemt zijn eigen positie in, in het ingewikkelde ecosysteem dat
het Leeuwarder Bos heet. Iedere soort is speciaal en verdient eigenlijk de aandacht van
mensen. We beheren biodiversiteit in Nederland voornamelijk op soortniveau door middel
van het in stand houden van een aantal kernsoorten die als graadmeters van het biotoop gezien
kunnen worden. Hiermee houd je in de gaten of het biotoop veranderd maar zie je niet de
processen die daaronder verlopen. De processen beginnen op het laagste niveau, alles is met
elkaar verbonden en als één schakel in de voedselkring wegvalt of erbij komt, kan dat grote
gevolgen hebben voor hogere schakels. Het is daarom interessant, maar ook belangrijk, om te
volgen hoe soortensamenstellingen veranderen, vooral ook bij de eerste schakels in het
voedselweb.
Het Leeuwarder Bos is een interessant studiegebied hiervoor doordat het gebied circa twintig
jaar geleden omgevormd werd naar een nieuw biotoop. Daarna kwam een langzaam proces op
gang waarbij het bos steeds ouder werd. Nu is het bos op een leeftijd dat de bomen ouder zijn
geworden en het bos ook daadwerkelijk bos begint te worden. Juist op dit punt is het
interessant om te zien en te meten of de soortensamenstelling verandert en op welke manier
dit gestuurd en gebruikt kan worden. Ook is het interessant om te zien wat het effect van
beheersmaatregelen is op soorten. Op deze manier kunnen beheerders hun maatregelen in het
bos effectief mitigeren, compenseren en gebruiken om het bos aantrekkelijker te maken voor
recreanten.
Het biodiversiteitsonderzoek in het Leeuwarder Bos is een pionier in zijn eigen soort. Het is
een erg jong project dat weinig tot niet op deze schaal uitgevoerd wordt in Nederland. In
combinatie met het biotoop en de omstandigheden mag het gerust nieuw en innovatief in
Nederland genoemd worden. Tegelijkertijd geeft dat nog grotere vraagtekens. Hoe moeten de
resultaten geïnterpreteerd worden Hoe hoog zal de exacte biodiversiteit zijn in het
Leeuwarder Bos Hoe kunnen deze gegevens precies gebruikt worden in het beheer Hoe kan
deze informatie het best gebruikt worden voor een educatief pakket En hoe meet je precies
veranderingen in het bos
Deze vraagtekens zijn uitdagingen. Door de komende jaren te blijven meten, onderzoeken en
proberen deze gegevens te interpreteren, zullen deze vraagtekens wellicht verdwijnen. In ieder
geval biedt dit document een stap richting het beantwoorden van de vraag; ‘Hoeveel
biodiversiteit is er aanwezig in het Leeuwarder Bos’.
De gegevens van 2012-2014 over gevonden biodiversiteit zijn nu bekend. Er kan dieper op
deze gegevens worden ingegaan en dat zal in dit laatste hoofdstuk van dit rapport gebeuren. In
figuur 8 op de volgende pagina staat een grafiek waarin de groei aan het aantal vastgestelde
soorten is weergegeven. Hier zijn vier verschillende lijnen in getrokken die laten zien hoe het
aantal vastgestelde soorten binnen een aantal soortgroepen door de tijd heen verloopt.
28

De laatste lijn die erin getrokken is, is het totale aantal soorten (donkerblauw) dat vastgesteld
is door de tijd heen. In het begin is een steile groei gezien doordat het relatief simpel was
nieuwe soorten vast te stellen. Daarna is er een stop te zien in de winter en weer een tweede
groeisprint is te zien in vanaf juni 2013. De verklaring ligt hem voornamelijk op een aantal
zaken tegelijk. Namelijk het succesvolle soortenweekend van 2013, het nachtvlinderonderzoek
dat vanaf dat moment weer begon door middel van een uv-lamp en de heemtuin
Kalkvaart beplanting dat doorgegeven werd door Gilberto Squizzato. Vanaf november gaat de
lijn hard omhoog met als verklaring dat de paddenstoelen nader bekeken werden en een aantal
bezoeken werd gebracht voor landslakken. In december wordt dit versterkt door het voor het
eerst kijken naar korstmossen en algen in het bos. In 2014 ging de groei weer door op alle
soortgroepen.
Figuur 8. Groei van vastgestelde soorten in het Leeuwarder Bos in een tijdsverloop van januari 2012 tot december 2014
Bij het vaststellen van biodiversiteit is een logaritmische groeicurve zichtbaar. In het begin
gaat het hard met het vaststellen van soorten en naarmate de teller hoger komt, wordt het
lastiger om nieuwe soorten te vinden. Bij soortgroepen die makkelijk te vinden en te
herkennen zijn, zoals de vogels, komt de groeicurve van het aantal soorten het dichtst bij een
perfect logaritmisch verband. Zo ook in het Leeuwarder Bos, waar in figuur 9 de
logaritmische groeicurve goed te zien is. Hierdoor is het ook makkelijker te stellen op welk
aantal soorten het totaal gaat komen wat er vast te stellen is in het bos. Dit zal rond de 210
uitkomen. Uiteindelijk zal de groei nooit helemaal stoppen aangezien er veel soorten vogels
als dwaalgast in Nederland zijn opgemerkt en zomaar in het bos neer kunnen strijken.
29

200
180
160
140
120
100
80
#Vogelsoorten
Logaritmisch (#Vogelsoorten)
y = 45.812Ln(x) + 32.607
R 2 = 0.9617
60
40
20
0
Januari'12
Maart'12
Mei'12
Juli'12
September'12
November'12
Januari'13
Maart'13
Mei'13
Juli'13
September'13
November'13
Januari'14
Maart'14
Mei'14
Juli'14
September'14
November'14
Figuur 9. Groei van vastgestelde vogelsoorten in het Leeuwarder Bos in een tijdsverloop van januari 2012 tot december 2014 met de daarbij
behorende logaritmische groeicurve
Naast het verloop van vogelsoorten in het Leeuwarder Bos is in figuur 10 ook het verloop van
plantensoorten afgebeeld. In 2012 werd een grootschalige inventarisatie van planten gedaan
waardoor de stand hard omhoog liep en het moeilijk was om daarna soorten vast te stellen.
Toch werden er zo her en der, vooral in het voorjaar en de zomer, plantensoorten gevonden
die nog niet eerder opgemerkt waren. Nog steeds zijn er een aantal soorten die nog gevonden
kunnen worden in het bos zoals kleine egelskop en kleine lisodde (persoonlijke communicatie
met Hinko Talsma) waardoor het aantal zal blijven stijgen. De data loopt verder van de
logaritmische verdeling door de ongelijke verdeling van het zoeken naar plantensoorten. De
auteur van dit rapport heeft ook minder naar planten gekeken dan de andere soortgroepen
doordat hij minder kennis heeft van het determineren van deze soortgroep in vergelijking met
andere soortgroepen. Waarschijnlijk zal het aantal planten voor het Leeuwarder Bos liggen
rond de 325 soorten.
30

300
270
240
210
180
150
120
#Plantensoorten
Logaritmisch (#Plantensoorten)
y = 85.725Ln(x) - 8.8778
R 2 = 0.8649
90
60
30
0
Januari'12
Maart'12
Mei'12
Juli'12
September'12
November'12
Januari'13
Maart'13
Mei'13
Juli'13
September'13
November'13
Januari'14
Maart'14
Mei'14
Juli'14
September'14
November'14
Figuur 10. Groei van vastgestelde plantensoorten in het Leeuwarder Bos in een tijdsverloop van januari 2012 tot december 2014 met de
daarbij behorende logaritmische groeicurve
Tenslotte is in figuur 11 het verloop van het vaststellen van nachtvlindersoorten afgebeeld.
Nachtvlinders en planten hebben beiden een duidelijke piek in de zomermaanden liggen. Net
als bij planten werd er in 2012 al begonnen aan een grote meting aan nachtvlinders in het
Leeuwarder Bos. Minder algemene soorten werden het jaar erna opgemerkt en in het laatste
jaar is er ook meer en beter gekeken naar micronachtvlinders waardoor het soortenaantal een
boost kreeg. De verwachting is dat het aantal nachtvlindersoorten in het Leeuwarder Bos nog
richting de 500 uit zal komen. Dit blijkt ook uit de uitkomst van de Chao-formule in het
hoofdstuk ‘Soortgroepen’ paragraaf ‘Nachtvlinders’.
31

400
360
320
280
240
200
160
#Nachtvlindersoorten
Logaritmisch (#Nachtvlindersoorten)
y = 113.55Ln(x) - 62.32
R 2 = 0.8996
120
80
40
0
Januari'12
Maart'12
Mei'12
Juli'12
September'12
November'12
Januari'13
Maart'13
Mei'13
Juli'13
September'13
November'13
Januari'14
Maart'14
Mei'14
Juli'14
September'14
November'14
Figuur 11. Groei van vastgestelde nachtvlindersoorten in het Leeuwarder Bos in een tijdsverloop van januari 2012 tot december 2014 met
de daarbij behorende logaritmische groeicurve
Een conclusie die uit bovenstaande figuren getrokken kan worden, is dat de biodiversiteit in
het Leeuwarder Bos voor sommige soortgroepen goed onderzocht is, maar voor de
specialistische soortgroepen steeds verder af zit van een logisch logaritmisch verband. Vooral
bij soortgroepen zoals paddenstoelen, mossen & korstmossen en algen & wieren toont de
grafiek geen logaritmisch verband. Het aantal vastgestelde soorten in het Leeuwarder Bos zal
constant blijven groeien de komende jaren door het toenemen van soortenkennis, de expertise
van buitenaf en doordat het geen gesloten ecosysteem is. Dit laatste wil zeggen dat nieuwe
soorten zich kunnen vestigen in het Leeuwarder Bos en andersom; soorten kunnen er ook
weer net zo makkelijk uit verdwijnen.
32

Figuur 12. Soorten gezien per maand in 2012-2014 in het Leeuwarder Bos gegenereerd door www.waarneming.nl.
In bovenstaande figuur is te zien hoeveel soorten er in iedere maand doorgegeven zijn in
totaal in het Leeuwarder Bos. Hier is duidelijk een piek in te zien vanaf mei. Dit is te
verklaren doordat de zomer de meeste insecten oplevert. Deze grafiek is berust op gegevens
die op het moment van schrijven ingevoerd zijn en daarom nog niet geheel representatief is
doordat het berust op weinig data.
In figuur 13 is een cirkeldiagram te vinden die de verspreiding van de soorten over de
verschillende soortgroepen weergeeft. In tabel 6 is tevens aangegeven om hoeveel soorten per
soortgroep het gaat. Dieren nemen 70 procent van de aangetroffen biodiversiteit voor hun
rekening en planten, algen en schimmels de andere 30 procent. 49 procent van de
aangetroffen biodiversiteit bestaat uit insecten en als we kijken naar de dierenwereld alleen
dan is 70 procent van de aangetroffen soorten een insect.
33

Paddenstoelen 7%
Vogels 13%
Mossen &
Korstmossen 3%
Zoogdieren 1%
Algen & Wieren 1% Reptielen & Amfibieën 0%
Dagvlinders 1%
Planten 19%
Nachtvlinders &
Micro's 21%
Weekdieren &
Overige ongewervelden
3%
Geleedpotigen (overig) 7%
Insecten (overig) 1%
Wantsen, Cicaden &
Plantenluizen 4%
Kevers 7%
Vliegen & Muggen 7%
Libellen 1%
Vissen 1%
Sprinkhanen &
Krekels 0%
Bijen, Wespen &
Mieren 3%
Figuur 13. Aandeel van de vastgestelde soorten over de soortgroepen in het Leeuwarder Bos in 2012-2014
Tabel 6. Totaal aantal soorten per soortgroep vastgesteld van 2012-2014 in het Leeuwarder Bos
Soortgroep
Totaal
Vogels 195
Zoogdieren 19
Reptielen en Amfibieën 4
Dagvlinders 23
Nachtvlinders en Micro's 375
Libellen 21
Vissen 15
Sprinkhanen en Krekels 7
Bijen, Wespen en Mieren 55
Vliegen en Muggen 133
Kevers 129
Wantsen, Cicaden en Plantenluizen 59
Insecten (overig) 32
Geleedpotigen (overig) 112
Weekdieren en Overige ongewervelden 41
Planten 287
Algen en Wieren 17
Mossen en Korstmossen 56
Paddenstoelen 153
34

Toekomst
Nu er dieper op de biodiversiteitsgegevens is ingegaan, kan er gekeken worden naar de
toekomst. Voor de toekomst is belangrijk om te weten welke soortgroepen in het verleden
goed onderzocht zijn en welke soortgroepen meer aandacht nodig hebben. Dit staat in tabel 7
weergegeven voor elke soortgroep waarbij goed onderzocht aangegeven wordt met ++ en
slecht onderzocht met --. De moeilijkheidsgraad van de determinatie en het vinden van de
soorten staat aangegeven met ++ als heel moeilijk en -- als heel makkelijk. Dit alles is
gebaseerd op het aantal soorten binnen een soortgroep dat in de afgelopen drie jaar ontdekt is.
Dit beeld wordt vervolgens vergeleken met hoeveel soorten binnen de soortgroep er landelijk
bekend zijn om te zien hoeveel procent van de Nederlandse soorten aangetroffen is in het bos.
Hoe hoger het percentage, hoe beter de soortgroep in het algemeen onderzocht is. Tevens is
voor alle soortgroepen in het bos ook bekeken in hoeverre de groei van het aantal vastgestelde
soorten binnen een soortgroep, klopt met een logaritmisch verband dat je zou verwachten. Des
te meer deze ervan af wijkt, des te minder goed de soortgroep onderzocht is, is de stelling.
Tabel 7. Intensiteit onderzoek en de moeilijkheidsgraad bij soortgroepen in het Leeuwarder Bos in 2012-2014
Soortgroep Onderzocht Moeilijkheidsgraad
Vogels ++ --
Zoogdieren +/- -
Reptielen en Amfibieën ++ -
Dagvlinders + --
Nachtvlinders en Micro's +/- +
Libellen + -
Vissen + -
Sprinkhanen en Krekels - +/-
Bijen, Wespen en Mieren - +
Vliegen en Muggen -- +
Kevers - +
Wantsen, Cicaden en Plantenluizen - ++
Insecten (overig) +/- +
Geleedpotigen (overig) + +
Weekdieren en Overige ongewervelden - +
Planten + +/-
Algen en Wieren -- ++
Mossen en Korstmossen -- +
Paddenstoelen -- ++
Als we kijken naar bovenstaande tabel zien we dat qua soorten vaststellen in het Leeuwarder
Bos weinig nieuwe soorten meer te vinden zijn in de soortgroepen vogels, reptielen &
amfibieën, dagvlinders, libellen en vissen. Van de soorgroep libellen moet de vuurjuffer nog
vastgesteld worden in het bos, waar die vast en zeker voorkomt. Naast eerder genoemde
soortgroepen zijn planten, zoogdieren en geleedpotigen ook vrij goed onderzocht en ook hier
zijn geen grote winsten meer op te halen. In de groep geleedpotigen valt enkel te winnen op
moeilijk te determineren families van de mijten, watervlooien, vlokreeften en springstaarten.
Soortgroepen die meer aandacht nodig hebben als er nieuwe soorten gevonden willen worden
zijn sprinkhanen & krekels, bijen, wespen & mieren, nachtvlinders & micro’s, kevers en
insecten (overig). Bij sprinkhanen & krekels zijn bijzonder weinig exemplaren gevangen en
gedetermineerd, er kan een veel beter beeld geschetst worden van het bos door de geschikte
gebieden van deze soortgroep te bekijken in de geschikte tijd van het jaar. Voor de bijen,
wespen & mieren en de kevers geldt voornamelijk dat de grote en opvallende soorten wel zijn
vastgesteld maar de kleine soorten nog niet. Dit heeft te maken met de trefkans en de
35

moeilijkheidsgraad van het determineren. De bruine rouwbij (die parasieteert op gewone
sachembij) bijvoorbeeld, vliegt zeer waarschijnlijk ook in het bos rond maar is nog niet
vastgesteld. Op het gebied van nachtvlinders & micro’s valt nog winst te halen door naar
mijnen te zoeken en minder op uv-licht of stroop afkomende soorten. De soortgroep insecten
(overig) heeft families die niet goed onderzocht zijn en families die wel goed onderzocht zijn.
Zo zijn oorwormen, schietmotten en schorpioenvliegen redelijk goed onderzocht en
eendagsvliegen/haften, stofluizen en gaasvliegen minder.
Andere soortgroepen waar winst in de vorm van nieuwe soorten te behalen is, zijn wantsen,
cicaden & plantenluizen en weekdieren & overige ongewervelden. Als we kijken naar de
familiegroepen dan zijn wantsen zelf redelijk onderzocht, maar van cicaden zijn slechts zes
soorten vastgesteld en van plantenluizen staan maar vier soorten geregistreerd. Bij weekdieren
& overige ongewervelden zijn landslakken en zoetwaterslakken redelijk onderzocht maar op
het gebied van wormen en bloedzuigers kunnen nog een hoop soorten gevonden worden.
Waar de meeste soorten op gewonnen kunnen worden, zijn de families vliegen & muggen,
mossen & korstmossen, algen & wieren en paddenstoelen. Tegelijkertijd zijn dit ook zo goed
als de moeilijkste soortgroepen qua determinatie. De groep vliegen & muggen bestaat uit erg
veel soorten waarbij de families langpootmuggen, snipvliegen en zweefvliegen redelijk
onderzocht zijn. Het daslookgitje (zweefvlieg) bijvoorbeeld is wellicht met geluk vast te
stellen in de heemtuin Kalkvaart in zijn zeer korte vliegtijd in week 20. Op de overige
families binnen de soortgroep vallen heel erg veel soorten te winnen! Bij de soortgroep
mossen & korstmossen is er een basis gemaakt van korstmossen in het bos en vallen er zeker
nog veel soorten te winnen in de heemtuin Kalkvaart en op de essen en populieren in het bos.
Van mossen zijn nog erg weinig soorten vastgesteld terwijl er zeker een hoop moeten groeien
in het Leeuwarder Bos. Van de groep algen & wieren, zijn erg veel algen nog te vinden in het
water van het Leeuwarder Bos. Op het gebied van paddenstoelen zijn vooral de erg kleine
soorten schimmels voor het merendeel nog niet vastgesteld. De roesten zijn een voorbeeld van
een familiegroep binnen de schimmels waar nog veel van vastgesteld kan worden.
Dit rapport eindigt met een lijst aan soorten per soortgroep die nu en in de toekomst nog
vastgesteld kunnen worden in het bos. Dit is weergegeven in tabelvorm hieronder. De soorten
die in deze lijst staan, worden verwacht momenteel in het bos voor te komen of in de
toekomst (

Zoogdieren
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Hermelijn Mustela erminea 5 Dwergmuis Micromys minutus
2 Huisspitsmuis Crocidura russula 6 Gewone Grootoorvleermuis Plecotus auritus
3 Rosse Woelmuis Myodes glareolus 7 Meervleermuis Myotis dasycneme
4 Huismuis Mus musculus
Dagvlinders
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Gele Luzernevlinder Colias hyale 2 Eikenpage Favonius quercus
Nachtvlinders en Micro's
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Sierlijke Zakdrager Proutia betulina 34 Zuidelijke Bandspanner Nycterosea obstipata
2 Gewone Zakdrager Psyche casta 35 Roomkleurige Stipspanner Scopula floslactata
3 Populierenwespvlinder Paranthrene tabaniformis 36 Bruine Wapendrager Clostera curtula
4 Elzenwespvlinder Synanthedon spheciformis 37 Berkenbrandvlerkvlinder Pheosia gnoma
5 Wilgenwespvlinder Synanthedon formicaeformis 38 Witvlakvlinder Orgyia antiqua
6 Bessenglasvlinder Synanthedon tipuliformis 39 Donsvlinder Euproctis similis
7 Zwarte Herfstspinner Poecilocampa populi 40 Rondvleugelbeertje Thumatha senex
8 Lindepijlstaart Mimas tiliae 41 Naaldboombeertje Eilema depressa
9 Windepijlstaart Agrius convolvuli 42 Mendicabeer Diaphora mendica
10 Voorjaarsboomspanner Alsophila aescularia 43 Sint-jacobsvlinder Tyria jacobaeae
11 Bonte Bessenvlinder Abraxas grossulariata 44 Hopsnuituil Hypena rostralis
12 Porseleinvlinder Abraxas sylvata 45 Moeras-micro-uil Hypenodes humidalis
13 Aangebrande Spanner Ligdia adustata 46 Vroeg Visstaartje Nola confusalis
14 Tweevlekspanner Lomographa bimaculata 47 Licht Visstaartje Nola aerugula
15 Witte Schaduwspanner Lomographa temerata 48 Brandnetelkapje Abrostola tripartita
16 Vroege Spanner Biston strataria 49 Drietand Acronicta tridens
17 Kleine Voorjaarsspanner Agriopis leucophaearia 50 Goudhaaruil Acronicta auricoma
18 Najaarsspanner Agriopis aurantiaria 51 Zuringuil Acronicta rumicis
19 Grote Wintervlinder Erannis defoliaria 52 Oranje O-vlinder Pyrrhia umbra
20 Grote Spikkelspanner Hypomecis roboraria 53 Smalvleugelrietboorder Chilodes maritima
21 Witvlekspikkelspanner Parectropis similaria 54 Randvlekuil Rusina ferruginea
22 Gepluimde Spanner Colotois pennaria 55 Goudgele Boorder Gortyna flavago
23 Seringenvlinder Apeira syringaria 56 Geelbruine Vlekuil Amphipoea fucosa
24 Herculesje Selenia dentaria 57 Populierenuil Parastichtis suspecta
25 Klaverblaadje Macaria notata 58 Gewone Gouduil Xanthia icteritia
26 Zomervlinder Geometra papilionaria 59 Populierengouduil Xanthia ocellaris
27 Geel Spannertje Hydrelia flammeolaria 60 Bruine Essenuil Lithophane semibrunnea
28 Groenbandspanner Hydriomena impluviata 61 Kleine voorjaarsuil Orthosia cruda
29 Kajatehoutspanner Pelurga comitata 62 Gevlamde Rietuil Mythimna flammea
30 Novemberspanner Epirrita autumnata 63 Blauwvleugeluil Peridroma saucia
31 Gegolfde Spanner Hydria undulata 64 Grote Worteluil Agrotis ipsilon
32 Lichte Blokspanner Lobophora halterata 65 Dubbelpijl-uil Graphiphora augur
33 Kleine Blokspanner Pterapherapteryx sexalata
Libellen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula
Vissen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Pos Gymnocephalus cernua 5 Giebel Carassius gibelio
2 Winde Leuciscus idus 6 Alver Alburnus alburnus
3 Snoekbaars Sander lucioperca 7 Europese Meerval Silurus glanis
4 Rivierdonderpad Cottus perifretum
37

Sprinkhanen en Krekels
# Soort Latijn # Soort Latijn
Grote Groene
1 Gewoon Doorntje Tetrix undulata 2 Sabelsprinkhaan
Tettigonia viridissima
Bijen, Wespen en Mieren
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Bruine Rouwbij Melecta albifrons
Vliegen en Muggen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Daslookgitje Portevinia maculata 3 Donkere Wespvlieg Temnostoma bombylans
2 Akkerdisteldansvlieg Empis livida 4 Terrasjeskommazweefvlieg Eupeodes corollae
Kevers
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Hennepnetelgoudhaantje Chrysolina fastuosa
Insecten (overig)
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Sponsgaasvlieg Sisyra nigra
Geleedpotigen (overig)
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Wespenspin Argiope bruennichi
Planten
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Kleine Lisdodde Typha angustifolia 5 Akkerereprijs Veronica agrestis
2 Kleine Egelskop Sparganium emersum 6 Knikkend Tandzaad Bidens cernua
Rood guichelheil +
3 Blauw guichelheil Anagallis arvensis 7 Grote Klaproos Papaver rhoeas
4 Viltig Kruiskruid Jacobaea erucifolia
Paddenstoelen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Roestbruine Kogelzwam Hypoxylon fragiforme 16 Geel Schijfzwammetje Bisporella citrina
2 Gazonvlekplaat Panaeolina foenisecii 17 Elzenbundelzwam Flammula alnicola
3 Witte Vlierschorszwam Hyphodontia sambuci 18 Kleine Kale Inkzwam Coprinopsis acuminata
4 Bleke Franjehoed Psathyrella candolleana 19 Witsteelfranjehoed Psathyrella piluliformis
5 Papilmycena Mycena vitilis 20 Zwavelzwam Laetiporus sulphureus
Wortelende
6 Aardappelbovist Scleroderma verrucosum 21 Klein Leemkelkje Tarzetta cupularis
7 Blauwe Kaaszwam Postia caesia 22 Dooiergele Mestzwam Bolbitius titubans
8 Oranjebloesemzwam Hebeloma sacchariolens 23 Netstelige Heksenboleet Boletus luridus
9 Langsteelfranjehoed Psathyrella conopilus 24 Zwarte Kluifzwam Helvella lacunosa
10 Gewoon Plooirokje Parasola plicatilis 25 Ruig Elfenbankje Trametes hirsuta
11 Oranje Aderzwam Phlebia radiata 26 Roodbruine Gordijnzwam Cortinarius subbalaustinus
38

Bijlage I Soortenlijst Vogels
Broedvogels en standvogels
# Soort Latijn Broedparen (A=1-3, B=4-10, C=11-25, D=26-50, E=51-100) Trend Opmerkingen
1 Knobbelzwaan Cygnus olor A
2 Bergeend Tadorna tadorna A Onregelmatige broedvogel
3 Krakeend Anas strepera B +
4 Wilde Eend Anas platyrhynchos C
5 Kuifeend Aythya fuligula A
6 Fuut Podiceps cristatus A
7 Sperwer Accipiter nisus A -
8 Havik Accipiter gentilis A +
9 Buizerd Buteo buteo A
10 Waterral Rallus aquaticus A Onregelmatige broedvogel
11 Waterhoen Gallinula chloropus B
12 Meerkoet Fulica atra C
13 Houtduif Columba palumbus C
14 Turkse Tortel Streptopelia decaocto A
15 Koekoek Cuculus canorus A
16 Ransuil Asio otus A +
17 IJsvogel Alcedo atthis A +
18 Grote Bonte Specht Dendrocopos major C +
19 Gaai Garrulus glandarius A
20 Ekster Pica pica A
21 Zwarte Kraai Corvus corone B
22 Matkop Poecile montanus A +
23 Koolmees Parus major C
24 Pimpelmees Cyanistes caeruleus C
25 Boerenzwaluw Hirundo rustica B
26 Staartmees Aegithalos caudatus A
27 Tjiftjaf Phylloscopus collybita D
28 Fitis Phylloscopus trochilus C
29 Rietzanger Acrocephalus schoenobaenus A
30 Kleine Karekiet Acrocephalus scirpaceus B
31 Bosrietzanger Acrocephalus palustris A
32 Spotvogel Hippolais icterina B -
33 Sprinkhaanzanger Locustrella naevia A
34 Zwartkop Sylvia atricapilla D
35 Tuinfluiter Sylvia borin A -
36 Braamsluiper Sylvia curruca A - Onregelmatige broedvogel
37 Grasmus Sylvia communis B
38 Winterkoning Troglodytes troglodytes E +
39 Boomkruiper Certhia brachydactyla D
40 Merel Turdus merula D
41 Zanglijster Turdus philomelos D
42 Roodborst Erithacus rubecula C
43 Blauwborst Luscinia svecica A Onregelmatige broedvogel
44 Nachtegaal Luscinia megarhynchos A Onregelmatige broedvogel
45 Grauwe Vliegenvanger Muscicapa striata C +
46 Huismus Passer domesticus B
47 Ringmus Passer montanus B
48 Heggenmus Prunella modularis B
49 Witte Kwikstaart Motacilla alba A
50 Vink Fringilla coelebs D
51 Rietgors Emberiza schoeniclus B

Exoten
52 Nijlgans Alopochen aegyptiaca A +
53 Fazant Phasianus colchicus B
Wintergasten
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Smient Anas penelope 11 Vuurgoudhaan Regulus ignicapilla
2 Dodaars Tachybaptus ruficollis 12 Goudhaan Regulus regulus
3 Aalscholver Phalacrocorax carbo 13 Kramsvogel Turdus pilaris
4 Houtsnip Scolopax rusticola 14 Koperwiek Turdus iliacus
5 Bokje Lymnocryptes minimus 15 Keep Fringilla montifringilla
6 Watersnip Gallinago gallinago 16 Groenling Chloris chloris
7 Kokmeeuw Chroicocephalus ridibundus 17 Sijs Spinus spinus
8 Stormmeeuw Larus canus 18 Putter Carduelis carduelis
9 Grote Mantelmeeuw Larus marinus 19 Goudvink Pyrrhula pyrrhula
10 Zilvermeeuw Larus argentatus 20 Appelvink Coccothraustes coccothraustes
Doortrekkers
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Patrijs Perdix perdix 63 Kemphaan Philomachus pugnax
2 Kwartel Coturnix coturnix 64 Dwergmeeuw Hydrocoloeus minutus
3 Toendrarietgans Anser serrirostris 65 Kleine Mantelmeeuw Larus fuscus
4 Kleine Rietgans Anser brachyrhynchus 66 Reuzenstern Hydroprogne caspia
5 Grauwe Gans Anser anser 67 Witwangstern Chlidonias hybrida
6 Kolgans Anser albifrons 68 Zwarte Stern Chlidonias niger
7 Grote Canadese Gans Branta canadensis 69 Holenduif Columba oenas
8 Rotgans Branta bernicla 70 Zomertortel Streptopelia turtur
9 Brandgans Branta leucopsis 71 Kerkuil Tyto alba
10 Roodhalsgans Branta ruficollis 72 Velduil Asio flammeus
11 Wilde Zwaan Cygnus cygnus 73 Gierzwaluw Apus apus
12 Kleine Zwaan Cygnus bewickii 74 Draaihals Jynx torquilla
13 Slobeend Anas clypeata 75 Kleine Bonte Specht Dendrocopos minor
14 Pijlstaart Anas acuta 76 Groene Specht Picus viridis
15 Zomertaling Anas querquedula 77 Klapekster Lanius excubitor
16 Wintertaling Anas crecca 78 Wielewaal Oriolus oriolus
17 Tafeleend Aythya ferina 79 Roek Corvus frugilegus
18 Eider Somateria mollissima 80 Kauw Coloeus monedula
19 Brilduiker Bucephala clangula 81 Pestvogel Bombycilla garrulus
20 Nonnetje Mergellus albellus 82 Glanskop Poecile palustris
21 Grote Zaagbek Mergus merganser 83 Zwarte Mees Periparus ater
22 Middelste Zaagbek Mergus serrator 84 Buidelmees Remiz pendulinus
23 Ooievaar Ciconia ciconia 85 Baardman Panurus biarmicus
24 Zwarte Ibis Plegadis falcinellus 86 Boomleeuwerik Lullula arborea
25 Lepelaar Platalea leucorodia 87 Veldleeuwerik Alauda arvensis
26 Roerdomp Botaurus stellaris 88 Oeverzwaluw Riparia riparia
27 Purperreiger Ardea purpurea 89 Huiszwaluw Delichon urbicum
28 Grote Zilverreiger Ardea alba 90 Fluiter Phylloscopus sibilatrix
29 Visarend Pandion haliaetus 91 Bladkoning Phylloscopus inornatus
30 Wespendief Pernis apivorus 92 Krekelzanger Locustella fluviatilis
31 Rode Wouw Milvus milvus 93 Snor Locustella luscinioides
32 Zwarte Wouw Milvus migrans 94 Boomklever Sitta europaea
33 Zeearend Milvus migrans 95 Spreeuw Sturnus vulgaris
34 Bruine Kiekendief Circus aeruginosus 96 Beflijster Turdus torquatus
35 Blauwe Kiekendief Circus cyaneus 97 Grote Lijster Turdus viscivorus

36 Ruigpootbuizerd Buteo lagopus 98 Gekraagde Roodstaart Phoenicurus phoenicurus
37 Torenvalk Falco tinnunculus 99 Paapje Saxicola rubetra
38 Roodpootvalk Falco vespertinus 100 Roodborsttapuit Saxicola rubicola
39 Smelleken Falco columbarius 101 Tapuit Oenanthe oenanthe
40 Boomvalk Falco subbuteo 102 Bonte Vliegenvanger Ficedula hypoleuca
41 Slechtvalk Falco peregrinus 103 Kleine Vliegenvanger Ficedula parva
42 Kraanvogel Grus grus 104 Gele Kwikstaart Motacilla flava
43 Scholekster Haematopus ostralegus 105 Grote Gele Kwikstaart Motacilla cinerea
44 Kluut Recurvirostra avosetta 106 Grote Pieper Anthus richardi
45 Kievit Vanellus vanellus 107 Duinpieper Anthus campestris
46 Goudplevier Pluvialis apricaria 108 Graspieper Anthus pratensis
Siberische
47 Zilverplevier Pluvialis squatarola 109 Boompieper
Anthus hodgsoni
48 Kleine Plevier Charadrius dubius 110 Boompieper Anthus trivialis
49 Morinelplevier Charadrius morinellus 111 Roodkeelpieper Anthus cervinus
50 Grutto Limosa limosa 112 Waterpieper Anthus spinoletta
51 Rosse Grutto Limosa lapponica 113 Europese Kanarie Serinus serinus
52 Regenwulp Numenius phaeopus 114 Grote Barmsijs Acanthis flammea
53 Wulp Numenius arquata 115 Kleine Barmsijs Acanthis cabaret
54 Zwarte Ruiter Tringa erythropus 116 Frater Linaria flavirostris
55 Tureluur Tringa totanus 117 Kneu Linaria cannabina
56 Groenpootruiter Tringa nebularia 118 Grote Kruisbek Loxia pytyopsittacus
57 Witgat Tringa ochropus 119 Kruisbek Loxia curvirostra
58 Bosruiter Tringa glareola 120 Grauwe Gors Emberiza calandra
59 Oeverloper Actitis hypoleucos 121 Geelgors Emberiza citrinella
60 Kanoet Calidris canutus 122 Ortolaan Emberiza hortulana
61 Krombekstrandloper Calidris ferruginea 123 IJsgors Calcarius lapponicus
62 Bonte Strandloper Calidris alpina
Bijlage II Zeldzame vogelwaarnemingen
Datum Soort Latijn Aantal Opmerkingen
13/01/2012 Pestvogel Bombycilla garrulus 1 Overvliegend; telpost
06/03/2012 Kraanvogel Grus grus 59 Overvliegend; telpost
25/03/2012 Oehoe Bubo bubo 1 Ter plaatse, waarschijnlijk ontsnapt
26/04/2012 Draaihals Jynx torquilla 1 Ter plaatse
01/05/2012 Engelse Kwikstaart Motacilla flava flavissima 1 Overvliegend; telpost
21/05/2012 Witwangstern Chlidonias hybrida 1 Ter plaatse Taniameer
15/08/2012 Morinelplevier Charadrius morinellus 1 Overvliegend, tijdens nachtvlinderen
04/10/2012 Bladkoning Phylloscopus inornatus 1 Ter plaatse, bij telpost
08/10/2012 Grote Pieper Anthus richardi 1 Overvliegend; telpost
09/10/2012 Klapekster Lanius excubitor 1 Overvliegend; telpost
09/10/2012 Zwarte Ibis Plegadis falcinellus 1 Overvliegend; telpost
15/11/2012 Pestvogel Bombycilla garrulus 1 Overvliegend; telpost
04/03/2013 Velduil Asio flammeus 1 Overvliegend; telpost
21/03/2013 Pestvogel Bombycilla garrulus 1 Overvliegend; telpost
09/04/2013 Patrijs Perdix perdix 1 Ter plaatse, bij telpost
20/05/2013 Krekelzanger Locustella fluviatilis 1 Langer dan een week aanwezig
15/06/2013 Krombekstrandloper Calidris ferruginea 1 Overvliegend; telpost
23/08/2013 Ortolaan Emberiza hortulana 1 Overvliegend; telpost
23/08/2013 Reuzenstern Hydroprogne caspia 1 Overvliegend; telpost
26/08/2013 Arendbuizerd Buteo rufinus 1 Overvliegend; telpost. Onzekere waarneming
05/09/2013 Roodpootvalk Falco vespertinus 1 Overvliegend; telpost
11/09/2013 Dwergmeeuw Hydrocoloeus minutus 1 Overvliegend; telpost

12/09/2013 Paapje Saxicola rubetra 3 Ter plaatse, bij telpost
13/09/2013 Duinpieper Anthus campestris 1 Overvliegend; telpost
13/09/2013 Middelste Zaagbek Mergus serrator 6 Overvliegend; telpost
01/10/2013 Roodkeelpieper Anthus cervinus 1 Overvliegend; telpost
05/10/2013 Ruigpootbuizerd Buteo lagopus 1 Overvliegend; telpost
07/10/2013 Bladkoning Phylloscopus inornatus 1 Ter plaatse, bij telpost
09/10/2013 Witwangstern Chlidonias hybrida 1 Overvliegend; telpost
16/10/2013 Bladkoning Phylloscopus inornatus 1 Ter plaatse, bij telpost
18/10/2013 Grote Kruisbek Loxia pytyopsittacus 1 Overvliegend; telpost. Onzekere waarneming
18/10/2013 Bladkoning Phylloscopus inornatus 2 Ter plaatse, bij telpost
22/10/2013 Bladkoning Phylloscopus inornatus 1 Ter plaatse, bij telpost
15/11/2013 Bladkoning Phylloscopus inornatus 1 Ter plaatse, bij telpost
18/12/2013 Siberische Tjiftjaf Phylloscopus collybita tristis 1 Onzeker, bij camping Taniaburg
08/03/2014 Roerdomp Botaurus stellaris 1 Overvliegend nabij telpost
20/04/2014 Zwarte Wouw Milvus migrans 1 Ter plaatse
19/05/2014 Wielewaal Oriolus oriolus 1 Ter plaatse, zingend
20/05/2014 Fluiter Phylloscopus sibilatrix 1 Ter plaatse, zingend
01/08/2014 Velduil Asio flammeus 1 Overvliegend; telpost
05/08/2014 Kanoet Calidris canutus 140 Overvliegend; telpost
25/08/2014 Zwarte Stern Chlidonias niger 1 Overvliegend; telpost
25/08/2014 Krombekstrandloper Calidris ferruginea 2 Overvliegend; telpost
26/08/2014 Morinelplevier Charadrius morinellus 2 Overvliegend; telpost
26/08/2014 Zomertaling Anas querquedula 3 Ter plaatse, bij telpost
27/08/2014 Draaihals Jynx torquilla 1 Overvliegend; telpost
15/09/2014 Paapje Saxicola rubetra 1 Ter plaatse, bij telpost
15/09/2014 Kleine Vliegenvanger Ficedula parva 1 Ter plaatse
03/10/2014 Bladkoning Phylloscopus inornatus 1 Ter plaatse, bij telpost
04/10/2014 Bladkoning Phylloscopus inornatus 1 Ter plaatse, bij telpost
05/10/2014 Zeearend Haliaeetus albicilla 1 Overvliegend; telpost
06/10/2014 Bladkoning Phylloscopus inornatus 2 Ter plaatse, bij telpost
06/10/2014 Pestvogel Bombycilla garrulus 1 Overvliegend; telpost
11/10/2014 Bladkoning Phylloscopus inornatus 2 Ter plaatse, bij telpost
11/10/2014 Rotgans Branta bernicla 6 Overvliegend; telpost
15/10/2014 Europese Kanarie Serinus serinus 1 Overvliegend; telpost
15/10/2014 Siberische Boompieper Anthus hodgsoni 1 Overvliegend; telpost
17/10/2014 Bladkoning Phylloscopus inornatus 1 Ter plaatse, bij telpost
18/10/2014 Bladkoning Phylloscopus inornatus 1 Ter plaatse, bij telpost
27/10/2014 Oostelijke Grauwe Gans Anser anser rubrirostris 2 Overvliegend; telpost. Onzekere waarneming
30/10/2014 Grauwe Gors Emberiza calandra 1 Overvliegend; telpost
30/10/2014 Rotgans Branta bernicla 1 Overvliegend; telpost
30/10/2014 Roodhalsgans Branta ruficollis 1 Overvliegend; telpost
18/11/2014 Frater Linaria flavirostris 1 Overvliegend; telpost
02/12/2014 Noordse Goudvink Pyrrhula pyrrhula pyrrhula 1 Overvliegend; telpost
Bijlage III Soortenlijst Zoogdieren
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Egel Erinaceus europaeus 11 Bunzing Mustela putorius
2 Gewone Bosspitsmuis Sorex araneus 12 Ree Capreolus capreolus
3 Laatvlieger Eptesicus serotinus 13 Haas Lepus europaeus
4 Watervleermuis Myotis daubentonii 14 Konijn Oryctolagus cuniculus
5 Rosse Vleermuis Nyctalus noctula 15 Bosmuis Apodemus sylvaticus
6 Ruige Dwergvleermuis Pipistrellus nathusii 16 Bruine Rat Rattus norvegicus

7 Gewone Dwergvleermuis Pipistrellus pipistrellus 17 Aardmuis Microtus agrestis
8 Vos Vulpes vulpes 18 Veldmuis Microtus arvalis
9 Steenmarter Martes foina 19 Mol Talpa europaea
10 Wezel Mustela nivalis
Bijlage IV Soortenlijst Reptielen & Amfibieën
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Gewone Pad Bufo bufo 3 Europese Meerkikker Pelophylax ridibundus
2 Kleine Watersalamander Lissotriton vulgaris 4 Bruine Kikker Rana temporaria
Bijlage V Soortenlijst Dagvlinders
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Groot Dikkopje Ochlodes sylvanus 13 Atalanta Vanessa atalanta
2 Zwartsprietdikkopje Thymelicus lineola 14 Distelvlinder Vanessa cardui
3 Oranjetipje Anthocharis cardamines 15 Dagpauwoog Aglais io
4 Groot Koolwitje Pieris brassicae 16 Kleine Vos Aglais urticae
5 Klein Koolwitje Pieris rapae 17 Gehakkelde Aurelia Polygonia c-album
6 Klein Geaderd Witje Pieris napi 18 Landkaartje Araschnia levana
7 Oranje Luzernevlinder Colias crocea 19 Bont Zandoogje Pararge aegeria
8 Citroenvlinder Gonepteryx rhamni 20 Argusvlinder Lasiommata megera
9 Kleine Vuurvlinder Lycaena phlaeas 21 Hooibeestje Coenonympha pamphilus
10 Boomblauwtje Celastrina argiolus 22 Koevinkje Aphantopus hyperantus
11 Icarusblauwtje Polyommatus icarus 23 Bruin Zandoogje Maniola jurtina
12 Keizersmantel Argynnis paphia
Bijlage VI Soortenlijst Nachtvlinders
# Soort Latijn Ind. # Soort Latijn Ind.
1 Hopwortelboorder Hepialus humuli 7 189 Gewone Bandspanner Epirrhoe alternata 14
2 Slawortelborder Korscheltellus lupulinus 2 190 Herfstspanner Epirrita dilutata 2
3 Oranje Wortelboorder Triodia sylvina 34 191 Leverkleurige Spanner Euchoeca nebulata 5
4 Ratelpopuliermineermot Stigmella assimilella 101 192 Bessentakvlinder Eulithis mellinata 5
5 Braammineermot Stigmella aurella 1 193 Wortelhoutspanner Eulithis prunata 5
6 Hazelaarmineermot Stigmella floslactella 51 194 Voorjaarsdwergspanner Eupithecia abbreviata 1
7 Slanke Mineermot Stigmella microtheriella 2 195 Egale Dwergspanner Eupithecia absinthiata 6
8 Boogjesmineermot Stigmella oxyacanthella 1 196 Hopdwergspanner Eupithecia assimilata 2
9 Pruimenballonmot Stigmella plagicolella 1 197 Bijvoetdwergspanner Eupithecia innotata 1
10 Lindemineermot Stigmella tiliae 2 198 Streepjesdwergspanner Eupithecia intricata 15
11 Berkenbladsnijdermot Incurvaria pectinea 1 199 Esdoorndwergspanner Eupithecia inturbata 1
12 Kijkgaatje Monopis laevigella 1 200 Grijze Dwergspanner Eupithecia subfuscata 1
13 Gewoon Kroeskopje Nemapogon cloacella 2 201 Witvlakdwergspanner Eupithecia succenturiata 1
14 Auroramot Tinea semifulvella 2 202 Wilgendwergspanner Eupithecia tenuiata 1
15 Meidoornooglapmot Bucculatrix bechsteinella 1 203 Schermbloemendwergspanner Eupithecia tripunctaria 15
16 Lindeooglapmot Bucculatrix thoracella 1 204 Guldenroededwergspanner Eupithecia virgaureata 2
17 Goudvleksteltmot Caloptilia alchimiella 1 205 Gewone Dwergspanner Eupithecia vulgata 14
18 Variabele Elzensteltmot Caloptilia falconipennella 1 206 Gele Agaatspanner Gandaritis pyraliata 11
19 Wilgensteltmot Caloptilia stigmatella 10 207 Zwartkamdwergspanner Gymnoscelis rufifasciata 27
20 Paardenkastanjemineermot Cameraria ohridella 1 208 Kleine Zomervlinder Hemithea aestivaria 41
21 Wilgenslakkenspoormot Phyllocnistis saligna 2 209 Variabele Spanner Hydriomena furcata 1
22 Eenstipslakkenspoormot Phyllocnistis unipunctella 104 210 Ringspikkelspanner Hypomecis punctinalis 8

23 Printplaatmot Phyllocnistis xenia 2 211 Grijze Stipspanner Idaea aversata 32
24 Abeelvouwmot Phyllonorycter comparella 1 212 Schildstipspanner Idaea biselata 25
25 Hazelaarblaasmot Phyllonorycter coryli 1 213 Vlekstipspanner Idaea dimidiata 63
26 Witte Eikenvouwmot Phyllonorycter harrisella 2 214 Geblokte Stipspanner Idaea emarginata 1
27 Elzenblaasmijnmot Phyllonorycter stettinensis 1 215 Paardenbloemspanner Idaea seriata 19
28 Sleedoornpedaalmot Argyresthia albistria 1 216 Gerande Spanner Lomaspilis marginata 68
29 Berkenpedaalmot Argyresthia goedartella 1 217 Donker Klaverblaadje Macaria alternata 3
30 Essenmot Prays fraxinella 4 218 Bosbesbruintje Macaria brunneata 1
31 Bruine Essenmot Prays ruficeps 1 219 Gerimpelde Spanner Macaria liturata 3
32 Vogelkersstippelmot Yponomeuta evonymella 37 220 Witvlekbosrankspanner Melanthia procellata 1
33 Meidoornstippelmot Yponomeuta padella 2055 221 Kleine Wintervlinder Operophtera brumata 6
34 Wilgenstippelmot Yponomeuta rorrella 103 222 Hagendoornvlinder Opisthograptis luteolata 63
35 Bonte Spitskopmot Ypsolopha dentella 1 223 Moeraswalstrospanner Orthonama vittata 5
36 Koolmotje Plutella xylostella 5 224 Vliervlinder Ourapteryx sambucaria 11
37 Rietstreepmot Orthotelia sparganella 5 225 Groene Dwergspanner Pasiphila rectangulata 21
38 Hangmatmot Lyonetia clerkella 3 226 Taxusspikkelspanner Peribatodes rhomboidaria 22
39 Bleke Kaartmot Agonopterix arenella 4 227 Hennepnetelspanner Perizoma alchemillata 6
40 Gewone Kaartmot Agonopterix heracliana 2 228 Silenespanner Perizoma flavofasciata 5
41 Roodvlekkaartmot Agonopterix ocellana 1 229 Sporkehoutspanner Philereme vetulata 5
42 Zwartvlekkaartmot Agonopterix propinquella 3 230 Lindeknotsvlinder Plagodis dolabraria 6
43 Peenkaartmot Agonopterix yeatiana 4 231 Blauwrandspanner Plemyria rubiginata 7
44 Groot Platlijfje Depressaria radiella 3 232 Bosspanner Scopula immutata 2
45 Grijsgevlekte Grasmineermot Elachista maculicerusella 14 233 Lieveling Timandra comae 87
46 Vuurmot Carcina quercana 3 234 Vroege Blokspanner Trichopteryx carpinata 2
47 Zwamboorder Crassa unitella 2 235 Koolbandspanner Xanthorhoe designata 2
48 Witkopmot Endrosis sarcitrella 1 236 Vierbandspanner Xanthorhoe ferrugata 9
Hofmannophila
49 Bruine Huismot
pseudospretella 4 237 Zwartbandspanner Xanthorhoe fluctuata 11
50 Italiaanse Kaneelsikkelmot Metalampra italica 2 238 Geoogde Bandspanner Xanthorhoe montanata 98
51 Katjessmalvleugelmot Batrachedra praeangusta 1 239 Bruine Vierbandspanner Xanthorhoe spadicearia 19
52 Gewone Wilgenroosjesmot Mompha epilobiella 5 240 Hermelijnvlinder Cerura vinula 1
53 Gele Wilgenroosjesmot Mompha ochraceella 5 241 Wilgenhermelijnvlinder Furcula bifida 2
54 Lisdoddeveertje Limnaecia phragmitella 3 242 Kleine Hermelijnvlinder Furcula furcula 4
55 Populierenspikkelpalpmot Anacampsis populella 6 243 Populierentandvlinder Gluphisia crenata 3
56 Puntvleugelpalpmot Brachmia blandella 1 244 Dromedaris Notodonta dromedarius 11
57 Gloriemot Chrysoesthia drurella 1 245 Wilgentandvlinder Notodonta tritophus 1
58 Zesvlekmot Chrysoesthia sexguttella 1 246 Kameeltje Notodonta ziczac 23
59 Geelbandboegsprietmot Monochroa lucidella 2 247 Wapendrager Phalera bucephala 17
60 Bandpalpmot Syncopacma larseniella 1 248 Brandvlerkvlinder Pheosia tremula 20
61 Hoornaarvlinder Sesia apiformis 2 249 Snuitvlinder Pterostoma palpina 43
62 Wilgenhoutvlinder Cossus cossus 4 250 Kroonvogeltje Ptilodon capucina 13
63 Gestippelde Houtvlinder Zeuzera pyrina 1 251 Eikenprocessierups Thaumetopoea processionea 2
64 Gehakkelde Bladroller Acleris emargana 2 252 Donker Brandnetelkapje Abrostola triplasia 8
65 Kleine Boogbladroller Acleris forsskaleana 1 253 Bont Schaapje Acronicta aceris 7
66 Witschouderbladroller Acleris variegana 5 254 Schaapje Acronicta leporina 8
67 Kommabladroller Aethes smeathmanniana 1 255 Schilddrager Acronicta megacephala 26
68 Distelbladroller Agapeta hamana 7 256 Psi-uil Acronicta psi 1
69 Zonnesproetbladroller Aleimma loeflingiana 1 257 Bruine Herfstuil Agrochola circellaris 72
70 Dwarsstreephaakbladroller Ancylis achatana 1 258 Zwartstipvlinder Agrochola lota 10
71 Lichte Haakbladroller Ancylis diminutana 3 259 Gewone Worteluil Agrotis exclamationis 115
72 Grote Appelbladroller Archips podana 4 260 Puta-uil Agrotis puta 34
73 Gevlamde Bladroller Archips xylosteana 2 261 Gewone Velduil Agrotis segetum 2
74 Getekende Biesbladroller Bactra furfurana 2 262 Meidoornuil Allophyes oxyacanthae 2
75 Gewone Biesbladroller Bactra lancealana 4 263 Piramidevlinder Amphipyra pyramidea 23
76 Brandnetelbladroller Celypha lacunana 13 264 Boksbaardvlinder Amphipyra tragopoginis 2

77 Kristalbladroller Celypha siderana 1 265 Bruine Groenuil Anaplectoides prasina 1
78 Paardenbloembladroller Celypha striana 7 266 Spurrie-uil Anarta trifolii 2
79 Tuinbladroller Clepsis consimilana 4 267 Variabele Grasuil Apamea crenata 53
80 Koolbladroller Clepsis spectrana 6 268 Bleke Grasworteluil Apamea lithoxylaea 1
81 Spikkelbladroller Cnephasia incertana 1 269 Graswortelvlinder Apamea monoglypha 34
82 Oranje Eikenbladroller Cydia amplana 1 270 Grauwe Grasuil Apamea remissa 15
83 Fruitmot Cydia pomonella 3 271 Kweekgrasuil Apamea sordens 11
84 Gewone Spiegelmot Cydia splendana 19 272 Rietgrasuil Apamea unanimis 6
85 Geelvlekwortelmot Dichrorampha flavidorsana 1 273 Geelbruine Rietboorder Archanara dissoluta 3
86 Hoefijzermot Epiblema foenella 1 274 Egale Rietboorder Arenostola phragmitidis 13
87 Distelknoopvlekje Eucosma cana 7 275 Gamma-uil Autographa gamma 183
88 Populierenbladroller Gypsonoma aceriana 1 276 Houtspaander Axylia putris 47
89 Zwartepopulierenbladroller Gypsonoma oppressana 101 277 Lichte Korstmosuil Bryophila domestica 3
90 Gewone Witvlakbladroller Hedya nubiferana 6 278 Morpheusstofuil Caradrina morpheus 59
91 Grote Witvlakbladroller Hedya ochroleucana 1 279 Rood Weeskind Catocala nupta 20
92 Pinguintje Hedya salicella 1 280 Bonte Grasuil Cerapteryx graminis 1
93 Hertshooibladroller Lathronympha strigana 2 281 Drielijnuil Charanyca trigrammica 3
Breedgehaakte
94 Hermelijnbladroller Notocelia trimaculana 4 282 Zwartvlekwinteruil Conistra rubiginosa 1
95 Bramenbladroller Notocelia uddmanniana 3 283 Bosbesuil Conistra vaccinii 7
96 Kersenbladroller Pandemis cerasana 14 284 Hyena Cosmia trapezina 22
97 Fijnmazige Bladroller Pandemis dumetana 2 285 Schedeldrager Craniophora ligustri 23
98 Leverkleurige Bladroller Pandemis heparana 13 286 Grauwe Monnik Cucullia umbratica 4
99 Scherpbandbladroller Paramesia gnomana 12 287 Koperuil Diachrysia chrysitis 114
100 Klokbladroller Philedone gerningana 1 288 Variabele Breedvleugeluil Diarsia mendica 73
101 Zilvervlekbladroller Pseudargyrotoza conwagana 6 289 Gewone Breedvleugeluil Diarsia rubi 136
102 Topspinnertje Rhopobota naevana 1 290 Levervlek Euplexia lucipara 7
103 Gewone Dennenlotboorder Rhyacionia buoliana 1 291 Wachtervlinder Eupsilia transversa 40
104 Rode Knopbladroller Spilonota ocellana 1 292 Egelskopboorder Globia sparganii 29
105 Groene Eikenbladroller Tortrix viridana 6 293 Gewone Silene-uil Hadena bicruris 2
106 Brandnetelmot Anthophila fabriciana 9 294 Witbandsilene-uil Hadena compta 1
107 Zandkleurige Borstelmot Epermenia falciformis 1 295 Gelelisboorder Helotropha leucostigma 54
108 Dwergvedermot Adaina microdactyla 4 296 Boogsnuituil Herminia grisealis 2
109 Scherphoekvedermot Amblyptilia acanthadactyla 3 297 Schaduwsnuituil Herminia tarsicrinalis 17
110 Windevedermot Emmelina monodactyla 2 298 Zuidelijke Stofuil Hoplodrina ambigua 3
111 Zandvedermot Gillmeria ochrodactyla 1 299 Egale Stofuil Hoplodrina blanda 18
112 Lichte Zandvedermot Gillmeria pallidactyla 3 300 Gewone Stofuil Hoplodrina octogenaria 168
113 Hoefbladvedermot Platyptilia gonodactyla 5 301 Aardappelstengelboorder Hydraecia micacea 153
114 Mutsjeslichtmot Acrobasis advenella 1 302 Bruine Snuituil Hypena proboscidalis 182
115 Vetmot Aglossa pinguinalis 2 303 Heremietuil Ipimorpha retusa 2
116 Hommelnestmot Aphomia sociella 4 304 Tweekleurige Heremietuil Ipimorpha subtusa 11
117 Strooiselmot Endotricha flammealis 1 305 Groente-uil Lacanobia oleracea 32
118 Tweekleurige Lichtmot Euzophera pinguis 2 306 Variabele W-uil Lacanobia suasa 1
119 Tweelijnmot Hypsopygia glaucinalis 11 307 Moerasgrasuil Lateroligia ophiogramma 44
120 Weidemot Phycitodes binaevella 1 308 Gestippelde Rietboorder Lenisa geminipuncta 3
121 Grote Meelmot Pyralis farinalis 1 309 Komma-uil Leucania comma 3
122 Bandlichtmot Sciota adelphella 25 310 Gestreepte Rietuil Leucania obsoleta 1
123 Duikermot Acentria ephemerella 19 311 Stippelsnuituil Macrochilo cribrumalis 4
124 Smalle Witlijngrasmot Agriphila selasella 4 312 Kooluil Mamestra brassicae 2
125 Blauwooggrasmot Agriphila straminella 132 313 Perzikkruiduil Melanchra persicariae 55
126 Gewone Coronamot Anania coronata 1 314 Weidehalmuiltje Mesapamea secalella 1
127 Gegolfde Lichtmot Anania crocealis 2 315 Halmrupsvlinder Mesapamea secalis 56
128 Bonte Brandnetelmot Anania hortulata 20 316 Zandhalmuiltje Mesoligia furuncula 31
129 Donkere Coronamot Anania perlucidalis 1 317 Witstipgrasuil Mythimna albipuncta 1
130 Lisdoddesnuitmot Calamotropha paludella 8 318 Gekraagde Grasuil Mythimna ferrago 8

131 Kroosvlindertje Cataclysta lemnata 195 319 Stompvleugelgrasuil Mythimna impura 274
132 Drietandvlakjesmot Catoptria falsella 1 320 Bleke Grasuil Mythimna pallens 12
133 Rietmot Chilo phragmitella 4 321 Grijze Grasuil Mythimna pudorina 1
134 Gewone Grasmot Chrysoteuchia culmella 26 322 Spitsvleugelgrasuil Mythimna straminea 8
135 Bleke Grasmot Crambus perlella 2 323 Splinterstreep Naenia typica 21
136 Liesgrassnuitmot Donacaula forficella 38 324 Volgeling Noctua comes 12
137 Duponcheliamot Duponchelia fovealis 2 325 Breedbandhuismoeder Noctua fimbriata 9
138 Waterleliemot Elophila nymphaeata 33 326 Kleine Huismoeder Noctua interjecta 5
139 Lichte Granietmot Eudonia lacustrata 6 327 Open-breedbandhuismoeder Noctua janthe 19
140 Variabele Granietmot Eudonia mercurella 5 328 Kleine Breedbandhuismoeder Noctua janthina 32
141 Aangebrande Valkmot Evergestis extimalis 1 329 Huismoeder Noctua pronuba 440
142 Lijnvalkmot Evergestis forficalis 9 330 Lisdoddeboorder Nonagria typhae 9
143 Gezoomde Valkmot Evergestis limbata 1 331 Haarbos Ochropleura plecta 628
144 Bonte Valkmot Evergestis pallidata 29 332 Oranjegeel Halmuiltje Oligia fasciuncula 25
145 Luipaardlichtmot Nomophila noctuella 1 333 Donker Halmuiltje Oligia latruncula 42
146 Maïsboorder Ostrinia nubilalis 1 334 Gelobd Halmuiltje Oligia strigilis 42
147 Krabbenscheermot Parapoynx stratiotata 62 335 Tweestreepvoorjaarsuil Orthosia cerasi 5
148 Parelmoermot Pleuroptya ruralis 364 336 Nunvlinder Orthosia gothica 4
149 Muntvlindertje Pyrausta aurata 3 337 Variabele Voorjaarsuil Orthosia incerta 17
150 Rietsnuitmot Schoenobius gigantella 20 338 Populierenvoorjaarsuil Orthosia populeti 1
151 Vroege Granietmot Scoparia ambigualis 45 339 Dwerghuismoeder Panemeria tenebrata 1
152 Witvlekkruidenmot Udea olivalis 11 340 Wilgenschorsvlinder Parastichtis ypsillon 141
153 Grijze Kruidenmot Udea prunalis 5 341 Dubbelstipvoorjaarsuil Perigrapha munda 18
154 Rietvink Euthrix potatoria 11 342 Agaatvlinder Phlogophora meticulosa 37
155 Groot Avondrood Deilephila elpenor 23 343 Goudvenstertje Plusia festucae 29
156 Populierenpijlstaart Laothoe populi 12 344 Donkere Marmeruil Protodeltote pygarga 4
157 Kolibrievlinder Macroglossum stellatarum 1 345 Herfstrietboorder Rhizedra lutosa 2
158 Pauwoogpijlstaart Smerinthus ocellata 2 346 Bruine Grasuil Rhyacia simulans 1
159 Ligusterpijlstaart Sphinx ligustri 10 347 Stro-uiltje Rivula sericealis 314
160 Bruine Eenstaart Drepana curvatula 10 348 Gepijlde Micro-uil Schrankia costaestrigalis 4
161 Berkeneenstaart Drepana falcataria 7 349 Roesje Scoliopteryx libatrix 41
162 Vuursteenvlinder Habrosyne pyritoides 32 350 Helmkruidvlinder Shargacucullia scrophulariae 3
163 Tweestip-orvlinder Ochropacha duplaris 2 351 Gevorkte Silene-uil Sideridis rivularis 7
164 Peppel-orvlinder Tethea ocularis 27 352 Kleine Rietvink Simyra albovenosa 3
165 Orvlinder Tethea or 1 353 Donkere Grasuil Tholera cespitis 1
166 Berken-orvlinder Tetheella fluctuosa 1 354 Meldevlinder Trachea atriplicis 29
167 Braamvlinder Thyatira batis 5 355 Wilgengouduil Xanthia togata 1
168 Gele Eenstaart Watsonalla binaria 5 356 Zwarte-c-uil Xestia c-nigrum 281
169 Groene Blokspanner Acasis viretata 2 357 Driehoekuil Xestia triangulum 44
170 Grote Voorjaarsspanner Agriopis marginaria 1 358 Vierkantvlekuil Xestia xanthographa 30
171 Variabele Spikkelspanner Alcis repandata 7 359 Lijnsnuituil Zanclognatha tarsipennalis 10
172 Wederikdwergspanner Anticollix sparsata 1 360 Kleine Groenuil Earias clorana 39
173 Peper-en-zoutvlinder Biston betularia 20 361 Variabele Eikenuil Nycteola revayana 1
174 Bruine Grijsbandspanner Cabera exanthemata 61 362 Zilveren Groenuil Pseudoips prasinana 3
175 Witte Grijsbandspanner Cabera pusaria 31 363 Grote Beer Arctia caja 10
176 Appeltak Campaea margaritata 61 364 Zwart Beertje Atolmis rubricollis 16
177 Gestreepte Goudspanner Camptogramma bilineata 17 365 Glad Beertje Eilema griseola 6
178 Kleine Herculesspanner Cepphis advenaria 1 366 Geel Beertje Eilema sororcula 1
179 V-dwergspanner Chloroclystis v-ata 2 367 Bastaardsatijnvlinder Euproctis chrysorrhoea 1
180 Oranje Bruinbandspanner Cidaria fulvata 7 368 Satijnvlinder Leucoma salicis 3
181 Kleine Groenbandspanner Colostygia pectinataria 23 369 Viervlakvlinder Lithosia quadra 1
182 Kortzuiger Crocallis elinguaria 15 370 Plakker Lymantria dispar 4
183 Gestippelde Oogspanner Cyclophora punctaria 1 371 Muisbeertje Pelosia muscerda 1
184 Schimmelspanner Dysstroma truncata 17 372 Klein Muisbeertje Pelosia obtusa 1

185 Marmerspanner Ecliptopera silaceata 1 373 Kleine Beer Phragmatobia fuliginosa 84
186 Gewone Spikkelspanner Ectropis crepuscularia 36 374 Witte Tijger Spilosoma lubricipeda 75
187 Geelschouderspanner Ennomos alniaria 11 375 Gele Tijger Spilosoma lutea 9
188 Puntige Zoomspanner Epione repandaria 9
Bijlage VII Soortenlijst Libellen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Weidebeekjuffer Calopteryx splendens 12 Paardenbijter Aeshna mixta
2 Gewone Pantserjuffer Lestes sponsa 13 Grote Keizerlibel Anax imperator
3 Houtpantserjuffer Chalcolestes viridis 14 Glassnijder Brachytron pratense
4 Azuurwaterjuffer Coenagrion puella 15 Platbuik Libellula depressa
5 Variabele Waterjuffer Coenagrion pulchellum 16 Viervlek Libellula quadrimaculata
6 Grote Roodoogjuffer Erythromma najas 17 Gewone Oeverlibel Orthetrum cancellatum
7 Kleine Roodoogjuffer Erythromma viridulum 18 Zwarte Heidelibel Sympetrum danae
8 Lantaarntje Ischnura elegans 19 Bloedrode Heidelibel Sympetrum sanguineum
9 Blauwe Glazenmaker Aeshna cyanea 20 Bruinrode Heidelibel Sympetrum striolatum
10 Bruine Glazenmaker Aeshna grandis 21 Steenrode Heidelibel Sympetrum vulgatum
11 Vroege Glazenmaker Aeshna isoceles
Bijlage VIII Soortenlijst Vissen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Paling Anguilla anguilla 9 Blankvoorn Rutilus rutilus
2 Kleine Modderkruiper Cobitis taenia 10 Ruisvoorn Scardinius erythrophthalmus
3 Brasem Abramis brama 11 Zeelt Tinca tinca
4 Kolblei Blicca bjoerkna 12 Snoek Esox lucius
5 Kroeskarper Carassius carassius 13 Driedoornige Stekelbaars Gasterosteus aculeatus
6 Riviergrondel Gobio gobio 14 Tiendoornige Stekelbaars Pungitius pungitius
7 Vetje Leucaspius delineatus 15 Baars Perca fluviatilis
8 Bittervoorn Rhodeus amarus
Bijlage IX Soortenlijst Insecten & Geleedpotigen
Sprinkhanen en krekels
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Kustsprinkhaan Chorthippus albomarginatus 4 Struiksprinkhaan Leptophyes punctatissima
2 Bruine Sprinkhaan Chorthippus brunneus 5 Boomsprinkhaan Meconema thalassinum
3 Snortikker Chorthippus mollis 6 Zeggendoorntje Tetrix subulata
4 Gewoon Spitskopje Conocephalus dorsalis
Bijen, wespen en mieren
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 - Cladius grandis 29 Gewone Koekoekshommel Bombus campestris
2 Elzenmineerwesp Fenusa dohrnii 30 Tuinhommel Bombus hortorum
3 - Platycampus luridiventris 31 Boomhommel Bombus hypnorum
4 Boswilgbladwesp Pontania gallarum 32 Steenhommel Bombus lapidarius
5 Blaasgasbladwesp Pontania proxima 33 Veldhommel Bombus lucorum
6 Helmkruidbladwesp Tenthredo scrophulariae 34 Akkerhommel Bombus pascuorum
7 Gordelgalwesp Andricus curvator 35 Weidehommel Bombus pratorum
8 Ananasgalwesp Andricus foecundatrix 36 Aardhommel Bombus terrestris

9 Knotsgalwesp Andricus inflator 37 Grote Koekoekshommel Bombus vestalis
10 Knikkergalwesp Andricus kollari 38 Roodzwarte Dubbeltand Nomada fabriciana
11 Colanootgalwesp Andricus lignicolus 39 Gewone Wespbij Nomada flava
12 Knoppergal Andricus quercuscalicis 40 Smalbandwespbij Nomada goodeniana
13 Moseikelgalwesp Callirhytis erythrocephala 41 Donkere Wespbij Nomada marshamella
14 Rode Erwtengalwesp Cynips divisa 42 Gewone Dubbeltand Nomada ruficornis
15 Eikenstuitergalwesp Cynips longiventris 43 Wegmier Lasius niger
16 Galappelwesp Cynips quercusfolii 44 Zwarte Zaadmier Tetramorium caespitum
17 Satijnen Knoopjesgal Neuroterus numismalis 45 Middelste Wesp Dolichovespula media
18 Lensgalwesp Neuroterus quercusbaccarum 46 Duitse Wesp Vespula germanica
19 - Achaius oratorius 47 Gewone Wesp Vespula vulgaris
20 - Aoplus personatus 48 Witbaardzandbij Andrena barbilabris
21 - Dusona falcator 49 Goudpootzandbij Andrena chrysosceles
22 - Ichneumon stramentor 50 Grasbij Andrena flavipes
23 - Pimpla contemplator 51 Roodgatje Andrena haemorrhoa
24 - Scambus buolianae 52 Zwartbronzen Zandbij Andrena nigroaenea
25 - Theroscopus hemipteron 53 Grote Klokjesbij Chelostoma rapunculi
26 - Vulgichneumon saturatorius 54 Roodpootige Groefbij Halictus rubicundus
27 Gewone Sachembij Anthophora plumipes 55 Rosse Metselbij Osmia bicornis
28 Honingbij Apis mellifera
Vliegen en muggen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 - Sylvicola cinctus 68 - Muscina levida
2 Rouwvlieg Bibio marci 69 - Mydaea corni
3 Koortsvlieg Dilophus febrilis 70 - Mydaea urbana
4 Essenbladnerfgalmug Dasineura faxini 71 - Myospila meditabunda
5 Kleine wilgwratgalmug Iteomyia capreae 72 - Phaonia tuguriorum
6 Weegbreegalmug Jaapiella schmidti 73 - Polietes domitor
7 Gewone Steekmug Culex pipiens 74 Spekvlieg Polietes lardaria
8 Grote Steekmug Culiseta annulata 75 - Geomyza tripunctata
9 - Epiphragma ocellare 76 - Opomyza germinationis
10 - Eutonia barbipes 77 - Chrysopilus cristatus
11 - Limonia nubeculosa 78 Ongevlekte Snipvlieg Rhagio immaculatus
12 - Limonia phragmitidis 79 Gewone Snipvlieg Rhagio scolopaceus
13 - Metalimnobia quadrimaculata 80 Gele Snipvlieg Rhagio tringarius
14 - Ptychoptera contaminata 81 - Hydromyza livens
15 - Nephrotoma dorsalis 82 Strontvlieg Scathophaga stercoraria
16 - Nephrotoma quadrifaria 83 - Elgiva solicita
17 - Nephrotoma quadristriata 84 - Limnia unguicornis
18 - Tipula cava 85 - Sepedon sphegea
19 - Tipula fulvipennis 86 - Crumomyia pedestris
20 - Tipula lunata 87 Prachtwapenvlieg Chloromyia formosa
21 - Tipula obsoleta 88 Groene Glimwapenvlieg Microchrysa polita
22 Kool-langpootmug Tipula oleracea 89 Gewone Langsprietwapenvlieg Stratiomys singularior
23 - Tipula paludosa 90 Gewoon Weidegitje Cheilosia albitarsis
24 - Tipula pierrei 91 Wollig Gitje Cheilosia illustrata
25 Dooimug Trichocera regelationis 92 Bruin Gitje Cheilosia latifrons
26 - Agromyza alnivora 93 Kervelgitje Cheilosia pagana
27 - Agromyza anthracina 94 Snorzweefvlieg Episyrphus balteatus
28 - Agromyza flaviceps 95 Weidevlekoog Eristalinus sepulchralis
29 - Agromyza nana 96 Kustbijvlieg Eristalis abusiva
30 - Agromyza pseudoreptans 97 Kleine Bijvlieg Eristalis arbustorum
31 - Amauromyza flavifrons 98 Bosbijvlieg Eristalis horticola

32 - Amauromyza lamii 99 Hommelbijvlieg Eristalis intricaria
33 - Cerodontha ircos 100 Puntbijvlieg Eristalis nemorum
34 - Chromatomyia horticola 101 Kegelbijvlieg Eristalis pertinax
35 - Liriomyza bryoniae 102 Veenbijvlieg Eristalis picea
36 - Liriomyza eupatorii 103 Blinde Bij Eristalis tenax
37 - Liriomyza strigata 104 Gewone Pendelvlieg Helophilus pendulus
38 - Phytoliriomyza melampyga 105 Citroenpendelvlieg Helophilus trivittatus
39 - Phytomyza agromyzina 106 Gewone Driehoekzweefvlieg Melanostoma mellinum
40 - Phytomyza chaerophylli 107 Slanke Driehoekzweefvlieg Melanostoma scalare
41 - Phytomyza glechomae 108 Doodskopzweefvlieg Myathropa florea
42 - Phytomyza lappae 109 Gewone Korsetzweefvlieg Neoascia podagrica
43 - Phytomyza marginella 110 Micaplatvoetje Platycheirus albimanus
44 - Phytomyza minuscula 111 Slank Platvoetje Platycheirus angustatus
45 - Phytomyza obscurella 112 Geel Platvoetje Platycheirus fulviventris
46 - Phytomyza ranunculivora 113 Gewoon Schaduwplatvoetje Platycheirus scutatus
47 - Anthomyia procellaris 114 Vlinderstrikje Pyrophaena rosarum
48 Roodbaard-bromvlieg Calliphora vomitoria 115 Gewone Snuitvlieg Rhingia campestris
49 Lijkenvlieg Cynomya mortuorum 116 Witte Halvemaanzweefvlieg Scaeva pyrastri
50 - Meromyza femorata 117 Grote Langlijf Sphaerophoria scripta
51 Zilvervlekdansvlieg Empis opaca 118 Menuetzweefvlieg Syritta pipiens
52 Grote Dansvlieg Empis tessellata 119 Bessenbandzweefvlieg Syrphus ribesii
53 Graanmineervlieg Hydrellia griseola 120 Bosbandzweefvlieg Syrphus torvus
54 - Suillia variegata 121 Kleine Bandzweefvlieg Syrphus vitripennis
55 - Tephrochlamys rufiventris 122 Moeraszweefvlieg Tropidia scita
56 - Tachypeza nubila 123 Hommelreus Volucella bombylans
57 - Lonchoptera lutea 124 Witte Reus Volucella pellucens
58 - Eudasyphora cyanella 125 Gewone Rode Bladloper Xylota segnis
59 - Graphomya maculata 126 Gewone Goudoogdaas Chrysops relictus
Haematopota
60 - Hebecnema umbratica 127 Diksprietregendaas
crassicornis
61 - Helina depuncta 128 Gewone Regendaas Haematopota pluvialis
62 - Hydrotaea dentipes 129 Runderdaas Tabanus bovinus
63 - Limnophora tigrina 130 - Subclytia rotundiventris
64 - Limnophora triangula 131 Vederdistelgalboorvlieg Urophora stylata
65 Schorsvlieg Mesembrina meridiana 132 - Melieria crassipennis
66 - Morellia hortorum 133 - Seioptera vibrans
67 Herfstvlieg Musca autumnalis
Kevers
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Menierode zuringspitsmuisje Apion frumentarium 66 Zevenstippelig Lieveheersbeestje Coccinella septempunctata
2 - Aspidapion aeneum 67 Elfstippelig Lieveheersbeestje Coccinella undecimpunctata
3 - Pseudapion rufirostre 68 Meeldauwlieveheersbeestje Halyzia sedecimguttata
4 Wilgenprachtkevertje Trachys minutus 69 Vloeivleklieveheersbeestje Oenopia conglobata
5 Frambozenkever Byturus tomentosus 70 Veertienstippelig Lieveheersbeestje Propylea quatuordecimpunctata
Tweeëntwintigstippelig
6 Zwartpootsoldaatje Cantharis fusca 71 lieveheersbeestje
Psyllobora vigintiduopunctata
7 Geel Soldaatje Cantharis livida 72 - Ceutorhynchus erysimi
8 Zwart Soldaatje (Pellucida) Cantharis pellucida 73 Kleine Eikelboorder Curculio glandium
9 Rood Soldaatje Cantharis rufa 74 Langsprietpopulierensnuittor Dorytomus longimanus
10 - Malthodes marginatus 75 - Ellescus infirmus
11 Kleine Rode Weekschild Rhagonycha fulva 76 - Grypus equiseti
12 - Rhagonycha nigriventris 77 - Hylesinus fraxini
13 - Rhagonycha testacea 78 - Liophloeus tessulatus
14 Moerasweekschildkever Silis ruficollis 79 - Nedyus quadrimaculatus

15 - Agonum afrum 80 Kleine Lapsnuitkever Otiorhynchus ovatus
16 - Agonum emarginatum 81 - Otiorhynchus porcatus
17 - Agonum muelleri 82 Gegroefde Lapsnuitkever Otiorhynchus sulcatus
18 - Amara communis 83 - Phyllobius oblongus
19 - Amara familiaris 84 Groene Bladsnuitkever Phyllobius pomaceus
20 - Anchomenus dorsalis 85 - Polydrusus cervinus
21 - Anisodactylus binotatus 86 - Rhinoncus bruchoides
22 - Asaphidion curtum 87 Klaversnuitkever Sitona hispidulus
23 - Badister lacertosus 88 - Stereonychus fraxini
24 - Bembidion tetracolum 89 Tuimelaar Cybister lateralimarginalis
25 - Bradycellus verbasci 90 Gevlekte Geelgerande Dytiscus circumflexus
26 - Calathus melanocephalus 91 Veengeelgerande Dytiscus dimidiatus
27 Gekorrelde Veldloopkever Carabus granulatus 92 Gewone Geelrand Dytiscus marginalis
28 Tuinschalebijter Carabus nemoralis 93 Moeraswaterroofkevertje Hydroporus palustris
29 Schorsloopkever Dromius quadrimaculatus 94 - Hygrotus impressopunctatus
30 Gewone Oeverloopkever Elaphrus riparius 95 - Hygrotus inaequalis
31 Aardbeiloopkever Harpalus rufipes 96 - Ilybius ater
32 - Leistus fulvibarbis 97 - Ilybius subaeneus
33 - Limodromus assimilis 98 - Rhantus suturalis
34 Haarsprietloopkever Loricera pilicornis 99 - Agriotes obscurus
35 Breedhalsnebia Nebria brevicollis 100 - Cidnopus aeruginosus
36 - Notiophilus substriatus 101 - Denticollis linearis
37 - Paradromius linearis 102 Viervlekschimmelvreter Endomychus coccineus
38 - Poecilus cupreus 103 Slootschrijvertje Gyrinus substriatus
39 - Pterostichus anthracinus 104 Modderkever Hygrobia hermanni
40 Gewone Streeploopkever Pterostichus melanarius 105 - Anacaena globulus
41 Zwarte Loopkever Pterostichus niger 106 - Enochrus testaceus
42 - Pterostichus nigrita 107 - Helophorus grandis
43 - Pterostichus strenuus 108 Roodpootwatertor Hydrobius fuscipes
Agapanthia
44 Distelboktor
villosoviridescens 109 Grote Spinnende Watertor Hydrophilus piceus
45 Kleine Wespenbok Clytus arietis 110 Zwartkopvuurkever Pyrochroa coccinea
46 Gewone Bloesemboktor Grammoptera ruficornis 111 Rondkopveldmestkever Aphodius rufipes
47 Vierbandsmalbok Leptura quadrifasciata 112 - Psammoecus bipunctatus
48 Veranderlijke Boktor Phymatodes testaceus 113 Bruine Tandkever Uleiota planata
49 Elzenhaantje Agelastica alni 114 Krompootdoodgraver Nicrophorus vespillo
50 Distelschildpadtor Cassida rubiginosa 115 Gewone Doodgraver Nicrophorus vespilloides
51 - Chrysolina oricalcia 116 Slakkenaaskever Phosphuga atrata
52 Moertje Chrysolina polita 117 - Silpha tristis
53 Willow Flea Beetle Crepidodera aurata 118 - Thanatophilus sinuatus
54 - Donacia clavipes 119 - Anthobium atrocephalum
55 - Donacia semicuprea 120 - Anthobium unicolor
56 Klein Wilgenhaantje Galerucella lineola 121 - Dinaraea angustula
57 Groen Zuringhaantje Gastrophysa viridula 122 - Eusphalerum limbatum
58 Grasgoudhaantje Oulema melanopus 123 - Lathrobium brunnipes
59 - Phratora laticollis 124 - Neobisnius villosulus
60 - Plagiodera versicolora 125 Stinkende Kortschild Ocypus olens
61 Aardappelaardvlo Psylliodes affinis 126 - Philonthus decorus
Tweestippelig
62 Lieveheersbeestje Adalia bipunctata 127 Oeverkortschild Stenus bimaculatus
Anisosticta
63 Negentienpuntlieveheersbeestje novemdecimpunctata 128 - Tachinus rufipes
64 Roomvleklieveheersbeestje
Calvia
quatuordecimguttata 129 - Tachyporus obtusus
65 Wilgenlieveheersbeestje Chilocorus renipustulatus

Wantsen, cicaden en plantenluizen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Eikenbladvlo Trioza remota 31 - Scolopostethus thomsoni
2 Brandnetelvlo Trioza urticae 32 Berkenschildwants Elasmostethus interstinctus
3 Wilgenroosjesluis Aphis epilobiaria 33 Groene Stinkwants Palomena prasina
4 Brandnetelluis Aphis urticata 34 Roodpootschildwants Pentatoma rufipes
5 Morgensterkortstaartluis Brachycaudus tragopogonis 35 - Agnocoris rubicundus
6 Bloedblaarluis Cryptomyzus ribis 36 - Apolygus spinolae
7 - Aphrophora alni 37 - Campyloneura virgula
8 Schuimbeestje Philaenus spumarius 38 - Closterotomus norwegicus
9 Bloedcicade Cercopis vulnerata 39 - Cyllecoris histrionius
10 - Cixius nervosus 40 - Deraeocoris lutescens
11 - Anoscopus flavostriatus 41 - Dicyphus globulifer
12 - Idiocerus herrichii 42 Gele Viervlekwants Dryophilocoris flavoquadrimaculatus
13 Grote Schaatsenrijder Aquarius paludum 43 - Harpocera thoracica
14 Poelschaatsenrijder Gerris lacustris 44 - Liocoris tripustulatus
15 Waterschorpioen Nepa cinerea 45 - Lygus gemellatus
16 Staafwants Ranatra linearis 46 - Lygus pratensis
17 Gewone Duikerwants Corixa punctata 47 Behaarde Wants Lygus rugulipennis
18 Gewoon Zwemmertje Cymatia coleoptrata 48 - Miris striatus
19 Donkere Moerwants Hesperocorixa linnaei 49 Bruine Graswants Notostira elongata
20 Slootsigaar Sigara fossarum 50 - Orthops basalis
21 Gewone Sigaar Sigara striata 51 - Orthops campestris
22 Platte Zwemwants Ilyocoris cimicoides 52 - Psallus perrisi
23 Gewoon Bootsmannetje Notonecta glauca 53 - Psallus varians
24 Bleek Bootsmannetje Notonecta lutea 54 Gestreepte Eikenblindwants Rhabdomiris striatellus
25 Tenger Bootsmannetje Notonecta viridis 55 - Salicarus roseri
26 - Drymus brunneus 56 - Stenodema laevigata
27 - Drymus ryeii 57 - Himacerus apterus
28 - Ischnodemus sabuleti 58 - Himacerus mirmicoides
29 - Kleidocerys resedae 59 - Anthocoris nemorum
30 - Scolopostethus affinis
Overige insecten
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 - Centroptilum luteolum 17 - Ecnomus tenellus
2 - Cloeon dipterum 18 - Agraylea multipunctata
3 - Caenis horaria 19 - Mystacides longicornis
4 - Caenis robusta 20 - Oecetis ochracea
5 - Apterygida media 21 - Glyphotaelius pellucidus
6 Gewone Oorworm Forficula auricularia 22 - Limnephilus binotatus
7 - Graphopsocus cruciatus 23 - Limnephilus elegans
8 - Ectopsocus petersi 24 - Limnephilus lunatus
9 - Cerobasis guestfalica 25 - Limnephilus marmoratus
10 - Loensia fasciata 26 - Limnephilus sparsus
11 - Stenopsocus stigmaticus 27 - Limnephilus vittatus
12 - Sialis lutaria 28 - Agrypnia pagetana
13 Gele Gaasvlieg Nineta flava 29 - Phryganea grandis
Drepanepteryx
14 -
phalaenoides 30 - Trichostegia minor
15 - Hemerobius humulinus 31 - Dasypsyllus gallinulae
16 - Micromus variegatus 32 Gewone Schorpioenvlieg Panorpa communis

Geleedpotigen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Schapenteek Ixodes ricinus 57 Zomerwielwebspin Metellina mengei
2 - Eugamasus Berlesei 58 Grote Dikkaak Pachygnatha clercki
3 - Pergamasus crassipes 59 Kleine Dikkaak Pachygnatha degeeri
4 Elzenviltmijt Acalitus brevitarsus 60 Gewone Strekspin Tetragnatha extensa
5 Spaanse Aakknobbelmijt Aceria aceriscampestris 61 Schaduwstrekspin Tetragnatha montana
6 Essenbladrolmijt Aculus fraxini 62 Donkere Strekspin Tetragnatha nigrita
7 Kamperfoeliemijt Aculus xylostei 63 Slanke Kogelspin Anelosimus vittatus
8 Walstrobladmijt Cecidophyes galii 64 Moerastandkaak Enoplognatha caricis
9 Vlierbladmijt Epitrimerus trilobus 65 Gewone Tandkaak Enoplognatha ovata
10 Meidoornpokmijt Eriophyes crataegi 66 Kleine Boskogelspin Paidiscura pallens
11 Elzennerfhoekmijt Eriophyes inangulis 67 Koffieboonspin Steatoda bipunctata
12 Elzenwratmijt Eriophyes laevis 68 Huiskogelspin Theridion melanurum
13 Lijsterbespokmijt Eriophyes sorbi 69 Gewoon Visgraatje Theridion varians
14 Lindehoorntjesmijt Eriophyes tiliae 70 Gewone Bodemkrabspin Ozyptila praticola
15 Meidoornviltmijt Phyllocoptes goniothorax 71 Gewone Krabspin Xysticus cristatus
16 Fluweelmijt Trombidium holosericeum 72 Strekpoot Dicranopalpus ramosus
17 - Eylais infundibulifera 73 - Mitopus morio
18 Bonte Trechterspin Malthonica ferruginea 74 Rode Hooiwagen Opilio canestrinii
19 Muurkaardespin Amaurobius similis 75 Bonte Hooiwagen Paroligolophus agrestis
20 Kruisspin Araneus diadematus 76 Gewone Hooiwagen Phalangium opilio
21 Boomknoppelspin Gibbaranea gibbosa 77 Voorjaarshooiwagen Rilaena triangularis
22 Rietkruisspin Larinioides cornutus 78 - Leiobunum rotundum
23 Brugspin Larinioides sclopetarius 79 - Nemastoma dentigerum
24 Platte Wielwebspin Nuctenea umbratica 80 Gele Aardkruiper Geophilus flavus
25 Zompzakspin Clubiona reclusa 81 Rozetaardkruiper Stenotaenia linearis
26 Waterspin Argyroneta aquatica 82 Eenoogje Lamyctes emarginatus
27 Stalmuursluiper Scotophaeus blackwalli 83 Gewone Duizendpoot Lithobius forficatus
28 Grootoogprobleemspinnetje Agyneta innotabilis 84 Dwergsteenloper Lithobius microps
29 Gewoon Wevertje Bathyphantes gracilis 85 Vlekribbel Craspedosoma rawlinsii
30 Groot Haarpalpje Centromerita bicolor 86 Brede Kronkel Cylindroiulus caeruleocinctus
31 Gewoon Zaagpalpje Centromerus sylvaticus 87 Knotskronkel Cylindroiulus punctatus
32 Pioniersdwergspin Collinsia inerrans 88 Grote Knotspoot Julus scandinavius
33 Donker Bolkopje Dicymbium nigrum 89 Kleine Platrug Brachydesmus superus
34 Langtongspinnetje Diplostyla concolor 90 Gewone Platrug Polydesmus denticulatus
35 Schorskoloniespin Drapetisca socialis 91 - Daphnia hyalina
36 Storingsdwergspin Erigone atra 92 - Scapholeberis mucronata
37 Aeronautje Erigone dentipalpis 93 - Simocephalus exspinosus
38 Oranjepoot Gongylidium rufipes 94 - Polyphemus pediculus
39 Huiswevertje Lepthyphantes leprosus 95 Zoetwatervlokreeft Gammarus pulex
40 Tuinhangmatspin Linyphia hortensis 96 Gewone Oprolpissebed Armadillidium vulgare
41 Kielpalpwever Megalepthyphantes nebulosus 97 Gewone Zoetwaterpissebed Asellus aquaticus
42 Lentestrooiselspin Microneta viaria 98 Buispissebed Ligidium hypnorum
43 Kruidhangmatspin Neriene clathrata 99 Kelderpissebed Oniscus asellus
44 Lentehangmatspin Neriene montana 100 Mospissebed Philoscia muscorum
45 Struikhangmatspin Neriene peltata 101 Ruwe Pissebed Porcellio scaber
46 Driepunthangmatspin Saaristoa abnormis 102 Paars Drieoogje (pusillus) Trichoniscus pusillus
47 Wimpelpalpje Tallusia experta 103 Brakwateraasgarnaal Neomysis integer
48 Middelst Vals Sierkopje Walckenaeria nudipalpis 104 Karperluis Argulus foliaceus
49 Tuinwolfspin Pardosa amentata 105 Neanura muscorum
50 Poelpiraat Pirata piraticus 106 Entomobrya corticalis
51 Bospiraat Piratula hygrophila 107 - Entomobrya nivalis
52 Veldnachtwolfspin Trochosa ruricola 108 - Orchesella cincta

53 Zwartrugrenspin Philodromus dispar 109 - Tomocerus minor
54 Grote Trilspin Pholcus phalangioides 110 - Tomocerus vulgaris
55 Schorsmarpissa Marpissa muscosa 111 Garden Springtail Bourletiella hortensis
56 Kerkzesoog Segestria florentina 112 Lucerne Flea Sminthurus viridis
Bijlage X Soortenlijst Ongewervelden
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 - Leucochloridium paradoxum 22 Gewone Poelslak Lymnaea stagnalis
2 - Keratella quadrata 23 Oorvormige Poelslak Radix auricularia
3 - Lepadella patella 24 Ovale Poelslak Radix balthica
4 Regenworm Lumbricus terrestris 25 Lookglansslak Oxychilus alliarius
5 Gewone slingerworm Tubifex tubifex 26 Kelderglansslak Oxychilus cellarius
6 Achtogige Bloedzuiger Erpobdella octoculata 27 Grote Glansslak Oxychilus draparnaudi
7 - Alboglossiphonia hyalina 28 Bronblaashorenslak Physa fontinalis
8
Onechte
Paardenbloedzuiger Haemopis sanguisuga 29 Draaikolkschijfhorenslak Anisus vortex
9 Hoekige Erwtenmossel Pisidium milium 30 Witte Schijfhoornslak Gyraulus albus
10 Zwanemossel Anodonta cygnea 31 Posthoornslak Planorbarius corneus
11 Schildersmossel Unio pictorum 32 Gekielde Schijfhoren Planorbis carinatus
12 Bolle Stroommossel Unio tumidus 33 Gewone Schijfhoornslak Planorbis planorbis
13 Kleine Diepslak Bithynia leachii 34 Slanke Barnsteenslak Oxyloma elegans
14 Grote Diepslak Bithynia tentaculata 35 Gewone Barnsteenslak Succinea putris
15 Stompe Moerasslak Viviparus viviparus 36 Gewone Wegslak Arion (Arion) rufus
16 - Alinda biplicata 37 Boswegslak Arion (Carinarion) silvaticus
17 Boerenknoopje Discus rotundatus 38 Bruine Wegslak Arion (Mesarion) subfuscus
18 Heesterslak Arianta arbustorum 39 Kleine Akkerslak Deroceras laeve
19 Gewone Tuinslak Cepaea nemoralis 40 Gevlekte Akkerslak Deroceras reticulatum
20 Segrijnslak Cornu aspersum 41 Grote Aardslak Limax maximus
21 Gewone Haarslak Trochulus hispidus
Bijlage XI Soortenlijst Planten
# Soort Latijn H V # Soort Latijn H V
1 Spaanse Aak Acer campestre 145 Witte Dovenetel Lamium album
2 Gewone Esdoorn Acer pseudoplatanus 146 Gevlekte Dovenetel Lamium maculatum Ja
3 Duizendblad Achillea millefolium 147 Paarse Dovenetel Lamium purpureum
4 Kalmoes Acorus calamus Ja 148 Akkerkool Lapsana communis
5 Zevenblad Aegopodium podagraria 149 Veldlathyrus Lathyrus pratensis
6 Witte Paardenkastanje Aesculus hippocastanum 150 Bultkroos Lemna gibba
7 Gewone Agrimonie Agrimonia eupatoria Ja 151 Klein Kroos Lemna minor
8 Fioringras Agrostis stolonifera 152 Dwergkroos Lemna minuta
Geplooide
9 Vrouwenmantel Alchemilla subcrenata Ja 153 Puntkroos Lemna trisulca
Slanke
10 Waterweegbree Alisma lanceolatum 154 Vlasbekje Linaria vulgaris Ja Ja
Alisma plantagoaquatica
11 Grote Waterweegbree
155 Engels Raaigras Lolium perenne
12 Look-zonder-look Alliaria petiolata 156 Gewone Veldbies Luzula campestris
13 Daslook Allium ursinum Ja Ja 157 Wolfspoot Lycopus europaeus
14 Kraailook Allium vineale 158 Penningkruid Lysimachia nummularia
15 Zwarte Els Alnus glutinosa 159 Grote Wederik Lysimachia vulgaris
16 Geknikte Vossenstaart Alopecurus geniculatus 160 Grote Kattenstaart Lythrum salicaria
17 Grote Vossenstaart Alopecurus pratensis 161 Muskuskaasjeskruid Malva moschata
18 Gewone Engelwortel Angelica sylvestris 162 Schijfkamille Matricaria discoidea

19 IJle Dravik Anisantha sterilis 163 Hopklaver Medicago lupulina
20 Gewoon Reukgras Anthoxanthum odoratum 164 Goudgele Honingklaver Melilotus altissimus
21 Fluitenkruid Anthriscus sylvestris 165 Citroenmelisse Melissa officinalis Ja
22 Grote Windhalm Apera spica-venti 166 Watermunt Mentha aquatica
23 Wilde Akelei Aquilegia vulgaris Ja 167 Blauwe Druifjes Muscari botryoides Ja
24 Gewone Klit Arctium minus 168 Akker-vergeet-mij-nietje Myosotis arvensis
Veelkleurig Vergeet-mijnietje
25 Donzige Klit Arctium tomentosum Ja 169
Myosotis discolor
26 Glanshaver Arrhenatherum elatius 170 Zompvergeet-mij-nietje
27 Bijvoet Artemisia vulgaris 171
Myosotis laxa subsp.
cespitosa
Moerasvergeet-mij-nietje
+ Weidevergeet-mij-nietje Myosotis scorpioides
28 Gevlekte Aronskelk Arum maculatum Ja Ja 172 Bosvergeet-mij-nietje Myosotis sylvatica Ja
29 Wijfjesvaren Athyrium filix-femina 173 Aarvederkruid Myriophyllum spicatum
Wilde Narcis +
30 Grote Kroosvaren Azolla filiculoides 174 Trompetnarcis Narcissus pseudonarcissus Ja Ja
31 Gewoon Barbarakruid Barbarea vulgaris 175 Slanke Waterkers Nasturtium microphyllum
32 Madeliefje Bellis perennis 176 Gele Plomp Nuphar lutea
33 Grijskruid Berteroa incana Ja Ja 177 Witte Waterlelie Nymphaea alba
34 Kleine Watereppe Berula erecta 178 Pijptorkruid Oenanthe fistulosa
35 Veerdelig Tandzaad Bidens tripartita 179 Grote Teunisbloem Oenothera glazioviana
36 Raapzaad Brassica rapa 180 Gewone Vogelmelk Ornithogalum umbellatum
37 Bevertjes Briza media Ja Ja 181 Koningsvaren Osmunda regalis
38 Zachte Dravik Bromus hordeaceus 182 Gehoornde Klaverzuring Oxalis corniculata
39 Heggenrank Bryonia dioica Ja 183 Bleke Klaproos Papaver dubium Ja
40 Zwanenbloem Butomus umbellatus 184 Pastinaak
Pastinaca sativa subsp.
sativa
Stomphoekig
41 Sterrenkroos Callitriche obtusangula 185 Veenwortel Persicaria amphibia
42 Gewoon Sterrenkroos Callitriche platycarpa 186 Adderwortel Persicaria bistorta Ja Ja
43 Ruig klokje Campanula trachelium Ja Ja 187 Beklierde Duizendknoop Persicaria lapathifolia
44 Herderstasje Capsella bursa-pastoris 188 Perzikkruid Persicaria maculosa
45 Bosveldkers Cardamine flexuosa 189 Zachte Duizendknoop Persicaria mitis
46 Kleine Veldkers Cardamine hirsuta 190 Groot Hoefblad Petasites hybridus
47 Pinksterbloem Cardamine pratensis 191 Rietgras Phalaris arundinacea
Timoteegras + Klein
48 Kruldistel Carduus crispus 192 Timoteegras
Phleum pratense
49 Tweerijige Zegge Carex disticha 193 Riet Phragmites australis
50 Ruige Zegge Carex hirta 194 Dubbelkelk Picris echioides
51 Valse Voszegge Carex otrubae 195 Smalle Weegbree Plantago lanceolata
Grote Weegbree +
52 Pluimzegge Carex paniculata 196 Getande Weegbree Plantago major
53 Oeverzegge Carex riparia 197 Straatgras Poa annua
54 Gewone Bermzegge Carex spicata 198 Veldbeemdgras Poa pratensis
55 Haagbeuk Carpinus betulus 199 Ruw Beemdgras Poa trivialis
56 Knoopkruid Centaurea jacea s.l. Ja Ja 200 Gewone Salomonszegel Polygonatum multiflorum Ja
Fraai
57 Duizendguldenkruid Centaurium pulchellum 201 Gewoon Varkensgras Polygonum aviculare
58
Gewone Hoornbloem +
Glanzige Hoornbloem Cerastium fontanum 202 Ratelpopulier Populus tremula
59 Kluwenhoornbloem Cerastium glomeratum 203 Gekroesd Fonteinkruid Potamogeton crispus
Ceratophyllum
60 Grof Hoornblad demersum 204 Glanzig Fonteinkruid Potamogeton lucens
61 Dolle Kervel Chaerophyllum temulum Ja 205 Drijvend Fonteinkruid Potamogeton natans
62 Wilgenroosje Chamerion angustifolium 206 Schedefonteinkruid Potamogeton pectinatus
63 Stinkende Gouwe Chelidonium majus 207 Zilverschoon Potentilla anserina
64 Melganzenvoet Chenopodium album 208 Schijnaardbei Potentilla indica
65 Stippelganzenvoet Chenopodium ficifolium 209 Vijfvingerkruid Potentilla reptans
Chenopodium
66 Korrelganzenvoet polyspermum 210 Slanke Sleutelbloem Primula elatior Ja
67 Wilde Cichorei Cichorium intybus Ja Ja 211 Gewone Brunel Prunella vulgaris

68 Akkerdistel Cirsium arvense 212 Zoete Kers Prunus avium Ja
69 Kale Jonker Cirsium palustre 213 Sleedoorn Prunus spinosa
70 Speerdistel Cirsium vulgare 214 Heelblaadjes Pulicaria dysenterica
71 Roze Winterpostelein Claytonia sibirica 215 Gevlekt Longkruid Pulmonaria officinalis Ja Ja
72 Bosrank Clematis vitalba 216 Zomereik Quercus robur
73 Borstelkrans Clinopodium vulgare Ja Ja 217 Scherpe Boterbloem Ranunculus acris
74 Haagwinde Convolvulus sepium 218 Gulden Boterbloem Ranunculus auricomus Ja
75 Rode Kornoelje Cornus sanguinea 219 Stijve Waterranonkel Ranunculus circinatus
76 Hazelaar Corylus avellana 220 Kruipende Boterbloem Ranunculus repens
Blaartrekkende
77 Eenstijlige Meidoorn Crataegus monogyna 221 Boterbloem
Ranunculus sceleratus
78 Groot Streepzaad Crepis biennis 222 Sporkehout Rhamnus frangula
79 Klein Streepzaad Crepis capillaris 223 Zwarte Bes Ribes nigrum
80 Boerenkrokus Crocus tommasinianus Ja 224 Aalbes Ribes rubrum
81 Muurleeuwenbek Cymbalaria muralis Ja 225 Gele Waterkers Rorippa amphibia
82 Kamgras Cynosurus cristatus 226 Moeraskers Rorippa palustris
83 Kropaar Dactylis glomerata 227 Gewone Braam Rubus fruticosus
Dactylorhiza
84 Rietorchis
praetermissa Ja Ja 228 Framboos Rubus idaeus
85 Peen Daucus carota 229 Veldzuring Rumex acetosa
86 Ruwe Smele Deschampsia cespitosa 230 Kluwenzuring Rumex conglomeratus
87 Ruige Anjer Dianthus armeria Ja Ja 231 Krulzuring Rumex crispus
88 Grote Kaardebol Dipsacus fullonum Ja 232 Waterzuring Rumex hydrolapathum
89 Brede Stekelvaren Dryopteris dilatata 233 Ridderzuring Rumex obtusifolius
90 Mannetjesvaren Dryopteris filix-mas 234 Bloedzuring Rumex sanguineus Ja
91 Europese Hanenpoot Echinochloa crus-galli 235 Liggende Vetmuur Sagina procumbens
92 Gewone Waterbies Eleocharis palustris 236 Pijlkruid Sagittaria sagittifolia
93 Smalle Waterpest Elodea nuttallii 237 Schietwilg Salix alba
94 Kweek Elytrigia repens 238 Boswilg Salix caprea
Grauwe Wilg + Rossige
95 Harig Wilgenroosje Epilobium hirsutum 239 Wilg
Salix cinerea
Kantige
96 Basterdwederik Epilobium tetragonum 240 Gewone Vlier Sambucus nigra
97 Brede Wespenorchis Epipactis helleborine 241 Knopig Helmkruid Scrophularia nodosa
98 Heermoes Equisetum arvense 242 Blauw Glidkruid Scutellaria galericulata
99 Vroegeling Erophila verna 243 Hemelsleutel Sedum telephium Ja
100 Wilde Kardinaalsmuts Euonymus europaeus 244 Bezemkruiskruid Senecio inaequidens
101 Koninginnekruid Eupatorium cannabinum 245 Jakobskruiskruid s.l. Jacobaea vulgaris
102 Cipreswolfsmelk Euphorbia cyparissias Ja Ja 246 Klein Kruiskruid Senecio vulgaris
103 Kroontjeskruid Euphorbia helioscopia 247 Dagkoekoeksbloem Silene dioica
Kruisbladige
104 Wolfsmelk Euphorbia lathyris Ja 248 Herik Sinapis arvensis
105 Tuinwolfsmelk Euphorbia peplus 249 Gewone Raket Sisymbrium officinale
Japanse
106 Duizendknoop Fallopia japonica Ja 250 Bitterzoet Solanum dulcamara
Zwarte Nachtschade +
107 Rietzwenkgras Festuca arundinacea 251 Beklierde Nachtschade Solanum nigrum
108 Reuzenzwenkgras Festuca gigantea Ja 252 Late Guldenroede Solidago gigantea
109 Beemdlangbloem Festuca pratensis 253 Akkermelkdistel Sonchus arvensis
110 Rood Zwenkgras Festuca rubra 254 Gekroesde Melkdistel Sonchus asper
111 Speenkruid Ficaria verna 255 Gewone Melkdistel Sonchus oleraceus
112 Moerasspirea Filipendula ulmaria 256 Wilde Lijsterbes Sorbus aucuparia
113 Es Fraxinus excelsior 257 Grote Egelskop s.l. Sparganium erectum
114 Gewoon Sneeuwklokje Galanthus nivalis Ja 258 Veelwortelig Kroos Spirodela polyrhiza
115 Harig Knopkruid Galinsoga quadriradiata 259 Moerasandoorn Stachys palustris
116 Kleefkruid Galium aparine 260 Bosandoorn Stachys sylvatica
117 Lievevrouwebedstro Galium odoratum Ja 261 Vogelmuur Stellaria media
Slipbladige
118 Ooievaarsbek Geranium dissectum 262 Krabbenscheer Stratiotes aloides

119 Zachte Ooievaarsbek Geranium molle 263 Gewone Smeerwortel Symphytum officinale
120 Donkere Ooievaarsbek Geranium phaeum Ja Ja 264 Moederkruid Tanacetum parthenium Ja
121 Bermooievaarsbek Geranium pyrenaicum 265 Boerenwormkruid Tanacetum vulgare
122 Robertskruid Geranium robertianum 266 Witte Krodde Thlaspi arvense
123 Geel Nagelkruid Geum urbanum 267 Heggendoornzaad Torilis japonica
124 Hondsdraf Glechoma hederacea 268 Kleine Klaver Trifolium dubium
125 Mannagras Glyceria fluitans 269 Basterdklaver Trifolium hybridum
126 Liesgras Glyceria maxima 270 Rode Klaver Trifolium pratense
127 Moerasdroogbloem Gnaphalium uliginosum 271 Witte Klaver Trifolium repens
128 Klimop Hedera helix 272 Reukeloze Kamille
Tripleurospermum
maritimum
129 Reuzenberenklauw
Heracleum
mantegazzianum Ja 273 Klein Hoefblad Tussilago farfara
130 Gewone Berenklauw Heracleum sphondylium 274 Grote Lisdodde Typha latifolia
131 Oranje Havikskruid Hieracium aurantiacum 275 Grote Brandnetel Urtica dioica
132 Gestreepte Witbol Holcus lanatus 276 Veldereprijs Veronica arvensis
133 Kruipertje Hordeum murinum 277 Rode Waterereprijs Veronica catenata
Hydrocharis morsusranae
134 Kikkerbeet
278 Draadereprijs Veronica filiformis
135 Sint-Janskruid Hypericum perforatum 279 Klimopereprijs Veronica hederifolia
136 Gewoon Biggenkruid Hypochaeris radicata 280 Grote Ereprijs Veronica persica
137 Reuzenbalsemien Impatiens glandulifera Ja 281 Tijmereprijs Veronica serpyllifolia
138 Gele Lis Iris pseudacorus 282 Gelderse Roos Viburnum opulus
139 Zomprus Juncus articulatus 283 Vogelwikke Vicia cracca
Smalle Wikke + Vergeten
140 Greppelrus Juncus bufonius 284 Wikke + Voederwikke Vicia sativa
141 Platte Rus Juncus compressus 285 Maarts Viooltje Viola odorata Ja
142 Pitrus Juncus effusus 286 Gewoon Langbaardgras Vulpia myuros
143 Zeegroene Rus Juncus inflexus 287 Wortelloos Kroos Wolffia arrhiza
144 Tengere Rus Juncus tenuis
Bijlage XII Soortenlijst Algen en Wieren
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 - Amphora copulata 10 - Desmodesmus opoliensis
2 - Asterionella formosa 11 - Monomorphina aenigmatica
3 - Cocconeis placentula 12 - Pediastrum duplex
4 - Gomphonema acuminatum 13 - Pediastrum tetras
5 - Gyrosigma acuminatum 14 - Pseudanabaena limnetica
6 - Closterium moniliferum 15 - Pteromonas angulosa [1]
7 - Closterium pronum 16 - Scenedesmus bernardii
8 - Hyalotheca dissiliens 17 - Tetrastrum staurogeniaeforme
9 - Desmodesmus armatus
Bijlage XIII Soortenlijst Mossen en Korstmossen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Gewoon Pluisdraadmos Amblystegium serpens 29 Gewoon Purperschaaltje Lecidella elaeochroma
2 Amoebekorst Arthonia radiata 30 Grijsgroene Steenkorst Lecidella scabra
3 Plat Dambordje Aspicilia calcarea 31 Steenpurperschaaltje Lecidella stigmatea
4 Rond Dambordje Aspicilia contorta 32 Gewone Poederkorst Lepraria incana
5 Bleek Dikkopmos Brachythecium albicans 33 Bleek Boomvorkje Metzgeria furcata
6 Gewoon Dikkopmos Brachythecium rutabulum 34 Zwart Schriftmos Opegrapha atra
7 Zilvermos Bryum argenteum 35 Kort Schriftmos Opegrapha varia
8 Geelkorrelknikmos Bryum barnesii 36 Gewone Haarmuts Orthotrichum affine

9 Schubbige Citroenkorst Caloplaca britannica 37 Gesteelde Haarmuts Orthotrichum anomalum
10 Gewone Citroenkorst Caloplaca citrina 38 Grijze Haarmuts Orthotrichum diaphanum
11 Muurzonnetje Caloplaca holocarpa 39 Kleisnavelmos Oxyrrhynchium hians
12 Kleine Citroenkorst Caloplaca lithophila 40 Gewoon Schildmos Parmelia sulcata
13 Sinaasappelkorst Caloplaca saxicola 41 Rond Schaduwmos Phaeophyscia orbicularis
14 Vals Dooiermos Candelaria concolor 42 Kapjesvingermos Physcia adscendens
15 Gewoon Purpersteeltje Ceratodon purpureus 43 Stoeprandvingermos Physcia caesia
16 Kopjes-bekermos Cladonia fimbriata 44 Heksenvingermos Physcia tenella
17 Vliermos Cryphaea heteromalla 45 Grauw Rijpmos Physconia grisea
18 Bosschildmos Flavoparmelia caperata 46 Schors-olievlekje Porina aenea
19 Helmroestmos Frullania dilatata 47 Rijpschildmos Punctelia jeckeri
20 Gewoon Krulmos Funaria hygrometrica 48 Melig Takmos Ramalina farinacea
21 Gewoon Muisjesmos Grimmia pulvinata 49 Boomsnavelmos Rhynchostegium confertum
22 Gesnaveld Klauwtjesmos Hypnum cupressiforme 50 Gewoon Haakmos Rhytidiadelphus squarrosus
23 Fijn Laddermos Kindbergia praelonga 51 Berijpte Kroontjeskorst Sarcogyne regularis
24 Kalkschotelkorst Lecanora albescens 52 Gewoon Muursterretje Tortula muralis
25 Kastanjebruine Schotelkorst Lecanora campestris 53 Oranje Dooiermos Xanthoria calcicola
26 Witte Schotelkorst Lecanora chlarotera 54 Kroezig Dooiermos Xanthoria candelaria
27 Miskende Schotelkorst Lecanora compallens 55 Rood Dooiermos Xanthoria elegans
28 Verborgen Schotelkorst Lecanora dispersa 56 Groot Dooiermos Xanthoria parietina
Bijlage XIV Soortenlijst Paddenstoelen
# Soort Latijn # Soort Latijn
1 Draadsporig Stengeltongetje Acrospermum compressum 78 Brandnetelvulkaantje Leptosphaeria acuta
Lophodermium
2 Panterchampignon Agaricus brunneolus 79 Rietspleetlip
arundinaceum
3 Grasleemhoed Agrocybe pediades 80 Gewone Boomwrat Lycogala epidendrum
4 Witte Roest Albugo candida 81 Pijpknotszwam Macrotyphula fistulosa
5 Grote Oranje Bekerzwam Aleuria aurantia 82 Wieltje Marasmius rotula
6 Roodbruine Slanke Amaniet Amanita fulva 83 Papierzwammetje Meruliopsis corium
7 Groene Knolamaniet Amanita phalloides 84 Spekzwoerdzwam Merulius tremellosus
8 Karmijnrood Netwatje Arcyria denudata 85 Eikenmeeldauw Erysiphe alphitoides
9 Zwavelgeel Schijfzwammetje Bisporella sulfurina 86 Gedrongen Mollisia Mollisia cinerea
10 Grijze Buisjeszwam Bjerkandera adusta 87 Oranje Dwergmycena Mycena acicula
11 Rookzwam Bjerkandera fumosa 88 Bundelmycena Mycena arcangeliana
12 Inktboleet Boletus pulverulentus 89 Streepsteelmycena Mycena polygramma
13 Korreltjeszwam Bulbillomyces farinosus 90 Schijfsteelmycena Mycena stylobates
14 Geel Hoorntje Calocera cornea 91 Gele Stekelkorstzwam Mycoacia uda
15 Gaffelhoorntje Calocera furcata 92 Klontjestrilzwam Myxarium nucleatum
16 Brandnetelklokje Calyptella capula 93 Gewoon Meniezwammetje Nectria cinnabarina
17 Olijfschijfzwam Catinella olivacea 94 Bloedrood Meniezwammetje Nectria coccinea
18 Bosnetje Ceriporia reticulata 95 Netelmeniezwammetje Nectria leptosphaeriae
Chaetosphaerella
19 Zwarte Viltzwam
phaeostroma 96 Ingedeukt Meniezwammetje Hydropisphaera peziza
20 Oranje Mestzwammetje Cheilymenia granulata 97 Asgrauwe Kaaszwam Postia tephroleuca
21 Paarse Korstzwam Chondrostereum purpureum 98 Gewoon Varkensoor Otidea onotica
Verdwaald
22 Elzenpropmummiekelkje Ciboria viridifusca 99 Meniezwammetje
Paranectria oropensis
23 Echt Moederkoren Claviceps purpurea 100 Paarse Eikenschorszwam Peniophora quercina
24 Asgrauwe Koraalzwam Clavulina cinerea 101 Zwavelmelkbekerzwam Peziza michelii
25 Witte Koraalzwam Clavulina coralloides 102 Grote Houtbekerzwam Peziza varia
26 Nevelzwam Clitocybe nebularis 103 Elzenpropschoteltje Pezizella alniella
27 Grote Kale Inktzwam Coprinus atramentarius 104 Boomgaardvuurzwam Phellinus tuberculosus
28 Geschubde Inktzwam Coprinus comatus 105 Bleekgele Bundelzwam Pholiota gummosa
29 Zwerminktzwam Coprinus disseminatus 106 Schubbige Bundelzwam Pholiota squarrosa

30 Gewone Glimmerinktzwam Coprinus micaceus 107 Veelcellige Braamroest Phragmidium violaceum
31 Witdekselkalkbekertje Craterium minutum 108 - Phycomyces blakesleeanus
32 Klein Oorzwammetje Crepidotus epibryus 109 Bessenvuurzwam Phylloporia ribis
33 Week Oorzwammetje Crepidotus mollis 110 Gewone Kogelschieter Pilobolus crystallinus
34 Gekroond Geleikelkje Crocicreas coronatum 111 Gewone Oesterzwam Pleurotus ostreatus
35 Gestreept Nestzwammetje Cyathus striatus 112 Plooivlieswaaiertje Plicaturopsis crispa
36 Oranje Druppelzwam Dacrymyces stillatus 113 Gewone Hertenzwam Pluteus cervinus
37 Roodporiehoutzwam Daedaleopsis confragosa 114 Peksteel Polyporus badius
38 Kogelhoutskoolzwam Daldinia concentrica 115 Winterhoutzwam Polyporus brumalis
39 - Dendryphion comosum 116 Zadelzwam Polyporus squamosus
40 Korstvormig Schorsschijfje Diatrype stigma 117 Vroege Franjehoed Psathyrella spadiceogrisea
41 Loodkleurig Netplaatje Dictydiaethalium plumbeum 118 Gewone Zwavelkop Hypholoma fasciculare
Australische
42 - Entomophthora cf. forficulae 119 Composietenroest
Puccinia lagenophorae
43 Smeerwortelmeeldauw Golovinomyces cynoglossi 120 Kaasjeskruidroest Puccinia malvacearum
44 Schermbloemmeeldauw Erysiphe heraclei 121 Kaal Dwergoortje Resupinatus applicatus
45 Zwarte Trilzwam Exidia plana 122 Zilveren Boomkussen Reticularia lycoperdon
46 Stijfselzwam Exidia thuretiana 123 Esdoornvlekkenzwam Rhytisma acerinum
47 Eikentrilzwam Exidia truncata 124 Lentetepelkogeltje Rosellinia aquila
48 Gewoon Fluweelpootje Flammulina velutipes 125 Eikentakstromakelkje Rutstroemia firma
49 Echte Tonderzwam Fomes fomentarius 126 Kleine Aardappelbovist Scleroderma areolatum
50 Platte Tonderzwam Ganoderma lipsiense 127 Gele Aardappelbovist Scleroderma citrinum
51 Harslakzwam Ganoderma resinaceum 128 Gewone Wimperzwam Scutellinia scutellata
52 Prachtvlamhoed Gymnopilus junonius 129 Basterdwederikmeeldauw Podosphaera epilobii
53 Tweekleurige Vaalhoed Hebeloma mesophaeum 130 Mycenaparasiet Spinellus fusiger
54 Witte Kluifzwam Helvella crispa 131 Geveerde Raspzwam Steccherinum fimbriatum
55 Groot Langdraadwatje Hemitrichia calyculata 132 Gele Korstzwam Stereum hirsutum
56 Echt Judasoor Hirneola auricula-judae 133 Gerimpelde Korstzwam Stereum rugosum
57 Essenvlieskelkje Hymenoscyphus albidus 134 Waaierkorstzwam Stereum subtomentosum
Hymenoscyphus
58 Vals Essenvlieskelkje pseudoalbidus 135 Valse Kopergroenzwam Stropharia caerulea
59 Gladde Kogelzwam Hypoxylon fuscum 136 Elzenvlag Taphrina amentorum
60 Vergroeide Kogelzwam Hypoxylon multiforme 137 Berkenheksenbezem Taphrina betulina
61 - Illosporiopsis christiansenii 138 Elzenkrulziekte Taphrina tosquinetii
62 Violetbruine Vezelkop Inocybe cincinnata 139 Gewoon Elfenbankje Trametes versicolor
63 Witte Satijnvezelkop Inocybe geophylla 140 Gele Trilzwam Tremella mesenterica
64 Lila Satijnvezelkop Inocybe lilacina 141 Zilvergrijze Ridderzwam Tricholoma scalpturatum
65 Populiervezelkop Inocybe squamata 142 Gewoon Donsvoetje Tubaria furfuracea
66 Amethistzwam Laccaria amethystina 143 Rossig Buiskussen Tubifera arachnoidea
67 Gewone Fopzwam Laccaria laccata 144 Roodvoetknotsje Typhula erythropus
68 Schubbige Fopzwam Laccaria proxima 145 Sneeuwwitte Kaaszwam Tyromyces chioneus
69 Dofpaars Wolschijfje Lachnella alboviolascens 146 - Uncinula bicornis
70 Tranende Franjehoed Lacrymaria lacrymabunda 147 Boterbloem-grassenroest Uromyces dactylidis
71 Haagbeukmelkzwam Lactarius circellatus 148 Speenkruidroest Uromyces ficariae
72 Kaneelkleurige Melkzwam Lactarius quietus 149 Speenkruid-zuringroest Uromyces rumicis
73 Eivormig Ruigkogeltje Lasiosphaeria ovina 150 Geweizwam Xylaria hypoxylon
74 Harig Ruigkogeltje Lasiosphaeris hirsuta 151 Esdoornhoutknotszwam Xylaria longipes
75 Gegordelde Parasolzwam Lepiota brunneoincarnata 152 Meidoornbesgeweizwam Xylaria oxyacanthae
76 Paarse Schijnridderzwam Lepista nuda 153 Houtknotszwam Xylaria polymorpha
77 Paarssteelschijnridderzwam Lepista saeva 78 Brandnetelvulkaantje Leptosphaeria acuta

Bijlage XV Formulieren planteninventarisatie

Bijlage XVI Uitgekomen krantenartikelen

Bijlage XVII Artikel vogeltrektelpost

Bijlage XVII Artikel nachtvlinders