Het Eindverslag van de SBO effectmeting - IWT

Het STWW-, GBOU- en SBO-programma:
Effectmeting van projecten met een
economische finaliteit
Ingeborg Meijer
Geert van der Veen
Jan-Frens van Giessel
Bastian Mostert
Jon van Til
Wieneke Vullings
Juni 2007

SAMENVATTING
IWT en EWI hebben Technopolis gevraagd een effectmeting te verrichten van het
SBO-programma en haar voorgangers STWW en GBOU. De basisrationale van deze
drie programma’s is dezelfde: het creëren van een duidelijke toegevoegde waarde op
economisch of maatschappelijk vlak in Vlaanderen middels het uitvoeren van
baanbrekend generisch wetenschappelijk-technologisch basisonderzoek met een
economisch en/of maatschappelijke finaliteit op langere termijn. Doelstelling is het
realiseren van een brugfunctie tussen de onderzoekswereld enerzijds en de economie
en maatschappij anderzijds. De effectmeting bestrijkt alleen de projecten van
strategisch basisonderzoek met een primaire economische finaliteit. In de jaren tussen
1998 en 2006 zijn in totaal 102 projecten met een economische finaliteit gefinancierd
voor een totaal bedrag van 180 miljoen euro, waarvan een deel nog niet is afgerond.
In deze effectmeting worden de volgende onderzoeksvragen beantwoord:
• Wat is de wetenschappelijke output van het programma en haar voorgangers
• Tot welke economische of maatschappelijke benutting van de
onderzoeksresultaten heeft dit geleid
• Hoe verlopen de interacties tussen kennisinstellingen en bedrijven in de SBOplatformen
in de voorbereidingsfase, bij de uitvoering en bij verdere vervolg-
O&O- en valorisatietrajecten
Door middel van een webenquête onder bedrijven en universitaire onderzoekers,
alsmede uitgebreide interviews met projectleiders en leden van gebruikerscommissies,
is informatie verzameld teneinde deze vragen te beantwoorden. Vervolgens is
geïdentificeerd op welke wijze de doelmatigheid en de strategische impact van het
SBO- programma verbeterd kan worden. In het kader van de effectmeting is tevens
een uitgebreide portfolioanalyse uitgevoerd, die nader ingaat op de achtergronden en
kerngegevens van de verschillende programma’s.
De conclusies van de effectmeting luiden als volgt:
Wetenschappelijke effecten
• Productie van een aanzienlijke hoeveelheid (peer-reviewed) wetenschappelijke
publicaties, promoties en workshopbijdragen.
• Versterking van de kritische massa van onderzoeksgroepen met soms als gevolg
ook een internationaal vooraanstaande rol.
• Diverse typen vervolgprojecten voortvloeiend uit de SBO-projecten, van zeer
fundamenteel tot zeer toegepast.
• Een ruime meerderheid van zowel onderzoekers als de leden van
gebruikerscommissie geeft aan dat hun SBO-project(en) vanuit een
wetenschappelijk perspectief (zeer) geslaagd is/zijn.
• Een validatie van de wetenschappelijke resultaten van het SBO-programma
middels peer-review en bibliometrische analyse maakte geen onderdeel uit van
deze effectmeting.
I

Maatschappelijke en economische effecten
• Het is nog te vroeg om vanuit economisch perspectief een oordeel te geven over
het al dan niet geslaagd zijn van het SBO-programma.
• Bij veel projecten zijn nog geen valorisatie-effecten en dat is ook niet realistisch
gezien de positionering van het onderzoek. Er wordt in de toekomst wel meer
verwacht van de valorisatie van de onderzoeksresultaten.
• Desalniettemin zijn gerealiseerd (op basis van de respons op de enquête, waarbij
over ca. 60% van de projecten gegevens werden ontvangen): 25 octrooiaanvragen;
6 verleende licenties ter waarde van €250.000; 3 gerealiseerde spin-offbedrijven
(met momenteel ca. 100 werknemers) en nog minimaal 3 in voorbereiding; circa
50 vervolgprojecten met betrokkenheid van industrie voor circa M€ 5; enkele
tientallen onderzoekers die na het project hun loopbaan bij de betrokken
industriële partijen hebben voortgezet (Veel van de genoemde effecten zijn
overigens slechts gedeeltelijk aan het SBO-project toe te schrijven).
Valorisatieproces, interactie tussen kennisinstellingen en bedrijven
• Gebruikers hebben meestal geen rol gehad bij het definiëren van het onderzoek,
waardoor de meeste projecten beperkt gericht zijn op latere valorisatie.
• De gebruikerscommissie is m.n. een laagdrempelig instrument om geïnformeerd
te worden, state-of-the-art kennis te vergaren en netwerken op te bouwen en
onderhouden.
• Gebruikerscommissies stellen zich doorgaans passief op en spelen een zeer
beperkte rol ten aanzien van directe valorisatie.
• Onderzoekers en gebruikers hebben hetzelfde beeld over de rol van
gebruikerscommissies, maar dat is niet het actief zorgdragen voor valorisatie!
Doelmatigheid en strategische impact SBO-programma
• Het SBO-programma wordt door de onderzoekers en de gebruikers goed
gewaardeerd, evenals de uitvoering van het programma door het IWT.
• Het programma wordt een unieke plek toegedicht in het Vlaamse
innovatiebeleidsinstrumentarium, tussen fundamenteel en toegepast onderzoek in.
Deze positie, vertaald in de noodzakelijke combinatie van excellent strategisch
basisonderzoek en valorisatie naar industriële toepassing creëert een intrinsiek
spanningsveld. Dit spanningsveld komt goed naar voren bij deze effectmeting:
−
−
Universitaire onderzoekers ervaren dat de nadruk ligt op valorisatie.
Bedrijven vinden het onderzoek zo fundamenteel universitair dat onvoldoende rekening wordt
gehouden met de industriële behoeften en strategische plannen.
In de loop der jaren is een verschuiving van de aandacht van wetenschappelijke
kwaliteit naar valorisatie opgetreden.
• De aandacht voor valorisatiepotentieel blijft achter bij de aandacht voor de
valorisatieaanpak.
• De slaagkans is laag ten opzichte van de inspanning die voor het schrijven van een
aanvraag geleverd moet worden.
De volgende aanbevelingen worden gedaan:
• Versterk de communicatie over het SBO-programma, zowel in de voorlichting (en
dan m.n. op het punt dat valorisatie reeds meegenomen dient te worden bij het
definiëren van de onderzoeksactiviteiten) als tijdens en na de uitvoering van de
II

projecten (waarbij netwerkvorming en toepassing van de onderzoeksresultaten
voorop moeten staan).
• Richt projecten sterker op valorisatie door:
−
−
−
−
te stimuleren dat gebruikers al bij de opzet van projecten betrokken worden;
meer marktkennis te betrekken bij de beoordeling van valorisatie;
gebruikerscommissies een actievere rol te geven bij valorisatie;
het verwerken van ‘cases’ van bedrijven in projecten, directe uitwisseling van onderzoekers
tussen kennisinstellingen en bedrijven en een financiële bijdrage van bedrijven als bewijs van
engagement bij deelname aan een gebruikerscommissie.
• Aanpassingen in de aanvraag- en de selectieprocedure zouden zich, ter vergroting
van de impact en strategische effecten van het programma, moeten richten op:
− het instellen van een aanvraagprocedure in twee ronden waarbij in de eerste ronde korte
aanvragen ingediend kunnen worden;
− het verhogen van het slagingspercentage naar tenminste 35-40%;
− het stimuleren dat gebruikers al bij de opzet van projecten betrokken worden, waarbij
valorisatiepotentieel in projectaanvragen wordt beschreven in overleg met bedrijven;
− het vergroten van de waardering van valorisatiepotentieel bij de beoordeling ten opzichte van
valorisatieaanpak;
− beoordeling van valorisatiepotentieel en aanpak door een industriële jury.
• Maar: wees voorzichtig de modaliteiten van het programma te veel te veranderen.
Het intrinsieke spanningsveld tussen strategisch basisonderzoek en industriële
toepassing is redelijk in balans. Voorkom dat de balans en positionering verstoord
wordt.
• Zorg voor een systematische monitoring van de wetenschappelijke effecten van
het SBO-programma door het IWT.
• Versterk het beheer van projecten door IWT door meer tijd vrij te maken bij IWTadviseurs
voor het actiever opvolgen van projecten en de valorisatie ervan.
III

SUMMARY
IWT and EWI, the responsible Flemish government bodies for innovation policy,
have asked Technopolis to perform an effect measurement of the SBO-programme for
the support of strategic basic research and its predecessors STWW and GBOU. The
rationale for these three programmes is the creation of a clear (economical or societal)
added value in Flanders by performing longer term oriented, breakthrough generic
scientific-technological basic research. Goal is to bridge the gap between the research
world on the one side and economy and society on the other side. The effect
measurement takes only projects with an economic orientation into account. Between
1998 and 2006 102 projects were supported with in total €180 million. (A large) part
of the projects is still in the research phase.
In this effect measurement the following research questions are answered:
• What is the scientific output van of the programme and its predecessors
• What economic and societal use has been made of the research results
• What have been the interactions between the knowledge institutes and companies
in the SBO-platforms, before start of the projects, during the projects and after the
projects in follow-up R&D and valorisation trajectories
A portfolio analysis was performed to provide an overview of the programme.
Furthermore web surveys and interviews among researchers and members of the
industrial user committees have provided the information to answer the research
questions and identify possibilities to improve the effectiveness and strategic impact
of the SBO-programme.
The conclusions of the effect measurement are the following:
Scientific effects
• Production of a considerable number of (peer-reviewed) scientific publications,
conference contributions and PhD-theses.
• Increase in size of a large number of research groups, with in a number cases, the
result of attaining the critical mass to be able to play an internationally leading
role.
• Various types of follow-up projects, varying from very fundamental to very
applied research.
• A large majority of both researchers and members from user committees considers
their SBO-projects to be (very) successful from a scientific point of view
• However, a validation of the scientific results of the SBO-programme by means of
peer-review and bibliometric analysis was no part of this effect measurement.
Societal and economic effects
• It is still too early to assess whether the SBO-programme has been a success from
an economic point of view.
• Many projects do not yet show valorisation. This is caused by the long-term
orientation of the programme and the, relative, short history of it. It is expected
that in future more valorisation of the research results will be realised.
IV

• However, based on the survey which covers 60% of all projects, as a consequence
of the SBO-programme, 25 patent applications have been realised; 6 licenses have
been granted (for a total of €250.000); 3 spin-off companies have been realised
(with at present 100 employees) and at least three others are in preparation;
approximately 50 follow-up projects have started with an industry funding of
approx. M€ 5; 20-50 SBO-researchers have continued their career after finishing
the project with the industrial parties involved in the project.
• It must however be stated that many of the effects above can only be partly
attributed to the SBO-programme, because often other funding sources were used
for follow-up or parallel to the SBO-project
Valorisation process, interaction between knowledge institutes and companies
• In general users did not have a role in defining the SBO-research projects, which
hampers later valorisation of many projects
• The user committee is primarily a low-threshold instrument for industry to be
informed about the project, obtain state-of-the-art knowledge and build and
maintain network relations
• User committees usually have a rather passive role and do not generally have a
large role with regard to direct valorisation.
• Researchers and users do share the same opinion on the role of user committees,
but this is not the active realisation of valorisation of research results!
Effectiveness strategic impact of the SBO-programme
• The SBO-programme, including the management of the programme by IWT, is
appreciated quite well by both researchers and users.
• The programme is considered to be uniquely placed between fundamental and
applied research in the Flemish innovation policy mix. This intermediate position,
translated in the necessary combination of excellent strategic basic research and
valorisation towards industrial applications creates an intrinsic tension in the
programme. This tension became very clear by this effect measurement:
−
−
University researchers experience a large emphasis on valorisation
Companies consider the research to be rather fundamental and would appreciate more
attention for industrial needs and strategic plans
During the period of the programme a shift of attention from scientific quality to
valorisation was noticed.
• At the evaluation of project proposals the attention for valorisation potential is too
limited compared to the attention for valorisation approach.
• The rate of success in submitting an application for an SBO-grant is considered
too low compared to the effort necessary to write a proposal.
The following recommendations are given:
• Improve the communication of the SBO-programme, both in the announcement of
new calls for proposal (in order to increase attention of researchers for valorisation
already in the project definition phase) as well as during and after the research
phase (when network formation and application of research results should be
central communication goals).
• Increase the valorisation orientation of projects by:
V

−
−
−
−
Improving the way users are involved in setting up projects;
Considering involving more market knowledge in the evaluation of valorisation potential and
approach;
Giving user committees a more active role in valorisation;
Improve active participation of companies in projects by integrating industry ‘cases’ in
projects, by direct exchange of researchers between knowledge institutes and companies and
by asking a financial contribution from companies in projects as a sign of their commitment
towards the project.
• Adaptations of the application- and project selection procedure should be aimed at
increasing the impact and strategic effects of the programme by means of:
− Installation of an application procedure in two rounds, with short applications in the first
round;
− Increasing the success percentage of a ‘full’ application to at least 35-40%
− Stimulation of involvement of users already in the definition phase of projects, where
valorisation potential is described by relevant companies in the applications;
− Increasing the appreciation for the valorisation potential compared to valorisation approach
when evaluating project proposals;
− Evaluation of valorisation potential and approach by an industrial jury.
• But: be careful not to change the modalities of the programme too much. The
intrinsic tension between strategic basic research and industrial application is
fairly well in balance. Prevent disturbance of this balance and positioning of the
programme.
• Take care of a systematic monitoring of the scientific outcomes of the SBOprogramme
by IWT.
• Strengthen the project management by IWT by creating more time for IWT
project managers to more actively monitoring of the projects and the valorisation
of the research results.
VI

Inhoudsopgave
SAMENVATTING
SUMMARY
I
IV
Inhoudsopgave 1
1 Inleiding 3
1.1 Achtergrond en doelstelling van de effectmeting 3
1.2 Onderzoeksvragen 3
1.3 Leeswijzer 3
2 Aanpak en methodologie 5
2.1 Model voor effectmeting 5
2.2 Gebruikte methoden 5
2.2.1 Bijwonen gebruikerscommissievergaderingen 6
2.2.2 Enquêtes 6
2.2.3 Interviews 7
2.2.4 Discussie met de Economische Overkoepelende Commissie 9
2.2.5 Discussie met IWT adviseurs 9
2.2.6 Stuurgroep 9
2.2.7 Beperkingen van de methodologie 9
3 Het SBO-programma en haar voorlopers 11
3.1 Historiek 11
3.1.1 Rationale 11
3.1.2 Continuïteit in hoofddoelstellingen 11
3.1.3 Ontwikkeling van de programma’s 12
3.2 Kerngegevens van het programma 14
3.2.1 Verdeling programmabudget over de kennisinstelling 17
3.2.2 Verdeling projecten over de technologiedomeinen 20
3.3 Samenstelling gebruikerscommissie 20
3.4 Werking gebruikerscommissies 22
4 Wetenschappelijke resultaten 24
4.1 Aantal en type wetenschappelijke publicaties 24
4.2 (Self) Assessment kwaliteit wetenschappelijke resultaten 24
4.3 Belang wetenschappelijke resultaten 25
5 Interactie onderzoekers en gebruikerscommissie 28
5.1 Bijdragen van de gebruikerscommissie voor en tijdens project 28
5.2 Rol van de gebruikerscommissie 30
5.3 Contacten buiten gebruikerscommissievergadering 31
5.4 Positionering SBO-instrument en valorisatie 32
5.5 De rol van het IWT 33
1

6 Economische effecten 35
6.1 Aantal en type valorisatie resultaten 35
6.2 Problemen bij valorisatie 38
6.3 Belang valorisatie vanuit het perspectief van de gebruikerscommissie 38
6.3.1 Verwachtingen valorisatie 39
7 Conclusies en aanbevelingen 40
7.1 Hoofdconclusies en aanbevelingen 40
7.2 Overige conclusies effectmeting SBO 43
7.2.1 SBO-programma algemeen 43
7.2.2 Conclusies aanvraag en selectieprocedure 43
7.2.3 Conclusies resultaten en valorisatie 44
7.2.4 Conclusies gebruikerscommissie en andere vormen van interactie tussen
kennisinstellingen en bedrijven 45
2

1 Inleiding
1.1 Achtergrond en doelstelling van de effectmeting
IWT en EWI hebben Technopolis gevraagd een effectmeting te verrichten van het
SBO-programma en haar voorgangers STWW en GBOU 1 . Voor u ligt de rapportage
van deze effectmeting. Het doel van de effectmeting is een dieper inzicht te krijgen in
de effectiviteit en de efficiëntie van het SBO-programma en de
bijsturingmogelijkheden naar volgende oproepen. De opdracht bestrijkt de portfolio
van projecten van strategisch basisonderzoek met een primaire economische finaliteit.
Meer specifiek is bij het uitwerken van de opdracht rekening gehouden met de
volgende subdoelstellingen:
• Het verwerven van inzicht in de bekomen wetenschappelijke output en in de
valorisatie-effecten en outcome vanuit het perspectief van de projectuitvoerders;
• Het verwerven van inzicht in de valorisatietrajecten en -processen vanuit het
perspectief van de betrokken bedrijven in de gebruikerscommissies;
• Het formuleren van voorstellen voor operationele verbeteringen of bijsturingen in
de uitvoering en het beheer van het SBO-programma.
Deze doelstellingen zijn vertaald in een aantal onderzoeksvragen die in de volgende
paragraaf worden beschreven. Tenslotte geven wij een leeswijzer voor de rapportage.
1.2 Onderzoeksvragen
Op basis van het offerteverzoek van IWT en EWI heeft Technopolis de volgende
onderzoeksvragen opgesteld voor de uitvoering van de effectmeting:
• Wat is de wetenschappelijke output van het programma en haar voorgangers
• Zijn er meetbare en aantoonbare effecten/outcome in het veld Wat is de
strategische impact van de portfolio van gesteunde projecten met betrekking tot de
verdere (economische en maatschappelijke) benutting van de
onderzoeksresultaten door bedrijven of maatschappelijke actoren Tot welke
economische of maatschappelijke waardecreatie heeft dit geleid
• Hoe verlopen de interacties tussen kennisinstellingen en bedrijven in de SBOplatformen
in de voorbereidingsfase, bij de uitvoering en bij verdere vervolg-
O&O- en valorisatietrajecten
• Op welke wijze kan de doelmatigheid en de strategische impact van het SBOprogramma
verbeterd worden Welke bijsturingen zijn wenselijk aan de
modaliteiten en het beheer van het SBO-programma
1.3 Leeswijzer
Het rapport is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk twee wordt de aanpak van de
effectmeting besproken. Hoofdstuk drie geeft een analyse van de input van het SBO-
1
Wanneer in deze rapportage wordt gesproken over het SBO-programma worden ook de
voorgangers GBOU en STWW bedoeld, tenzij dit anders is aangegeven.
3

programma en haar voorgangers: welke middelen werden besteed en waaraan.
Hoofdstuk vier gaat over de wetenschappelijke effecten van het programma. In
hoofdstuk vijf wordt de interactie met onderzoekers en de gebruikerscommissie(s)
besproken, terwijl in hoofdstuk zes de uitkomsten van dit interactieproces (outcomes,
effecten en impacts van het SBO-programma) worden beschreven en geanalyseerd. In
hoofdstuk zeven tenslotte worden conclusies getrokken en aanbevelingen gegeven.
4

2 Aanpak en methodologie
2.1 Model voor effectmeting
Het SBO-programma is bedoeld om een situatie te creëren waarbij publieke O&O van
excellente kwaliteit wordt uitgevoerd en waarvan de resultaten in sterke mate
bijdragen aan de behoefte van economische actoren, en ook toepasbaar zijn voor hen.
Om de effecten van het SBO-programma te meten is een onderscheid gemaakt tussen
outputs, resultaten, en impacts (Figuur 1). Outputs komen rechtstreeks voort uit het
gebruik van de SBO-financiering, zoals nieuwe kennis. Resultaten zijn de effecten op
het economische presteren en de competenties van de bedrijven en anderen die
hebben geprofiteerd van het instrument, als gevolg van de exploitatie van de outputs.
De (sociaal-economische) impacts zijn de uiteindelijke effecten of ‘externaliteiten’
die invloed hebben op de economie en maatschappij in zijn geheel.
Figuur 1
Conceptueel model voor de effectmeting van het SBO-programma
Needs
Problems
Issues
Society
Economy
Environment
Results
Impacts
Public
Policies &
Programmes
Objectives Inputs Outputs
Relevance
Efficiency
Evaluation
Effectiveness
Utility and Durability
Source: Technopolis Evaluation Training / Adapted from EC 1999
2.2 Gebruikte methoden
Om op al deze niveaus uitspraken te kunnen doen en een grondige analyse van de
effecten van het SBO-programma te maken, is gekozen voor een combinatie van
onderzoeksmethodieken: portfolioanalyse, surveys en interviews. Daarnaast is een
gebruikerscommissievergadering bezocht van een project, is een discussie gehouden
met de Economische Overkoepelende Commissie, het gremium van onafhankelijke
deskundigen die het advies verstrekt over de projectaanvragen op grond waarvan de
5

Raad van Bestuur van het IWT een besluit neemt over toekenning van de SBOsubsidie
en is de studie begeleid door een stuurgroep met vertegenwoordigers van de
opdrachtgevers.
In de volgende paragrafen wordt nader ingegaan op de gebruikte methodieken.
2.2.1 Bijwonen gebruikerscommissievergaderingen
Om ook direct de interactie tussen onderzoekers en gebruikers te kunnen beschouwen
en om een sterker gevoel voor de SBO-praktijk te krijgen was in de offerte
opgenomen om 2 à 3 gebruikerscommissievergaderingen van lopende projecten te
bezoeken. Uiteindelijk bleek gedurende de korte doorlooptijd van de effectmeting
maar één project, op een voor het team haalbaar moment, een
gebruikerscommissievergadering te houden. Deze vergadering werd bezocht.
2.2.2 Enquêtes
Om binnen een kort tijdsbestek een representatief beeld te krijgen van het SBOprogramma
en haar effecten zijn drie webenquêtes uitgevoerd. Via een on-line
applicatie zijn drie belangrijke groepen betrokkenen bij SBO-projecten bevraagd: de
projectleiders van de projecten (vrijwel uitsluitend hoogleraren van Vlaamse
universiteiten), de overige onderzoekers in het project (veelal ook hoogleraren of
ander ZAP aan Vlaamse universiteiten, maar ook enkele onderzoekers van
participerende bedrijven; van de doctoraatsstudenten die aan de projecten werk(t)en
bleken geen e-mailadressen beschikbaar), en leden uit de gebruikerscommissies van
de gehonoreerde projecten. Het IWT heeft de betreffende e-mailadressen beschikbaar
gesteld, maar achteraf is gebleken dat niet voor alle projectleiders en onderzoekers e-
mailadressen beschikbaar waren.
In de enquêtes voor de projectleiders en onderzoekers kwamen vergelijkbare thema’s
aan de orde: de samenwerking tussen de onderzoekspartners in de projecten, de
relevantie van deze samenwerking en de tevredenheid hierover; de (samenwerking
met de) gebruikerscommissie en de invloed van deze commissie op het
onderzoeksvoorstel en de uitvoering ervan; de wetenschappelijke resultaten van het
onderzoek en, tenslotte, de valorisatieresultaten van het onderzoek en eventueel
tegengekomen belemmeringen voor valorisatie.
In de enquêtes van de leden van de gebruikerscommissies werd gevraagd naar hun rol
en invloed in de gebruikerscommissies, en hun rol en invloed tijdens de
projectvoorbereiding en uitvoering. Daarnaast konden zij aangeven in hoeverre zij
tevreden zijn over de interactie met de kennisinstellingen en de relevantie van het
onderzoek. Tenslotte is ook hen gevraagd wat de belangrijkste wetenschappelijke
resultaten van de projecten voor hen zijn, en in hoeverre de resultaten gevaloriseerd
zijn, of mogelijk in de nabije toekomst gevaloriseerd worden. Daarbij konden zij ook
aangeven wat de concrete effecten van de valorisatie voor de organisatie zijn geweest.
2.2.2.1 Respons op de enquête
Op basis van de beschikbare e-mailadressen werden 90 projectleiders benaderd om
een elektronische enquête in te vullen. Degenen die bij meerdere SBO-projecten
projectleider zijn geweest, is gevraagd voor elk project een afzonderlijke enquête in te
vullen. Van de 90 verstuurde e-mails bleken 4 e-mailadressen onjuist te zijn, hetgeen
6

heeft geresulteerd in 86 aangekomen uitnodigingen bij de desbetreffende
projectleiders. De uiteindelijke respons, na enkele tussentijdse herinneringen per e-
mail, is uitgekomen op 66% (57 ingevulde enquêtes), hierbij moet wel opgemerkt
worden dat 8 enquêtes slechts summier ingevuld zijn. Eén respondent heeft voor 2
verschillende projecten de enquête ingevuld en één respondent voor drie verschillende
projecten. Van de 102 projecten die zijn gefinancierd in het STWW/GBOU/SBOprogramma
is dus ruim de helft (56%) in de steekproef vertegenwoordigd met een
representatieve verdeling over de verschillende programma’s (van elk programma
reageerde 50-60% van de projectleiders).
Van de 188 betrokken onderzoekers waarvan e-mail gegevens beschikbaar waren,
bleken 13 e-mailadressen onjuist, zodat uiteindelijk 175 onderzoekers per e-mail zijn
gevraagd een elektronische enquête in te vullen. 45% van de onderzoekers heeft
gereageerd op de enquête, waarmee de respons iets lager was dan bij de
projectleiders.
Tenslotte zijn alle leden van de gebruikerscommissies waarvan e-mailadressen
beschikbaar waren benaderd (550). Een groot aantal hiervan (107) bleek foutieve e-
mail gegevens te bevatten. Na diverse herinneringen bleek de respons bij de leden van
de gebruikerscommissies lager te zijn dan bij de projectleiders en onderzoekers,
namelijk 32% 2 . Naast het grote aantal foutieve e-mail gegevens heeft Technopolis het
vermoeden dat een deel van de enquêteverzoeken niet bij de juiste persoon terecht is
gekomen. Dit is mede de oorzaak voor de lage respons onder de gebruikerscommissies,
met name degene die zijn ingesteld onder STWW en GBOU. Overigens
is de lage respons wellicht ook een indicator voor het beperkte belang dat
gebruikerscommissieleden aan SBO-projecten toekennen (zie hoofdstuk 5).
2.2.3 Interviews
Om de surveyresultaten kwalitatief te onderbouwen en aan te vullen met onder meer
informatie over de indirecte wetenschappelijke effecten, het valorisatieproces en de
positie van het programma in het Vlaamse innovatiesysteem, en om ook enkele
meningen te horen van vertegenwoordigers van bedrijven die niet in een SBO
gebruikerscommissie deelnemen, maar die wel actief aan O&O doen 3 , zijn in totaal
46 interviews gehouden: 23 face-to-face en 23 telefonisch. Er is gesproken met 29
leden van gebruikerscommissies, 11 projectleiders en 6 niet-leden van
gebruikerscommissies.
Voor de interviews is geen volledige random steekproef genomen, maar zijn een
aantal bewuste keuzes gemaakt. De rechtvaardiging daarvoor is gelegen in de
volgende drie overwegingen:
- De overeenkomsten in doelstelling van de STWW-, GBOU- en SBOprogramma’s;
2
3
Bij een vergelijkbare enquête die uitgevoerd werd in het kader van de effectmeting van het, in
een aantal opzichten goed met het SBO-programma vergelijkbare, STW-programma in
Nederland in 2006 was de respons van projectleiders en onderzoekers (hier inclusief
doctoraatsstudenten) met 43 respectievelijk 44% aanmerkelijk lager, maar van gebruikers met
38% iets hoger (Dialogic en Technopolis, 2006).
Zoals blijkt uit hun deelname in O&O-projecten van het IWT.
7

- Continuïteit in de werkwijze ten aanzien van valorisatie en de oriëntatie van
deze effectmeting op het proces van valorisatie;
- De representatieve situatieschets die is verkregen vanuit de survey.
• Leden gebruikerscommissie. De steekproef van de leden van de
gebruikerscommissie die geïnterviewd werden bestond voor de helft (15
interviews) uit vertegenwoordigers van de 15 meest participerende bedrijven (7
GC deelnames of meer) en voor de andere helft uit een aselecte steekproef van de
andere bedrijven. Op deze wijze werd zowel input gekregen van gebruikers die
veel ervaring hebben met het SBO-programma (en dus over meerdere cases
kunnen verhalen, die een centrale rol hebben binnen het Vlaamse
innovatiesysteem, die dat systeem ook goed kennen en het IWT goed kennen) als
van incidentele gebruikers die (veelal) op een wat grotere afstand staan van het
SBO-programma en meer perifeer opereren in het Vlaamse innovatiesysteem. De
‘veelgebruikers’ die wij benaderden hebben allemaal gehoor gegeven aan ons
verzoek om medewerking aan een interview. De respons uit de andere groep van
bedrijven was lager: in plaats van de geplande 20 interviews zijn er maar 14
uitgevoerd omdat van een random selectie van 27 gebruikers er 8 gebruikers niet
wilden meewerken en 5 niet konden meewerken (bedrijf failliet, betreffende
persoon vertrokken bij bedrijf, geen tijd). Door deze wijze van steekproefbepaling
werd een goede spreiding van respondenten verkregen over grote bedrijven,
KMO’s en ‘niet-bedrijven’, over de verschillende bedrijfssectoren en over de
verschillende technologiedomeinen. Zie verder Appendix A.
• Niet-gebruikers. Van het IWT werden tevens de coördinaten ontvangen van bij
het IWT bekende partijen die niet participeren in SBO-gebruikerscommissies,
maar wel actief zijn in O&O-projecten. Vanuit deze groep van 168 bedrijven
werden 20 bedrijven random gekozen en benaderd voor een telefonisch interview.
Negen bedrijven konden niet worden bereikt vanwege verouderde gegevens van
bedrijf en/of contactpersoon. Van de resterende 11 bedrijven waren er 6 bedrijven
bereid mee te werken. Zie verder Appendix A.
• Projectleiders. Bij de projectleiders is een steekproef samengesteld waarbij
vooral projectleiders geselecteerd zijn die vanuit de oude oproepen een STWWof
GBOU-project hebben geleid, met afgeronde of bijna afgeronde projecten,
omdat hier de kans op valorisatie het grootst is. Daarnaast is gelet op een goede
verdeling over de domeinen: 4 uit het domein biotechnologie, voeding en
milieutechnologie, 4 uit het domein materiaal- en basistechnologie en 3 uit het
domein informatietechnologie en elektrische systemen. Dit is globaal
overeenkomstig de verdeling van projecten over deze domeinen (zie 3.2.2) en
over de universiteiten. Verder hebben de geselecteerde projectleiders meestal met
meer dan 1 SBO en voorloper project te maken. Dit geldt in het algemeen voor
een minderheid van de projectleiders: 75% heeft te maken met 1 gehonoreerd
project. Zie verder Appendix A.
De interviews zijn op basis van gestructureerde vragenlijsten afgenomen. In de
interviews met de projectleiders is o.a. aandacht besteed aan de selectieprocedure van
het SBO-programma, het verloop van het project, de samenwerking met overige
onderzoekers en de bedrijven in de gebruikerscommissies, de resultaten en effecten
van het project op verschillende gebieden, en de aantoonbare valorisatie. Daarnaast is
ook gevraagd naar verwachtingen ten aanzien van valorisatie, en mogelijke
belemmeringen voor kennisvalorisatie. In de interviews met de leden van de
gebruikerscommissie is vooral gevraagd naar het verloop van de gebruikerscommissie
8

ijeenkomsten en de valorisatie van de projectresultaten. Hierbij is specifiek aandacht
besteed aan de aard van de valorisatie, het valorisatietraject, en eventuele
moeilijkheden of knelpunten van kennisvalorisatie. Bij de niet-gebruikers kwamen
vooral de redenen aan de orde om niet in SBO-projecten te participeren, alsmede
suggesties voor verbetering.
2.2.4 Discussie met de Economische Overkoepelende Commissie
Half april 2007 is een discussie gehouden met de Economische Overkoepelende
Commissie, het gremium van onafhankelijke deskundigen die het advies verstrekt
over de projectaanvragen op grond waarvan de Raad van Bestuur van het IWT een
besluit neemt over toekenning van de SBO-subsidie. Tijdens deze discussie kwamen
de (toen nog) voorlopige resultaten van de surveys aan de orde en is onder meer
gesproken over de portfolio aan SBO-projecten en het valorisatieproces.
2.2.5 Discussie met IWT adviseurs
Aan het einde van de opdracht is de conceptrapportage voorgelegd aan een kleine
groep IWT-adviseurs (zie ook Appendix A), en is met hen gesproken over de
modaliteiten van het SBO-programma, het interne proces van IWT en mogelijke
verbeteringen daarin.
2.2.6 Stuurgroep
Het onderzoek werd begeleid door een stuurgroep met vertegenwoordigers van de
opdrachtgevers. Met de stuurgroep zijn drie bijeenkomsten geweest: een
startbijeenkomst, een voortgangsbijeenkomst halverwege het project en een
bespreking van de conceptrapportage. Inbreng van de beleidscontext (met name het
EWI) en de uitvoeringscontext (met name het IWT) werd geleverd in deze
vergaderingen.
2.2.7 Beperkingen van de methodologie
Allereerst dient te worden opgemerkt dat de periode die in deze effectmeting wordt
bestreken loopt van 1998 tot 2006. Dit betekent dat er dus veel projecten zijn die net
zijn gestart of nog lopen en dus nog relatief weinig resultaten hebben opgeleverd.
Wetenschappelijke resultaten zijn immers pas een aantal jaar na start van het
onderzoek te verwachten aangezien er de nodig tijd (1-3 jaar) zit tussen het uitvoeren
van onderzoek en het publiceren van de resultaten in een peer-reviewed tijdschrift.
Met betrekking tot valorisatie is de tijdshorizon zo mogelijk nog langer. Uit eerdere
effectmetingen die Technopolis heeft uitgevoerd blijkt dat het gemiddeld 5 tot 10 jaar
duurt voordat basisonderzoeksresultaten doorwerken in nieuwe producten, processen
en/of diensten die op de markt worden gebracht.
Verder is voor de bepaling van de wetenschappelijke output alleen gebruik gemaakt
van de rapportering van de projectleiders die aan de survey hebben meegewerkt. Een
goede controle hierop heeft niet plaatsgevonden, omdat, om de belasting voor de
projectleiders van de enquête te beperken, aan de projectleiders gevraagd is naar
aantallen publicaties en de tevredenheid daarover en niet naar titels van publicaties en
naar citatiegraden. Een peer-review en een bibliometrische analyse maakten geen
onderdeel uit van deze effectmeting. Hieraan lagen zowel fundamentele (het betreft
een open programma, zonder samenhangend thema waardoor het onmogelijk is een
9

commissie van peers samen te stellen die het hele programma kan overzien) als
praktische bezwaren (budget, doorlooptijd van de effectmeting) aan ten grondslag.
Zie Appendix B voor een nadere overweging. De resultaten van deze effectmeting ten
aanzien van wetenschappelijke effecten dienen in dat licht beschouwd te worden.
Het bepalen van de economische impact van een instrument als SBO kent ook vele
beperkingen. Feitelijk is er sprake van een dataprobleem (geen systematische
gegevens op microniveau over de financiering van O&O, O&O performantie en de
uitwerking op economisch presteren 4 ), een attributieprobleem (kan het gevonden
effect worden herleid tot het instrument) en een additionaliteitsvraag (zouden de
effecten zonder het instrument niet zijn opgetreden). Bovendien verkeren vele
projecten nog in de onderzoeksfase waardoor de economische effecten nog niet
opgetreden zijn. Dit betekent dat in de praktijk het economisch effect van een regeling
als SBO vooral indicatief en kwalitatief van aard zal zijn.
Indicatoren voor (potentiële) economische effecten zijn te vinden in het proces van
kennisoverdracht en samenwerking zoals dat vooraf gaat aan economische valorisatie.
In Tabel 2, gebaseerd op een kennistransfermodel dat door Dialogic en Technopolis is
gebruikt bij de effectmeting van het STW-programma in Nederland 5 , worden
indicatoren gepresenteerd.
Tabel 2
Mobiliteit van mensen
Samenwerking in R&D
Contractonderzoek &
-advisering
Intellectueel eigendom
Spin-offs en ondernemerschap
Effecten bij bedrijven
Overige effecten
Indicatoren voor economische valorisatie
# onderzoekers dat bij bedrijven uit de gebruikerscommissie is
gaan werken
# vervolgprojecten met bedrijven uit de GC
# overige vervolgprojecten op terrein project
Omzet behaald met contractonderzoek en advisering op terrein
project (door universiteiten)
# octrooien
# licenties
# octrooien dat gebruikt wordt door partners
opbrengsten van kennisexploitatie
# spin-offs op basis van SBO-projecten
# werknemers bij spin-offs
# nieuwe producten/processen/diensten op basis van projecten
gerealiseerde omzet
overige effecten bij bedrijven (kennis, weten wat niet
te doen, etc.)
Versterken netwerk
In de SBO-effectmeting zijn deze, voor zover de data beschikbaar kwamen, gebruikt.
De additionaliteitsvraag is bij het SBO-programma en haar voorgangers maar beperkt
van belang: het betrof 100% financiering van onderzoek aan universiteiten waarbij de
veronderstelling dat zonder het programma het onderzoek niet (of in ieder geval veel
later) had plaatsgevonden vrij vanzelfsprekend is.
4 Een bepaling van het effect op innovativiteit en economische performance langs econometrische weg
zoals uitgevoerd voor de WBSO in Nederland vergt een hoge kwaliteit van beschikbare data op het
niveau van individuele ondernemingen, zie Brouwer, E. , P. den Hertog, T. Poot en J. Segers (2002),
WBSO nader beschouwd. Onderzoek naar de effectiviteit van de WBSO, EZ onderzoeksreeks no. 4,
Den Haag.
5 Effectmeting van het STW-programma, Dialogic en Technopolis, 2006.
10

3 Het SBO-programma en haar voorlopers
3.1 Historiek
3.1.1 Rationale
In deze effectmeting zijn drie programma’s onderzocht:
• Het programma Strategische Technologieën voor Welvaart en Welzijn (STWW),
1998/1999, 2 oproepen;
• Het programma Generisch Basisonderzoek aan de Universiteiten (GBOU),
2000/2002, 2 oproepen;
• Het programma Strategisch Basis Onderzoek (SBO), 2003-2006, 4 oproepen.
Alledrie de programma’s zijn gericht op het overbruggen van de ‘innovation gap’, de
kloof tussen de wetenschap en het bedrijfsleven die geleid heeft tot de Europese
Innovatieparadox: Europa heeft universitair onderzoek van (zeer) hoog niveau, maar
de resultaten daarvan leiden (in vergelijking tot andere regio’s in wereld) maar in
beperkte mate tot economische activiteit in het bedrijfsleven.
Basisgedachte bij alledrie de programma’s was om door middel van het selectieproces
onderzoeksprojecten te selecteren op economisch (of maatschappelijk) relevante
terreinen, en om deze door middel van begeleiding van de projecten te laten
beïnvloeden door de vragende partijen, waardoor de resultaten beter toegespitst
werden op de economische (of maatschappelijke) vraag. Bovendien zorgde de
instelling van gebruikerscommissies (vanaf GBOU) ervoor dat reeds gedurende het
project interactie tussen onderzoekers en gebruikers optrad, waardoor de drempels
van kennisoverdracht zouden worden verlaagd. Het economische luik van alledrie de
programma’s is altijd open geweest voor aanvragen uit alle wetenschapsgebieden en
er zijn vrijwel jaarlijks oproepen geweest (alleen in de periode 2000/2001 was er maar
1 oproep).
3.1.2 Continuïteit in hoofddoelstellingen
Bij het STWW-programma waren doelstellingen op vier niveaus gedefinieerd 6 :
• op beleidsniveau: Het creëren van een voedingsbodem aan wetenschappelijktechnologische
kennis ten behoeve van verdere onderzoeks- en
ontwikkelingsactiviteiten. Deze voedingsbodem samen met de daarop geënte
activiteiten kan dan resulteren in significante verbeteringen van het welzijn en de
welvaart in Vlaanderen. Om deze voedingsbodem optimaal te laten renderen is
een brede diffusie van de bekomen resultaten noodzakelijk naar de Vlaamse
technologiegebruikers.
• op IWT-niveau: Het uitbouwen van een efficiënt, permanent,
domeinoverschrijdend en complementair steunkanaal voor wetenschappelijk-
6
Oproepdocument STWW, versie augustus 98, IWT.
11

technologisch onderzoek met aantoonbare economische of maatschappelijke
toegevoegde waarde en van strategisch belang voor Vlaanderen.
• op programmaniveau: Het realiseren van een brugfunctie tussen de
onderzoekswereld enerzijds en de maatschappij en economie anderzijds. Via deze
weg kan vervolgens de kennis vanuit de onderzoekswereld doorstromen naar
potentiële gebruikers en in vervolgprojecten met deze gebruikers verder uitgediept
of toegepast worden. Het aantal vervolgprojecten in samenwerking met actoren uit
de doelgroep en die gebruik maken van de onderzoeksresultaten uit het STWWprogramma
is een indicator voor het succes van het programma. De termijn
waarop deze vervolgprojecten verwacht kunnen worden is in overeenstemming
met de positionering van elk van de deelprogramma’s.
• op projectniveau: Een STWW-project Technologie & Economie heeft tot doel
baanbrekend wetenschappelijk-technologisch onderzoek uit te voeren voor het
oplossen van een industrieel relevant probleem. Dit onderzoek wordt bij voorkeur
reeds bij de start van het project gekoppeld aan een intensieve diffusieactie van de
verworven kennis naar een zo breed mogelijke groep bedrijven in Vlaanderen. De
mate waarin de onderzoeksresultaten op termijn effectief gebruikt worden door de
Vlaamse industrie, is een indicator voor het succes van het project. Een STWW-
T&E-project onderscheidt zich van het fundamenteel onderzoek omdat het
toepasbaar maken van de onderzoeksresultaten een onderdeel van het project zelf
vormt. Het onderscheidt zich van industrieel basisonderzoek omdat de
onzekerheid over het marktperspectief te groot is, omdat het onderzoek betreft
met een focus op lange termijn (publiek goed).
Op de IWT-website worden de doelstellingen van het GBOU programma momenteel
niet in dergelijk detail vermeld, maar de basisrationale is dezelfde: het creëren van
een duidelijke toegevoegde waarde op economisch of maatschappelijk vlak in
Vlaanderen middels het uitvoeren van baanbrekend generisch wetenschappelijktechnologisch
basisonderzoek met een economisch en/of maatschappelijke finaliteit
op langere termijn. Hierbij is het realiseren van een brugfunctie tussen de
onderzoekswereld enerzijds en de economie en maatschappij anderzijds een
basisdoelstelling 7 .
Vergelijkbare rationale en doelstellingen gelden nog steeds. In het oproepdocument
voor SBO 2007 8 wordt aangegeven dat men strategisch basisonderzoek wil
ondersteunen dat zich situeert zich tussen het fundamenteel algemeen
kennisverruimend onderzoek (doorgaans aan de universiteiten) en het meer specifiek
gericht toegepast onderzoek (doorgaans bij de bedrijven, overheidsinstellingen en
andere economische of maatschappelijke actoren). Het is de bedoeling om strategisch
belangrijke kennisplatformen te ontwikkelen met ruime economische of
maatschappelijke toepassingsmogelijkheden in Vlaanderen.
3.1.3 Ontwikkeling van de programma’s
Binnen deze continuïteit in rationale zijn er in de loop van de jaren echter ook
ontwikkelingen geweest die het karakter van het programma duidelijk beïnvloed
hebben.
7
8
Website IWT, sub GBOU, 22 januari 2007.
Oproep 2007 in het kader van de ondersteuning van het Strategisch Basis Onderzoek in
Vlaanderen (SBO), 21 september 2006, IWT.
12

Allereerst is in de loop van de jaren het belang van valorisatie duidelijk toegenomen.
Hoewel dit niet rechtsreeks blijkt uit de zwaarte die tijdens de beoordeling van de
aanvragen werd gehecht aan de utilisatiecriteria (zie Tabel 3, hieruit blijkt dat bij
STWW utilisatie zelfs bepalend was, maar bij GBOU juist helemaal niet) blijkt dit
wel heel duidelijk uit de aanvragen. Was bij STWW en GBOU een utilisatieparagraaf
van één pagina al heel uitgebreid, bij SBO is de utilisatieparagraaf vaak tientallen
pagina’s.
Tabel 3
STWW98
STWW99
GBOU2000/1
GBOU2002
SBO2003
SBO2004
SBO2005
SBO2006
Weging beoordelingscriteria bij de verschillende oproepen
Beoordeling
U-as (mits W voldoende, W-score bij ex aequo)
W+2*U
W (mits U voldoende)
W (mits U voldoende)
W+U
W+U
W+U
W+U
Hiermee samenhangend is ook de rol van de bedrijven versterkt. Was bij STWW nog
geen enkele randvoorwaarde met betrekking tot bedrijven opgenomen, bij GBOU
werd een gebruikerscommissie verplicht gesteld, terwijl het bij SBO daarnaast ook
nog mogelijk werd dat bedrijven zelf participeerden in de onderzoeksprojecten.
Ook de rol van samenwerking werd belangrijker. Hoewel samenwerking tussen
universiteiten in alle oproepen mogelijk was (en ook meestal gebeurde) leeft bij
aanvragers momenteel sterk de perceptie dat samenwerking verplicht is (zie verderop
deze paragraaf). Dat is echter niet het geval (wel zijn er in de beoordelingsmethodiek
en de financieringsvoorwaarden enkele elementen opgenomen die samenwerking
stimuleren).
In de loop van de jaren evolueerde ook het evaluatieproces (Tabel 4):
Tabel 4
STWW98
STWW99
GBOU2000/1
GBOU2002
SBO2003
SBO2004
SBO2005
SBO2006
Evaluatieproces
Evaluatieproces
Mondeling college
Mondeling college
Mondeling college
Mondeling college
Mondeling college
3 rondes met in R2 schriftelijke experts
Idem SBO2004
Idem SBO2004
Het groeiende gebruik van internationale experten (als gevolg van internationalisering
van de wetenschap en groeiende behoefte aan onafhankelijke beoordeling) maakte
werken met mondelinge colleges moeilijk, waardoor nu bij de wetenschappelijke
beoordeling gebruik gemaakt wordt van schriftelijke bevraging van expertencolleges).
Tot slot is ook de rol van projecten met een maatschappelijke finaliteit in de loop van
de jaren regelmatig veranderd. De projecten met maatschappelijke finaliteit zijn bij
deze effectmeting echter niet in beschouwing genomen.
13

In de volgende paragrafen, waarin de kerngegevens van de programma’s gegeven
worden en de deelname geanalyseerd wordt, zullen de effecten van deze
ontwikkelingen op de portfolio duidelijk worden.
3.2 Kerngegevens van het programma
In onderstaande Tabel 5 is het STWW/GBOU/SBO-programmabudget en het totaal
aantal gehonoreerde projecten voor de periode 1998-2006 weergegeven. In totaal zijn
er in de periode 1998-2006 129 projecten gehonoreerd waarbij een subsidiebedrag
van €222 miljoen euro is gemoeid. Hierbij moet worden opgemerkt dat sinds 2004
ook projecten met een maatschappelijke finaliteit zijn gehonoreerd. Ook bij de eerste
oproep van STWW in 1998 was een deel van de projecten maatschappelijk
georiënteerd (in totaal 11 van de 26). Als alleen wordt gekeken naar de projecten met
een economische finaliteit blijkt dat er in de periode 1998-2006 102 projecten zijn
gefinancierd voor een totaal bedrag van €180 miljoen.
Duidelijk is te zien dat de omvang van het programma is toegenomen van ongeveer
€17 miljoen in 1998 naar ruim €38 miljoen in 2006. Het budget voor projecten met
een economische finaliteit is sinds 2002 constant met ongeveer €25 miljoen per jaar,
met als uitschieter 2003 waar het budget €35 miljoen bedroeg.
Opvallend is dat de gemiddelde projectomvang door de jaren heen steeds gestegen is,
van gemiddeld zo’n €0,8 miljoen (STWW), via €1,5 miljoen in het GBOU
programma, naar €2,8 miljoen voor een gemiddeld SBO-project in 2006. Ondanks
een toename van het programmabudget is hierdoor het aantal gehonoreerde projecten
met ongeveer 15 per jaar nagenoeg constant gebleven.
Tabel 5
Budget en aantal projecten STWW/GBOU/SBO-programma
Algemeen / financieel
STWW
1998
STWW
1999
GBOU
00-01
14
GBOU
2002
SBO
2003
SBO
2004
SBO
2005
SBO
2006 Totaal
Totaal budget
programma (miljoen €)
17,150 10,190 20,280 25,890 35,000 37,488 37,488 38,604 222,090
Budget economische
projecten (miljoen €)
12,150 10,190 20,280 25,890 35,000 24,992 25,823 25,317 179,642
Totaal aantal
gehonoreerde projecten
26 13 15 17 12 15 16 15 129
Aantal gehonoreerde
economische projecten
15 13 15 17 12 10 11 9 102
Gemiddelde omvang
economische project 0,810 0,784 1,352 1,523 2,917 2,499 2,348 2,813 1,761
(in miljoen €)
Bron: IWT. Technopolis analyse. 2007
De verschillende jaarlijkse oproepen hebben structureel tot meer aanvragen geleid dan
dat er gesubsidieerd kunnen worden, waardoor selectie van alleen de beste voorstellen
noodzakelijk is. De eerste oproep in 1998 heeft geleid tot 91 aanvragen (economisch
en maatschappelijk tezamen). De daarop volgende STWW/GBOU-oproepen
resulteerde over het algemeen in een lager aantal aanvragen; gemiddeld 65. Binnen
het SBO-programma is het aantal aanvragen (hoewel 2003 een uitzondering vormt
met 71 aanvragen, zie onder, en gegevens over 2004 ontbreken) gedaald naar
ongeveer 50 per oproep (waarvan 35 economisch, Tabel 6). Dit is een stuk lager dan

in de voorgaande periode en heeft waarschijnlijk te maken met de toegenomen project
omvang (waardoor onderzoekers meer tijd moeten steken in het schrijven van een
goede aanvraag en daar dus alleen aan beginnen als het onderwerp goed past bij de
oproep) en de perceptie die heerst bij onderzoekers dat de kans op succes in het
programma klein is.
Tabel 6 Totaal aantal project aanvragen en succespercentages 9 , 1998-2006
Aanvragende instellingen
STWW STWW GBOU GBOU SBO SBO SBO SBO
1998 1999 00-01 2002 2003 2004 2005 2006
Totaal aantal verkorte aanvragen nvt nvt nvt nvt 183 nvt nvt nvt
Totaal aanvragen 91 30 63 66 71 65 51 52
Waarvan economische finaliteit 34 30 63 66 71 49 34 37
Totaal gehonoreerd 26 13 15 17 12 15 16 15
Waarvan economische finaliteit 15 13 15 17 12 10 11 9
Overall kans op succes 29% 43% 24% 26% 17% 23% 32% 29%
Waarvan bij economische finaliteit 44% 43% 24% 26% 17% 20% 32% 24%
Bron: IWT. Technopolis analyse. 2007
De SBO-oproep in 2003 vormt een uitzondering ten opzichte van de andere jaren. In
tegenstelling tot de andere oproepen is toen gewerkt met een indieningsprocedure in
twee ronden waarbij in de eerste ronde korte projectvoorstellen konden worden
ingediend. Hierdoor was de drempel om in te dienen lager, omdat het schrijven van
het voorstel minder tijd kostte, wat leidde tot veel meer (maar summiere) aanvragen,
namelijk 183! Alleen voorstellen die door de voorselectie heen kwamen is vervolgens
gevraagd een volledige aanvraag te schrijven. Dit betrof 71 voorstellen. Ondanks de
voorselectie en budgetverhoging in 2003 was het succespercentage met 17% erg laag
en ver onder het gemiddelde van de andere oproepen.
Het succespercentage fluctueert over de jaren, en m.n. bij de STWW-oproepen ligt het
succespercentage vrij hoog, rond de 45%. Wat betreft GBOU en SBO kan over het
algemeen worden gesteld dat ongeveer één op de vier aanvragen wordt gehonoreerd.
Onderzoekers vinden vooral dit laatste succespercentage te laag. Hierover wordt
veelvuldig geklaagd bij het IWT en ook kwam het tijdens de interviews herhaaldelijk
aan bod. Ook het IWT zelf constateerde in 2003 dat er “een belangrijk spanningsveld
blijft bestaan tussen de aangevraagde steun en de beschikbare middelen voor het
steunkanaal”.
Het succespercentage van 25% is, naar onze mening, aan de lage kant gezien de
kosten/baten verhouding van indiening. De subsidies zijn weliswaar hoog (€2-3
miljoen per project), maar de inspanning is ook hoog: Onderzoekers geven aan 3-6
maanden fulltime bezig te zijn met het schrijven van een goed voorstel (dragelijk als
een project wordt gehonoreerd maar niet te verantwoorden bij een afwijzing). Het
verdient aanbeveling om te onderzoeken of de procedure niet zo veranderd kan
worden dat dit voorkomen wordt. Een voorselectie op basis van korte
projectvoorstellen is dan een optie, hoewel het experiment in 2003 niet succesvol
verliep (veel onzinvoorstellen, veel werk, en ook nog het laagste succespercentage
ooit). Ervaringen met programma’s die een voorselectie hanteren/hanteerden (bijv. het
E.E.T.-programma in Nederland) leert dat het aantal aanvragen in eerste instantie wel
9
Het succespercentage is het totaal aantal gehonoreerde aanvragen gedeeld door het totaal aantal
ingediende aanvragen. Van het IWT werd niet voor elk jaar de volledige data ontvangen.
15

omhooggaat, maar bij latere oproepen weer afneemt als blijkt dat zonder een serieus
plan de kans op een vervolg klein is. Ook dient sterk rekening gehouden te worden
met het beschikbare budget bij de bepaling hoeveel projecten worden doorgelaten
naar de volgende ronde (en die dus een uitgewerkte aanvraag mogen indienen).
Gemiddeld zijn er in de periode 1998-2006 zo’n 585 projectaanvragen gedaan
(waarvan 183 in 2003). Deze 585 projectaanvragen zijn gedaan door een groep van
385 onderzoekers; de hoofdaanvragers of (potentiële) projectleiders. Een derde deel
van deze groep (125 aanvragers) heeft gedurende de periode 1998-2006 meer dan één
voorstel ingediend; gemiddeld 2-3 voorstellen per hoofdaanvrager. De overige
aanvragers hebben slechts eenmaal ingediend in het STWW-, GBOU- of SBOprogramma.
Om inzicht te verkrijgen in de groep van onderzoekers die heeft ingediend in het
SBO-programma is het interessant om na te gaan hoeveel van deze aanvragers nieuw
zijn voor het programma en hoeveel al hebben ingediend in de voorlopers van het
SBO-programma: STWW en GBOU. Uit de gegevens van het IWT blijkt dat van de
241 onderzoekers die een aanvraag heeft ingediend in het SBO-programma, er 79 ook
een of meerdere aanvragen hebben ingediend in het STWW- en/of GBOUprogramma.
Dit betekent dat 1/3 van de SBO-aanvragers al bekend is met het
programma. Twee op de drie hadden dus nog nooit eerder een voorstel ingediend bij
STWW en/of GBOU voordat een aanvraag bij het SBO-programma werd ingediend.
Tenslotte is ook gekeken naar alleen de goedgekeurde projectaanvragen. Ook hieruit
blijkt dat ongeveer 1/3 van de onderzoekers die een gehonoreerd SBOprojectaanvraag
heeft ingediend al eerder een (gehonoreerde) aanvraag heeft
ingediend bij STWW/GBOU.
Uit de gegevens van het IWT blijkt niet dat een gehonoreerd voorstel in het STWWof
GBOU-programma de kans op een gehonoreerd voorstel in het SBO-programma
vergroot. Wel blijkt dat onderzoekers die meer dan één aanvraag hebben ingediend bij
het STWW- en/of GBOU- en/of SBO-programma een iets hogere kans op succes
hebben binnen deze programma’s. Dit kan worden verklaard doordat onderzoekers
die vaker een voorstel schrijven er beter in worden en het onderzoek beter kunnen
positioneren aan de hand van de eisen die in het programma worden gesteld.
Bovendien krijgen afgewezen onderzoekers de kans om hun voorstel te verbeteren
waardoor de kans dat het voorstel een jaar later wordt gehonoreerd toeneemt. Uit een
analyse van de gegevens van IWT blijkt dat er van de 585 projectvoorstellen 35
voorstellen twee of meer keer zijn ingediend. Zoals uit Tabel 7 blijkt wordt de
meerderheid van deze voorstellen ook in tweede en derde instantie afgewezen. Dit
wijst erop dat herindieningen projectvoorstellen betreffen die meestal geen sterk
doorbraakpotentieel vertonen; een tekortkoming die eerder versterkt dan verzwakt bij
opeenvolgende herindieningen. Bij projectvoorstellen die na herindiening alsnog
gehonoreerd worden gaat het vaak om verbeteringen in de uitwerking en/of
onderbouwing.
Op basis van bovenstaande is het derhalve aannemelijk te veronderstellen dat het
SBO-programma breed toegankelijk genoeg is voor nieuwe aanvragers. Het SBOprogramma
is geen ‘closed-shop’.
16

Tabel 7
Herindieningen van projectvoorstellen
Herindieningen 2e indiening 3e indiening 4e indiening
N projectaanvragen 31 4 0
N goedgekeurd 6 2
N afgewezen 29 2
3.2.1 Verdeling programmabudget over de kennisinstelling
In onderstaande tabel wordt weergegeven hoe vaak een organisatie deelneemt als
onderzoekspartner aan een gehonoreerd STWW/GBOU/SBO-onderzoeksproject.
Voor de SBO-projecten zijn alleen de projecten met economische finaliteit
meegenomen. Daarnaast is ook het aandeel van elk type organisatie in het totaal van
deelnemingen in de verschillende programma’s weergegeven. Het betreft hier zowel
de projectleiders als de overige onderzoekspartners.
Alle Vlaamse universiteiten tezamen zijn met gemiddeld 80% van het aantal
deelnemers de belangrijkste onderzoekspartners. Wel is de rol van de universiteiten in
de loop der jaren iets minder groot geworden. In het STWW-programma waren de
universiteiten nog verantwoordelijk voor 85% van het totaal aantal deelnemingen,
terwijl dit in het SBO-programma nog maar 75% is. Daarvoor in de plaats hebben
onderzoeksinstellingen als IMEC, VITO, IBBT en VIB, maar ook bedrijven, in het
SBO-programma meer ruimte gekregen om deel te nemen als onderzoekspartner.
In totaal zijn er over de gehele periode 414 onderzoeksdeelnemingen in 113 projecten
(dit is inclusief de 11 maatschappelijk georiënteerde projecten uit de STWW-oproep
van 1998). Dit betekent dat er gemiddeld 3,7 onderzoekspartners deelnemen in een
project. De gemiddelde projectomvang is echter wel gestegen in de loop der jaren. Bij
het STWW-programma deden er gemiddeld 2-3 onderzoeksgroepen mee aan een
project, bij GBOU is dit al gestegen naar 3-4 per project en binnen het SBOprogramma
doen er gemiddeld 5 onderzoeksgroepen mee aan een project. Met het
stijgen van de projectomvang is dus ook het belang van samenwerking sterk
toegenomen.
Tabel 8
Aantal deelnemingen (totaal en procentueel) in gehonoreerde
onderzoeksprojecten per type organisatie, 1998-2006
STWW GBOU SBO Totaal
Tot % Tot % Tot % Tot %
KU Leuven 40 41% 34 32% 65 31% 139 34%
UGent 21 22% 25 23% 40 19% 86 21%
UAntwerpen 7 7% 12 11% 10 5% 29 7%
VUB 10 10% 15 14% 24 11% 49 12%
UHasselt 2 2% 3 3% 16 8% 21 5%
Hogeschool 1 1% 2 2% 3 1% 6 1%
Onderzoeksinstelling 8 8% 14 13% 28 13% 50 12%
Onderneming 4 4% 2 2% 20 10% 26 6%
Overig 4 4% - - 4 2% 8 2%
Totaal 97 100% 107 100% 210 100% 414 100%
Bron: IWT. Technopolis analyse. 2007
17

Uit de tabel blijkt duidelijk de dominante rol van de KU Leuven en de Universiteit
Gent (UG) in het gehele programma. Opvallend is echter dat de KU Leuven in het
GBOU- en SBO-programma met 31-32% van het totaal aantal deelneming en stuk
lager scoort dan in het STWW-programma, waar de deelname op 41% van het totaal
lag.
De categorie overige universiteiten scoorde in het SBO-programma met 8% van het
totaal aantal deelnemingen juist een stuk hoger dan in de voorgaande programma’s.
Dit komt vrijwel in het geheel op conto van de Universiteit Hasselt (UH). Ook is de
rol van bedrijven, en in iets minder mate de rol van de onderzoeksinstelling, in het
SBO-programma toegenomen. Dit is te verklaren doordat binnen het SBOprogramma
is besloten dat ook andere organisaties dan de Vlaamse universiteiten in
aanmerking kunnen komen voor subsidie uit het programma. Dit betreft met name de
Vlaamse onderzoeksinstellingen zoals IMEC, VITO, VIB en IBBT, maar ook
bedrijven, hogescholen en buitenlandse onderzoeksploegen in consortium verband
met Vlaamse onderzoekers. Hierdoor is het programma veel meer open dan de
voorgangers STWW/GBOU (hierin konden alleen de Vlaamse kennisinstituten onder
bepaalde voorwaarde subsidie ontvangen uit het programma). Dit heeft tot gevolg dat
een deel van de middelen is verschoven van de Vlaamse universiteiten naar andere
O&O-actoren in Vlaanderen en daarbuiten, in het bijzonder de Vlaamse
onderzoeksinstellingen IMEC en VITO.
In Tabel 9 wordt per jaar het totale toegekende budget in miljoenen euro’s voor de
gehonoreerde STWW/GBOU/SBO-projecten weergegeven, per ontvangende
kennisinstelling. In Tabel 10 wordt de verdeling als percentage van het totaal budget
weergegeven.
Duidelijk blijkt dat de KU Leuven gevolgd door de Universiteit Gent zowel absoluut
als procentueel de grootste ontvangers van subsidie zijn uit het programma. De
kleinere universiteiten, UHasselt en UA ontvangen minder subsidie uit het
programma. De verdeling van het budget is conform de onderzoekscapaciteit en
budget van deze universiteiten.
Tabel 9
Verdeling van de middelen over de verschillende
kennisinstellingen in miljoenen euro’s, projecten economische
finaliteit, 1998-2006
Aanvragende STWW STWW GBOU GBOU SBO SBO SBO SBO
instelling 1998 1999 2000-20001 2002 2003 2004 2005 2006
Totaal
KU Leuven 4,7 5,6 7,1 9,2 13,1 6,8 10,4 8,3 67,7
UGent 2,5 2,8 7,1 8,3 2,9 6,5 4,8 6,1 43,1
VUB 2,4 0,7 3,9 2,5 3,7 4,6 3,2 0,8 22,2
UH 0,3 1,2 0,6 4,9 1,3 2,5 0,3 3,3 14,3
UA 1,0 0,0 1,0 0,0 5,0 0,7 0,0 0,0 6,8
Overige 1,3 0,0 0,6 1,0 9,0 3,9 7,1 5,4 24,3
Totaal 12,2 10,2 20,3 25,9 35,0 25,0 25,8 25,3 179,6
Bron: IWT. Technopolis analyse. 2007
18

Tabel 10
Verdeling van de middelen over de verschillende
kennisinstellingen als percentage van het totaal budget, projecten
economische finaliteit, 1998-2006
Aanvragende STWW STWW GBOU GBOU SBO SBO SBO SBO
instelling 1998 1999 2000-20001 2002 2003 2004 2005 2006
Totaal
KU Leuven 39% 55% 35% 35% 37% 27% 40% 33% 38%
UGent 21% 27% 35% 32% 8% 26% 19% 24% 24%
VUB 20% 6% 19% 10% 11% 18% 12% 3% 12%
UHasselt 2% 11% 3% 19% 4% 10% 1% 13% 8%
UA 8% 0% 5% 0% 14% 3% 0% 0% 4%
Overige 11% 0% 3% 4% 26% 16% 28% 21% 14%
Bron: IWT. Technopolis analyse. 2007
In Tabel 11 is per universiteit weergegeven bij hoeveel projecten (met economische
finaliteit) die universiteit optreedt als projectleider. Hieruit blijkt wederom de
dominante positie van de Katholieke Universiteit Leuven. De KU Leuven treedt in
bijna de helft van alle gehonoreerde projecten op als projectleider en is hiermee veruit
de belangrijkste universiteit voor het programma. De Universiteit Gent levert slechts
in 24% van de gehonoreerde projecten de projectleider. De Universiteit Antwerpen en
het Limburgs Universitair Centrum waren met 3 projecten niet erg succesvol bij het
binnenhalen van STWW/GBOU/SBO-projecten, waarbij deze universiteit optreedt als
projectleider.
Tabel 11
Aantal gehonoreerde projecten met economische finaliteit waarbij
universiteit optreedt als projectleider, 1998-2006
Aanvragende STWW STWW GBOU GBOU SBO SBO SBO SBO
instelling 1998 1999 2000-20001 2002 2003 2004 2005 2006
Totaal
KU Leuven 7 9 6 8 9 2 5 4 50
UGent 4 3 4 4 0 3 2 4 24
VUB 3 0 4 3 1 4 3 0 18
UHasselt 0 0 1 0 2 0 0 0 3
UA 0 1 0 2 0 0 0 0 3
Overige 1 0 0 0 0 1 1 1 4
Totaal 15 13 15 17 12 10 11 9 102
Bron: IWT. Technopolis analyse. 2007
In Tabel 12 worden bovenstaande indicatoren voor de verschillende universiteiten
genormeerd (totaal universiteiten = 100) om hun rol t.o.v. de andere universiteiten te
kunnen evalueren en daarna afgezet tegen het percentage dat de universiteiten
ontvangen van de basisdotatie die de universiteiten krijgen van de Vlaamse
Gemeenschap. 10
UHasselt en KU Leuven ontvangen in vergelijking met hun basisdotatie veel
middelen uit het SBO-programma (Tabel 12), waarbij Leuven ook procentueel gezien
veel projecten leidt en aan veel projecten deelneemt. UA scoort binnen de
economische finaliteit van het SBO-programma niet sterk 11 . Bij VUB en UGent komt
het aantal deelnames en de door hen verkregen SBO-middelen overeen met hun
10
11
Gegevens over 2004, bron: Vlaams Indicatorenboek 2005.
De UA lijkt vooral sterk te staan in de humaan-wetenschappelijke onderzoeksdisciplines,
hetgeen blijkt uit verwerving van een aanzienlijk deel van de middelen van het SBO-programma
met een maatschappelijke finaliteit (persoonlijke communicatie IWT).
19

aandeel in de Vlaamse wetenschapswereld (op basis van de basisdotatie die zij van
de Vlaamse Gemeenschap ontvangen).
Tabel 12
Relatief belang universiteiten in SBO-programma
% projectleiding, % deelnames % middelen % basisdotatie
KU Leuven 51 43 44 38
UGent 25 27 28 31
VUB 18 15 14 13
UHasselt 3 6 9 3
UA 3 9 5 15
3.2.2 Verdeling projecten over de technologiedomeinen
Het SBO-programma richt zich niet op specifieke, vooraf geselecteerde
technologieterreinen. Het doel is immers het ontwikkelen van breed toepasbare
basistechnologie die relevant is voor de Vlaamse economie en maatschappij. Hierdoor
is het niet mogelijk om de projecten onder te verdelen naar specifieke
technologiegebieden.
Een globaal overzicht naar technologiedomein is in Tabel 13 weergegeven.
Alle drie de grote domeinen (biotechnologie, milieutechnologie en voeding;
basistechnologie en materiaaltechnologie; micro-elektronica en IT) zijn
vertegenwoordigd in het SBO-programma en haar voorgangers. In vergelijking met
de industriële programma’s van het IWT (O&O-programma en KMO-programma) is
biotechnologie (inclusief voeding en milieu) sterker vertegenwoordigd en IT/Microelektronica
minder. Dit is plausibel in het licht van de tijdshorizon van het SBOprogramma
en de ontwikkelingstermijnen op deze domeinen (biotech lang; IT kort)
en de industriële structuur van Vlaanderen (vrij veel ICT onderzoek o.a. door Alcatel-
Bell).
Tabel 13
Verdeling per technologiedomein
STWW GBOU SBO O&O KMO
BIO (+Food+Mil) 46% 44% 27% 13% 12%
MAC-BAS 32% 23% 40% 21% 46%
MES-ITS 21% 33% 33% 66% 42%
Bron: IWT. Technopolis analyse. 2007
3.3 Samenstelling gebruikerscommissie
In Figuur 14 wordt de gemiddelde samenstelling van de gebruikerscommissie (GC)
van alle gehonoreerde projecten weergegeven voor de periode 1998-2006. Het gaat
hierbij om alle STWW- en GBOU-projecten en de projecten met economische
finaliteit uit het SBO-programma.
20

Figuur 14
Samenstelling gebruikerscommissie gehonoreerde projecten
STWW/GBOU/SBO-programma, 1998-2006
Vereniging
5%
Overheid
3%
Overig
4%
Kennisinstelling
10%
KMO
32%
Grote
onderneming
46%
Bron: IWT. Technopolis analyse. 2007
Bedrijven, zowel grote ondernemingen als kleine en middelgrote ondernemingen, zijn
met ruim driekwart van het totaal het meest vertegenwoordigd in de
gebruikerscommissies. De overige organisaties zijn kennisinstellingen (10%),
overheid (3%) en diverse verenigingen (5%) waaronder met name
brancheverenigingen en administraties. De categorie overige (4%) bestaat uit
intermediaire organisaties of organisaties waarvan de classificatie niet bekend is.
Over het algemeen is de samenstelling van de gebruikerscommissie redelijk constant
gebleven over de jaren heen bij de verschillende programma’s. Alleen bij het STWWprogramma
is het aandeel KMO met 28% van het totaal een stuk lager dan bij het
GBOU-programma (36%) en het SBO-programma (32%). Dit komt omdat bij de
STWW-projecten ook de gebruikerscommissies van de projecten met een
maatschappelijke finaliteit zijn meegenomen in de analyse waardoor
overheidsadministraties en kennisinstellingen een duidelijk aandeel hebben in de
GC’s (bij GBOU was er geen maatschappelijke finaliteit, en bij SBO is deze buiten
beschouwing gelaten).
Per project nemen er gemiddeld 8 organisaties deel aan de gebruikerscommissie.
Voor het STWW-programma ligt dit met 6 lager dan voor het GBOU- en SBOprogramma
waar het gemiddeld aantal organisaties dat deelneemt in de
gebruikerscommissie uitkomt op respectievelijk 8 en 9. Dit betekent dus dat er in deze
projecten ongeveer 6-7 bedrijven deelnemen in de gebruikerscommissie, waarvan
ongeveer de helft KMO 12 .
12
Ter vergelijk: de gemiddelde gebruikerscommissie bij een STW project in Nederland telt 6,2
leden. Hiervan is 57% een bedrijf. Van deze bedrijven is circa 38% een KMO. In Vlaanderen
zijn de GC’s dus groter, en is de relatieve participatie van KMO’s groter.
21

Ook op basis van de enquête onder leden van de gebruikerscommissie is inzicht
verkregen in de samenstelling van de gebruikerscommissies. Alhoewel de respons
met ruim 30% (139 ingevulde enquêtes) voldoende is om een representatief beeld te
schetsen, blijkt na analyse van de gegevens dat, mede door de beschikbaarheid van
accurate contactgegevens, leden van gebruikerscommissies die in de periode 2003-
2006 zijn ingesteld oververtegenwoordigd zijn in de steeproef. Ruim 62% van de
respondenten neemt deel in een SBO-gebruikerscommissie, de rest in STWW (21%)
en GBOU (17%). Dit betekent dat het beeld dat uit de enquête komt met name iets
zegt over de gebruikerscommissie die zijn ingesteld onder het SBO-programma en in
minder mate over de voorlopers STWW en GBOU.
De gegevens uit de enquête bevestigen bovenstaande samenstelling van een
gebruikerscommissie. De bedrijven domineren de gebruikerscommissies en er is
gemiddeld een evenwichtige verdeling van grote en middelgrote/kleine bedrijven 13 .
De belangrijkste R&D bedrijven zijn betrokken bij SBO. Een klein deel van de
gebruikerscommissies wordt gevuld door onderzoeksinstellingen, branche
organisaties en hogescholen.
Uit de enquête blijkt tevens dat een beperkt aantal sectoren het overgrote deel van de
gebruikerscommissieleden levert (Tabel 15).
Tabel 15
GC deelnames per sector afgezet tegen aandeel van de sector in
Vlaamse bedrijfs-O&O
% GC deelnames % aandeel in Vlaamse
bedrijfs-O&O (2004) 14
Farmaceutische industrie 23 24.38
Elektrotechnische industrie 11 21.12
Onderzoek 9 5.56
Computerservicebureaus 5 4.80
Metaalproductenindustrie 6 6.29
Chemie 5 4.26
Overige zakelijke dienstverlening 2 8.86
Organisaties uit andere sectoren zijn slechts incidenteel vertegenwoordigd in de
gebruikerscommissies. De deelname in SBO-gebruikerscommissies komt dus in
redelijke mate overeen met de R&D verdeling over de sectoren in Vlaanderen. De
elektrotechnische industrie en de overige zakelijke dienstverlening zijn in mindere
mate vertegenwoordigd in de gebruikerscommissies van SBO.
3.4 Werking gebruikerscommissies
De frequentie waarmee de gebruikerscommissies bij elkaar komen is over het
algemeen 2 keer per jaar. Bijna 1/3 van de leden van de GC geeft aan dat er maar eens
per jaar een bijeenkomst is. Over het algemeen worden de bijeenkomsten goed
13
14
KMO’s zijn gedefinieerd als bedrijven die minder dan 250 medewerkers hebben en/of minder
dan 50 miljoen euro omzet genereren per jaar.
Vlaams Indicatorenboek 2005.
22

ijgewoond door de leden van de gebruikerscommissie. Ruim driekwart geeft aan
vrijwel altijd naar de bijeenkomsten te gaan.
Uit de interviews blijkt dat in de loop van de jaren minder lichtzinnig wordt
omgesprongen met toezeggingen in gebruikerscommissies te participeren: men
participeert alleen nog maar als het onderwerp van het onderzoek relevant is. Men
participeert niet meer alleen om een goede relatie met een hoogleraar.
Dit beeld wordt ook bevestigd in de interviews met O&O uitvoerende partijen die niet
participeren in SBO-gebruikerscommissies. Afgezien van onbekendheid met het
SBO-programma geven zij vier redenen voor niet participatie:
• Het SBO-onderzoek heeft een te lange termijn voor het karakter van het
betreffende bedrijf;
• SBO-projecten hebben een te lange looptijd die niet aansluit bij de strategische
horizon van het bedrijf;
• Gebruikerscommissies zijn geen optimaal instrument, er gaat te weinig invloed
van uit;
• Gebruikerscommissies kennen een relatief hoge administratieve belasting.
23

4 Wetenschappelijke resultaten
De (wetenschappelijke) resultaten van de binnen het SBO-steunkanaal gesubsidieerde
projecten worden niet systematisch bijgehouden door het IWT. Daarom is in de
webenquête onder projectleiders en onderzoekers gevraagd naar de wetenschappelijke
resultaten van de gesubsidieerde projecten. In totaal is van 57 van de 102 projecten
informatie ontvangen, waarbij moet worden opgemerkt dat 8 enquêtes slechts
summier ingevuld zijn. Deze 57 projecten zijn evenwichtig verdeeld over de
verschillende programma’s STWW (15), GBOU (19) en SBO (23) en zijn dus
representatief voor het programma. De hieronder genoemde resultaten zijn gebaseerd
op deze 57 projecten en geven derhalve geen volledig overzicht van de behaalde
wetenschappelijke resultaten.
4.1 Aantal en type wetenschappelijke publicaties
Van de 57 projecten waarvan de projectleiders de webenquête hebben ingevuld,
hebben er 13 (nog) geen wetenschappelijke resultaten opgeleverd. Van de overige 44
projecten worden de resultaten hieronder weergegeven in Tabel 16. Het betreft
resultaten van lopende en van afgesloten projecten.
Tabel 16
Overzicht wetenschappelijke resultaten (n=57)
Totaal aantal
Gemiddeld
aantal per project
Master scripties 96 1,7
PhD dissertaties 58 1,0
Peer reviewed wetenschappelijke artikelen 414 7,3
Overige papers 133 2,3
(Bijdragen aan) boeken 30 0,5
Invited lectures 156 2,7
Bijdragen aan (internationale) conferenties en
409
workshops
7,2
Vervolgprojecten 65 1,1
Onderzoekers uit het project met een vervolgaanstelling 48 0,8
Bron: Enquête projectleiders; Technopolis analyse
Uit deze tabel blijkt dat er voornamelijk veel peer reviewed wetenschappelijke
artikelen (414) en bijdragen aan (internationale) conferenties en workshops (409) als
resultaten uit de projecten voortvloeien. Hierbij moet wel de kanttekening geplaatst
worden dat enkele projecten een groot aandeel hebben in dit totaal aantal publicaties;
dit zijn in het bijzonder de projecten die in 1998-2000 zijn gestart.
4.2 (Self) Assessment kwaliteit wetenschappelijke resultaten
In de webenquête is aan zowel de projectleiders en onderzoekers als de leden van de
gebruikerscommissie gevraagd naar hun oordeel over de wetenschappelijk kwaliteit
van het onderzoek.
Vrijwel alle projectleiders en ruim 80% van de onderzoekers geeft aan dat het SBOproject
vanuit wetenschappelijk perspectief succesvol is geweest en (zeer) geslaagd is.
Dit percentage is met 65% iets lager voor de leden van de gebruikerscommissie, maar
24

nog steeds hoog. Uiteraard dient dit alleen als indicatie ten aanzien van de
wetenschappelijke kwaliteit van de projecten te worden gezien, want het betreft het
oordeel van respondenten in relatie tot een eigen projecten.
Figuur 17
Mate waarin verschillende betrokken de SBO-projecten geslaagd
vinden vanuit wetenschappelijk perspectief
Gebruikers
Onderzoekers
Projectleiders
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Zeer geslaagd Redelijk geslaagd Neutraal Weinig geslaagd Niet
4.3 Belang wetenschappelijke resultaten
Naast het in kaart brengen van de wetenschappelijke output is het ook belangrijk om
onderscheid te maken tussen de verschillende type resultaten aangezien niet elk type
resultaat even belangrijk is. In het algemeen geldt voor onderzoekers dat het
publiceren van peer-reviewed artikelen een zeer belangrijke doelstelling is van het
project. Als dit achterblijft bij de verwachting dan is dat een indicatie dat het project
niet heel succesvol is geweest. Resultaten waarvan het belang niet hoog wordt geacht
kunnen worden beschouwd als extra resultaten, zeker als dit de verwachtingen
overtreft.
Om te bepalen wat het belang is van deze wetenschappelijke resultaten is de
projectleiders gevraagd een oordeel te geven over het belang van de resultaten en in
hoeverre deze resultaten hebben bijgedragen aan het realiseren van de
projectdoelstellingen. Dit is in Figuur 18 op de volgende pagina weergegeven.
25

Figuur 18 Belang wetenschappelijke resultaten
Master scripties
PhD dissertaties
Peer reviewed wetenschappelijke artikelen
Overige papers
(Bijdragen aan) Boeken
Invited lectures
Bijdragen aan (internationale) conferenties en workshops
Vervolgprojecten
Onderzoekers uit het project met een vervolgaanstelling
Onderhouden en uitbreiden van wetenschappelijk domein
Exploreren van nieuwe alternatieve onderzoekskansen
Diversifiëren van bestaande kennisbasis
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
%
% van de projectleiders dat vindt dat het resultaat zeer belangrijk is
% van de projectleiders dat vindt dat de doelstellingen volledig behaald zijn
Bron: Enquête projectleiders; Technopolis analyse
Zoals uit de figuur blijkt wordt een aantal wetenschappelijke resultaten als zeer
belangrijk aangeduid door de projectleiders. Met name vervolgprojecten (87%), het
diversifiëren van de bestaande kennisbasis (84%), het onderhouden en uitbreiden van
bijdragen aan een wetenschappelijk domein en het publiceren van peer reviewed
wetenschappelijke artikelen (beiden 83%) scoren zeer hoog. Resultaten die minder
belangrijk zijn volgens de projectleiders zijn het schrijven van master scripties (18%),
overige papers (15%) en (bijdragen aan) boeken (31%).
Vervolgens is de projectleiders gevraagd in hoeverre ze vinden dat deze
doelstellingen volledig behaald zijn. Een meerderheid van de projectleider vindt dat
vrijwel alle belangrijke wetenschappelijke doelen volledig worden bereikt. Wel valt
op dat de mate van doelbereiking gemiddeld gezien lager wordt beoordeeld dan het
belang dat wordt toegekend aan de resultaten. Dit kan worden verklaard doordat een
deel van de onderzoeksprojecten nog niet is afgerond en derhalve nog de resultaten
van het onderzoek moet publiceren. Met andere woorden: de resultaten moeten nog
komen.
Uitzonderingen hierop zijn de doelstelling die maar in beperkte mate belangrijk
worden gevonden door de projectleiders. Omdat dit geen belangrijke projectresultaten
zijn ligt het ambitieniveau laag en wordt de doelstelling al vrij snel bereikt. Voor
bijdrage aan boeken geldt dat dit voor de meerderheid van de projectleiders nog niet
van toepassing is; het heeft meer tijd nodig voordat daar een oordeel over kan worden
gegeven.
Uit de interviews blijkt dat voor projectleiders een SBO-project vaak een sleutelrol
speelt bij het opbouwen van een onderzoeksgroep met een behoorlijke kritische
massa. De SBO-projecten zijn zodanig strategisch gepositioneerd dat zij als brug
fungeren tussen het meer fundamentele onderzoek (dat projectleiders bijv. financieren
via FWO) en het meer toegepaste onderzoek dat via O&O-projecten,
contractonderzoek en Europese projecten wordt uitgevoerd. Gemiddeld verdubbelde
26

ij de geïnterviewden de omvang van een onderzoeksgroep, hetgeen uiteraard ook te
maken heeft met de grote financiële omvang van SBO-projecten. Dit laatste aspect
wordt dan ook zeer goed gewaardeerd door de onderzoekers.
27

5 Interactie onderzoekers en gebruikerscommissie
5.1 Bijdragen van de gebruikerscommissie voor en tijdens project
Ruim 2/3 van de organisaties geeft aan in de gebruikerscommissie van het project
terecht te zijn gekomen doordat ze voor aanvang van het project zijn benaderd door
een hen bekende onderzoeker. Dit beeld wordt ook bevestigd in de interviews.
Onderzoekers zoeken (vaak kort voordat de aanvraag moet worden ingediend)
bevriende relaties op in het bedrijfsleven en vragen hen om deel te nemen in de
gebruikerscommissie van het project. Gezien de korte termijn hebben bedrijven
weinig tijd om zich goed in het voorstel te verdiepen waardoor hun inbreng in de
beginfase van het project beperkt is. Zij vinden wel dat ze goed genoeg geïnformeerd
worden over een projectvoorstel – vaak mondeling en schriftelijk – om een beslissing
te kunnen nemen. Bedrijven zijn over het algemeen bereid geweest om mee te doen
omdat de inbreng die ze moeten leveren beperkt is en bovendien vrijwillig. Uit de
interviews blijkt echter dat bedrijven hun deelname in toenemende mate zien als
excuus voor onderzoekers om subsidie te krijgen van het IWT, zeker als ze zo kort
voor de datum van indiening worden benaderd. Een aantal bedrijven heeft
aangegeven hier van af te willen en niet meer zo makkelijk ja te zeggen om
vrijblijvend deel te nemen aan gebruikerscommissies. Bedrijven worden ook steeds
selectiever bij het toestemmen in deelname aan een gebruikerscommissie: als het niet
past in de kerndoelen van het bedrijf of hun lange termijn strategische oriëntatie,
wijzen zij deelname af.
Opvallend is dat vrijwel geen enkel lid van de gebruikerscommissie heeft aangegeven
zelf het initiatief te hebben genomen voor een bepaald onderzoek of zelf contact heeft
gezocht met onderzoekers. Ook het IWT heeft geen enkele rol gespeeld om bedrijven
te benaderen om deel te nemen aan een onderzoeksproject. Dit bevestigt het beeld dat
de projecten volledig vanuit het initiatief van de onderzoekers worden opgezet.
Bedrijven uit de gebruikerscommissie zijn geen vragende partij bij het tot stand
komen van het onderzoeksvoorstel en spelen over het algemeen een beperkte rol bij
de opzet van het project.
Dat de rol van de gebruikers in de begin fase beperkt is blijkt ook uit de enquête. Dit
is weergegeven in Figuur 19. Hieruit blijkt dat 60% van de leden van de
gebruikerscommissie in het geheel niet is betrokken bij de opzet van het
onderzoeksproject en derhalve geen invloed heeft kunnen uitoefenen op de richting
van het onderzoek. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat uit de interviews en de
open vragen uit de enquête blijkt dat veel bedrijven geen behoefte hebben om in de
beginfase van het onderzoek uitgebreid input te leveren omtrent de opzet van het
onderzoek. Wanneer zij die behoefte wel hebben, kiezen zij tegenwoordig soms ook
voor een rol als (onderzoeks)partner in het project. Dan zijn zij voor een deel van het
onderzoek verantwoordelijk en is de betrokkenheid bij en het belang van het project
veel groter.
35% geeft aan wel betrokken te zijn bij de opzet van het onderzoeksvoorstel, maar
hiervan geeft de helft aan totaal geen of in slechts in beperkte mate invloed te hebben
kunnen uitoefenen op de opzet van het project. De andere helft geeft aan voldoende
28

invloed te hebben kunnen uitoefenen of geen behoefte te hebben om zich te bemoeien
met de opzet van het project. De bijdrage van bedrijven bestaat er vaak uit dat zij ten
behoeve van de vereiste valorisatieparagraaf aangeven op welke wijze de resultaten
van het onderzoek in hun bedrijf zou kunnen worden toegepast. Uit de interviews
blijkt dat bedrijven de projecten over het algemeen als universitaire projecten
beschouwen waar bij hun directe belang beperkt is.
Figuur 19
Mate waarin leden van de gebruikerscommissie zijn betrokken bij
de opzet van het onderzoeksproject (n=128)
Niet van toepassing
5%
In beperkte mate
invloed kunnen
uitoefenen op richting
onderzoek
12%
Niet betrokken bij opzet
project
60%
Wel betrokken bij opzet
project
35%
Geen invloed kunnen
uitoefenen op
richting van het
onderzoek
Geen behoefte om
invloed uit te oefenen
op richting onderzoek
8%
In voldoende mate
invloed kunnen
uitoefenen op richting
onderzoek
10%
Bron: Enquête gebruikerscommissie; Technopolis analyse
Vervolgens is gevraagd in hoeverre de leden van de gebruikerscommissie de
mogelijkheid hebben (gehad) om tijdens de looptijd van het project het onderzoek (zo
nodig) bij te sturen. Ongeveer de helft geeft aan dat dit slechts in beperkte mate
mogelijk is, terwijl 1/3 hiervoor voldoende mogelijkheden ziet. Een voorbeeld van
(bij)sturing is dat in een aantal gevallen leden van gebruikerscommissie een ‘case’
aanleveren waarop een modelmatige benadering in de praktijk kan worden getoetst.
Bedrijven zien hierin een goede mogelijkheid om de focus van projecten op
toepassing gericht te houden. Slechts 15% ziet totaal geen mogelijkheden voor
bijsturen van het project. Dit is grafisch weergegeven in Figuur 20. Uit de interviews
blijkt dat bijeenkomsten van gebruikerscommissies doorgaans bestaan uit presentaties
van de resultaten van de onderzoekspartners, waarop vaak een discussie volgt over
deze resultaten en de manier waarop ze geïnterpreteerd zouden kunnen worden.
Bedrijven voelen zich echter niet geroepen tijdens bijeenkomsten van
gebruikercommissies in te gaan op de waarde van de resultaten voor hun eigen lange
termijn strategie, zeker niet wanneer er concurrenten in de gebruikercommissie zitten.
De sfeer bij de bijeenkomsten wordt over het algemeen als open en betrokken
ervaren, alhoewel de bedrijven erkennen niet het achterste van hun tong te laten zien.
Overigens zijn ook onderzoeksinstellingen soms terughoudend in het presenteren van
data als er kennisbeschermingsactiviteiten plaatsvinden. Sinds kennisinstellingen
meer aandacht besteden aan kennisbescherming zijn bedrijven en kennisinstellingen
29

op dat terrein meer concurrenten van elkaar geworden. En aangezien de modaliteiten
van het SBO-programma (100% onderzoeksfinanciering) en de Europese
kaderregelgeving vereisen dat kennisbescherming is voorbehouden aan de
universiteiten waarbij het tevens onmogelijk is om vooraf exclusieve IP afspraken te
maken over projectresultaten met een bedrijf, is dat geen positieve factor voor
valorisatie door bedrijven.
Figuur 20
Mate waarin leden van de gebruikerscommissie mogelijkheden
zien om het onderzoek tijdens de looptijd van het project bij te
sturen (n=101)
Voldoende
mogelijkheden om
bij te sturen
36%
Totaal geen
mogelijkheden
om bij te
sturen
Beperkte
mogelijkheden om
bij te sturen
49%
Bron: Enquête gebruikerscommissie; Technopolis analyse
5.2 Rol van de gebruikerscommissie
Op de vraag op welke manier de leden van de gebruikerscommissie betrokken zijn bij
het onderzoeksproject antwoord een ruime meerderheid (59%) dat de
gebruikerscommissie met name fungeert als klankbord voor de onderzoekers en om
ideeën in te brengen. Iets minder dan helft (48%) vindt dat de gebruikerscommissie
met name de taak heeft om de voortgang van het project te monitoren. Dit komt
overeen met de verwachting die de projectleiders hebben van de
gebruikerscommissie. Andere functies van de gebruikerscommissie worden slechts
incidenteel genoemd.
Geconcludeerd kan worden dat zowel de onderzoekers als de leden van de
gebruikerscommissie hetzelfde beeld hebben van elkaars rol in het project. Dit blijkt
uit het antwoord op de vraag in hoeverre de bijeenkomsten van de
gebruikerscommissie voldoen aan de verwachting. Ruim driekwart geeft aan dat het
volledig voldoet aan de aanvankelijk verwachtingen en 20% heeft zich nog geen
mening kunnen vormen omdat het nog te vroeg in het proces is (project is nog maar
net van start gegaan). Of daarmee de gebruikerscommissies voldoen aan de
verwachtingen van de overheid (het realiseren van economische activiteit door middel
van het stimuleren van wetenschappelijk onderzoek leidend tot innovatie) is echter
ernstig de vraag.
30

Uit de interviews blijkt dat de gebruikercommissies zich over het algemeen passief
opstellen. De passieve rol van de gebruikerscommissie wordt ook bevestigd door
respons van gebruikers bij deze effectmeting. Allereerst blijkt dit uit de respons van
de gebruikers op de webenquête. Deze is met 32% lager dan bij het enigszins
vergelijkbare STW-programma in Nederland (namelijk daar 38%). Daarnaast bleek
de bereidheid tot medewerking met interviews m.n. bij partijen die incidenteel lid
zijn/waren van een gebruikerscommissie beperkt.
5.3 Contacten buiten gebruikerscommissievergadering
Buiten de vaste bijeenkomsten van de gebruikerscommissie is er beperkt contact
tussen onderzoekers en leden van de gebruikerscommissie. Iets minder dan de helft
van de leden van de gebruikerscommissie geeft aan contact te hebben met de
verschillende betrokkenen (o.a. projectleider, betrokken onderzoekers, overige leden
GC) bij het project buiten de reguliere vergaderingen om. De andere helft geeft aan
nooit contact te hebben buiten de reguliere vergaderingen om, of geeft aan dat dit niet
van toepassing is in hun situatie. Dit is weergegeven in Figuur 21.
De projectleider is de belangrijkste contactpersoon voor de leden van de
gebruikerscommissie. Ongeveer 20% geeft aan minstens 1x per kwartaal contact te
hebben met de projectleider en nog eens 30% geeft aan ongeveer 1x per jaar contact
te hebben buiten de reguliere vergaderingen van de gebruikerscommissie om. Een
kleine groep geeft aan maandelijks of zelfs wekelijks contact te hebben.
Figuur 21
Contacten leden gebruikerscommissie met de overige betrokkenen
bij het project, buiten de reguliere vergaderingen van de
gebruikerscommissie om (n=110)
Andere bedrijven in de
gebruikerscommissie
De onderzoeker(s)
De projectleider
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
wekelijks maandelijks 1x per kwartaal 1x per jaar Nooit Niet van toepassing
Bron: Enquête gebruikerscommissie; Technopolis analyse
Hieruit blijkt dat er ongeveer de helft van de organisaties in de gebruikerscommissie
in enige mate betrokken is bij de onderzoeksinspanningen en ook buiten de officiële
31

contactmomenten contact zoekt met de onderzoekers en/of projectleiders. Dit betreft
voor een deel contacten die bedrijven reeds hadden met de onderzoekers, maar ook
contacten in het kader van bilaterale service contracten en O&O-trajecten die met
bedrijven zijn of worden aangegaan. Wanneer bedrijven en onderzoekers elkaar
treffen buiten een gebruikerscommissievergadering, wordt zelden gesproken over de
voortgang van een lopend SBO-project, zo bleek uit de interviews.
5.4 Positionering SBO-instrument en valorisatie
De interviews die in het kader van deze effectmeting zijn gehouden met projectleiders
en leden van gebruikerscommissies geven een homogeen beeld. Zowel onderzoekers
als bedrijven zijn over het algemeen genomen positief over het SBO-programma en
de niche die dit programma inneemt. De positionering van SBO tussen fundamenteel
en toegepast onderzoek in wordt aan beide zijden gewaardeerd, en die waardering
strekt zich uit tot het IWT. Tegelijkertijd creëert de combinatie van strategisch
basisonderzoek en valorisatie naar industriële toepassingen een intrinsiek
spanningsveld dat zich continu presenteert. Het blijft balanceren tussen beide kanten.
Vanuit projectleiders is er grote waardering voor de omvang van de projecten die het
mogelijk maakt kritische massa in het eigen kennisdomein op te bouwen en de
wetenschappelijke oriëntatie op doorbraaktechnologieën waarbij serendipiteit nog
overheerst. Anderzijds ervaren universitaire onderzoeker tegenwoordig een veel
grotere nadruk op valorisatie bij het indienen van SBO-projecten. Daardoor verschuift
naar hun mening de oriëntatie meer in de richting van toegepast onderzoek, waarbij er
een nieuw gat is ontstaan tussen fundamenteel en SBO-onderzoek. Hoewel
universitaire onderzoekers op opportunistische wijze onderzoeksvoorstellen indienen
waarbij gebruik wordt gemaakt van het hele scala aan steunkanalen, wordt SBO
duidelijk positief beoordeeld ten opzichte van Europese projecten via FP6 of FP7. Het
Europese steunkanaal wordt als meer toepassingsgericht en minder toegankelijk
beoordeeld. Verder valt met name de ondoorzichtige beoordelingsprocedure en de
zware administratieve overhead van EC-projecten in negatieve zin op.
Opmerkingen die specifiek ten aanzien van het SBO-programma worden gemaakt:
• Consortiumvorming met andere onderzoekspartners. Hoewel er begrip is voor de
oriëntatie op een multidisciplinaire aanpak, betwijfelt een aantal projectleiders of
de opbrengst wel toeneemt met het aantal partners. Zoals eerder vermeld bestaat
bij de projectleiders de perceptie dat samenwerking verplicht is, op grond van de
interviews hebben wij de indruk dat soms zelfs allianties worden aangegaan
zonder inhoudelijke noodzaak omdat men denkt dat dat de slaagkans van een
aanvraag verhoogt.
• De valorisatieparagraaf. Deze paragraaf moet naar de mening van projectleiders
bijna businessplan-achtige vormen aannemen, die vervolgens beoordeeld wordt in
een interne IWT-procedure. Vooral dit laatste stuit op bezwaar.
Vanuit bedrijven kan een omgekeerd verhaal worden geschetst. Zij zijn positief, maar
vinden het onderzoek in SBO-projecten vaak zo fundamenteel dat het niet voldoende
aansluit bij industriële strategische plannen. Daarmee is indirect een extra steunvorm
voor universitair onderzoek gecreëerd die eigenlijk voor de industrie bedoeld is, zo
vinden sommigen. Met name vertegenwoordigers van bedrijven die frequent (>5x)
aan SBO-projecten meewerken via de gebruikerscommissie zouden een grotere
32

invloed cq. betrokkenheid bij de richting en invulling van het onderzoek van SBOprojecten
op prijs stellen. Opmerkingen die worden gemaakt betreffen:
• De fase van projectvoorbereiding. Wanneer in de fase van het schrijven al
rekening kan worden gehouden met de industriële ‘roadmaps’ en lange termijn
strategieën, is de kans op succesvolle valorisatie groter, zo denken zij.
• De selectieprocedure betreffende valorisatie. Bedrijven vinden dat de beoordeling
van het valorisatiepotentieel zwaarder moet wegen in de selectieprocedure, en bij
voorkeur gedaan zou moeten worden voorafgaand aan de wetenschappelijke
beoordeling. Zij pleiten voor actievere betrokkenheid van deskundigen uit het
bedrijfsleven in deze fase van de beoordeling. Net als de projectleiders hebben zij
bezwaar tegen de interne beoordeling van valorisatie door IWT-medewerkers.
• Een aantal van de R&D georiënteerde Vlaamse bedrijven is goed op de hoogte
van het Vlaamse onderzoekslandschap en innovatiesysteem. Zij zouden een
industrieel panel willen vormen dat vooral kijkt naar het valorisatiepotentieel van
SBO-projecten in het licht van de industriële behoeften in Vlaanderen.
5.5 De rol van het IWT
Het IWT is op verschillende momenten betrokken bij de uitvoering van het SBOprogramma:
• Opstellen van oproepdocumenten
• Communiceren van de modaliteiten naar aanvragers
• Begeleiding en uitvoering van het selectieproces
• Beheer van lopende projecten, o.a.:
−
−
−
financieel
rapportage
onderhouden contact en bezoek gebruikerscommissie vergadering
IWT-adviseurs geven zelf aan dat meer dan 95% van hun tijd in beslag genomen
wordt door activiteiten voorafgaand aan en rondom het selectieproces. Daarmee blijft
er weinig tijd over voor voorlichting en beheerstaken. Dit beeld wordt bevestigd door
geïnterviewden die het idee hebben dat met tussen- en eindrapportages weinig wordt
gedaan. De rapportages zouden overigens ook aanzienlijk korter kunnen (maximaal 4
pagina’s): dat scheelt aan beide kanten aanzienlijk in de administratieve lasten. Wat
betreft het opvolgen van projecten naar valorisatie toe, spelen IWT-adviseurs
momenteel nauwelijks een rol, hoewel zij daartoe wel kwalificaties bezitten. Hun
expertise met betrekking tot het beoordelen van valorisatieplannen en de potentie van
voorstellen wordt vooral benut in de selectieprocedure.
Te overwegen valt de communicatie over het SBO-programma te versterken, zowel in
de voorlichting (en dan m.n. op het punt dat valorisatie reeds meegenomen dient te
worden bij het definiëren van de onderzoeksactiviteiten) als tijdens en na de
uitvoering van de projecten (waarbij netwerkvorming en toepassing van de
onderzoeksresultaten voorop moeten staan).
De rol van het IWT bij het SBO-programma wordt door onderzoekers en gebruikers
over het algemeen positief beoordeeld, zo komt uit de interviews naar voren. Zij zijn
inhoudelijk deskundig, betrokken en er bestaat m.n. waardering voor de IWT-
33

adviseurs. De rol van het IWT is vooral gericht op procesbegeleiding, zo ervaren de
geïnterviewden, en dat zien zij het liefst zo gehandhaafd. Zij vinden het niet tot de
taak van IWT behoren een actievere rol naar valorisatie op te nemen en pleiten voor
actievere betrokkenheid van deskundigen uit het bedrijfsleven in het
beoordelingsproces. Een rol zoals STW, dat eigenaar is van de resultaten van het
STW onderzoek zien zij niet zitten: dit lost de huidige problemen niet op en creëert
andere.
34

6 Economische effecten
Naast het realiseren van wetenschappelijke output is een belangrijke doelstelling van
het SBO-programma het creëren van toegevoegde economische waarde in
Vlaanderen. Plannen voor en potentie van valorisatie van de onderzoeksresultaten
bepalen dan ook de helft van de beoordeling van de projecten. Ook gedurende de
projecten wordt er middels de gebruikerscommissies getracht de valorisatie van
resultaten te bevorderen.
Uit eerder onderzoek van Technopolis blijkt dat toepassing van de resultaten uit
strategisch/fundamenteel onderzoek 5 tot 10 jaar op zich laat wachten nadat het
project is afgerond. De SBO-projecten zijn gestart in de periode 1998-2006 en hebben
in principe een doorlooptijd van vier jaar. Dit betekent dat een groot deel van de
SBO-projecten nog niet zijn afgerond. Alleen van de projecten die in de periode
1998-2001 zijn gestart mag worden verwacht dat ze medio 2007 zijn afgesloten en
enige activiteiten met betrekking tot valorisatie hebben ontplooid.
Er mag dus op dit moment nog niet al te veel worden verwacht van de valorisatie
effecten van de SBO-projecten.
Dit wordt bevestigd door de webenquêtes onder projectleiders en de leden van de
gebruikerscommissie. Bijna 60% van de projectleiders vindt het nog te vroeg om iets
te kunnen zeggen over de valorisatie resultaten van de SBO-projecten. Eenzelfde
percentage van de leden van de gebruikerscommissie geeft aan dat het SBO-project
nog niet heeft geleid tot concrete resultaten die kunnen worden toegepast binnen het
bedrijf.
6.1 Aantal en type valorisatie resultaten
Om toch een beeld te krijgen van de mate waarin SBO-projecten nu al hebben geleid
tot valorisatie is de projectleiders gevraagd aan te geven welke van onderstaande
concrete valorisatie resultaten 15 het project opgeleverd heeft. Dit wordt weergegeven
in onderstaande tabel. Van de 57 projecten waarvoor een ingevulde enquête is
ontvangen hebben er 26 één of meerdere op valorisatie gerichte resultaten opgeleverd,
variërend van patentaanvraag tot vervolgproject met de industrie.
15
Conform de bij de STW effectmeting gebruikte methodologie.
35

Tabel 22 Valorisatie resultaten (n=57)
Totaal aantal
Patentaanvragen 25
Verleende patenten 4
Verkochte patenten 0
Opbrengst verkochte patenten (in k€) 0
Licenties 6
Opbrengst licenties (in k€) 250
Spin-offs als gevolg van project 3 16
Vervolgcontracten met de industrie 46
Omvang vervolgcontracten met de industrie (in k€) 5.021
Aantal onderzoekers dat na het project bij betrokken
industriële partijen is gaan werken
22
Bron: Enquête projectleiders; Technopolis analyse
Daarnaast is ook de leden van de gebruikerscommissie gevraagd in hoeverre zij de
resultaten van het onderzoek gebruiken. Een ruime meerderheid (72%) geeft aan dat
het nog te vroeg is om de onderzoeksresultaten daadwerkelijk in de organisatie toe te
passen. Slechts 5 bedrijven (van de in totaal 139 respondenten) noemen concrete
effecten door het SBO-onderzoek. Dit betreft vervolgonderzoek ter waarde van
ongeveer 2 miljoen euro en twee bedrijven rapporteren extra omzet van 1 miljoen
euro.
Figuur 23
Mate waarin verschillende betrokkenen de SBO-projecten
geslaagd vinden vanuit economisch perspectief
Gebruikers
Onderzoekers
Projectleiders
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Zeer geslaagd Redelijk geslaagd Neutraal Weinig geslaagd Niet
De geringe mate van valorisatie is ook terug te vinden in het oordeel dat de
verschillende betrokkenen geven over het succes van de SBO-projecten ten aanzien
16
Exclusief 3 spin-offs in voorbereiding.
36

van valorisatie. Alhoewel een meerderheid van de projectleiders (59%) en de
onderzoekers (52%) nog wel aangeeft dat het SBO-project redelijk geslaagd is vanuit
economisch perspectief, geeft een ruime meerderheid van de leden van de
gebruikerscommissie (63%) aan dat het nog te vroeg is om over het succes van het
SBO-project ten aanzien van de economische meerwaarde te kunnen oordelen (Figuur
23).
Uit de interviews komt naar voren dat er een verschil in appreciatie van de valorisatie
effecten bestaat tussen projectleiders en bedrijven. Projectleiders geven aan dat naast
de wetenschappelijke resultaten, valorisatie naar (industriële) toepassingen ook
plaatsvindt via de vervolgprojecten: een (doorbraak) technologie heeft meer tijd nodig
dan 4 jaar om tot een toepassing te komen. Het feit dat een aantal van de eerste
STWW- en GBOU-projecten tot een vervolg SBO-project heeft geleid waar een
generieke vinding verder wordt geëxploreerd geeft dit ook aan. Verder blijkt ook dat
de absorptiecapaciteit van een bedrijf om een projectresultaat verder te ontwikkelen
niet altijd even groot is. Een model of tool dat nog niet echt gebruiksvriendelijk is
wordt meestal niet door een bedrijf overgenomen, terwijl zij wel het potentieel ervan
(h)erkennen. Omgekeerd vindt er ook valorisatie plaats die in natura wordt verrekend:
Bijvoorbeeld validering van een model of testmethode door een onderzoeksgroep die
gesponsord wordt door een bedrijf, waarna de methode wordt geïmplementeerd in het
bedrijf. Tenslotte kan de kennis die wordt gegenereerd in een SBO-project bedrijven
ook informatie geven over welke weg zijzelf niet moeten gaan. Deze voorbeelden
geven aan dat er de nodige verborgen valorisatie plaatsvindt, die door bedrijven niet
als een economisch effect wordt gewaardeerd omdat er geen bedrag aan gekoppeld
kan worden. Hetzelfde geldt in feite voor een aantal van de O&O-projecten die het
resultaat zijn van een afgerond SBO-traject, of onderzoekers die na afloop van een
project bij bedrijven gaan werken. SBO voorziet zo indirect kleine bedrijven met
kennis. Behalve de conclusie dat het te vroeg is om van economische effecten van de
SBO-projecten te spreken, kan ook gesteld worden dat het onderzoek dat in de SBOprojecten
wordt gedaan meer tijd dan 4 jaar nodig heeft om tot economische
valorisatie te komen. In die zin beantwoordt het SBO-onderzoek precies aan zijn
doelstellingen.
Het aantal spin-offs dat is opgericht in de periode die het SBO-programma bestrijkt, is
tenminste drie, zo blijkt uit enquête en intervies. Gezien het feit dat de meeste
onderzoeksgroepen een portfolio aan projecten uitvoeren, die gaan van zeer
fundamenteel tot zeer toegepast, is het overigens moeilijk deze spin-offs specifiek aan
een SBO/GBOU/STWW-project toe te wijzen. Projectleiders die deel uitmaken van
VIB of IBBT hebben sowieso meer toegang tot specifieke valorisatiekennis.
Maar er zijn er ook nog een aantal spin-offs – tenminste drie – in voorbereiding. Het
oprichten van een nieuw spin-off bedrijf neemt daarmee een duidelijke en discrete
positie in bij de valorisatiemogelijkheden die worden geëxploreerd. Dat blijkt tevens
uit het feit dat in een aantal gevallen een spin-off is overwogen en onderzocht maar
niet is doorgezet vanwege economische redenen. Tenslotte heeft, zo bleek uit de
interviews, een succesvolle doorbraaktechnologie voor een universitaire groep veel
waarde. Als op basis van die technologie een spin-off wordt gestart, kan een (te)
verregaande transfer (van IP) naar een bedrijf wel de toekomstige toegang tot een
steunkanaal als SBO bemoeilijken, zeker als die technologie (en bijbehorende IP)
essentieel is om latere SBO projecten te kunnen valoriseren.
37

6.2 Problemen bij valorisatie
Omdat valorisatie van de onderzoeksresultaten vrijwel nog niet aan de orde is bij de
meeste SBO-projecten is het moeilijk om een overzicht te geven van de belangrijkste
problemen die optreden bij valorisatie. Een belemmering voor valorisatie vanuit het
perspectief van de gebruikers is over het algemeen dat de onderzoeksresultaten
technisch of economisch niet toepasbaar zijn. Door de 139 respondenten is dit
argument respectievelijk 13 en 8 keer genoemd. Andere redenen die worden genoemd
zijn dat de resultaten van het onderzoek te high-end zijn of niet goed passen bij de
doelstellingen van het bedrijf (het valt buiten de core-business).
Uit de interviews blijkt dat juist deze laatste 2 argumenten als verklaring worden
gegeven voor het (nog) niet optreden van valorisatie. Er bestaat een kloof tussen de
resultaten van het onderzoek en de mogelijke toepassing. Die tussenliggende
ontwikkelingsfase, van demonstratie, fabricage, schaalvergroting en/of
gebruiksvriendelijkheid is lastig te overbruggen. Ook de termijn waarop zo’n
toepassing mogelijk gebruikt kan worden, is voor bedrijven niet aantrekkelijk en
krijgt daarom geen hoge prioriteit. Dat geldt te meer wanneer een ontwikkeling niet
tot de core-business van een bedrijf hoort. Dit zijn precies de overwegingen voor
bedrijven om liever aan een O&O-project mee te werken dan aan een SBO-project dat
gericht is op universitair basisonderzoek (zie ook de reactie van niet deelnemende
bedrijven, paragraaf 3.4). In O&O-projecten is IPR beter te regelen en onderhandelen,
dan bij SBO waar kennisbescherming (IPR) is voorbehouden aan universiteiten. Dat
is voor bedrijven een negatieve factor bij valorisatieactiviteiten van zo’n programma.
Het kennisdomein biotechnologie wijkt iets af van de andere kennisdomeinen
(basistechnologie en materialen, en ICT) wat betreft kennisbescherming (in
biotechnologie onmisbaar) en deelnemende bedrijven in gebruikerscommissies (4
concurrenten zijn doorgaans allemaal vertegenwoordigd in een GC). Dit heeft echter
nauwelijks effect op valorisatie.
Maar uit de interviews blijkt ook dat bedrijven economische valorisatie als directe,
kwantificeerbare, valorisatie opvatten. De vele indirecte opbrengsten zoals
hierboven beschreven worden door bedrijven maar zelden als valorisatie opgevat.
6.3 Belang valorisatie vanuit het perspectief van de gebruikerscommissie
In Figuur 24 is een overzicht weergegeven van de verschillende doelen die gelieerd
zijn aan de SBO-projecten. De leden van de gebruikerscommissies is ten eerste
gevraagd aan te geven in hoeverre zij deze doelen belangrijk vinden voor de
organisatie en ten tweede in hoeverre zij vinden dat deze doelen voor de organisatie
behaald zijn.
De doelen die door de respondenten als zeer belangrijk ervaren worden zijn het
verkrijgen van toegang tot complementaire bronnen van expertise (57% van de leden
van de gebruikerscommissie vindt dit doel zeer belangrijk), het onderhouden van
werkrelaties met universiteiten of onderzoeksinstellingen (57%), het exploreren van
nieuwe, alternatieve onderzoekskansen (43%), het diversifiëren van de bestaande
kennisbasis (42%) en het ontwikkelen van nieuwe producten, processen of diensten
(40%). Wat betreft de vraag in hoeverre deze doelen behaald zijn, kan worden
geconcludeerd dat slechts het onderhouden van werkrelaties met universiteiten en
onderzoeksinstellingen door 38% van de respondenten volledig behaald worden
geacht. De overige doelstellingen zijn beperkt behaald of zijn nog niet van toepassing
op het project. Vanuit de interviews worden deze doelen bevestigd.
38

Figuur 24
Doelen voor organisatie, belang en behaald
Toegang tot complementaire bronnen van expertise
Toegang tot gespecialiseerde onderzoeksfacilteiten
Nieuwe relaties aangaan met partijen in univeristeiten of onderzoeksinstituten
Nieuwe relaties aangaan met partners in de industrie
Onderhouden werk relaties met universiteiten of onderzoeksinstellingen
Onderhouden werk relaties met industrie
Onderhouden en uitbreiden van bijdragen aan een wetenschappelijk domein
Exploreren van nieuwe, alternatieve onderzoekskansen
Diversifiâren van bestaande kennisbasis
Werving nieuwe onderzoekers
Nieuwe onderzoeksprojecten starten
Verkrijgen van patenten
Verkrijgen van licenties
Productie van demonstratie apparatuur, simulaties, etc
Ontwikkeling van nieuwe producten, processen of diensten
Verbetering van bestaande producten, processen of diensten
Ontwikkeling nieuwe codes of standaarden
Ontwikkeling nieuwe software tools
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
% van de leden van de gebruikerscommissie dat de doelstelling zeer belangrijk vindt om deel te nemen in de gebruikerscommissie van een SBO-project
% van de leden van de gebruikerscommissie dat de doelstelling volledig behaald vindt binnen het SBO-project
Bron: Enquête gebruikerscommissie; Technopolis analyse
6.3.1 Verwachtingen valorisatie
Alhoewel valorisatie nu nog veelal in de kinderschoenen staat verwacht een ruime
meerderheid van de projectleiders (89%) en de meerderheid van de leden van de
gebruikerscommissie wel verdere valorisatie van de resultaten uit het SBO-project
binnen nu en 5 jaar. Die verwachting getuigt van een positieve beoordeling van de
SBO-projecten, maar de termijn is wellicht wat optimistisch. De eerste STWWprojecten
hebben in veel gevallen een vervolg SBO-project nodig gehad om tot
concrete toepassingen te komen. Dat betekent dat de termijn eerder 5-10 jaar zal zijn,
hetgeen voor de overgang van basisonderzoek naar een toepassing niet ongebruikelijk
is.
Een deel van de leden uit de gebruikerscommissie geeft daarbij aan dat als het project
is afgerond ze zelf verder gaan met vervolgonderzoek om de resultaten toepasbaar te
maken binnen de context van het eigen bedrijf. Ook dat is conform de gang van zaken
bij de oudere projecten: een waaier aan vervolgacties, van nieuwe FWO en SBOprojecten,
tot nieuwe EU-projecten en O&O-projecten en overige bilaterale
contracten, waar casestudies worden uitgewerkt en methodologieën worden
gevalideerd. Opmerkelijke genoeg blijkt uit de interviews dat tijdens de looptijd van
een project de aandacht voor het actief opvolgen van valorisatiemogelijkheden gering
is, mede door de passieve opstelling van de gebruikerscommissie.
39

7 Conclusies en aanbevelingen
In dit slot hoofdstuk worden de conclusies en aanbevelingen van deze effectmeting
gegeven. In de eerste paragraaf worden de hoofdconclusies geschetst, daarna wordt
ingegaan op de deelvragen uit het offerteverzoek en worden enkele andere opvallende
resultaten van de effectmeting gegeven.
7.1 Hoofdconclusies en aanbevelingen
Waardering
Het SBO-programma wordt door de onderzoekers en de gebruikers goed
gewaardeerd.
Positionering
Het programma wordt een unieke plek toegedicht in het Vlaamse
innovatiebeleidsinstrumentarium, tussen fundamenteel en toegepast onderzoek in.
Deze positie, vertaald in de noodzakelijke combinatie van excellent strategisch
basisonderzoek en valorisatie naar industriële toepassing creëert een intrinsiek
spanningsveld. Dit spanningsveld komt goed naar voren bij deze effectmeting:
• Universitaire onderzoekers ervaren dat de nadruk ligt op valorisatie, en vrezen
toegepast industrieel onderzoek, wat zij hun taak niet vinden.
• Omgekeerd vinden bedrijven dat het onderzoek in SBO-projecten zo
fundamenteel universitair is dat onvoldoende rekening wordt gehouden met de
industriële behoeften en strategische plannen.
Aanbeveling
Wees voorzichtig de modaliteiten van het programma te veel te veranderen. Het
intrinsieke spanningsveld tussen strategisch basisonderzoek en industriële toepassing
is redelijk in balans. Voorkom dat de balans en positionering verstoord wordt.
Wetenschappelijke effecten
In deze effectmeting kon vastgesteld worden dat een aanzienlijke hoeveelheid (peerreviewed)
wetenschappelijke publicaties, promoties en workshopbijdragen is
geproduceerd. Een ruime meerderheid van zowel onderzoekers als de leden van de
gebruikerscommissie geeft aan dat hun SBO-project(en) vanuit een wetenschappelijk
perspectief (zeer) geslaagd is/zijn. Echter, een validatie van de wetenschappelijke
resultaten van het SBO-programma middels peer-review en bibliometrische analyse
maakte geen onderdeel uit van deze effectmeting.
Diverse universitaire onderzoekers geven aan dat hun onderzoeksgroep met SBOprojecten
boven de kritische massa is gekomen om internationaal een vooraanstaande
rol te kunnen spelen en benadrukken dat uit SBO-projecten diverse typen
vervolgtrajecten zijn voortgevloeid.
40

Aanbeveling
Zorg voor een systematische monitoring van de wetenschappelijke effecten van het
SBO-programma door het IWT. Hiervoor kunnen de wetenschappelijke
voortgangsrapportages als basis gebruikt worden. Laat, bij een eventuele volgende
effectmeting (of daaraan voorafgaand) een bibliometrische analyse uitvoeren op de
zo vergaarde informatie, zodat een meer objectieve waardering van de
wetenschappelijke resultaten kan worden verkregen.
Maatschappelijke en economische effecten
Vanuit economisch perspectief is het nog te vroeg om een oordeel te geven over het al
dan niet geslaagd zijn van het SBO-programma. Zowel onderzoekers als leden van de
gebruikerscommissie vinden het nog te vroeg hierover uitspraken te doen. Bij veel
projecten zijn nog geen valorisatie-effecten en dat kan ook nog niet verwacht worden
gezien de positionering van het onderzoek en de looptijd van het programma. Wel
wordt in de toekomst meer verwacht van de valorisatie van de onderzoeksresultaten.
Niettegenstaande deze constatering zijn er wel al een aantal effecten gerealiseerd (op
basis van de respons op de enquête, waarbij over ca. 60% van de projecten gegevens
werden ontvangen):
• 25 octrooiaanvragen;
• 6 verleende licenties ter waarde van €250.000;
• 3 gerealiseerde spin-offbedrijven (met momenteel ca. 100 werknemers) en nog
minimaal 3 in voorbereiding;
• circa 50 vervolgprojecten met betrokkenheid van industrie voor circa M€ 5;
• enkele tientallen onderzoekers die na het project hun loopbaan bij de betrokken
industriële partijen hebben voortgezet.
Uit de interviews met de industrie komt naar voren dat veel van de bovengenoemde
effecten slechts gedeeltelijk aan het SBO-project zijn toe te schrijven.
Valorisatieproces, interactie tussen kennisinstellingen en bedrijven
Over het algemeen worden gebruikers pas in een zeer laat stadium (enkele dagen voor
sluiting van de indieningtermijn van een aanvraag) betrokken bij de opzet van SBOprojecten.
Dit betekent dat zij geen rol hebben bij het definiëren van het onderzoek,
waardoor de meeste projecten beperkt gericht zijn op latere valorisatie.
De gebruikerscommissie is vooral een laagdrempelig instrument om geïnformeerd te
worden, state-of-the-art kennis te vergaren en netwerken op te bouwen en
onderhouden. Gebruikerscommissies stellen zich over het algemeen passief op en
spelen maar een zeer beperkte rol ten aanzien van directe valorisatie.
Onderzoekers en gebruikers hebben hetzelfde beeld over de rol van
gebruikerscommissies, maar dat is niet het actief zorgdragen voor valorisatie!
Bij het opzetten van een spin-off, en indien er concurrenten van elkaar in een
commissie zitten, kunnen gebruikerscommissies zelfs belemmerend werken op
valorisatie. IWT is zich hier bewust van en attendeert projectleiders op alternatieven.
41

Aanbeveling
Projecten kunnen sterker op valorisatie gericht worden door:
• te stimuleren dat gebruikers al bij de opzet van projecten betrokken worden;
• meer marktkennis te betrekken bij de beoordeling van valorisatie;
• gebruikerscommissies een actievere rol te geven bij valorisatie door o.a. beter te
letten op de samenstelling van gebruikerscommissies, gebruikers meer te
doordringen van hun rol bij de valorisatie, meer bilaterale contacten tussen
onderzoekers en individuele gebruikers te stimuleren en meer expliciet aandacht
te hebben voor valorisatie tijdens de GC vergaderingen;
• andere suggesties voor sterkere betrokkenheid van bedrijven: het verwerken van
‘cases’ van bedrijven in projecten, directe uitwisseling van onderzoekers tussen
kennisinstellingen en bedrijven en het eisen van een financiële bijdrage van
bedrijven als bewijs van engagement bij deelname aan een gebruikerscommissie
(zie Appendix C voor enkele voorbeelden hoe dit eventueel aan te vatten).
Verbeteren doelmatigheid en strategische impact SBO-programma, bijsturingen
aan modaliteiten en beheer
De uitvoering van het SBO-programma door het IWT wordt gewaardeerd. De
aandacht is echter wel onevenredig zwaar gericht op het beoordelen van aanvragen.
Meer aandacht voor communicatie vooraf (bij het genereren van aanvragen) en beheer
gedurende de looptijd van een project kunnen de effectiviteit van het programma
verhogen.
Men ziet in de loop der jaren een vergroting van de aandacht van wetenschappelijke
kwaliteit naar valorisatie. Dat is op zich goed, maar de aandacht voor
valorisatiepotentieel sneeuwt soms wat onder ten opzichte van de aandacht voor de
valorisatieaanpak. Ook vindt men de slaagkans laag ten opzichte van de inspanning
die voor het schrijven van een aanvraag geleverd moet worden.
Aanbevelingen
1. Versterk de communicatie over het SBO-programma, zowel in de voorlichting (en
dan m.n. op het punt dat valorisatie reeds meegenomen dient te worden bij het
definiëren van de onderzoeksactiviteiten) als tijdens en na de uitvoering van de
projecten (waarbij netwerkvorming en toepassing van de onderzoeksresultaten voorop
moeten staan).
2. Aanpassingen in de aanvraag- en de selectieprocedure zouden zich, ter vergroting
van de impact en strategische effecten van het programma, moeten richten op:
• het instellen van een aanvraagprocedure in twee ronden waarbij in de eerste ronde
korte aanvragen ingediend kunnen worden;
• het verhogen van het slagingspercentage naar tenminste 35-40%;
• het stimuleren dat gebruikers al bij de opzet van projecten betrokken worden,
waarbij valorisatiepotentieel in projectaanvragen wordt beschreven in overleg met
bedrijven;
• het vergroten van de waardering van valorisatiepotentieel bij de beoordeling ten
opzichte van valorisatieaanpak;
• beoordeling van valorisatiepotentieel en aanpak door een industriële jury.
3.Versterk het beheer van projecten door IWT door meer tijd vrij te maken bij IWTadviseurs
voor het actiever opvolgen van projecten en de valorisatie ervan. Een
gedeelte van de hiervoor benodigde tijd kan worden verkregen door het verkorten van
de projectvoortgangsrapportages tot maximaal 4 pagina’s.
42

7.2 Overige conclusies effectmeting SBO
7.2.1 SBO-programma algemeen
In aanvulling op de hoofdconclusie dat betrokkenen positief oordelen over het SBOprogramma
kan worden gesteld dat met name de omvang van de projecten, de
wetenschappelijke oriëntatie op doorbraaktechnologieën en de positionering van SBO
tussen fundamenteel en toegepast onderzoek belangrijke elementen zijn in de
positieve waardering.
De motivatie van de projectleiders en de toegevoegde waarde voor de onderzoekers
om deel te nemen in een SBO-project liggen vooral in het uitbouwen van interne
kennis en competenties en het publiceren van wetenschappelijke artikelen. Deze
factoren hebben een duidelijk intern karakter, waardoor het externe karakter van de
projecten deels minder aandacht krijgen. Hieronder vallen het vermarkten van de
opgedane kennis en het opzetten van spin-off bedrijven.
Universitaire onderzoekers dienen op opportunistische wijze onderzoeksvoorstellen
in, waarbij gebruik wordt gemaakt van het gehele scala aan steunkanalen. Daarin
neemt SBO een duidelijke positie in en wordt positief beoordeeld ten opzichte van
FP6 en 7. Het EC steunkanaal wordt als meer toepassingsgericht, minder toegankelijk
en ondoorzichtig in de beoordeling alsmede een zwaardere administratieve overhead
beoordeeld dan SBO.
De belangrijkste O&O-bedrijven in Vlaanderen zijn betrokken bij SBO.
De rol van het IWT wordt over het algemeen positief beoordeeld. Zij zijn inhoudelijk
deskundig, betrokken en hun rol is vooral administratief. Dat kan zo blijven.
De effecten van het SBO-programma zijn onbekend bij de doelgroep. Men zou graag
zien dat samenvattingen van projecten beter toegankelijk waren, en zou ook
toezending van de rapportage van deze effectmeting op prijs stellen.
7.2.2 Conclusies aanvraag en selectieprocedure
Vertegenwoordigers van bedrijven die frequent aan SBO-projecten meewerken via de
gebruikerscommissie zouden een grotere betrokkenheid bij de richting en invulling
van het onderzoek bij de SBO-projecten op prijs stellen. M.n. zien zij mogelijkheden
in de fase van projectvoorbereiding en de selectieprocedure betreffende valorisatie.
Universiteiten hebben enige bedenkingen tegen de uit de aanvraagdocumentatie
blijkende sturing in de richting van consortiumvorming met andere universitaire
partners en bedrijven teneinde het multidisciplinaire karakter van het onderzoek te
versterken. De opbrengst (output) is niet rechtevenredig met het aantal partners, zeker
niet wanneer partners elkaar gezocht hebben om hun eigen onderzoek te kunnen
financieren.
43

Een doorbraaktechnologie die het resultaat is van een project uit de oude oproepen,
kent vaak een vervolg in nieuwe SBO-projecten. Er moet gewaakt worden dat een
gevestigde doorbraak niet steeds verder wordt geëxploiteerd in nieuwe SBOprojecten,
omdat hiermee het vernieuwende karakter van SBO wordt beperkt.
Dergelijke vervolgprojecten scoren evenwel vaak hoog omdat zij deel uitmaken van
een traject dat als geheel wetenschappelijk nog steeds vernieuwend is (en daarom
hoog scoort op de W-as), terwijl toepassing dichterbij is ten opzichte van nieuwe
doorbraken (en daarom ook hoog scoort op de U-as).
Projectleiders ervaren het slagingspercentage voor SBO lager dan het daadwerkelijk
is. Gezien de lange duur van de beoordelingsprocedure en de hoeveelheid werk die
een aanvraag met zich meebrengt, valt het te overwegen een procedure van
vooraanmelding in te stellen.
De valorisatieparagraaf in de projectvoorstellen wordt als te zwaar opgevat door
projectleiders: het zou goed zijn deze paragraaf in overleg met bedrijven te richten op
het valorisatiepotentieel van een projectresultaat, en niet zozeer als businessplan te
presenteren. Daarvoor is het onderzoek te fundamenteel.
7.2.3 Conclusies resultaten en valorisatie
De aandacht voor het opvolgen van valorisatiemogelijkheden tijdens de looptijd van
een project is gering, mede door de passieve opstelling van de gebruikerscommissie.
Universitaire interfacediensten spelen voor valorisatie vooral een procesbegeleidende
(contracten opstellen) en juridisch-adviserende rol, zeker geen initiatiefnemende en
trekkende rol.
Een deel van de economische opbrengsten van het SBO-onderzoek blijft verborgen:
informatie over wat niet te doen en gebruik van de gepubliceerde resultaten is niet te
kwantificeren maar treedt wel op.
Kennisbescherming (IPR) in het SBO-programma is voorbehouden aan universiteiten.
Hoewel door de 100% financiering van projecten het wettelijke kader niet toestaat
vooraf exclusieve afspraken te maken over IPR, is dit voor bedrijven een negatieve
factor bij valorisatieactiviteiten van zo’n programma.
Het kennisdomein biotechnologie wijkt iets af van de andere kennisdomeinen
(basistechnologie en materialen, alsmede ICT) wat betreft kennisbescherming (in
biotechnologie onmisbaar) en deelnemende bedrijven in gebruikerscommissies (4
concurrenten zijn doorgaans allemaal vertegenwoordigd in een GC). Dit heeft echter
nauwelijks effect op valorisatie.
44

7.2.4 Conclusies gebruikerscommissie en andere vormen van interactie tussen
kennisinstellingen en bedrijven
Ondanks dat het SBO-onderzoek in vrijwel alle gevallen nog niet tot concrete
toepassing bij bedrijven uit de gebruikerscommissie heeft geleid staat een
meerderheid van 60% (zeer) positief tegenover deelname in de gebruikerscommissie.
Alle vertegenwoordigers van bedrijven vinden de gebruikercommissie vooral een
laagdrempelig instrument om geïnformeerd te worden, state-of-the-art kennis te
vergaren en netwerken op te bouwen en onderhouden. Zij verwachten binnen de
looptijd van een project doorgaans geen directe toepassingsmogelijkheden voor hun
eigen industriële domein.
Gebruikercommissies stellen zich over het algemeen passief op, er is discussie over
actuele resultaten en de bijeenkomsten verlopen in prettige sfeer, maar er wordt
weinig strategische inhoud gedeeld. Zij vinden de opbrengsten van de
gebruikerscommissie bijeenkomsten in overeenstemming met de (geringe) investering
die zij daarvoor hoeven te doen. Dit sluit echter niet aan bij de gedachten van de
Vlaamse overheid over het programma!
Bedrijven zijn in de loop van periode selectiever geworden in hun bereidheid deel te
nemen aan een gebruikerscommissie; het moet in core-business van bedrijven passen
en een bijdrage leveren aan lange termijn ontwikkelingen. De tijd dat bedrijven een
week voor de indieningtermijn van een call nog instemmen met medewerking is
voorbij.
Gebruikerscommissieleden zijn doorgaans bekenden van de onderzoekers, maar dat is
in een kleine gemeenschap als die van Vlaanderen niet verrassend.
45

Appendix A
Lijst van geïnterviewde personen
Interviews projectleiders
Dhr. Johan Thevelein
Dhr. Geert Degrande
Dhr. Ignaas Verpoest
Dhr. Jacques Duchateau
Dhr. Kris Gevaert
Dhr. Piet Demeester
Dhr. Leo Heyndrickx
Dhr. Jules Mullens
Dhr. Hugo Thienpont
Dhr. Theo D'Hondt
Dhr. Luc de Vuyst
Katholieke Universiteit Leuven, Biologie
Katholieke Universiteit Leuven, Burgerlijke
Bouwkunde
Katholieke Universiteit Leuven, Metaalkunde en
Toegepaste Materiaalkunde
Katholieke Universiteit Leuven, TW-ESAT PSI
Rijksuniversiteit Gent, Biochemie-FysioScheikunde
Rijksuniversiteit Gent, INTEC, Breedband
Instituut Tropische Geneeskunde – Microbiologie,
Antwerpen
Universiteit Hasselt, Anorganische en Fysische
Chemie
Vrije Universiteit Brussel
Vrije Universiteit Brussel
Vrije Universiteit Brussel
Interviews leden gebruikerscommissie (n projecten > 7)
Dhr. Rene De Keyzer AGFA-Gevaert N.V.
Dhr. Jos van Sas
Alcatel Bell N.V.
Dhr Johan De Vriendt
Dhr. Paul Colson
AMI Semiconductor Belgium BVBA
Dhr. Luc Desimpelaere Barco N.V.
Dhr. Jan Sijnaeve
Bekaert N.V. – BTC
Dhr. Koen Bruynseels Cropdesign N.V.
Mw. Valerie Frankard
Dhr. Geert Plaetinck
DeVGen N.V.
Dhr. Andre Van de Voorde Innogenetics N.V.
Dhr. Gustaaf Borghs
IMEC VZW
Dhr. Tom Tanghe
Janssen Pharmaceutica N.V.
Dhr. Herman Van der Auweraer LMS International N.V.
Dhr. Filip Arnaut
Puratos N.V.
Dhr. Piet Wigerinck
Tibotec
Dhr. Dirk Vyncke
Umicore N.V.
Dhr. Kris De Bruyn
WTCM-CRIF
46

Telefonische interviews leden gebruikerscommissie
Dhr. Jan van Hese
Agilent Technologies Belgium N.V.
Dhr. Foster Alun
Alcatel Microelectronics N.V.
Dhr. George Timmermans Centrale Isolatie Raad
Dhr. Sjaak Rijkboer
Ecodis (Anel)
Dhr. Edmond Janssens Essensium N.V.
Dhr. Dirk van Hyfte
I.KNOW-Intelligent Knowledge management systems
Mw. Christine Buelens Metalogic A.I. Technologies & Engineering
Dhr. Eddy Galle
NIKO N.V.
Dhr. Gert Thijs
Silicos N.V.
Dhr. Antoine Ghanem Solvay N.V.
Dhr. Jan Watte
Tyco Electronics Belgium
Dhr. Koen Verhaert
Verhaert Design & Development N.V.
Dhr. Geert Bruggeman Vitamex N.V.
Dhr. Peter Wouters
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het
Bouwbedrijf
Telefonische interviews bedrijven die niet deelnemen aan SBO
Dhr. Boudewijn van de Steene Aquafin
Dhr. Lano
Lano
Dhr. Arthur Van Houtte Mutoh
Dhr. Kalbskopf
Redco
Dhr. Stephan Adriaenssen Traficon
Ronde tafelgesprek met IWT-adviseurs op 20 juni 2007.
Naam
aandachtsgebied
Dhr. Johan Devos
ICT, bedrijfsvoering
Dhr. Jeroen Fiers
Monitoring en analyse
Mw. Patricia Menten
Biotech/biomedisch; coördinator TBM
Dhr. Johan Michiels
Basistechnologie, bedrijfsvoering
Dhr. Paul Schreurs
Milieu/procestechnologie; coördinator SBO
Dhr. Dirk Veelaert
Biotechnologie
47

Appendix B
Bepaling wetenschappelijke effecten
Enkele methodologische overwegingen met betrekking tot de bepaling van de
wetenschappelijke effecten van het SBO-programma en zijn voorlopers
Bij deze SBO-effectmeting is maar in beperkte mate aandacht besteed aan de bepaling
van de wetenschappelijke output van het SBO-programma en haar voorgangers. Naast
het feit dat de vraagstelling in het bestek hieraan weinig aandacht besteedde, liggen
hier ook enkele praktische en methodologische aspecten aan te grondslag.
Wetenschappelijke kwaliteit wordt veelal beoordeeld door middel van peer review en
door middel van bibliometrische analyses.
Een peer review van het gehele SBO programma had, door de horizontale opzet van
het programma over alle kennisdomeinen, de inzet van meerdere
deskundigencommissies vereist om de verschillende domeinen te kunnen bestrijken.
Voor een dergelijke aanpak waren binnen de in het bestek geschetste
randvoorwaarden tijd noch middelen in voldoende mate beschikbaar.
Een voorwaarde voor het uitvoeren van een betrouwbare bibliometrische analyse van
het SBO-programma is de beschikbaarheid van een complete lijst van alle
wetenschappelijke publicaties die uit het SBO-programma voortvloeien. Op grond
hiervan zou een gespecialiseerde onderzoeksgroep (bijv. het Steunpunt O&O
Statistieken) impact en relatieve impact (t.o.v. het gemiddelde voor het vakgebied)
kunnen bepalen. Hierbij spelen drie problemen: een dataprobleem (een dergelijke lijst
bleek niet beschikbaar bij IWT en opvragen in deze detailvorm bij projectleiders leidt
tot een behoorlijke administratieve druk voor deze groep hoogleraren en tot een lage
respons op de enquêtes omdat zij toch niet bereid zijn deze inspanning te leveren);
een attributieprobleem (in hoeverre zijn de publicaties daadwerkelijk alleen aan het
SBO-project toe te schrijven) en praktische problemen (budget, doorlooptijd).
De huidige gebruikte methode (projectleiders vragen naar wetenschappelijke output)
kent vergelijkbare problemen, maar kost weinig inspanning van de respondenten, en
geeft wel een globale indicatie van de productiviteit.
De kwaliteit van het onderzoek is, afgezien van een soort tevredenheidsmeting bij
onderzoekers en gebruikers niet bepaald. Het ontbreken van een specifiek
kwaliteitsbepalingsmechanisme bij het SBO-programma betekent echter niet dat de
kwaliteit van het onderzoek onvoldoende is: Voor het garanderen van de kwaliteit van
het onderzoek zijn er de bestaande internationale mechanismen van kwaliteitsborging
uit de wetenschappelijke wereld.
48

Appendix C
Voorbeelden van industriële
financieringsmechanismen en hun rol bij
valorisatie bij (fundamentele)
onderzoeksprogramma’s
STW-programma Nederland
Het STW-programma in Nederland, dat zich qua positionering als strategisch
basisonderzoek in enige mate op een vergelijkbare piste bevindt als het SBOprogramma,
kent bij grote projecten een plicht tot cofinanciering (tabel 1).
Tabel 1: Minimaal vereiste cofinanciering STW-projecten
Totale projectkosten Minimaal vereiste cofinanciering
onder M€ 0,5 0
M€ 0,5 tot M€1 25% van het meerdere boven M€0,5
M€ 1 tot M€ 1,5 €125.000 plus 35% van het meerdere boven M€ 1
M€ 1,5 tot M€ 2 €300.000 plus 45% van het meerdere boven M€ 1,5
boven M€ 2 €525.000 plus 50% van het meerdere boven M€2
Daarenboven dient STW hoofdfinancier in de projecten te zijn. Projectaanvragen
waarbij de cofinanciering van de gebruikers de STW-bijdrage overschrijdt zijn nietontvankelijk.
Het is bij het STW-programma mogelijk dat de begeleidingscommissie uit één partij
bestaat die een optie krijgt op de uitkomsten van het project. Dan moet echter deze
partij echter substantieel bijdragen in de kosten van het onderzoek.
IPR die voortkomen uit de projecten zijn gedeeld eigendom van STW en de betrokken
onderzoeksgroep, en wordt gevaloriseerd door STW. Revenuen van deze valorisatie
(kennishandel) komen ten goede aan de betrokken onderzoeksgroep mits deze
geïnvesteerd worden in nieuw onderzoek.
Leden van gebruikerscommissies hebben alleen recht van voorinformatie, indien zij
verdere speciale rechten willen dienen zij daarvoor (een marktconforme bijdrage) te
betalen.
De gebruikerscommissie beoordeelt alle publicaties op IPR aspecten voordat zij
openbaar gemaakt worden.
EET-programma (Nederland)
Bij het EET-programma in Nederland, dat i.h.a. iets toegepaster onderzoek betrof dan
het onderzoek dat gebruikelijk is in het SBO-programma (maar ook een groot
gedeelte fundamenteel onderzoek omvatte), was participatie van gebruikers
(industriële partijen) in de onderzoeksconsortia verplicht. Daarnaast speelden o.m. de
mate van participatie van gebruikers en de wijze waarop het traject van valorisatie
was vormgegeven een rol bij de beoordeling (naast o.a. valorisatiepotentieel en
milieupotentieel). Er was geen generieke regeling omtrent IPR ingesteld, alleen dat
partijen bij het begin van het project expliciete afspraken over IPR gemaakt moesten
hebben.
49

NIMR (Netherlands Institute for Metals Research, Nederland)
Het NIMR is het Technologisch TopInstituut Metalen in Nederland. Binnen een TTI
wordt voor de Nederlandse industrie strategisch onderzoek gefinancierd. 50% van de
financiering komt van de overheid, 25% van de betrokken kennisinstellingen en 25%
van de betrokken industrie. Bij het NIMR zijn (afgezien van Stork, Philips en Corus)
vooral kleinere bedrijven lid, terwijl het onderzoek aan de universiteiten vrij
fundamenteel van aard is. Al vrij snel na het beschikbaar komen van de eerste
wetenschappelijke resultaten van het programma ontdekte het NIMR een gebrek aan
absorptiecapaciteit bij haar kleinere leden. Om deze te vergroten stimuleert NIMR
(naast het stimuleren van directe contacten tussen onderzoekers en bedrijven, het
aanstellen van zgn. applicatie-ingenieurs, en het ontwikkelen van
trainingsprogramma’s) het uitvoeren van zgn. mirror-projects bij bedrijven: interne
onderzoeksprojecten bij bedrijven parallel aan een NIMR onderzoeksproject om de
absorptiecapaciteit bij de bedrijven te vergroten.
Verder ontwikkelt het NIMR samen met haar leden roadmaps op diverse terreinen om
haar onderzoek te sturen.
TI Food&Nutrition (Nederland)
Ook het Top Instituut Voeding is een TTI met een publiek-private samenwerking
tussen bedrijven en kennisinstellingen. Hier wordt de financiering van 25% door de
bedrijven opgebracht naar rato van hun omzet (grootste bijdragen komen van
Unilever en de samenwerkende zuivelindustrie) , en wordt het onderzoek uitbesteed
onder de deelnemende onderzoeksinstellingen op basis van hun kwaliteit.
In gezamenlijkheid is een onderzoeksprogramma vastgesteld dat voor alle partijen
interessant is. Rechten berusten bij het TIFN, maar zodra grote kosten voor
octrooibescherming dienen te worden gemaakt dienen de participerende bedrijven hun
interesse uit te spreken en worden de octrooien door de geïnteresseerde partijen
overgenomen De kosten worden betaald uit hun bijdrage aan TIFN (meer betalende
partijen hebben dus meer rechten).
DPI (Dutch Polymer Institute)
Bij DPI (een derde TTI) kunnen partijen deelnemen in deelprogramma;’s door het
kopen van zgn. tickets. Ieder ticket geeft recht op een stem in het programmacomité
van het betreffende deelprogramma en wordt met de bijdragen van de kennisinstituten
en de overheid ongeveer verviervoudigd en uitgegeven aan onderzoek.
50