Definities en voorbeelden van multiculturele samenlevingen

Multiculturele samenleving
Hoofdstuk3
Multiculturele samenleving
In het vorige hoofdstuk hebben we gezien dat migratie ervoor heeft gezorgd
(en er nog steeds voor zorgt) dat samenlevingen in beweging zijn. Er komen
nieuwe mensen bij, er gaan mensen weg, waardoor de samenstelling van de
bevolking steeds verandert. Maar ook cultuur kan niet als een statische
entiteit worden beschouwd. Immigranten hebben immers met hun komst in
een land hun cultuur met eigen gebruiken, waarden en normen meegebracht
naar de desbetreffende samenleving.
Mondialisering en migratie hebben samen bijgedragen aan het ontstaan van
de multiculturele samenleving. Een dergelijke samenleving maakt het
noodzakelijk om kennis te hebben van andere culturen en te begrijpen hoe
de communicatie verloopt tussen mensen met verschillende culturele
achtergronden.
In dit hoofdstuk wordt kort een beschrijving gegeven van de belangrijkste
aspecten van de multiculturele samenleving. We beginnen met het geven van
het begrippenkader. Daarna schetsen we een paar praktische voorbeelden
van multiculturele landen om zo de verschillende vormen weer te geven van
multiculturaliteit. Vervolgens belichten we de multiculturele samenleving
vanuit het gezichtspunt van de ”nieuwkomende” burgers, de ”oude ontvangende”
burgers en vanuit het gezichtspunt van de overheid in de rol van
bestuurder.
Leerdoelen
In dit hoofdstuk:
• Definities en voorbeelden van multiculturele samenlevingen.
• Het gezichtspunt van de nieuwkomer.
• Het gezichtspunt van de ontvanger.
• Het gezichtspunt van de overheid.
Definities en voorbeelden van multiculturele
samenlevingen
Definities en begrippenkader
Hierna worden in het kort de meest gangbare begrippen beschreven die in het
kader van de multiculturele samenleving worden gehanteerd.
677S3.FM
Multiculturele samenleving
1 Het begrip ”multiculturele samenleving” heeft een dubbele betekenis:
• Enerzijds duidt het begrip de feitelijke situatie van een samenleving aan
waarin duidelijk merkbaar meer etnische groepen leven. In deze betekenis
wordt ook wel het begrip multi-etnische samenleving gebruikt.
• Anderzijds geeft het de normatieve opvatting weer, namelijk over een
samenleving waarin verschillende etnische groeperingen gelijke kansen
hebben op sociale, economische en politieke posities terwijl zij hun
culturele identiteit niet of slechts gedeeltelijk opgeven.
3.1

Multiculturele samenleving
Autochtonen
2 Autochtonen zijn personen van wie beide ouders in Nederland zijn geboren,
ongeacht het land waar ze zelf zijn geboren. In bijvoorbeeld Australië geboren
kinderen van Nederlandse emigranten worden dus ook tot de autochtonen
gerekend.
Allochtonen
3 Het woord ”allochtoon” is afgeleid uit het Grieks en betekent: vreemd, anders.
Het wordt gebruikt om aan te duiden dat iemand afkomstig is uit een ander
land.
Deze term werd geïntroduceerd in 1971 in een rapport voor het Nederlandse
ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk. Vóór die tijd werd
er gesproken over migranten of gastarbeiders. De term werd geïntroduceerd
om negatieve beeldvorming rond gastarbeiders weg te nemen. Echter,
allochtoon had al snel dezelfde negatieve lading als gastarbeider of migrant.
Het CBS rekent tot de allochtonen alle personen van wie minstens één ouder
in het buitenland is geboren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen
personen die zelf ook in het buitenland zijn geboren (de eerste generatie) en
personen die in Nederland zijn geboren (de tweede generatie).
De groep allochtonen is op grond van het geboorteland van de persoon onderverdeeld
in ”westers” en ”niet-westers”.
Niet-westerse allochtoon
Een niet-westerse allochtoon heeft ten minste één ouder die geboren is in
Afrika, Latijns-Amerika of Azië (incl. Turkije), met uitzondering van
voormalig Nederlands-Indië/Indonesië en Japan. Ook Aruba, de Nederlandse
Antillen en Suriname vallen onder de definitie van niet-westerse allochtoon.
Westerse allochtoon
Tot de westerse allochtonen worden degenen gerekend die afkomstig zijn uit
alle landen in Europa (maar zonder Turkije), Noord-Amerika, Oceanië, Japan
en Indonesië (met inbegrip van het voormalig Nederlands-Indië).
In het dagelijks gebruik blijft het lastig om de juiste term te gebruiken voor
Nederlanders van buitenlandse afkomst zonder daarbij tegelijkertijd weer
anderen uit te sluiten. Het blijkt dat de definities niet altijd de lading dekken of
vrij arbitrair zijn. Waarom zijn bijvoorbeeld mensen uit Turkije niet-westerse
allochtonen, terwijl mensen uit Indonesië onder de westerse allochtonen
vallen
Oefenopgave 1
Onder welke categorie zouden volgens de definities bijvoorbeeld de leden van
het Koningshuis vallen:
a. prins Willem Alexander (Nederlandse moeder, Duitse vader)
b. prinses Máxima (Argentijns)
c. prinses Amalia (Nederlandse vader, Argentijnse moeder).
Voorbeelden van multiculturele samenlevingen
Nederland is multicultureel. En niet alleen Nederland, ook in andere landen in
Europa en de rest van de wereld leven mensen met verschillende culturele
achtergronden door elkaar heen en naast elkaar. Hierna volgen drie
3.2

Multiculturele samenleving
voorbeelden van landen die om verschillende redenen in het oog springen:
Canada vanwege haar lange historie als immigrantenland, Spanje vanwege de
recente verandering van emigratie- naar immigratieland, en Suriname
vanwege de smeltkroes van culturen. Als laatste zetten we beknopt de belangrijkste
multiculturele feiten van Nederland nog eens op een rij.
Canada: land van de immigranten
Aantal inwoners
Etnische samenstelling
33 miljoen
Immigranten uit Europa, Azië, Afrika of met Arabische of Amerikaans-
Indiaanse oorsprong.
Canada is het land van de immigranten. Van de 33 miljoen inwoners is ruim
5 miljoen ergens anders geboren en ook de rest van de bevolking heeft op een
of andere manier buitenlands bloed in de aderen. En de afgelopen 40 jaar is de
etnische en culturele achtergrond van de Canadezen alleen maar meer divers
geworden. Immigratie is nu verantwoordelijk voor meer dan 50 procent van de
bevolkingsgroei in Canada.
In Canada is het multiculturalisme verheven tot nationale ideologie. In 1971
was het het eerste land ter wereld dat een multicultureel beleid voerde. Het
toverwoord daarin is diversiteit. Voormalig premier Pierre Trudeau vatte het
als volgt samen: ”Elke etnische groep heeft het recht om zijn eigen cultuur en
waarden te bewaren en te ontwikkelen binnen het Canadese verband”.
4 Dat Canadese verband bestaat in feite uit diversiteit. Canada streeft ernaar
jaarlijks 250.000 immigranten toe te laten, bijna 1 procent van het bevolkingsaantal
van 33 miljoen. Een nieuwkomer in Canada wordt niet gedwongen om
te assimileren of te integreren. In tegenstelling tot wat in Europa gebruikelijk
is, selecteert Canada al aan de poort. Wie zich in Canada wil vestigen, moet zo
veel mogelijk punten zien te halen. Voor opleiding bijvoorbeeld of het spreken
van een van de twee officiële talen (Engels en Frans). Met het oog op deelname
op de arbeidsmarkt is het sinds kort vereist om Engels of Frans te leren. Overal
in het land worden gratis cursussen aangeboden. Familieleden die later willen
overkomen, moeten worden ”gesponsord”, zodat immigranten – de
Canadezen spreken consequent over ”nieuwkomers” – zelf een deel van de
gezinshereniging betalen. Daarnaast zijn er een aantal normen en waarden
zoals tolerantie, respect en gelijkheid van man en vrouw die gerespecteerd
moeten worden. Verder is de nieuwkomer vrij om zelf inhoud aan zijn of haar
bestaan te geven.
Canada heeft die immigranten hard nodig. Het geboortecijfer ligt er, net als in
Nederland, laag: op 1,5 promille. In de VS ligt het aanzienlijk hoger: 2,8. De
groei op de arbeidsmarkt zal volgens de prognoses vanaf 2011 geheel afkomstig
zijn van immigranten. Voor de bevolkingsgroei geldt vanaf 2031 hetzelfde, zo
is de verwachting.
4 Anders dan in Europa zijn immigranten in Canada meer dan welkom. Een
meerderheid van de Canadezen wil dat er meer immigranten komen. Maar
langzaam maar zeker sijpelt in Canada ook het besef door dat het land niet alle
mogelijkheden benut. Er zijn namelijk veel nieuwkomers die geen werk vinden
of onder hun niveau werken. Meer dan 40 procent van de immigranten uit de
jaren negentig heeft ten minste een universitaire opleiding, bijna het dubbele
van het Canadese gemiddelde. Onder de immigranten met een universitaire
opleiding ligt de werkloosheid drie keer zo hoog als onder Canadezen. Als ze
wel werk vinden, werkt 60 procent in een baan waarvoor hij niet is opgeleid.
Canada heeft hiermee een ander probleem dan dat waarmee Europa worstelt:
677S3.FM
3.3

Multiculturele samenleving
Europa heeft juist te maken met veelal laag opgeleide, islamitische
immigranten die nauwelijks de landstaal spreken.
(Bron: Frank Kuin. NRC Webpagina”s, 2000.)
Spanje: van emigratieland naar ontvangend land
Aantal inwoners
Etnische samenstelling
46 miljoen
Immigranten uit Latijns-Amerika, Afrika, Oost Europa, rest van EU,
Azië
In tegenstelling tot Canada is de immigratie naar Spanje pas zeer recentelijk op
gang gekomen.
Spanje is lange tijd een emigratieland geweest. In de tijd van de dictatuur van
Franco verlieten Spanjaarden massaal hun land in de hoop als gastarbeider een
beter bestaan op te bouwen in een ander Europees land (o.a. Nederland) of in
Latijns-Amerika.
Pas aan het einde van de jaren ’90 en begin 2000 zetten de eerste immigranten
voet aan wal in Spanje. Vanaf die tijd is het aantal immigranten in Spanje
explosief gegroeid. In 2007 verblijven er ruim 4,5 miljoen immigranten in
Spanje. Het gaat hier vooral om arbeidsmigranten, mensen die op zoek zijn
naar werk. Zoals de Spanjaarden eerst zelf de hele wereld zijn overgetrokken
naar werk, zo zijn ze nu zelf het ontvangende land voor immigranten.
5 De immigranten in Spanje zijn grofweg te verdelen in vier groepen:
a. Postkoloniale migranten:
Arbeidsmigranten uit de voormalige Spaanse koloniën, de Spaanstalige landen
in Latijns-Amerika. Met name migranten uit Ecuador, Colombia en Peru zijn
neergestreken in de grote steden van Spanje om bijvoorbeeld te werken als hulp
in de huishouding of in de horeca.
b. Migranten uit (Subsahara) Afrika:
Dit zijn zowel economische als politieke vluchtelingen die via allerlei routes
over het water (met gammele bootjes) en via Marokko illegaal het Europese
continent proberen te bereiken. Als het ze lukt om het vasteland te bereiken,
gaan ze in Spanje vaak aan het werk in de bouw of in de landbouw. Een deel
van deze migranten trekt verder naar andere EU-landen. Volkskrant-correspondent
Kees Broere en fotograaf Sven Torfinn hebben in 2009 één van de
migratieroutes gevolgd en daar een lezenswaardig boek over geschreven: Van
Accra naar Amsterdam. Afrikaanse migranten op weg naar Europa (de Volkskrant/Meulenhoff,
Amsterdam, 2010).
Oost-Europeanen:
Met name uit Roemenië en Bulgarije is een grote groep migranten naar Spanje
getrokken die op zoek zijn gegaan naar werk (vooral in de bouw).
c. Pensionados:
6 Dit is de groep van zogenaamde ”zonzoekers” die na pensionering zijn neergestreken
in (vooral de kustgebieden) van Spanje. Het gaat hier om EU-ingezetenen
uit Groot-Brittannië, Duitsland en Nederland.
3.4

Multiculturele samenleving
Immigranten in Spanje naar land van herkomst:
Land van herkomst Aantal % van totaal
Magreb (o.a. Marokko) 606.105 13,4%
Rest van Afrika 161.484 3,6%
Latijns-Amerika 1.787.691 39,5%
EU 1.507.365 33,3%
Rest van Europa (Roemenië etc.) 214.110 4,7%
Azië 208.503 4,6%
VS en Canada 33.523 0,7%
Oceanië 7.741 0,2%
Totaal 4.526.522 100,0%
(Bron: INE Encuesta Nacional de inmigrantes de 2007: una monografía.)
Suriname: smeltkroes van etnische groepen
Aantal inwoners
Etnische samenstelling
0,5 miljoen
creolen, hindoestanen, Javanen, indianen, Marrons, Chinezen, Boeroes
(blanken), Joden, Libanezen, Brazilianen
Zonder overdrijving kan gesteld worden dat Suriname al eeuwen lang een
smeltkroes van etnische groepen is. Al vanaf de slaventijd zijn uit verschillende
delen van de wereld mensen als slaven of contractarbeider gedeporteerd of (in
mindere mate) vrijwillig neergestreken in Suriname.
De ongeveer 500.000 Surinamers die woonachtig zijn in Suriname, zijn onder
te verdelen in de volgende bevolkingsgroepen:
• hindoestanen, 28% van de bevolking
• creolen, 18% van de bevolking
• marrons, 15% van de bevolking
• Javanen, 15% van de bevolking
• overige groepen, 7% van de bevolking: indianen, Chinezen, boeroes
(= blanken)
• Joden, Brazilianen
• gemengde afkomst: 13%
• niet bekend: 4%.
Hoewel er in het verleden een aantal conflicten is geweest tussen etnische
groepen (zie het hoofdstuk over de Surinaamse cultuur) staat Suriname over
het algemeen bekend als een multiculturele samenleving waarin de brede
waaier van etnische groepen vreedzaam samenleeft en elkaars culturele en
religieuze eigenheid respecteert. Hoewel er over en weer wel conflicten en
vooroordelen zijn, is het een tolerante samenleving. Vooral wat betreft
religieuze denkbeelden staat het eenieder vrij om zijn eigen geloof aan te
hangen en uit te dragen. Hindoes, christenen, moslims en andere geloofsgroeperingen
trekken gebroederlijk met elkaar op in de Interreligieuze Raad in
Suriname (IRIS). Het is één van de weinige landen in de wereld waar een
moskee en synagoge zonder problemen naast elkaar staan, iets waar de
Surinamers zelf best trots op zijn.
677S3.FM
3.5

Multiculturele samenleving
Afb.1. Synagoge en moskee staan naast elkaar in Paramaribo.
Nederland: multiculturele feiten
Aantal inwoners
Etnische samenstelling
16 miljoen
Grootste groepen van niet-Nederlandse afkomst: Surinamers, Antillianen,
Marokkanen, Turken, Indonesiërs
Zoals al eerder is besproken heeft Nederland sinds de jaren ”60 en 70 een forse
immigratie gekend. Achtereenvolgens kwamen groepen Indonesiërs,
Molukkers, Chinezen, Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen naar
ons land. Deze migrantenstromen werden gevolgd door vluchtelingenstromen
uit diverse oorlogsgebieden (Somalië, Afghanistan, Irak, Iran).
Etnische samenstelling
Afhankelijk van de definitie (zie definities en begrippenkader) bestond de
totale Nederlandse bevolking van ruim 16 miljoen op 1 januari 2009 uit de
volgende bevolkingsgroepen:
Herkomst
Aantal
Autochtoon 13.198.081
Allochtoon 3.287.706
Totaal westerse allochtoon 1.478.396
Totaal niet-westerse allochtoon 1.809.310
Totaal Afrika 543.649
Totaal Amerika 598.936
Totaal Azië 726.646
Totaal Europa (exclusief autochtoon) 1.398.450
Totaal Oceanië 20.025
Europese Unie (exclusief autochtoon) 877.552
Totale bevolking 16.485.787
(Bron: CBS 2009.)
3.6

Multiculturele samenleving
Een verdere opsplitsing van de mensen met een niet-Nederlandse achtergrond
in Nederland geeft het volgende overzicht:
Land van herkomst
Aantal
Andere westerse landen in Europa of uit Amerika 1.450.100
Voormalige Nederlands-Indië (huidige Indonesië) 450.000
Turkije 372.800
Suriname 335.700
Marokko 335.200
Rest van Afrika 180.000
Antillen en Aruba 131.300
Zuid-Amerika 110.000
China 100.000
Joden (Joodse mensen worden sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer als 45.000
zodanig geregistreerd
Irak 43.000
de Molukken 40.000
Afghanistan 32.000
Vietnam 30.000
Iran 27.000
Somalië 22.000
(Bron: CBS, 2008.)
De ruimtelijke spreiding over Nederland van mensen met een niet-Nederlandse
achtergrond is zeer ongelijk.
Afb. 2. Niet-westerse allochtonen in Nederland. (Bron: CBS, januari 2009.)
677S3.FM
3.7

Multiculturele samenleving
In de vier grote steden wonen relatief de meeste niet-westerse allochtonen.
Amsterdam spant de kroon: bijna een derde van de Amsterdammers behoort
tot de groep van niet-westerse allochtonen. Op de tweede plaats staat
Rotterdam, gevolgd door Den Haag en Utrecht.
Afb. 3. Top 10-gemeenten met hoogste aandeel niet-westerse allochtonen. (Bron: CBS,
1 januari 2000.)
Tevens bestaan er sterke verschillen in de spreiding van niet-westerse
allochtonen binnen de gemeentegrenzen. In sommige gemeente wonen
allochtonen vrijwel uitsluitend in bepaalde wijken. Vooral in Den Haag is er
een groot verschil tussen een aantal wijken met een hoog percentage
allochtonen en andere stadsdelen met juist een heel laag percentage. Ook in
Ede en Leeuwarden, steden met relatief weinig allochtonen, wonen
allochtonen dicht bij elkaar in bepaalde buurten, terwijl in de overige stadsdelen
bijna geen allochtonen wonen.
In Utrecht en Amsterdam wonen niet-westerse allochtonen meer gespreid dan
in Rotterdam en Den Haag. Ook in Almere, een gemeente met relatief veel nietwesterse
allochtonen, wonen de allochtonen redelijk verspreid over de
gemeente.
Als we kijken naar de geografische spreiding van de vier grootste groepen
allochtonen over Nederland, valt op dat al deze groepen voornamelijk in de
Randstad woonachtig zijn met als tweede concentratiegebied Oost- en
Midden-Nederland en de provincie Brabant.
Religieuze achtergrond
Wat betreft de religieuze achtergrond van de verschillende niet-Nederlanders
zijn de statistische gegevens niet geheel volledig. Grofweg kan gesteld worden
dat het aantal niet-kerkelijk gezindten groeit en in 2009 ongeveer 50% van de
bevolking omvatte. Ongeveer 40% van de Nederlanders heeft een christelijke
overtuiging (rooms-katholiek, protestants, gereformeerd) en ongeveer 5% van
de bevolking is islamitisch. Het resterende deel van de bevolking heeft een
andere religieuze overtuiging (onder andere hindoeïsme en boeddhisme).
Volgens het CBS vormen de Marokkanen de grootste groep islamieten
(296.000), gevolgd door de Turken (285.000). Onder de autochtonen zijn maar
3.8

Multiculturele samenleving
weinig islamieten, te weten 13.000. Voor een deel zijn dit waarschijnlijk de
”derde generatie allochtonen”. Dit zijn de kinderen van de tweede generatie
niet-westerse allochtonen die, omdat zowel zijzelf als hun ouders in Nederland
zijn geboren, tot de autochtonen worden gerekend. Bijna 80 procent van de
islamieten woont in (zeer) sterk verstedelijkte gemeenten.
Van de islamieten bezoekt 24% wekelijks of vaker de moskee. Het
moskeebezoek blijkt een echte mannenzaak: van de islamitische mannen
bezoekt 34 % wekelijks of vaker de moskee, van de islamitische vrouwen is dat
slechts 14%.
(Bron: CBS 2009.)
Afb. 4. Aantal islamieten naar herkomstgroep 2007/2008. (Bron: CBS.)
Oefenopgave 2
Noem een aantal verschillen tussen de multiculturele samenlevingen van
Canada, Spanje, Suriname en Nederland.
Het gezichtspunt van de nieuwkomer
”Drie vrolijk lachende Indo-meisjes op een boerderij bij Goes met een
Zeeuwse in volle klederdracht, hun tante. We zien de cultuurschok in een
oogopslag. Met zo’n beeld wordt ook duidelijk wat die foto’s van Freed zo
intrigerend maakt: ze kijken door de ogen van de nieuwkomers, de exotische
wereld is Nederland”.
(Bron: De Volkskrant. Wim Bossema. ”Holland door ogen van nieuwkomers”.
Recensie over fototentoonstelling Leonard Freed in het Tropenmuseum Amsterdam. 8 juli 2010.)
Stel dat je naar een ander land emigreert, bijvoorbeeld Nederland, met het doel
om je er voor langere tijd of blijvend te vestigen. Net als voor de hiervoor
beschreven ”Indo-meisjes” die in de jaren ’50 naar Nederland kwamen, zal
Nederland de exotische wereld zijn, onbekend en nieuw.
7 Kijkend door de ogen van nieuwkomers zijn er een aantal aspecten waar je als
nieuwe burger mee te maken krijgt:
a. de cultuurshock
b. de mate waarin je je aanpast aan de gebruiken en gewoonten van de nieuwe
samenleving.
677S3.FM
3.9

Multiculturele samenleving
Cultuurshock
Na aankomst in het nieuwe land met een totaal verschillende cultuur is de
nieuwkomer al zijn houvast kwijt. Alles wat tot voor kort normaal was en zo
hoorde, geldt niet meer. Mensen die emigreren, zijn vaak in het begin enthousiast
en opgetogen. Afhankelijk van het motief om te migreren hebben ze kort
of lang over hun keuze kunnen nadenken en is er een korte of langere tijd van
voorbereidingen aan voorafgegaan. Wanneer ze eindelijk in het land van
bestemming aankomen, is alles spannend en nieuw. In het begin is er
ontzettend veel te regelen. Een huis, werk, studie, papieren enzovoorts. Vaak
worden de immigranten geholpen door eerdere migranten die oog hebben
voor hun problemen en nieuwsgierig zijn naar de nieuwkomers. Er is nog
weinig interactie met de autochtone bevolking.
Na de euforie komt de cultuurshock. Langzaam dringt het door dat de mensen
hier wel heel anders zijn. De taal die ze spreken, is lastig te begrijpen. De
gebaren lijken wel een heel andere betekenis te hebben. Men voelt zich buitengesloten
doordat men niet wordt begrepen. In een poging erbij te horen,
probeert men te doorgronden hoe alles in elkaar zit, maar dat is erg lastig.
Wat doet een cultuurshock met een mens
8 Het steeds proberen de andere cultuur te doorgronden en te begrijpen, maakt
mensen moe. Ze voelen zich steeds minder op hun gemak en gaan zich ergeren
aan kleinigheden. Ze gaan zich steeds onzekerder voelen. Er volgt een enorme
heimwee naar de vertrouwdheid van de eigen cultuur; het eten uit de eigen
cultuur wordt bijvoorbeeld vreselijk gemist. Nederlanders in het buitenland
smachten bijvoorbeeld naar drop en bitterballen. Maar ook de Hollandse
nuchterheid en gezelligheid worden vaak gemist.
Mensen gaan in deze fase op zoek naar landgenoten, vanuit de urgentie om
anderen te begrijpen en begrepen te worden. Vanuit dit idee zijn de Hollandse
clubs in Australië ontstaan en de hechte Turkse gemeenschappen in
Nederland.
Na de cultuurshock volgt de acculturatie. Men went langzaam aan de nieuwe
cultuur en begint alles steeds beter te begrijpen. Ook de contacten met
autochtonen verlopen steeds beter. Dat geeft een nieuw evenwicht. Vanuit dit
nieuwe evenwicht kan het drie kanten opgaan: of men voelt zich even lekker in
de eigen cultuur als in de nieuwe cultuur, of men voelt zich toch altijd nog
beter thuis in de eigen cultuur, of men voelt zich beter op zijn gemak in de
nieuwe cultuur.
Er zijn overigens ook mensen die nooit aan deze acculturatiefase toekomen. Zij
blijven in de cultuurshock en zullen vanwege lichamelijke en of psychische
klachten, indien mogelijk, terugkeren naar het land van herkomst.
Er zijn een aantal factoren die de cultuurshock verergeren. Deze factoren
worden gevormd door het ontbreken van:
• kennis van de taal
• kennis van de sociale structuren
• kennis van de geschiedenis van het land
• vertrouwen in de eigen taalvaardigheid om de nieuwe taal te leren
• de kennis (van de fasen) van cultuurshock (zodat men begrijpt wat er
gebeurt).
3.10

Multiculturele samenleving
Cultuurshock en gastarbeiders
De gastarbeiders die in de jaren zestig naar Nederland kwamen, hadden een
sterk vergrote kans om te maken te krijgen met een cultuurshock. Aan alle
cultuurshockcriteria was immers voldaan: ze kwamen hier tijdelijk om te
werken, ze kenden de taal niet en wisten niets van de sociale structuur van
Nederland. Ze hadden geen notie van de geschiedenis van het land.
Bovendien waren ze laag opgeleid, en hadden ze geen vertrouwen in de eigen
taalvaardigheid. En misschien nog wel het belangrijkste: ze hadden dikwijls
nog nooit van het begrip ”cultuurshock” gehoord.
De omgang met Nederlanders verliep dan ook moeizaam. Allereerst vormde
de taalbarrière een groot probleem. Soms troffen ze een aardige buurvrouw
of buurman die hen met moeilijke zaken, zoals de administratie en brieven
schrijven, wilde helpen. Zij beschouwden deze mensen als vrienden, die in
hun ogen deel uitmaakten van hun groep van bekenden. De nieuwe buren
ervoeren hen echter juist vaak als opdringerig en probeerden het contact te
verbreken. Dat leidde weer tot totaal onbegrip bij de gastarbeiders en verergerde
de cultuurshock.
Mate van aanpassing aan de nieuwe samenleving
Als je je vestigt in een nieuw land, zijn er een aantal gradaties in de mate van
aanpassing aan de gebruiken en cultuur van het ontvangende land. We
bespreken de volgende:
• segregatie
• marginalisering
• assimilatie
• integratie
• emancipatie.
Segregatie
9 Segregatie is het tegenovergestelde van integratie. Een groep mensen zondert
zich – vrijwillig of gedwongen – af van de rest van de mensen en probeert
binnen het eigen gebied bepaalde waarden en normen te handhaven. Deze
groep kan bestaan uit mensen met dezelfde etnische achtergrond, bijvoorbeeld
Chinezen in Nederland. Maar ook mensen met dezelfde sociaal-culturele
achtergrond kunnen zich afzonderen. Hierbij kun je denken aan de toenemende
scheiding van kansarme kinderen op ”zwarte” scholen en de kansrijke
kinderen op ”witte” scholen.
Marginalisering
0 Marginalisering is het opgeven van de eigen cultuur zonder dat de dominante
cultuur wordt overgenomen. Het is het proces waarbij personen of groepen
weinig contact hebben met de dominante cultuur en geleidelijk in de marge
van de samenleving terechtkomen. Te denken valt hierbij aan groepen
(allochtone) jongeren uit de straatcultuur die geleidelijk afglijden naar de
criminaliteit.
q
Assimilatie
Assimilatie is het opgaan van de minderheidsgroep in de meerderheidsgroep.
De minderheidsgroep verliest hierbij de eigen manier van kleden, eten, manier
van spreken.
Assimilatie kan gedwongen of vrijwillig plaatsvinden. Gedwongen assimilatie
kwam bijvoorbeeld voor in de slaventijd. De slavenmeesters schreven voor hoe
677S3.FM
3.11

Multiculturele samenleving
de slaven zich hadden te gedragen. Hielden ze zich er niet aan, dan werd het
met harde hand alsnog afgedwongen. In recenter tijd zagen we dit in Tibet, dat
moest veranderen naar het model van de Volksrepubliek China.
Afb. 5. Vrijwillige assimilatie: ”enchidos” eten op vakantie in Portugal.
(Foto: Portugees Verkeersbureau.)
Vrijwillige assimilatie is bijvoorbeeld tijdens vakanties mooi zichtbaar. Iemand
die op vakantie is in Frankrijk ontbijt met een croissantje. Tussen de middag
wordt baguette gehaald en de warme maaltijd wordt waarschijnlijk niet zoals
thuis, al om half zes genuttigd. De toeristen eten later, net als de Fransen. Men
neemt de gewoonten van de Fransen in grote lijnen over. In Nederlandse ogen
leven deze toeristen erg Frans, en hebben ze zich aangepast aan de gewoontes
van het land. Hierbij moeten we wel de kanttekening plaatsen dat het in dit
voorbeeld om een zeer tijdelijke vorm van assimilatie gaat, namelijk tijdens de
vakantieperiode.
Voor nieuwkomers geldt dat enige mate van assimilatie verstandig is, niet in de
laatste plaats voor het individu zelf. Doet hij dit niet, dan staat hij buiten de
nieuwe gemeenschap. Bijna alle allochtonen assimileren min of meer. Assimilatie
kan volledig en gedeeltelijk zijn. Bij volledige assimilatie is de immigrant,
op de fysieke kenmerken na, volledig vernederlandst. Hij eet, kleedt, praat,
doet en denkt als een Nederlander. Hij is ver weg komen te staan van de eigen
cultuur. Wanneer hij op familiebezoek gaat in zijn land van herkomst, wordt
hij niet meer zo duidelijk of helemaal niet herkend als lid van de gemeenschap.
Bij gedeeltelijke assimilatie neemt de immigrant delen van de heersende
cultuur over, hij wil graag deel uitmaken van de nieuwe cultuur. In zijn ogen
gaat hij hierin erg ver, maar in de ogen van de ontvangende cultuur gaat hij
hierin lang niet ver genoeg. Voor de ontvangende cultuur is hij dan evengoed
een vreemdeling. Echter wanneer hij naar huis gaat op familiebezoek, vinden
ze hem ook vreemd en anders. Hij hoort dus nergens meer bij.
3.12

Multiculturele samenleving
Taalassimilatie
Ook de taal is aan assimilatie onderhevig. Hier kan het gaan om gehele of
gedeeltelijke assimilatie. We bespreken een aantal voorbeelden.
In delen van de Britse eilanden werd oorspronkelijk geen Engels gesproken. In
Wales, Schotland en Ierland had men een eigen taal. Toch spreekt iedereen
daar Engels. Zelfs zo dat de eigen taal geheel verloren dreigt te gaan.
Zo kan ook een taal algemeen geldend worden voor een bepaalde beroepsgroep
of bedrijfstak. Het Latijn is de basis voor de geneeskunde. In de luchtvaart is het
Engels als algemene voertaal ingevoerd.
Afb. 6. De multiculturele samenleving als ”salad bowl”. (Foto: The Greenery.)
w
Integratie
Integratie is een proces waarbij wederzijdse assimilatie plaatsvindt. Eenzijdige
aanpassing van de immigrant aan de geldende cultuur is dus assimilatie.
677S3.FM
3.13

Multiculturele samenleving
Wederzijdse aanpassing is integratie. Het hoeft niet per definitie te betekenen
dat men zijn wortels ontkent. Culturele verschillen mogen blijven bestaan, het
gaat om het respecteren van deze verschillen. Vaak vindt wel uitwisseling van
verschillen plaats, omdat mensen daar zelf voor kiezen. Een multiculturele
samenleving op basis van integratie wordt ook wel een ”salad bowl” (Monica
Armour) genoemd, waarbij alle ingrediënten van de salade – de sla, tomaat,
kappertjes, komkommer – hun eigenheid behouden en tegelijk samen een
rijker geheel vormen.
In het multiculturele Nederland wordt op het moment zeer kritisch gesproken
over de integratie van mensen uit andere culturen (zie verderop). Juist in het
kader van het onderwerp van deze module (interculturele communicatie) is
het van belang om te leren omgaan met de onderlinge verschillen en elkaars
culturele achtergrond te kennen en te respecteren.
Als voorbeeld van een geslaagd aspect van integratie noemen wij hier nog de
culturele veranderingen in de eetcultuur. Tot de jaren zestig bestond een
typische Hollandse maaltijd uit aardappelen, groente en vlees. Daarbij at men
óf soep vooraf óf pap toe. Er zijn weinig gezinnen meer die dat nog steeds zeven
dagen per week eten. De Italiaanse pasta en pizza, de Indonesische rijstgerechten
zijn voorbeelden van deze culinaire integratie.
e
Emancipatie
Als we spreken over aanpassing aan de cultuur van een nieuwe samenleving is
emancipatie een zeer belangrijk begrip. Emancipatie is een proces waarin een
achtergestelde groep zich op eigen kracht een plaats verwerft in de samenleving
en invloed uitoefent op de cultuur van die samenleving. In dit geval passen
immigranten zich niet aan de bestaande waarden en normen van de dominante
cultuur van het ontvangende land aan, maar komen ze op voor hun eigen
belangen en denken na over oplossingen voor de problemen van de eigen
culturele groep.
Een voorbeeld hiervan zijn bijvoorbeeld de moslima’s in Nederland.
(Bron: K. Schermer. 2008.)
Het gezichtspunt van de ontvanger
”Migratie komt voort uit nood. Zelden verlaten mensen voorgoed hun
eigen omgeving om de wereld eens te gaan verkennen. Meestal zijn economische
ellende, oorlogen, dictatoriale regimes de achtergronden die mensen
tot verplaatsing dwingen. Het talent om van die nood een deugd te maken
zal lang niet iedereen gegeven zijn. Juist daarom is een ontvankelijke en
verplichtende houding wezenlijk voor het welslagen van nieuwkomers in
Nederland”.
(Bron: Paul Scheffer. ”Het multiculturele drama: een repliek”.
NRC Webpagina’s, 25 maart 2000.)
Kijkend door de ogen van de ”ontvangende” burgers, roept de komst van de
nieuwkomers (soms heftige) reacties op, zeker als het om grote aantallen gaat.
Ieder heeft zo zijn mening over de multiculturele samenleving en de ”buitenlanders”.
Er bestaat een direct verband tussen de frequentie van het contact van Nederlanders
met mensen van niet-Nederlandse komaf en de mening die mensen
3.14

Multiculturele samenleving
over ze hebben. Een kwart van de Nederlanders komt dagelijks in contact met
mensen van buitenlandse afkomst, de helft komt ten minste één keer per week
met hen in aanraking en een kwart komt niet of nauwelijks in aanraking met
buitenlanders. Het blijkt dat het merendeel van de mensen die ten minste één
keer per week in aanraking komen met mensen van niet-Nederlandse afkomst
dat een verrijking voor de Nederlandse cultuur vinden. Onder de mensen die
nauwelijks contact hebben met buitenlanders zijn velen van mening dat zij een
bedreiging vormen voor de Nederlandse cultuur.
Ook komt uit onderzoek steeds weer naar voren dat er een hoge correlatie is
tussen het opleidingsniveau van Nederlanders en de mening over buitenlanders.
Hoe lager het opleidingsniveau, des te negatiever het beeld over
buitenlanders. De samenhang tussen scholingsniveau en de mening over
buitenlanders wordt in verschillende theorieën verklaard (onder andere
Schmeets, 2000). De laagopgeleide Nederlanders moeten concurreren met de
eveneens laagopgeleide buitenlanders voor banen en woningen, wat de angst
en afkeer onder deze groep autochtonen voor de allochtonen voor een deel zou
kunnen verklaren. Omgekeerd zijn mensen met een hoger opleidingsniveau
zich meer bewust van de eigen cultuur en gaan bewuster om met de vergelijking
van de eigen culturele waarden met die van andere culturele groepen. Zij
realiseren zich dat de mate waarin men de interculturele aspecten accepteert of
afwijst een eigen bewuste keuze is. Ook de kennis over andere culturen maakt
de angst ervoor kleiner.
Als we de tolerantie van Nederlanders ten opzichte van etnische minderheden
in een Europees perspectief plaatsen, blijkt dat Nederland in vergelijking met
andere Europese landen uitkomt in de middenmoot. De gegevens uit
2002/2003 bevestigen dit beeld, dat is weergegeven in de volgende grafiek.
Afb. 7. Ervaren dreiging van etnische minderheden in 18 EU-landen.
Meer dan de helft van de Europeanen ervaart dreiging van immigranten, maar
de verschillen tussen landen zijn groot. In Griekenland ervaren mensen
etnische dreiging het sterkst; ook Tsjechië en Hongarije scoren hoog. Binnen
de West-Europese landen scoren het Verenigd Koninkrijk en België iets bovengemiddeld
en alle andere landen tegen of onder gemiddeld. Nederland zit iets
onder het gemiddelde, op eenzelfde hoogte als Ierland.
(Bron: http://www.kennislink.nl/publicaties/etnische-tolerantie-in-nederland-in-vergelijkend-perspectief.)
677S3.FM
3.15

Multiculturele samenleving
Enthousiastelingen, gematigden, tegenstanders
De ontvangende samenleving is geen homogene groep. Er zijn altijd mensen
die toleranter tegenover nieuwkomers staan en mensen die nieuwkomers
eerder afwijzen, bijvoorbeeld omdat ze hen als bedreigend ervaren.
Hierna volgt in het kort een beschrijving van een aantal groepen die verschillende
meningen er op na houden over de multiculturele samenleving.
Enthousiaste voorstanders
Een deel van de Nederlanders is voorstander van de multiculturele samenleving.
Zij ervaren het als een verrijking van de eigen cultuur. Zij hebben
contact met de allochtonen en hebben onder deze groep vrienden en
kennissen.
r
Gematigde voorstanders
Het overgrote deel van de Nederlanders vindt dat allochtonen zeker hun eigen
cultuur mogen behouden. Zij vinden daarbij ook dat in contacten met Nederlanders
zij zich moeten aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Ook vinden zij
dat het gesprek tussen allochtonen en autochtonen op gang moet komen. Het
moet dan geen gesprek zijn ingegeven door angst, maar door wederzijds
respect.
Tegenstanders
Er is zeker ook een niet onaanzienlijke groep tegenstanders van de multiculturele
samenleving. Hun uitspraken zijn veelal ingegeven door angst. ”Er blijft
niets over van de Nederlandse cultuur.” ”Straks zijn we allemaal moslim.” ”We
mogen in ons eigen land niet eens meer voor onze mening uitkomen.” ”Laat ze
allemaal teruggaan naar hun eigen land.” Deze vreemdelingenangst wordt ook
wel xenofobie genoemd. Het is een ongegronde angst voor alles wat vreemd,
ongewoon of zeldzaam is. Zo kan xenofobie zich richten op immigranten,
maar bijvoorbeeld ook tegen seksueel anders geaarde mensen, eigenlijk tegen
alles wat buiten ”de norm” valt. Xenofobie kan leiden tot haatspraak en zelfs
tot geweld. Haatspraak kom je zowel in de media als op het internet tegen.
Omdat haatspraak vaak subjectief is, valt het lastig aan te pakken. Wanneer is
de grens van vrijheid van meningsuiting bereikt
Oefenopgave 3
Tot welke groep zou u uzelf willen rekenen: enthousiaste voorstander,
gematigde voorstander of tegenstander Waarom
Mening van jongeren
Het merendeel van de volwassen Nederlanders heeft het standpunt dat
allochtonen zich moeten aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Uit verschillende
jongerendebatten blijkt dat de jongeren daar veel genuanceerder over
denken. Zij benoemen de verschillen als positief en iets waar men van kan
leren. Wanneer culturen vermengen, zal dat uiteindelijk voor iedereen beter
zijn. Uit de debatten blijkt ook dat de jongeren het principe: ”Verbeter de
wereld, begin bij jezelf” aanhangen. Zij vinden, allochtoon of autochtoon, dat
men zelf de eerste stap dient te zetten.
In de debatten merken ze op dat er in onze samenleving altijd al culturele en
religieuze verschillen zijn geweest. Naar hun mening is het niet nodig en zelfs
niet wenselijk daar al te veel nadruk op te leggen.
3.16

Multiculturele samenleving
Jongeren zijn het over het algemeen met elkaar eens dat mixen veel beter is dan
segregeren. Mixen wordt niet alleen gezien als een voorwaarde voor een
gezonde samenleving, maar ook als een verrijking.
Segregatie 0%
Leven en laten leven 5%
Verschil mag 30%
Mixen is goed 43%
Leren van culturen 22%
Het gezichtspunt van de overheid
Kijkend door de ogen van de bestuurders van een land waar mensen met een
verschillende etnische en culturele achtergrond samenleven, zijn er in feite
twee vragen die van belang zijn om te beantwoorden:
• Wat te doen met degenen die als ”nieuwkomer” in het land zijn gekomen
(integratievraagstuk)
• Wat te doen met degenen die nog graag zouden willen komen (immigratiebeleid)
Hierna wordt in het kort het immigratie- en integratiebeleid in historisch
perspectief geplaatst. Vervolgens wordt in hoofdlijnen het huidige debat over
integratie en immigratie beschreven.
Immigratie- en integratiebeleid door de jaren heen
Integratie in de beginjaren ’60 tot ’80
Het fenomeen immigrant was in de jaren ’60 van de vorige eeuw een relatief
nieuw begrip. Integratie was in deze jaren een non issue omdat men ervan
uitging dat de immigranten tijdelijk in Nederland zouden zijn. Daarom werd
van deze eerste immigranten gastarbeiders verwacht dat zij hun culturele
identiteit behielden zodat zij makkelijker zouden kunnen terugkeren naar hun
eigen land.
Ook in de jaren zeventig was er nog geen sprake van integratie. Nederlanders
moesten nog verwerken dat de gastarbeiders niet leken te vertrekken, maar
zelfs in het kader van gezinshereniging hun familie lieten overkomen. De
immigrantenkinderen kregen onderwijs in de eigen taal om de terugkeer te
vergemakkelijken. Ook de immigranten koesterden nog enige hoop terug te
kunnen keren, terwijl ze wisten dat het financieel niet haalbaar was (omdat ze
zich vaak in de lagere inkomensklasse bevonden).
t
Halverwege de jaren tachtig, toen het besef echt was doorgedrongen dat
Nederland multicultureel was geworden, kwam het integratievraagstuk op de
politieke agenda. De voormalige gastarbeiders zouden een plek in de Nederlandse
samenleving moeten krijgen. De tot dan toe gebruikte termen gastarbeider
of immigrant raakten uit. De Turken en Marokkanen werden nu
aangeduid als allochtonen, wat letterlijke betekent ”van een ander land”.
Hiermee werden ze onderscheiden van ”autochtonen”, wat betekent ”van het
land zelf”. Het onderwijs in de eigen taal werd afgeschaft en alle kinderen van
allochtonen gingen nu naar gewone basisscholen.
677S3.FM
3.17

Multiculturele samenleving
Het werd nu ook zichtbaar dat het niet goed ging met vooral niet-westerse
allochtonen en hun kinderen in Nederland. Zij waren over het algemeen laag
opgeleid, kregen daardoor moeilijker een baan en moesten dan leven van een
uitkering. Ze leefden in gemeenschappen naast de Nederlandse samenleving en
wisten weinig van de dominante cultuur. Dat gold omgekeerd ook. De Nederlanders
snapten weinig van Turken en Marokkanen, hun vreemde taal,
vreemde gewoontes en hun vreemde geloof.
Mede door de taalachterstand en lage opleiding liepen Turken en Marokkanen
een grotere kans in de criminaliteit te belanden.
Integratiebeleid werd achterstandsbeleid. In het onderwijs was er speciale
aandacht voor allochtone kinderen die erop gericht was de taalachterstand zo
veel mogelijk in te lopen. Ook startten er programma’s die allochtonenjongeren
moesten helpen bij het vinden van een baan.
In de jaren tachtig was het voor zowel immigranten als autochtone Nederlanders
duidelijk: de immigranten zijn en blijven in Nederland. De multiculturele
samenleving was een feit. De meningen erover waren verdeeld.
Sommigen vonden het geweldig, anderen ronduit afschuwelijk.
Asielzoekersbeleid in de jaren ’90
In de jaren negentig van de vorige eeuw werd Nederland geconfronteerd met
soms wel veertigduizend vluchtelingen per jaar. Er werden restricties aangebracht
in het toelatingsbeleid. De Immigratie- en Naturalisatiedienst, de IND,
kende ongeveer veertig procent van de mensen een permanente verblijfsvergunning
toe. De overigen kregen een tijdelijke verblijfsstatus.
Tot 1987 ontbrak beleid ten aanzien van integratie van die asielzoekers. De
mensen kregen zo snel mogelijk huisvesting, een uitkering en mochten
onderwijs volgen. Vanaf 1987 trad de ”Bed-brood-en-bad”-regeling in
werking. De mensen werden opgevangen in asielzoekerscentra gedurende de
gehele procedure. Het centrum leverde het allernoodzakelijkste, waardoor het
recht op een uitkering verviel. Volwassenen mochten niet deelnemen aan
onderwijs en niet werken.
Bij wijze van ontmoedigingsbeleid werd de asielopvang in de jaren negentig
gekenmerkt door soberheid. Alle asielzoekers verbleven in asielzoekerscentra
in afwachting van hun beschikking. Voor ontbijt, lunch en warme maaltijd
werd gezorgd vanuit het centrum. Verder kregen zij € 15,– zakgeld per week.
Nieuwe asielzoekers werden ondergebracht in aanmeldcentra. Daar werd
binnen 48 uur bepaald of zij mogelijk kans hadden op een tijdelijke of permanente
verblijfsvergunning. Zo niet, dan gingen ze per omgaande terug.
Ook het fenomeen uitzetcentrum deed zijn intrede. Uitgeprocedeerde asielzoekers
en mensen van wie de verblijfsstatus was ingetrokken, werden er
ondergebracht in afwachting van uitzetting. Het gevolg hiervan was dat velen
van hen verdwenen in de illegaliteit. Hun restte slechts een bestaan als dak- en
thuisloze, zonder enige inkomsten, of illegaal werken zonder enige arbeidsvoorwaarden.
y
Integratiebeleid in de jaren ’90
Het integratiebeleid in de jaren ’90 kenmerkte zich door de grotere verantwoordelijkheid
die de allochtonen kregen voor een succesvolle opbouw van
hun bestaan in Nederland. De term burgerschap deed zijn intrede. Van de
allochtonen werd verwacht dat zij ten minste zouden participeren in de Neder-
3.18

Multiculturele samenleving
landse samenleving. Om dit te bereiken werden er tal van taal- en inburgeringcursussen
gestart.
Integratiebeleid in de 21ste eeuw
Gezinsvorming
Het beleid ten aanzien van gezinsvorming werd in 2004 verder aangescherpt.
Nu geldt dat beide huwelijkspartners ten minste 21 jaar oud moeten zijn. De in
Nederland verblijvende partner moet minstens 120% van het minimuminkomen
verdienen. En de huwelijkspartner die immigreert, is verplicht tot het
afleggen van een inburgeringexamen. Zowel de cursus als het examen komt
voor eigen rekening. Dit geldt niet voor burgers van EU-landen.
Asielprocedure
In 2000 kwam de nieuwe Vreemdelingenwet tot stand, waardoor de asielprocedure
werd verkort en het systeem van verblijfsvergunningen werd vereenvoudigd.
u
Inburgering
De laatste jaren is het integratiebeleid gericht op inburgering. Onder inburgering
wordt verstaan dat alle immigranten, gastarbeiders en hun gezinnen en
eventuele huwelijkspartners en asielzoekers, een volwaardige plaats in de
Nederlandse samenleving verwerven. Lastig hierbij is wel dat ze deze
volwaardige plaats moeten verwerven vanuit een achterstandssituatie, qua taal
en scholing. Er wordt steeds vaker een appel gedaan op de eigen verantwoordelijkheid
van de allochtoon. Het gaat over volwassen mensen die in onze
samenleving wonen en er net zoals ieder ander het beste van moeten maken.
Zij hebben zodoende hierin een eigen verantwoordelijkheid.
Een Europese richtlijn voor vluchtelingenbeleid
In juni 2008 is in het Europese Parlement een richtlijn aangenomen die als
basis dient voor een te vormen Europees vluchtelingenbeleid. In de jaren
daaraan voorafgaand werden toelatingseisen in de verschillende landen in
toenemende mate verscherpt en uitzettingsmogelijkheden verruimd. Vanuit
het buitenland en in het bijzonder vanuit Zuid-Amerika werd hier fel tegen
geprotesteerd.
Oefenopgave 4
Noem de belangrijkste verschillen tussen het integratiebeleid in de beginjaren
’60-’80 en het huidige integratiebeleid.
Nederlands debat over integratie en immigratie
Het debat over een adequaat toelatings- en integratiebeleid wordt momenteel
in elke EU-staat gevoerd, dus ook in Nederland. Verschillende politici, publicisten
en wetenschappers hebben de afgelopen jaren hierop grote invloed
gehad. Enkele bekende namen in het debat over de multiculturele samenleving
zijn: Pim Fortuyn, Geert Wilders, Theo van Gogh, Ayaan Hirsi Ali, Rita
Verdonk, Paul Scheffer, Frank Bovenkerk.
Vast staat dat er tussen allochtonen en autochtonen over en weer sprake is van
vooroordelen en discriminatie. Ook staat in het kader van de integratie het
probleem van de zwarte scholen al een aantal jaren hoog op de politieke
agenda. Vastgesteld is dat allochtonen, zelfs wanneer ze eenzelfde opleidings-
677S3.FM
3.19

Multiculturele samenleving
niveau hebben als autochtonen, minder kansen hebben op de arbeidsmarkt.
Bovendien zijn er grote zorgen over bepaalde groepen, zoals de Marokkaanse
en Antilliaanse jongeren. Zij vallen negatief op ten aanzien van overlast, criminaliteit,
werkloosheid en schooluitval. Er wordt nagedacht hoe de problematiek
rond allochtonen kan worden aangepakt. Hoe is discriminatie goed
tegen te gaan Wat moet er gebeuren om kinderen met een taalachterstand een
eerlijke kans in het onderwijs te geven en zo schooluitval tegen te gaan En hoe
zorgt men dat bij gelijke geschiktheid een allochtone sollicitant minstens eerlijk
wordt overwogen
Samenvatting
In dit hoofdstuk hebben we gezien dat het begrip multiculturele samenleving
verschillende betekenissen heeft, namelijk een feitelijke en een normatieve
(gelijke kansen voor iedereen). Vervolgens hebben we de verschillende
definities besproken (autochtoon, allochtoon, westers, niet-westers), waarbij
geconstateerd is dat in het dagelijks gebruik het moeizaam blijft om de juiste
termen te gebruiken zonder anderen weer uit te sluiten.
Daarna hebben we een aantal multiculturele samenlevingen beschreven in een
aantal landen: Canada, Spanje, Suriname en Nederland. Hieruit blijkt dat elk
land zijn eigen multiculturele geschiedenis heeft.
In de volgende paragrafen hebben we de multiculturele samenleving bekeken
vanuit het gezichtspunt van de nieuwkomers (nieuwe burgers), de ontvangers
(zittende burgers) en de bestuurders (de overheid). We hebben gezien hoe
nieuwkomers in het begin een cultuurshock kunnen doormaken en op
verschillende wijzen zich kunnen aanpassen aan de nieuwe situatie. Van de
kant van de ontvangers zijn de reacties ten aanzien van de nieuwkomers
verschillend, variërend van tolerant tot tolerant en enthousiast tot negatief en
met veel weerstand.
Als laatste hebben we het integratiebeleid van de overheid vanaf de jaren ’60 tot
nu besproken en (heel kort) het integratiedebat over de multiculturele samenleving.
Parate-kennisvragen
1 Het begrip multiculturele samenleving heeft een dubbele betekenis. Leg dit uit.
2 Wat zijn autochtonen
3 En wat zijn allochtonen
4 Wat is een belangrijk verschil in de omgang met immigranten tussen Europa
en Canada
5 Welke vier groepen Spaanse immigranten kunt u onderscheiden
6 Wat zijn ”pensionados”
7 Met welke twee aspecten krijg je als nieuwkomer in een land zeker te maken
8 Wat zijn de gevolgen van een cultuurshock
3.20

Multiculturele samenleving
9 Wat is segregatie
0 Wat is marginalisatie
q
w
e
r
t
y
u
Wat is assimilatie
Wat is integratie
Wat is emancipatie
Wat is grofweg het standpunt van ”gematigde voorstanders” over allochtonen
Wanneer kwam het integratievraagstuk in Nederland op de politieke agenda
Waardoor werd het integratiebeleid in de jaren ’90 gekenmerkt
Wat wordt verstaan onder ”inburgering”
677S3.FM
3.21

Multiculturele samenleving
Uitwerking van de oefenopgaven
Oefenopgave 1
Volgens de officiële definities behoren de leden van het koningshuis tot de
volgende categorieën:
Willem Alexander: westerse allochtoon
Máxima en Amalia: niet-westerse allochtoon.
Oefenopgave 2
De samenlevingen in Canada en Suriname zijn al vanaf het ontstaan van de
landen multicultureel. Ook is de onderling tolerantie van de verschillende
etnische groepen in beide landen groot. Spanje heeft een veel recentere multiculturele
geschiedenis dan de andere drie landen.
Oefenopgave 3
Persoonlijke beantwoording, diverse antwoorden mogelijk.
Oefenopgave 4
In de beginjaren was er in feite bijna geen integratiebeleid, omdat men ervan
uitging dat de gastarbeiders weer terug zouden keren naar eigen land. Ook was
er in het begin nog geen sprake van vluchtelingen. Pas vanaf de jaren ’90 is er
een integratiebeleid ontwikkeld. In vergelijking tot vroeger is er tegenwoordig
meer nadruk op de eigen verantwoordelijkheid tot integratie van de niet-
Nederlander.
3.22