Tijdschrift over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek

de buitenplaatsen in heemstede en bennebroek
Jacobus Philippus
d’Orville,
gravure uit 1741
van J. Houbraken
naar een schilderij
van J.M. Quinkhard.
D’Orville
was hoogleraar
klassieke talen
in Amsterdam
en woonde in
de zomer op de
buitenplaats
Groenendaal.
ven. Wie vanuit het noorden langs de
Herenweg rijdt, komt achtereenvolgens
Oud-Berkenroede, Berkenrode, Ipenrode,
Het Huis te Manpad en de Hartekamp
tegen. En langs de andere noord-zuidverbinding,
de Glipperdreef en Glipperweg
zijn Groenendaal, Bosbeek, Meer
en Berg/Mariënheuvel en de Gliphoeve
terug te vinden. Maar ook de minder
bekende buitenplaatsen en -plaatsjes,
waarvan soms alleen het toegangshek
nog bewaard is of, nog minder, alleen
de naam nog voortleeft in een school of
straatnaam, zijn de moeite waard om
gekend te worden. Ook zij hebben op
een of andere manier bijgedragen aan
de structuur en het aanzien van onze
woonomgeving.
Groene oases
Het wandelbos Groenendaal zou nooit
zo groot zijn geweest, als de toenmalige
eigenaar Johan d’Orville, aan het begin
van de 18e eeuw, niet de nu vergeten
buitenplaatsen Westberglaan en De
Driesprong had aangekocht. Zijn zoon
Jacobus brak de huizen af en voegde de
grond bij zijn eigen terrein. Toen daar
aan het eind van die eeuw ook de oude
buitenplaats Bosbeek aan werd toegevoegd,
ontstond een groot groen gebied,
dat weliswaar later werd opgedeeld,
maar waar de wandelaar en fietser ook
in de 21e eeuw nog van kan genieten.
Bosbeek zelf was eerder ook vergroot
met de buitenplaatsen Meervliet en
Overthoorn dat aan de overkant van
de Glipperweg lag. Veel groene plekken
en waterpartijen op de plattegrond
van Heemstede en Bennebroek, zoals
de Bronsteevijver of het Bennebroekbos
herinneren aan de buitenplaatsen die
hier eens lagen.
Rijke Amsterdammers
De geschiedenis van de buitenplaatsen
laat zien hoe de geschiedenis van
Heemstede op dit gebied verbonden is
met die van Amsterdam, want het waren
vooral rijke Amsterdamse families die
buitenverblijven kochten en met prachtige
tuinen omringden. Dat verlangen naar
buiten ontstond al in de 17e eeuw, maar
de bloeitijd van de buitenplaats cultuur
viel een eeuw later, in de 18e eeuw. Toch
hadden al eerder, in de 16e eeuw, Amsterdamse
kooplieden hun blik geworpen
op het omringende platteland en hun
geld belegd in landerijen met soms een
boerderij of een blekerij. Zo zijn in Bennebroek
de buitens Duinlaan en Duinlust
onstaan uit blekerijen. Sommige stadsbewoners
begonnen hun hofstede te gebruiken
om hun vrije dagen in de zomer aangenaam
door te brengen. Daarvoor werd
een zogenaamde ‘herenkamer’ ingericht.
Die bleek niet voldoende om de toenemende
welvaart van de eigenaar te laten
zien. Oude huizen werden afgebroken en
vervangen door nieuwe, maar ook werd
wel een nieuw huis naast de oude boerderij
gebouwd. Naarmate de Amsterdamse
welvaart toenam, de kooplieden en
regenten steeds rijker werden en ook genoeg
vrije tijd hadden, nam de luxe op de
buitenplaats toe. In een wijde kring rond
Amsterdam ontstonden in de 18e eeuw
prachtige lustoorden. Kennemerland was
één van de favoriete streken. Heemstede
en Bennebroek waren geliefd omdat ze
fraai gelegen waren én snel en veilig te
bereiken, want Amsterdammers hadden
een voorkeur voor een buiten plaats
binnen een straal van 20 km vanaf hun
stadshuis. Nog niet gehinderd door latere
hoogbouw kon men vanuit Heemstede
4 | heerlijkheden winter 2011