Tijdschrift over de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek

Buitenplaatsjes rondom de oude
dorpskern
Cees Peper
We kennen allemaal de grote buitenplaatsen langs de Herenweg, maar in de onmiddellijke omgeving
van het Heemsteedse dorpsplein lagen in de loop der tijd een aantal veel kleinere buitentjes, onder
meer aan de Achterweg, één van de oudste straten van het dorp.
Fragment
uit de kaart van
Bathasar Floris
van Berckeroode,
1627. Aan de
Achterweg, dicht
bij de kerk, staat
het predikantshuis
met boomgaard.
Om de hoek ligt
het ‘vikarije lant’.
Bovenaan loopt de
Voorweg, rechtsonder
de Hoflaan
naar het Huis te
Heemstede.
Het plein, met de kerk en het schoutenhuis,
en de paar straten daaromheen
vormden de kern van het oude
dorp Heemstede. In de loop der tijd
zijn daar een aantal hofstedes of buitenplaatsjes
geweest met een bescheiden
grondgebied van zo’n 2 ha. Ze konden
profiteren van de voorzieningen vlakbij:
twee boerderijen voor zuivel, advies van
de schout en schepenen, en de kerk om
de hoek. Misschien gaf het ook een veilig
gevoel in de nog wat bewoonde wereld
te verblijven, want vlakbij lag het nog ongerepte
bos, aangeduid als ‘wildernis’ en
het soms woeste Haarlemmermeer waarvan
het water bij oostenwind opgestuwd
kon worden tot aan de Achterweg.
De buitentjes wisselden nogal eens
van eigenaar. Ze lagen aan of vlakbij
de Achterweg. De naam Achterweg
komt voor het eerst voor in een acte
van verkoop van grond in 1582. De weg
werd ook wel Binnenweg genoemd als
voortzetting van de oude weg van de
grens van Haarlem tot Hillegom. De
Achterweg was vergeleken bij nu vrijwel
onbebouwd. In het midden van de 17 e
eeuw stonden daar het buiten ’t Paradijs
(later omgedoopt in Meer en Bosch), het
‘predikantshuys’, het Hofje van Panhuys,
en de hofstede Meer en Dorp. Het oudst
bekende pand uit dit buurtje is het ‘predikantshuys
met een boogaert’. Daarbij
hoorde ook het ‘vicarieland’ in bezit van
de kapel ‘op den huize van Heemstede’.
Met de kapel wordt bedoeld de huidige
kerk op het Wilhelminaplein.
’t Paradijs – Meer en Bosch
Aan het meest zuidelijke deel van de
Achterweg lag sinds 1643 de buitenplaats
’t Paradijs, later Meer en Bosch. De
begrenzing bestond uit de Voorweg en
de Driesprong, waar Achter- en Voorweg
met de oude Binnenweg (nu Glipperdreef)
samenkomen. Aan de noordkant
grensde het terrein aan het ‘vicarieland’
van de kerk. Herenhuis ’t Paradijs had
een eenvoudige vierkante vorm. In 1807
liet de nieuwe eigenaar, mr. Valkenaar
uit Leiden, het ingrijpend verbouwen.
Aan de achterzijde werd het uitgebouwd
en de in het midden kwam de gang
die er nu nog is. De wijziging van het
aanzien was blijkbaar ook aanleiding het
huis en de buitenplaats een nieuwe naam
te geven: Meer en Bosch. Valkenaar ge-
36 | heerlijkheden winter 2011