De Gentse Leye in Damme: geen lievelingetje
De Gentse Leye in Damme: geen lievelingetje
De Gentse Leye in Damme: geen lievelingetje
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
1. Onteigen<strong>in</strong>g: Lievebermen van 80 m breed; over 6 km lang<br />
2. Verstor<strong>in</strong>g van een levensnoodzakelijk afwater<strong>in</strong>gsnet<br />
3. Onderbrek<strong>in</strong>g van het eeuwenoude wegennet<br />
4. <strong>De</strong> sluis tussen Lieve en Zw<strong>in</strong> moest 4 keer worden verlegd
<strong>Damme</strong>
4 sites tonen<br />
de keerzijde van de medaille<br />
1. <strong>De</strong> brede Lievebermen aan Moerkerke Brug<br />
2. <strong>De</strong> afwater<strong>in</strong>gsproblemen aan het Conduit<br />
3. Het onderbroken wegennet aan de Zuiddijk<br />
4. <strong>De</strong> vier plaatsen van de sluis Lieve – Zw<strong>in</strong>
<strong>Damme</strong><br />
Conduit<br />
Moerkerke<br />
brug
1. <strong>De</strong> Lievebermen<br />
aan Moerkerke brug<br />
• Belangrijke site vanuit historisch oogpunt<br />
• Zit wel <strong>in</strong> collectief geheugen dank zij straatnamen<br />
• Maar is niet beschermd en (dus) bedreigd
Moerkerke Brug:<br />
een historische site<br />
Bij de aanleg van het Lievekanaal was dit de enige brug<br />
die Gent erkende en betaalde tussen <strong>Damme</strong> (op 5 km)<br />
en de Leestjesbrug (op 3 km)
Moerkerke brug
Rond Moerkerke brug ontstond een gehucht.<br />
In 1773 telde het meer huizen dan de dorpskern zelf.
Rond 1872 werd het Lievekanaal<br />
tussen <strong>Damme</strong> en het Schipdonkkanaal gedempt.
Moerkerkebrug na het dempen van de Lieve.<br />
Het Lievekanaal lag voor de huizen; de brug ertussen.
Moerkerkebrug nu.<br />
Het huis l<strong>in</strong>ks is één van de oudste van Moerkerke.
Het huis was van de<br />
bargehouder.<br />
Tot 1872 voer de barge<br />
wekelijks via <strong>Damme</strong><br />
naar Brugge.<br />
Landbouwers<br />
scheepten hier <strong>in</strong><br />
om met hun producten<br />
naar de markt van<br />
Brugge te varen.
Het huis uit 1773 werd recent gerestaureerd.
<strong>De</strong> Lievebenam<strong>in</strong>gen<br />
aan Moerkerke brug<br />
• Straatnamen als Moerkerkebrug en Lievebermen<br />
houden de her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>g aan het Lievekanaal levend<br />
• Ook het gemeenschapscentrum werd naar het <strong>Gentse</strong><br />
kanaal venoemd<br />
Straatnamen als Moerkerkebrug en Lieveberm<br />
houden de geschiedenis levend.
Lieveberm<br />
Ten westen en ten oosten van Moerkerkebrug<br />
is de Lieve te herkennen <strong>in</strong> de langwerpige percelen.
S<strong>in</strong>ds het dempen van de Lieve <strong>in</strong> 1872<br />
werden de bermen bebouwd of als weide gebruikt.
<strong>De</strong> verhoogde berm was een dijk van de Lieve.<br />
<strong>De</strong> varkensstal staat pal <strong>in</strong> de bedd<strong>in</strong>g.<br />
Ze verh<strong>in</strong>dert de doorgang naar het Schipdonkkanaal.
Lieveberm west<br />
In Moerkerke is de vrije doorgang langs de Lievebermen<br />
slechts op 2 plaatsen onderbroken door particulieren .
<strong>De</strong> aansluit<strong>in</strong>g op het Schipdonkkanaal heeft veel potentieel:<br />
van een fietsroute tot een wateraftakk<strong>in</strong>g.
Het jaagpad van het Schipdonkkanaal is<br />
één van de meest gebruikte fietsroutes<br />
tussen Brugge en Gent.<br />
Een aftakk<strong>in</strong>g naar <strong>Damme</strong> langs de<br />
Lieve is mogelijk.
<strong>Damme</strong><br />
Conduit<br />
Moerkerke<br />
brug
2. <strong>De</strong> afwater<strong>in</strong>gsproblemen<br />
Het <strong>Gentse</strong> Lievel<strong>in</strong>getje veroorzaakte hier grote<br />
problemen.<br />
<strong>De</strong> aanleg van de Lieve <strong>in</strong> de 13de eeuw<br />
verstoorde het afwater<strong>in</strong>gsnet dat beg<strong>in</strong> 12de eeuw<br />
aangelegd was om Moerkerke te ontg<strong>in</strong>nen.
<strong>De</strong> naam Moerkerke – voor het eerst vermeld <strong>in</strong> 1110 –<br />
verwijst naar een ‘moer’: een veenontg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g.<br />
Om uit de natte veenbodem turf te w<strong>in</strong>nen<br />
moest die efficiënt ontwaterd worden.<br />
Het afwater<strong>in</strong>gsnet werd beheerd door de Water<strong>in</strong>g.
Scheid<strong>in</strong>g water<strong>in</strong>g Moerkerke<br />
Door het graven van de Lieve kon de grond<br />
ten zuiden ervan niet langer noordwaarts afwateren.<br />
Gent verbood water te lozen <strong>in</strong> de Lieve omdat dat<br />
het waterpeil voor de scheepvaart zou verstoren.<br />
<strong>De</strong> Water<strong>in</strong>g Moerkerke Zuid over de Lieve moest<br />
daarom een nieuw afwater<strong>in</strong>gskanaal aanleggen:<br />
de Hoge Water<strong>in</strong>g. Ze liep parallel met de Lieve<br />
en mondde aanvankelijk uit <strong>in</strong> het Zw<strong>in</strong> <strong>in</strong> <strong>Damme</strong>.
Lieve<br />
Hoge Water<strong>in</strong>g:<br />
1269-1384 afwater<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>Damme</strong>
<strong>De</strong> afwater<strong>in</strong>g kwam al vlug <strong>in</strong> het gedrang<br />
omdat het Zw<strong>in</strong> <strong>in</strong> <strong>Damme</strong> begon te verzanden.<br />
Daarom werd een nieuw afwater<strong>in</strong>gskanaal gegraven:<br />
het Geleed, dat 10 km verder, nabij Sluis uitwaterde.
Vanaf 1384 afwater<strong>in</strong>g<br />
via Geleed nabij Sluis<br />
Lieve<br />
Hoge Water<strong>in</strong>g
<strong>De</strong> aansluit<strong>in</strong>g van de Hoge Water<strong>in</strong>g met het Geleed<br />
op de kaart van Poubus uit 1571.
<strong>Damme</strong><br />
Conduit<br />
Om haar scheepvaart op de Lieve niet te verstoren<br />
eiste Gent een watertunnel onder de Lieve.
Een watertunnel bestond <strong>in</strong> de middeleeuwen uit<br />
een uitgeholde boomstam of een vierkante houten buis.<br />
In Duitsland groeven archeologen zo’n ‘conduten’ op.
Zo’n waterleid<strong>in</strong>g - conduit komt van conduire -<br />
was naar middeleeuwse normen<br />
een hoogtechnologisch en duur kunstwerk.<br />
In de 18de eeuw werd het houten conduit onder de Lieve<br />
vervangen door een stenen sifon.<br />
Bij het dempen van de Lieve <strong>in</strong> 1872 werd die gesloopt.<br />
Hoge Water<strong>in</strong>g en Geleed zijn nog altijd <strong>in</strong> gebruik.
Hoge Water<strong>in</strong>g & Geleed<br />
Ter hoogte van vroegere Conduit; nu gekend als Conduitput
Hoge Water<strong>in</strong>g<br />
Conduitput
In 2010 werd de waarde van de Conduitput erkend,<br />
want de Ankerplaats Damse Vaart<br />
werd uitgebreid met o.m. Lieve en Conduitput .
<strong>De</strong> Conduitput
Ten westen van de Conduitput ligt de Lieve<br />
<strong>in</strong> een ankerplaats; ten oosten niet.
Ankerplaatsen zijn gaaf gebleven gebieden<br />
die het waard zijn om te worden verankerd.<br />
<strong>De</strong> adm<strong>in</strong>istratie duidt ze aan <strong>in</strong> de Landschapsatlas.<br />
Pas als het bestuur ze erkent als erfgoedlandschap<br />
worden ze wettelijk beschermd.<br />
<strong>De</strong> ruime omgev<strong>in</strong>g van de Damse Vaart is<br />
Adm<strong>in</strong>istratief wel erkend als ankerplaats,<br />
maar niet wettelijk beschermd als landschap .
<strong>Damme</strong><br />
Conduit<br />
Moerkerke<br />
brug
3. <strong>De</strong> verstor<strong>in</strong>g<br />
van het wegennet<br />
<strong>De</strong> <strong>Gentse</strong> Lieve sneed vele wegen middendoor.<br />
Lang niet overal kwam er een overbrugg<strong>in</strong>g.<br />
In 1269 onderbrak de Lieve 4 wegen<br />
vanaf de Conduitput tot de sluis <strong>in</strong> <strong>Damme</strong>.<br />
S<strong>in</strong>dsdien werd slechts één verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g hersteld.
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
Spegelsweg, Branddijk : <strong>in</strong> 1269 onderbroken en door Zuiddijk de Lieve ( bleven ) onderbroken ( )<br />
1. Spegelsweg, 2. Branddijk-Masschersheule, 3 Zuiddijk, 4. Oude Sluissedijk<br />
aan de Oude Sluissedijk kwam er wel een brug:<br />
de Hoge Brug ( ) werd ca 1865 afgebroken.
<strong>Damme</strong><br />
Conduit<br />
Moerkerke<br />
brug
4. In <strong>Damme</strong> werd de sluis van<br />
de Lieve 4 keer verlegd<br />
Gent bezat de hele Lieve en dus ook de grond<br />
<strong>in</strong> <strong>Damme</strong> waar de sluis op stond.<br />
Zo lang zeeschepen het Zw<strong>in</strong> opvoeren <strong>in</strong>vesteerde<br />
Gent <strong>in</strong> haar Lieve en voorhaven <strong>Damme</strong>,<br />
maar nadat Sluis <strong>in</strong> 1604 Noord-Nederlands werd<br />
en de doorvaart werd verh<strong>in</strong>derd,<br />
liet Gent haar kanaal verkommeren.
2<br />
4<br />
1: 1269<br />
2: 1408<br />
3: 1616<br />
4: 1660<br />
1<br />
3
Van de eerste sluis uit 1269 is niets teruggevonden.<br />
1269: Lievesluis ‘achter Stadhuis’<br />
exacte locatie is nog niet gekend<br />
Waarschijnlijk lag ze achter het stadhuis.
2<br />
Van de tweede sluis uit 1420 rest evenm<strong>in</strong> iets;<br />
maar de ligg<strong>in</strong>g is gekend dank zij 16de eeuwse kaarten.
Volgens de kaart van Jacob van <strong>De</strong>venter (ca 1560)<br />
lag de tweede sluis buiten de middeleeuwse stadswal.
<strong>De</strong> tweede sluis bestond uit een sas met 2 sluizen:<br />
één aan de Zoute Vaart en één aan de Lieve.<br />
Ook Brugge had toen zo’n dubbele <strong>in</strong>frastructuur.
<strong>De</strong> Speye van de <strong>Gentse</strong> Lieve kreeg <strong>in</strong> 1408 een groot spuihuis;<br />
het moest de prestigieuse Brugse spui uit 1397 overtroeven.
2<br />
3<br />
<strong>De</strong> 2 de sluis werd <strong>in</strong> 1616 afgebroken; de 3 de sluis werd toen<br />
uit veiligheidsoverweg<strong>in</strong>gen b<strong>in</strong>nen de nieuwe vest<strong>in</strong>g gelegd.
In 1616 werd<br />
grensstad <strong>Damme</strong><br />
volgens de nieuwe<br />
vest<strong>in</strong>gsbouw<br />
tegen kanonvuur<br />
beschermd.<br />
<strong>De</strong> Lievemond<strong>in</strong>g<br />
kwam b<strong>in</strong>nen de<br />
zevenster te liggen.
Van de situatie<br />
uit 1616<br />
zijn er nu 2<br />
overblijfselen<br />
zichtbaar:<br />
1. de schutsluis<br />
achter het stadhuis<br />
2. de watertunnel<br />
onder de wallen
Achter het stadhuis her<strong>in</strong>nert een waterpartijtje er aan<br />
dat de Lieve van 1616 tot 1660 b<strong>in</strong>nen de stad liep.<br />
In 1990 werd hier de schutsluis gereconstrueerd,<br />
die tw<strong>in</strong>tig jaar eerder was opgegraven.
<strong>De</strong> Lieve stroomde toen de vest<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>nen via een watertunnel.<br />
Al <strong>in</strong> 1660 werd die tunnel onder de stadswal drooggelegd<br />
en gebruikt als kazemat of wapenopslagplaats.
Vannaf 1660 mondde de Lieve via de buitenste gracht<br />
via een eenvoudige sluis uit <strong>in</strong> de Zoute Vaart.
Vannaf 1660 mondde de Lieve via de buitenste gracht<br />
via een eenvoudige sluis uit <strong>in</strong> de Zoute Vaart.
4<br />
<strong>De</strong> vierde sluis uit 1660 werd <strong>in</strong> 1971 opgegraven.<br />
<strong>De</strong> site – gekend als de Slekkeput - werd <strong>in</strong> 1995 opgekuist.
<strong>De</strong> sluis uit 1660 werd <strong>in</strong> 1997 beschermd, maar niet<br />
gereconstrueerd. In 2006 werd ze met zand afgedekt.
<strong>Damme</strong> en haar Lieve<br />
• <strong>De</strong> loop van de Lieve is hier nog steeds te volgen.<br />
• Ook de impact van de <strong>in</strong>greep <strong>in</strong> 1269 op de omgev<strong>in</strong>g<br />
blijkt nog steeds uit verschillende sites.<br />
• Die geschiedenis, het wel en wee dat een kanaal met<br />
zich meebrengt, w<strong>in</strong>t aan kracht door de Lieve als<br />
geheel te beschouwen.<br />
• Het statuut van de Lieve verschilt van plaats tot plaats.<br />
• Hoopgevend is de uitbreid<strong>in</strong>g van de Ankerplaats,<br />
maar het lot van de Slekkeput leert dat ook een<br />
beschermd monument kan begraven worden.