Tijdschrift over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek

de buitenplaatsen in heemstede en bennebroek
Wat is een buitenplaats
We hebben allemaal een notie van wat een buitenplaats
is, maar een definitie geven is niet zo
makkelijk. Er blijft een grijs gebied van huizen en
hofstedes, die je misschien wel, misschien niet als
buitenplaats(je) zou kunnen bestempelen. Ook een
afgrenzing in de tijd is niet precies te maken. Met
behulp van de website www.buitenplaatsen2012.nl
en het boek Noord-Hollands Arcadia van Christian
Bertram komen we tot het volgende:
Een buitenplaats is een monumentaal huis, vaak
met bijgebouwen, dat een harmonieus en onlosmakelijk
geheel vormt met een omliggende tuin
of park. Het kan in oorsprong een versterkt huis,
een kasteel of landhuis zijn geweest of zelfs een
boerderij. Een boerderij met herenkamer werd
vaak een hofstede genoemd. Als de eigenaar rijk
genoeg was om er nog een apart huis bij te bouwen,
groeide het geheel soms uit tot een buitenplaats.
In het algemeen geldt:
• Ligging aan de rand van of buiten de steden en
dorpen.
• Woonfunctie voor de eigenaar (dus geen ruïnes,
forten e.d.).
• Aanwijzingen tot ‘aanleg tot vermaak’ voor de
eigenaar (dus geen boerderijen, herbergen e.d.).
• Ontstaan als buitenplaats tussen ruwweg 1600
en 1900.
Voor grote ‘complex historische buitenplaatsen’
geldt:
• De tuinen/parken hebben één of meer van de
volgende onderdelen: grachten, waterpartijen,
lanen, boomgroepen, parkbossen, (sier)weiden,
moestuinen en ornamenten.
• De tuinen en de elementen daarin vormen samen
met de gebouwen en tuinornamenten een
bewust samengesteld ensemble. Ze zijn historisch
en architectonisch met elkaar verbonden.
Lijders aan de Vallende Ziekte op Meer
en Bosch een verpleeginrichting, die
onder de naam SEIN nog steeds bestaat.
Zo’n zeventig jaar later, rond 1952, werd
op de Hartekamp door de Broeders
Penitenten een instelling voor geestelijk
gehandicapten gevestigd, die daar nog
steeds aanwezig is. Op Bosbeek verrees
een zorgcentrum van de Zusters van de
Voorzienigheid (1951) en ook op Kennemeroord
(1960) en Kennemerduin (1962)
werden bejaardenhuizen gebouwd. De
vaak grootschalige nieuwbouw op deze
terreinen veranderde het aanzien van de
voormalige buitenplaatsen drastisch.
Daarnaast werden veel terreinen verkaveld
tot woon- en villawijken: de wijk
Bosch en Hoven vanaf 1925, de Bennebroekse
wijk ‘De Krakeling’ op het terrein
van Huis te Bijweg vanaf 1930 en op een
deel van de buitenplaats Meer en Berg
werd na 1948 de Staatsliedenbuurt gebouwd.
Een ander deel werd toegevoegd
aan het wandelbos Groenendaal. Nog
slechts drie buitenplaatsen worden tegenwoordig
particulier bewoond: Het Huis te
Manpad, Ipenrode en De Gliphoeve.
Ljjst van buitenplaatsen in
Bennebroek en Heemstede
De basis voor deze lijst is de kaart van
Engelman (1794) aangevuld met gegevens
uit de literatuur genoemd onder ‘bronnen’.
Bij gebrek aan voldoende historische
gegevens zijn ook de vroege hofstedes
opgenomen, waarvan niet altijd duidelijk
is of zij wel onder onze buitenplaatsdefinitie
vallen. Vaak ontbreekt het ‘vermaak’
element in de beschrijvingen en een
Amsterdamse eigenaar van een hofstede
kan zeker in de vroege tijd (16e eeuw) ook
wijzen op een belegging. De grens tussen
buitenplaats en villa is ook niet altijd
scherp te trekken. De eind 19e-eeuwse
en latere villa’s zijn niet opgenomen. De
lijst op de volgende pagina’s is dus voor
discussie vatbaar.
heerlijkheden winter 2011 | 7