Tijdschrift over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek

de buitenplaatsen in heemstede en bennebroek
bij helder weer de Westertoren zien. De
buitenverblijven waren goed bereikbaar
via het IJ en Spaarne, bij rustig weer over
het Haarlemmermeer en via de nieuw
gegraven trekvaarten, de Haarlemmer
trekvaart (1631) en de Leidsevaart (1657).
Genieten van tuin en natuur
Toch wilde men in de 18e eeuw niet alleen
de drukke, ongezonde stad ontvluchten
en genieten van de natuur zoals
die aanwezig was. De natuur rond het
buitenverblijf moest worden geordend,
zoals gezegd ‘vermakelijk’ worden. De
natuur werd gevangen in geometrisch
aangelegde siertuinen. Pas in de laatste
decennia van de 18e eeuw ontstond een
verlangen naar een meer natuurlijke
omgeving. Toen werden de geometrische
tuinen vervangen door slingerende paden
en natuurlijk ogende boomgroepen
en bosschages, die wel natuurlijk leken,
maar ook met een weloverwogen plan
waren aangelegd. In deze formele en
later natuurlijke tuinen vond het buitenleven
plaats. Omdat de buitenplaatsbewoners
elkaar kenden uit Amsterdam en
heel vaak familiebanden hadden, werden
er veel visites afgelegd, diners georganiseerd
of werd bij goed weer gepicknickt
onder de lommerrijke bomen.
Een geliefd tijdverdrijf was het vangen
van zangvogels. Rond veel buitenverblijven
was dan ook een zogeheten
vinkenbaan aangelegd. Het is bekend dat
de familie Van Lennep, die van 1767 tot
1941 op Het Manpad woonde, een vinkenbaan
had in het Leyduin achter hun
huis. Op deze baan werden tussen 1768
en 1859 bijna 350.000 vinken gevangen.
Voor de kleine Kees van Lennep, had
zijn vader Cornelis in 1793 zelfs een
kleine baan aan laten leggen dichterbij
het grote huis.
Overgang naar het einde
van de buitenplaatscultuur
Vaak wordt gezegd dat het verval van de
buitenplaatsen begon aan het eind van
de 18e eeuw en in de Franse tijd. Eco-
Een deftige picknick rond 1910
Jonkheer F.J.E. van Lennep beschrijft in De tamme
kastanje, de Hartekamp Berkenrode Spanderswoud
(Haarlem 1969) een picknick, die hij als tienjarige
op de Hartekamp meemaakt. Hij is daar op uitnodiging
van Mädi Spaur, een achterkleindochter van
de heer en mevrouw van Verschuer-Brants, die op
de Hartekamp wonen. De hele familie van Mädi is
aanwezig, maar ook haar Zwitserse kinderjuffrouw,
de kinderen Van Lennep
met hun mademoiselle en
de kinderen van Wickevoort
Crommelin, die op
Berkenrode wonen. Dan
zijn er nog de meisjes Van
Zuylen van Nyevelt, die
bij hun grootmoeder Van
Lennep op Meer en Berg
logeren.
Het zijn de volwassen
gasten, die zittend op het
mos “onder veel gepraat
en gelach een goed dejeuner
met moezelwijn tot
zich nemen. Zij pogen (…) een vuurtje aan de gang
te krijgen in een van graszoden gebouwde veldoven,
waarop aardappelen zouden worden gebakken.
(…) Wij, kinderen, krijgen heerlijke boterhammen,
benevens orangeade van Droste en de meisjes elk
een bouquetje lathyrus. Die bloemen liggen, als we
aankomen, op borden rondom een op de grond
uitgespreid wit laken. We bevinden ons dan op de
hoogste heuvel van de overplaats van de Hartekamp,
vlak bij de vierkante
witte koepel (…)
van waaruit men tot ver
in de Haarlemmermeer
– hoe mooi zal dat vóór
de droogmaking geweest
zijn!- een vruchtbaar
landschap bewondert. We
zijn er omringd door het
hertenpark.”
Baron en barones van
Verschuer-Brants met kleinkinderen
en achterkleinkind
Mädi Spaur (zittend op
tafel) in 1893.
heerlijkheden winter 2011 | 5