De Gentse Leye in Damme: geen lievelingetje

1. Onteigening: Lievebermen van 80 m breed; over 6 km lang
2. Verstoring van een levensnoodzakelijk afwateringsnet
3. Onderbreking van het eeuwenoude wegennet
4. De sluis tussen Lieve en Zwin moest 4 keer worden verlegd

Damme

4 sites tonen
de keerzijde van de medaille
1. De brede Lievebermen aan Moerkerke Brug
2. De afwateringsproblemen aan het Conduit
3. Het onderbroken wegennet aan de Zuiddijk
4. De vier plaatsen van de sluis Lieve – Zwin

Damme
Conduit
Moerkerke
brug

1. De Lievebermen
aan Moerkerke brug
• Belangrijke site vanuit historisch oogpunt
• Zit wel in collectief geheugen dank zij straatnamen
• Maar is niet beschermd en (dus) bedreigd

Moerkerke Brug:
een historische site
Bij de aanleg van het Lievekanaal was dit de enige brug
die Gent erkende en betaalde tussen Damme (op 5 km)
en de Leestjesbrug (op 3 km)

Moerkerke brug

Rond Moerkerke brug ontstond een gehucht.
In 1773 telde het meer huizen dan de dorpskern zelf.

Rond 1872 werd het Lievekanaal
tussen Damme en het Schipdonkkanaal gedempt.

Moerkerkebrug na het dempen van de Lieve.
Het Lievekanaal lag voor de huizen; de brug ertussen.

Moerkerkebrug nu.
Het huis links is één van de oudste van Moerkerke.

Het huis was van de
bargehouder.
Tot 1872 voer de barge
wekelijks via Damme
naar Brugge.
Landbouwers
scheepten hier in
om met hun producten
naar de markt van
Brugge te varen.

Het huis uit 1773 werd recent gerestaureerd.

De Lievebenamingen
aan Moerkerke brug
• Straatnamen als Moerkerkebrug en Lievebermen
houden de herinnering aan het Lievekanaal levend
• Ook het gemeenschapscentrum werd naar het Gentse
kanaal venoemd
Straatnamen als Moerkerkebrug en Lieveberm
houden de geschiedenis levend.

Lieveberm
Ten westen en ten oosten van Moerkerkebrug
is de Lieve te herkennen in de langwerpige percelen.

Sinds het dempen van de Lieve in 1872
werden de bermen bebouwd of als weide gebruikt.

De verhoogde berm was een dijk van de Lieve.
De varkensstal staat pal in de bedding.
Ze verhindert de doorgang naar het Schipdonkkanaal.

Lieveberm west
In Moerkerke is de vrije doorgang langs de Lievebermen
slechts op 2 plaatsen onderbroken door particulieren .

De aansluiting op het Schipdonkkanaal heeft veel potentieel:
van een fietsroute tot een wateraftakking.

Het jaagpad van het Schipdonkkanaal is
één van de meest gebruikte fietsroutes
tussen Brugge en Gent.
Een aftakking naar Damme langs de
Lieve is mogelijk.

Damme
Conduit
Moerkerke
brug

2. De afwateringsproblemen
Het Gentse Lievelingetje veroorzaakte hier grote
problemen.
De aanleg van de Lieve in de 13de eeuw
verstoorde het afwateringsnet dat begin 12de eeuw
aangelegd was om Moerkerke te ontginnen.

De naam Moerkerke – voor het eerst vermeld in 1110 –
verwijst naar een ‘moer’: een veenontginning.
Om uit de natte veenbodem turf te winnen
moest die efficiënt ontwaterd worden.
Het afwateringsnet werd beheerd door de Watering.

Scheiding watering Moerkerke
Door het graven van de Lieve kon de grond
ten zuiden ervan niet langer noordwaarts afwateren.
Gent verbood water te lozen in de Lieve omdat dat
het waterpeil voor de scheepvaart zou verstoren.
De Watering Moerkerke Zuid over de Lieve moest
daarom een nieuw afwateringskanaal aanleggen:
de Hoge Watering. Ze liep parallel met de Lieve
en mondde aanvankelijk uit in het Zwin in Damme.

Lieve
Hoge Watering:
1269-1384 afwatering in Damme

De afwatering kwam al vlug in het gedrang
omdat het Zwin in Damme begon te verzanden.
Daarom werd een nieuw afwateringskanaal gegraven:
het Geleed, dat 10 km verder, nabij Sluis uitwaterde.

Vanaf 1384 afwatering
via Geleed nabij Sluis
Lieve
Hoge Watering

De aansluiting van de Hoge Watering met het Geleed
op de kaart van Poubus uit 1571.

Damme
Conduit
Om haar scheepvaart op de Lieve niet te verstoren
eiste Gent een watertunnel onder de Lieve.

Een watertunnel bestond in de middeleeuwen uit
een uitgeholde boomstam of een vierkante houten buis.
In Duitsland groeven archeologen zo’n ‘conduten’ op.

Zo’n waterleiding - conduit komt van conduire -
was naar middeleeuwse normen
een hoogtechnologisch en duur kunstwerk.
In de 18de eeuw werd het houten conduit onder de Lieve
vervangen door een stenen sifon.
Bij het dempen van de Lieve in 1872 werd die gesloopt.
Hoge Watering en Geleed zijn nog altijd in gebruik.

Hoge Watering & Geleed
Ter hoogte van vroegere Conduit; nu gekend als Conduitput

Hoge Watering
Conduitput

In 2010 werd de waarde van de Conduitput erkend,
want de Ankerplaats Damse Vaart
werd uitgebreid met o.m. Lieve en Conduitput .

De Conduitput

Ten westen van de Conduitput ligt de Lieve
in een ankerplaats; ten oosten niet.

Ankerplaatsen zijn gaaf gebleven gebieden
die het waard zijn om te worden verankerd.
De administratie duidt ze aan in de Landschapsatlas.
Pas als het bestuur ze erkent als erfgoedlandschap
worden ze wettelijk beschermd.
De ruime omgeving van de Damse Vaart is
Administratief wel erkend als ankerplaats,
maar niet wettelijk beschermd als landschap .

Damme
Conduit
Moerkerke
brug

3. De verstoring
van het wegennet
De Gentse Lieve sneed vele wegen middendoor.
Lang niet overal kwam er een overbrugging.
In 1269 onderbrak de Lieve 4 wegen
vanaf de Conduitput tot de sluis in Damme.
Sindsdien werd slechts één verbinding hersteld.

4
3
2
1
Spegelsweg, Branddijk : in 1269 onderbroken en door Zuiddijk de Lieve ( bleven ) onderbroken ( )
1. Spegelsweg, 2. Branddijk-Masschersheule, 3 Zuiddijk, 4. Oude Sluissedijk
aan de Oude Sluissedijk kwam er wel een brug:
de Hoge Brug ( ) werd ca 1865 afgebroken.

Damme
Conduit
Moerkerke
brug

4. In Damme werd de sluis van
de Lieve 4 keer verlegd
Gent bezat de hele Lieve en dus ook de grond
in Damme waar de sluis op stond.
Zo lang zeeschepen het Zwin opvoeren investeerde
Gent in haar Lieve en voorhaven Damme,
maar nadat Sluis in 1604 Noord-Nederlands werd
en de doorvaart werd verhinderd,
liet Gent haar kanaal verkommeren.

2
4
1: 1269
2: 1408
3: 1616
4: 1660
1
3

Van de eerste sluis uit 1269 is niets teruggevonden.
1269: Lievesluis ‘achter Stadhuis’
exacte locatie is nog niet gekend
Waarschijnlijk lag ze achter het stadhuis.

2
Van de tweede sluis uit 1420 rest evenmin iets;
maar de ligging is gekend dank zij 16de eeuwse kaarten.

Volgens de kaart van Jacob van Deventer (ca 1560)
lag de tweede sluis buiten de middeleeuwse stadswal.

De tweede sluis bestond uit een sas met 2 sluizen:
één aan de Zoute Vaart en één aan de Lieve.
Ook Brugge had toen zo’n dubbele infrastructuur.

De Speye van de Gentse Lieve kreeg in 1408 een groot spuihuis;
het moest de prestigieuse Brugse spui uit 1397 overtroeven.

2
3
De 2 de sluis werd in 1616 afgebroken; de 3 de sluis werd toen
uit veiligheidsoverwegingen binnen de nieuwe vesting gelegd.

In 1616 werd
grensstad Damme
volgens de nieuwe
vestingsbouw
tegen kanonvuur
beschermd.
De Lievemonding
kwam binnen de
zevenster te liggen.

Van de situatie
uit 1616
zijn er nu 2
overblijfselen
zichtbaar:
1. de schutsluis
achter het stadhuis
2. de watertunnel
onder de wallen

Achter het stadhuis herinnert een waterpartijtje er aan
dat de Lieve van 1616 tot 1660 binnen de stad liep.
In 1990 werd hier de schutsluis gereconstrueerd,
die twintig jaar eerder was opgegraven.

De Lieve stroomde toen de vesting binnen via een watertunnel.
Al in 1660 werd die tunnel onder de stadswal drooggelegd
en gebruikt als kazemat of wapenopslagplaats.

Vannaf 1660 mondde de Lieve via de buitenste gracht
via een eenvoudige sluis uit in de Zoute Vaart.

Vannaf 1660 mondde de Lieve via de buitenste gracht
via een eenvoudige sluis uit in de Zoute Vaart.

4
De vierde sluis uit 1660 werd in 1971 opgegraven.
De site – gekend als de Slekkeput - werd in 1995 opgekuist.

De sluis uit 1660 werd in 1997 beschermd, maar niet
gereconstrueerd. In 2006 werd ze met zand afgedekt.

Damme en haar Lieve
• De loop van de Lieve is hier nog steeds te volgen.
• Ook de impact van de ingreep in 1269 op de omgeving
blijkt nog steeds uit verschillende sites.
• Die geschiedenis, het wel en wee dat een kanaal met
zich meebrengt, wint aan kracht door de Lieve als
geheel te beschouwen.
• Het statuut van de Lieve verschilt van plaats tot plaats.
• Hoopgevend is de uitbreiding van de Ankerplaats,
maar het lot van de Slekkeput leert dat ook een
beschermd monument kan begraven worden.