Algemene informatie en voorlichting geven na extractie

Informatie en voorlichting
Hoofdstuk1
Informatie en voorlichting
Voorlichting
In dit hoofdstuk wordt een aantal onderwerpen behandeld met betrekking tot
het geven van voorlichting over preventieve maatregelen ten aanzien van de
mondgezondheid van patiënten. Dit kan gebeuren in opdracht en onder de
verantwoordelijkheid van de tandarts.
Onderwerpen die in dit hoofdstuk aan bod komen, zijn:
- algemene informatie geven met betrekking tot de tandheelkundige behandelingen
- voorlichting geven over verschillende preventieve maatregelen
- mondhygiëne-instructie
- voedingsadviezen
- fluorideapplicaties
- algemene informatie en voorlichting geven aan prothesedragers
- algemene informatie en voorlichting geven na extractie.
Ter ondersteuning van de informatieoverdracht naar de patiënt toe kunnen
folders en brochures gebruikt worden die de voorlichting ondersteunen
(bijvoorbeeld het Ivoren Kruis of de NMT).
Folders, brochures en ander voorlichtingsmateriaal van het Ivoren Kruis zijn te
koop bij het NIGZ/Ivoren Kruis, Postbus 500, 3440 AM Woerden, telefoon
(0348) 43 76 06, fax (0348) 437 66 66.
Recept klaarmaken
Ook wordt in dit hoofdstuk beschreven hoe de assistente een recept kan klaarmaken
ter ondertekening door de tandarts.
Hoewel er steeds meer vrouwelijke tandartsen zijn, houden we in dit hoofdstuk
de mannelijke vorm aan. Tandartsassistenten zijn meestal vrouwen, zodat we
hierbij kiezen voor de vrouwelijke vorm.
Algemene informatie geven met betrekking tot de
tandheelkundige behandelingen
De werkzaamheden die in een tandartsenpraktijk worden uitgevoerd, zijn zeer
divers, maar kunnen ook vrij specifiek zijn naar gelang de specialisatie van de
praktijk (bijvoorbeeld parodontologie, endodontologie, orthodontie of
implantologie). Daarom worden in dit hoofdstuk alleen de meest voorkomende
tandheelkundige behandelingen in het kort besproken.
Periodieke controle
1 Tijdens de periodieke controle, ook wel halfjaarlijkse controle genoemd,
controleert de tandarts de mond van de patiënt op tandbederf (cariës),
tandvleesziektes (gingivitis en parodontitis) en andere mogelijke pathologieën.
Verder worden de oude restauraties op hun kwaliteit beoordeeld. Ook wordt
er gekeken of nog aanvullende preventieve maatregelen nodig zijn.
023K1.FM
1.1

Informatie en voorlichting
Eerste bezoek van een nieuwe patiënt
Hierbij zal de tandarts, na een gesprek over de algemene gang van zaken in zijn
praktijk en het afnemen van de anamnese, een onderzoek van de mond en van
de gebitstoestand uitvoeren, en deze met de patiënt bespreken. Eventueel kan
een nader onderzoek gewenst zijn in een volgende zitting.
Consult
2 De patiënt kan de tandarts om een consult vragen over specifieke problemen
met betrekking tot zijn gebit. Gedacht moet worden aan voorlichting over
protheses, kroon- en brugwerk, aan protheseklachten enz.
Bitewing
Peri-apicale opname
Maken van röntgenfoto’s
3 Röntgenfoto’s zijn foto’s die worden gemaakt met behulp van röntgenstraling
die door botten, tanden en spieren heen dringt. De tandarts maakt
röntgenfoto’s als hij het vermoeden heeft dat er cariës aanwezig is tussen de
tanden en kiezen of onder een vulling (bitewing: afb. 1), of wanneer hij
vermoedt dat er een wortelpuntontsteking aanwezig is (peri-apicale opname:
afb. 2.).
Afb. 1. Bitewing. (Uit: Röntgenfoto’s bij de tandarts van het Ivoren Kruis.)
Afb. 2. Peri-apicale opname. (Uit: Folder Röntgenfoto’s bij de tandarts van het Ivoren Kruis.)
Mondhygiëne-instructie en/of voorlichting over voeding
De tandarts of mondhygiëniste vertelt over het waarom en hoe van een goede
mondhygiëne aan de patiënt met als doel dat deze gemotiveerd raakt om zijn
gebit beter te onderhouden. Ook dient hierbij het belang van een goede
voeding (eten, drinken, snoepen enz.) betrokken te worden. Een en ander
wordt verderop in het hoofdstuk besproken.
Fluoride
Fluorapplicatie
Fluoride is een belangrijk preventiemiddel tegen cariës en wordt vooral veel
toegepast bij kinderen met pas doorgebroken gebitselementen. Door middel
van een fluorideapplicatie (fluoridegel in een fluoridelepel) wordt het glazuur
1.2

Informatie en voorlichting
van buitenaf sterker gemaakt door inbouw van fluoride. Een en ander wordt
verderop in het hoofdstuk besproken.
Gebitsreiniging
Tandsteen en tandplaque in diepe pockets (subgingivaal) kan de patiënt niet
zelf verwijderen met de tandenborstel, stokers, floss of ragers. Om ontstekingen
en erger te voorkomen, moet de tandarts of mondhygiënist dit doen
met speciale instrumenten. Gebitsreiniging ofwel ”tandsteen verwijderen”
wordt verderop in het hoofdstuk uitgelegd.
Lokale anesthesie
Het doel van een verdoving ofwel lokale anesthesie is de pijn te bestrijden die
een patiënt kan ondervinden tijdens de behandeling door de tandarts.
Door de anesthesie kan plaatselijk een deel van het slijmvlies of een gebitselement
gevoelloos worden gemaakt.
Restauraties
Amalgaam 4 Als in een gebitselement een caviteit ontstaat door cariës, wordt het desbetreffende
element door de tandarts hersteld door middel van een restauratie
(vulling) van amalgaam, composiet of glasionomeer. Amalgaam is een zilverkleurige
legering van zilver, tin en koper, die na menging met kwik pasta-achtig
wordt. Dit wordt stevig in een preparatie (schoongemaakte holte in een gebitselement)
aangedrukt, waarna het langzaam hard wordt.
Composiet 5 Composiet is een tandkleurige kunststof die steeds meer gebruikt wordt als
restauratiemiddel. Het wordt door middel van een etsbondingtechniek in de
preparatie aangebracht en uitgehard. Oude restauraties waarvan bijvoorbeeld
de randaansluiting slecht is, zijn vaak een reden om ze te vervangen.
Glasionomeer is ook een tandkleurige kunststof, die vooral gebruikt wordt als
restauratiemateriaal op moeilijk bereikbare plekken in de mond.
Afhankelijk van het aantal vlakken dat bij de preparatie is betrokken, spreekt
men van éénvlaks-, tweevlaks- of drievlaksvullingen.
Sealants
6 Sealants worden door de tandarts voornamelijk gelegd in (pre)molaren om de
fissuren en putjes af te dichten met een kunststofvlak. Dit wordt gedaan omdat
deze diepe en smalle fissuren en putjes zeer gevoelig zijn voor cariës omdat ze
niet gereinigd kunnen worden van plaque door middel van een tandenborstel
(afb. 3).
023K1.FM
Afb. 3a. Een ongesealde molaar.
1.3

Informatie en voorlichting
Afb. 3b. Een gesealde molaar. (Uit: folder Sealen, beschermlaagje tegen gaatjes van het Ivoren Kruis.)
Wortelkanaalbehandelingen
Ontstoken pulpa 7 Wanneer er in de pulpa van een gebitselement een ontsteking aanwezig is of er
een ontsteking dreigt te ontstaan die niet meer te genezen is, wordt deze
ontstoken pulpa verwijderd. Hierna wordt het wortelkanaal opgevuld met
guttapercha en de rest verder van een vulling voorzien. Wanneer er in het
kaakbot rondom de wortelpunt(en) een ontsteking zat, verdwijnt deze na de
behandeling vanzelf.
1. De kies is opengemaakt.
2. De wortelkanalen worden schoongemaakt met een speciaal vijltje.
3. Situatie direct na de behandeling: de wortelkanalen zijn afgesloten met vulmateriaal en de kies is
(opnieuw) voorzien van een vulling.
4. Geruime tijd later: geen spoor meer van de ontsteking.
Afb. 4. Wortelkanaalbehandeling. (Uit: folder Wortelkanaalbehandeling van het Ivoren Kruis.)
Bleken van elementen
Verkleuringen 8 Gebitselementen kunnen door verschillende oorzaken verkleuren. Hierbij
moet worden gedacht aan dode tanden, veroudering, ongeval, medicijngebruik
of ontwikkelingsstoornissen. Verschillende verkleuringen zijn goed te behandelen
met een bleekmethode, waarbij het beste resultaat behaald kan worden
bij gelijkmatige gele verkleuringen. Er zijn twee methoden van bleken,
namelijk:
a. Het bleken van binnenuit bij een dode tand
Hierbij wordt in de tand een bleekmiddel (natriumperboraal) aangebracht
en afgesloten met een tijdelijke vulling. Afhankelijk van het resultaat wordt
de behandeling enkele malen herhaald.
1.4

Informatie en voorlichting
b. Het bleken van levende tanden
Hier zijn ook weer twee mogelijkheden, namelijk bleken door de tandarts
of door de patiënt zelf.
Bij het bleken door de tandarts wordt de tand van buitenaf met waterstofperoxide
behandeld, eventueel aangevuld met behulp van een speciale lamp
om het bleekproces te versnellen.
Thuis bleken door de patiënt zelf gebeurt met een door de tandarts
gemaakte bleeklepel en waterstofperoxidegel.
Kronen
Als tanden en kiezen zover zijn aangetast of beschadigd dat ze niet meer
duurzaam hersteld kunnen worden met amalgaam of composiet, is het vaak
mogelijk ze te restaureren met een kroon (afb. 5).
Afb. 5. Kroon, een kapje over een tand of kies. (Uit: folder Kronen en Bruggen van het Ivoren
Kruis.)
9 Een kroon is een kapje van metaal en/of porselein dat precies past over een
geslepen tand of kies. Het kapje zit op de tand of kies vastgelijmd. Door een
kroon krijgt de tand of kies zijn oorspronkelijke vorm weer terug.
Afb. 6. Brug: twee kronen, die op de pijlers passen, en een brugtussendeel. (Uit: folder
Kronen en Bruggen van het Ivoren Kruis.)
Brug
0 Een brug wordt gemaakt ter vervanging van een of meer ontbrekende tanden
en/of kiezen. Een brug zit vast aan twee of meer pijlers. Dit zijn de afgeslepen
tanden of kiezen aanweerszijden van de open ruimte van de ontbrekende tand
of kies. Een brug bestaat uit twee of meer kronen, die op de pijlers passen, en
een brugtussendeel, ook wel ”dummy” genoemd. Deze bestaat uit een of meer
kunsttanden en/of kiezen, die op de plaats van de open ruimte komen
(zie afb. 6).
023K1.FM
1.5

Informatie en voorlichting
q
Opbouw
Vaak zijn elementen zo erg aangetast of beschadigd dat een kroon onvoldoende
houvast heeft. Om dit te ondervangen, moet meestal eerst een opbouw worden
vervaardigd. Sommige opbouwen (niet-gegoten) worden gemaakt van
amalgaam of composiet, eventueel versterkt d.m.v. een stift, andere (gegoten
stiftopbouwen) van een gietlegering waarmee ze in het wortelkanaal worden
vastgezet (zie afb. 7).
Afb. 7. Een voortand waarbij een gegoten stiftopbouw is aangebracht die in het
wortelkanaal verankerd is. Over de opbouw wordt de kroon gecementeerd. Zonder
opbouw zou deze te weinig houvast vinden omdat van de tand alleen de wortel nog
over is.
Extractie
Extractie is het trekken van tanden en/of kiezen om uiteenlopende redenen,
zoals scheefgegroeide verstandskiezen, in de lengterichting gefractureerde
elementen, ten behoeve van een prothese of elementen met ernstig parodontaal
verval. In principe is voor alle tandheelkundige behandelingen instemming van
de patiënt nodig. Vanwege het onherroepelijke karakter is het bij extracties
zeker belangrijk de patiënt goed te informeren en zijn instemming te vragen.
Alvorens de extractie uit te voeren, worden de elementen, het omringende
kaakbot en het tandvlees verdoofd.
w
e
Gebitsprothese
Een prothese, ook wel kunstgebit genoemd, is een kunstproduct dat bedoeld is
om de tanden en kiezen te vervangen met als doel het herstel van de
kauwfunctie, slikken, spreken en de esthetiek. Er wordt onderscheid gemaakt
tussen partiële (zie afb. 8) en volledige (zie afb. 9) gebitsprotheses.
Implantaten
Een natuurlijke tand of kies bestaat uit twee gedeelten: een kroon en een wortel.
Een implantaat is een kunstwortel die gemaakt is van metaal en/of een
keramisch materiaal. Deze materialen worden door het lichaam en het omringende
bot goed verdragen.
1.6

Informatie en voorlichting
Wanneer het bot voldoende aan de kunstwortel is vastgegroeid, kan het
implantaat dienen als basis voor een kroon, of dienen als steun voor een gebitsprothese.
Het gedeelte dat op het implantaat en boven het tandvlees zit, wordt
de suprastructuur genoemd. Deze suprastructuur kan worden gevormd door
een kroon, een brug of een overkappingsprothese (zie afb. 10).
Afb. 8. Een partiële plaatprothese waarmee zes kiezen in de bovenkaak worden
vervangen.
Afb. 9. Volledige gebitsprothese. (Uit: folder Van eigen tanden en kiezen naar een kunstgebit van het
Ivoren Kruis.)
Voorlichting geven over verschillende preventieve
maatregelen
Preventie r Preventie in de tandheelkunde heeft tot doel het voorkomen van afwijkingen
of het voorkomen van verergering daarvan met betrekking tot de gezondheid
van de dentitie en daaromheen de mondholte. Eenvoudig gezegd is het doel de
mensen hun hele leven lang alle gebitselementen te laten behouden.
Preventie beperkt zich dus niet alleen tot het voorkomen van ziekte, maar
probeert tevens verergering van ziekte te voorkomen. Hierdoor is er een
indeling te maken in:
Primaire preventie - primaire preventie: deze richt zich op het voorkomen van ziekte bij een
gezonde patiënt en is vooral gericht op het elimineren van oorzaken. Hierbij
moet vooral worden gedacht aan voorlichting over voeding en gezondheid,
snoepbeperking, maar ook aan mondhygiëne-instructies, tandsteen verwij-
023K1.FM
1.7

Informatie en voorlichting
deren, periodieke controles, fluorideapplicaties, het fluoridebasisadvies,
sealants e.d.
Secundaire preventie - secundaire preventie: deze wordt uitgevoerd als de gezondheid van de
patiënt verstoord is en is vooral gericht op vroegtijdige diagnose en behandeling.
Dit omvat bijvoorbeeld bitewing röntgendiagnostiek, lokale fluorideapplicatie
ter behandeling van wittevleklaesies (beginnende cariës) en
extra instructie in het reinigen van verdachte plaatsen.
Tertiaire preventie - tertiaire preventie: dit omvat het beperken van de schade aan de gezondheid
en de uiteindelijke rehabilitatie (functieherstel) door middel van restauratieve
of prothetische tandheelkunde.
Afb. 10. Links een dwarsdoorsnede van een kies met wortel en rechts een dwarsdoorsnede
van een implantaat met suprastructuur. (Uit: folder Implantaten van het Ivoren
Kruis.)
Folders en brochures
Plaquebacteriën
t
De meeste preventieve maatregelen die de tandarts uitvoert, vallen onder een
van de eerdergenoemde preventie-indelingen. Als we praten over preventiemaatregelen
is een van de meest essentiële aspecten het geven van goede
voorlichting. Deze zal veelal gegeven worden door de tandarts, maar ook door
de tandartsassistentes. Ter ondersteuning van de mondelinge voorlichting kan
men diverse folders en brochures over preventieve maatregelen gebruiken.
Een aantal vormen van preventieve maatregelen die veel voorkomen in de
tandartspraktijk zijn:
Poetsinstructies
Poetsinstructies geven is een van de belangrijkste preventieve maatregelen ter
voorkoming van gebitsziekten, waarbij de uitvoerende taak bij de patiënt ligt.
Het doel van de poetsinstructie is dat de patiënt geleerd wordt dagelijks één
keer alle plaque te verwijderen.
Doordat de patiënt alle plaque, die voor 80 % uit bacteriën bestaat, van de
tanden en kiezen verwijdert, reduceert hij daarmee ook de kans op het krijgen
van cariëslaesies, gingivitis en parodontitis. Hiertoe staan de patiënt verschillende
hulpmiddelen ter beschikking, zoals de tandenborstel (hand of
elektrisch), tandenstokers, tanddraad (tandzijde, floss), spiraalborsteltjes
(ragers, interdental brushes), end-tufted borsteltjes. Hierover wordt verderop
in het hoofdstuk gesproken.
1.8

Informatie en voorlichting
Fluoridetandpasta
Fluorideapplicatie
Fluoridegebruik
Dit is een belangrijke preventieve maatregel ter beperking van cariës. Cariës
ontstaat door voortschrijdende demineralisatie van glazuur en dentine en door
de tekortschietende remineraliserende invloed van het speeksel. Met andere
woorden: het evenwicht tussen de de- en remineralisatie is verstoord. Fluoride
kan dit evenwicht weer vergaand herstellen. Fluoride wordt op een aantal
manieren toegediend waarvan fluoridehoudende tandpasta de meest voorkomende
is.
Omdat het voor een goede mondhygiëne noodzakelijk is dat de patiënt
dagelijks twee keer goed poetst met fluoridetandpasta, komt er dagelijks een
minimale hoeveelheid (maar voldoende) fluoride op de tanden.
Voor de doorbraak wordt fluoride ingebouwd in het glazuur en het dentine.
Dit gebeurt door opname van fluoride in het maag-darmkanaal, waarbij het via
de bloedbaan het dentine en glazuur kan bereiken. Direct na de doorbraak en
ook daarna zal de fluorideconcentratie in het glazuur toenemen als gevolg van
adsorptie van fluoride aan de glazuurkristallieten en door inbouw van fluoride
gedurende de demineralisatie en remineralisatie van het cariësproces.
Voor een goede werking van fluoride dient er voldoende fluoride aanwezig te
zijn in de plaquevloeistof en met name op de grens tussen plaque en glazuurkristallen.
Van hieruit wordt de inbouw van fluoride in het glazuur verzorgd
via demineralisatie en mineralisatie.
Bovendien wordt door fluoride in tandplaquevloeistof het metabolisme van de
bacteriën verstoord waardoor minder zuurvorming ontstaat.
Ten slotte zijn er fluorideapplicaties die een tandarts, mondhygiënist of assistente
kan uitvoeren, om door een kortstondig hoog fluorideaanbod een
versnelde inbouw te verkrijgen. Hierover wordt verderop in het hoofdstuk
gesproken.
Fluoridepeutertandpasta
y
Fluoridebasisadvies
Het officiële fluoridebasisadvies, zoals dit door het Ivoren Kruis in samenwerking
met andere Nederlandse gezondheidsorganisaties is vastgesteld, luidt
als volgt:
0 t/m 1 jaar
• vanaf de doorbraak: 1 × per dag poetsen met fluoridepeutertandpasta (met
500-750 ppm fluoride)
2, 3 en 4 jaar
• 2 × per dag poetsen met fluoridepeutertandpasta (met 500-750 ppm
fluoride)
5 jaar en ouder
• 2 × per dag poetsen met gewone fluoridetandpasta (met 1 000-1 500 ppm
fluoride).
Voor alle leeftijden geldt: extra maatregelen op individueel advies van de
consultatiebureau-arts, tandarts of mondhygiënist.
De belangrijkste toepassing van fluoride voor de preventie van tandcariës is
fluoridetandpasta.
Zo snel mogelijk na de doorbraak van het eerste tandje kan worden begonnen
met één keer per dag de tanden te poetsen met fluoridepeutertandpasta met
500-750 ppm fluoride. Laat het kind eerst een tijdje aan de tandenborstel
023K1.FM
1.9

Informatie en voorlichting
wennen. Vanaf de tweede verjaardag moet er tweemaal per dag worden
gepoetst met fluoridepeutertandpasta.
Na de vijfde verjaardag wordt overgeschakeld op gewone fluoridetandpasta
met 1 000-1 500 ppm fluoride. Om voldoende fluoride voor 0-5 jarigen te
garanderen, is de concentratie van fluoride in peutertandpasta verhoogd van
250 naar 500 tot 750 ppm. In het huidige fluoridebasisadvies komen geen
fluoridetabletjes meer voor; deze worden alleen nog op indicatie geadviseerd.
Voedingsmaatregelen
Relining
Speeksel
u
i
Voeding
Voedingsadviezen geven hoort ook bij de preventie van tand- en tandvleesziekten.
Hoewel het geven van voedingsadviezen meer een taak is die hoort bij
de artsen en diëtisten, kan de tandarts ook zijn bijdrage leveren. Met betrekking
tot voedingsmaatregelen ter voorkoming van tand- en tandvleesziekten moet
vooral worden gedacht aan:
- drie volwaardige hoofdmaaltijden per dag
- maximaal vier tussendoortjes per dag
- het aantal keren dat zoete bakwaren, snoep, zoete yoghurt, frisdranken (met
name koolzuurhoudende) of zure vruchtensappen worden geconsumeerd
beperken
- kleverig snoep beperken.
Een en ander wordt verderop in het hoofdstuk besproken.
Periodieke controles
Omdat het proces van cariës, gingivitis en parodontitis in eerste instantie
ongemerkt verloopt, is het verstandig regelmatig naar de tandarts te gaan om
hierop te laten controleren. In het algemeen is éénmaal per half jaar voldoende.
Ook kan de tandarts de slijmvliezen en de tong beoordelen op eventuele
ziekten. Aan de hand van de gevonden aandoeningen kan hij adviezen geven
en/of een behandeling starten.
Ook patiënten met een prothese dienen eens per twee jaar naar de tandarts te
gaan voor controle. Omdat de kaken slinken, ontstaat er ruimte tussen de kaak
en de prothese, waardoor deze losser gaat zitten.
Door een nieuwe voering (relining) aan te brengen, kan de tandarts dit
probleem verhelpen. Ook wordt er gekeken of de tanden en kiezen van de
prothese nog goed in elkaar passen en of er geen drukplekken zijn in de mucosa
veroorzaakt door de protheseranden.
Tandsteen verwijderen
Als tandplaque niet regelmatig wordt verwijderd van de gebitselementen,
hoopt het zich op en wordt dus dikker. Dit gebeurt vooral op plekken die
moeilijk reinigbaar zijn. Naarmate de tandplaque wat ouder wordt, dikt het
wat in en begint te calcipiceren (verkalking). Er ontstaat tandsteen dat zeer
hecht is verbonden aan de gebitselementen, zodat het niet meer met de tandenborstel
of andere middelen is te verwijderen. Ook het speekselcomponent
bicarbonaat heeft grote invloed op de tandsteenvorming, waardoor meer
tandsteen wordt gevonden bij de uitgangen van de speekselklieren.
Dit is met name op de buccale vlakken van de bovenmolaren en op de linguale
en approximale vlakken van de onderincisieven.
Omdat tandsteen poreus is en veel pathogene stoffen kan bevatten, en
bovendien bedekt is met tandplaque, moet het verwijderd worden van de
gebitselementen om tand- en tandvleesziekten te voorkomen. Dit verwijderen
gebeurt door middel van handinstrumenten of met behulp van een ultrasoon
tandsteenverwijderapparaat.
1.10

Informatie en voorlichting
Fissuren
Sealants
Een goede preventieve maatregel is het sealen. Dit is het afdichten of verzegelen
van fissuren en putjes in tanden en kiezen, en gebeurt met een kunststoflak.
Vooral smalle en diepe fissuren en putjes zijn gevoelig voor cariës omdat ze
moeilijk reinigbaar zijn, zodat gemakkelijk voedsel en/of plaque blijft zitten.
Nadat een blijvende molaar is doorgebroken, wordt er meestal geseald omdat
dan de kans op cariës het grootst is. Als een element pas is doorgebroken, is het
glazuur nog niet ”rijp” (voldoende hard). Bovendien is ter plaatse van de
fissuren en putjes het glazuur erg dun. Dit alles maakt dat pas doorgebroken
molaren zeer gevoelig zijn voor occlusale cariës.
Mondhygiëne-instructie
Algemeen
Voorlichting geven over de mondhygiëne is een essentieel onderdeel in de
preventie van tand- en tandvleesziekten. Ook is het belangrijk de patiënt
duidelijk te informeren over het ontstaan van deze ziekten. Immers, het succes
van de preventie hangt af van het niveau van mondhygiëne. Daarom is het
nodig de patiënt regelmatig te stimuleren in zijn gebitsverzorging. Een geïnteresseerde
patiënt is vaak kritischer en neemt de gegeven informatie meer ter
harte dan iemand die zich minder betrokken voelt. Na instructie blijkt de
mondhygiëne meestal sterk te verbeteren, maar na verloop van tijd treedt er
vrijwel altijd een terugval op.
Poetstrauma’s o Een goede manier van tandenpoetsen met fluoridetandpasta vormt de basis
van effectieve gebitsreiniging, en de instructie zal zich allereerst daarop moeten
richten. In eerste instantie moet gezocht worden naar verbetering van de
poetsmethode die de patiënt al hanteert, tenzij deze aanwijsbaar schadelijk is
(poetstrauma’s). Vaak is de bestaande poetstechniek al redelijk en zijn slechts
kleine aanpassingen nodig. Patiënten hebben de gewoonte moeilijk bereikbare
plaatsen, de linguale vlakken in de mandibuale en de palatinale vlakken in de
maxilla, in de mond te vergeten. Als een patiënt zich eenmaal realiseert wat een
goede mondhygiëne inhoudt, komt meestal de vraag hoeveel keer per dag
gepoetst moet worden. Belangrijk is dat er tweemaal per dag gepoetst moet
worden, waarbij in ieder geval één keer per dag zorgvuldig alle tandplaque
wordt verwijderd, hetgeen tijd en aandacht kost. De patiënt moet voor zichzelf
bepalen wanneer dat het beste kan gebeuren: ’s ochtends, ’s middags of
Interdentale ruimtes
p
’s avonds voor het slapen gaan.
Voor de gebitsreiniging, het verwijderen van de tandplaque, staan ons verschillende
middelen en methoden ter beschikking. De tandenborstel (met de hand
of elektrisch) is met name geschikt voor de occlusale en gladde vlakken, en
deels ook voor de approximale ruimtes.
Voor een effectieve manier van plaqueverwijdering zijn verschillende borstelmethoden
ontwikkeld, waarvan de bekendste zijn de circulaire methode, de
horizontale methode (of schrobmethode), de Bass-methode, rolmethode en de
gemodificeerde Stillman-methode. Er is een voorkeur voor de Bass-methode,
omdat deze behalve de occlusale en gladde vlakken ook een deel van de interdentale
ruimte en de sulcus gingivalis reinigt.
Voor het reinigen van de interdentale ruimtes, daar waar de tandenborstel niet
bij kan, worden andere hulpmiddelen gebruikt. Er is tegenwoordig een ruim
assortiment aan hulpmiddelen voorhanden, zoals:
a - interdentale borsteltjes (spiraalborsteltjes, inzetborsteltjes, handragers)
- tandenstokers
023K1.FM
1.11

Informatie en voorlichting
- tanddraad (tandzijde, floss, dental tape of superfloss)
- single-tufted of end-tufted borsteltjes
- verbandgaas en schoenveters.
Afhankelijk van de vorm van de interdentale ruimte en de eventueel aanwezige
furcatie (splitsing of gevorkt zijn van de wortels van molaren) kunnen verschillende
van de vorengenoemde hulpmiddelen worden gebruikt (zie afb. 11).
Afb. 11. Van links naar rechts: tandenstoker, tanddraad (floss), interdentaal
borsteltje. (Uit: Preventieve tandheelkunde van C. van van Loveren e.a.)
Wanneer de interdentale ruimte wat groter is, verdient het gebruik van een
interdentaal borsteltje, desnoods meer tegelijk bij zeer grote ruimtes, altijd de
voorkeur boven het gebruik van tandenstoker of tanddraad, omdat het
borsteltje als beste de plaque verwijdert omdat de haartjes ervan de vorm van
het tandoppervlak het beste volgen (zie afb. 12). Tevens zijn de ragers relatief
gemakkelijk in gebruik.
Nu zullen eerst de tandenborstel en daarna een aantal interdentale hulpmiddelen
worden besproken.
Variaties
Tandenborstel
Er is een grote verscheidenheid aan tandenborstels. Steeds komen er nieuwe
typen tandenborstels op de markt met claims dat ze doeltreffender zijn bij de
plaqueverwijdering. Ook verovert de elektrische tandenborstel, die veel
variaties in uitvoeringen kent, steeds meer de markt.
De tandenborstel kent veel variaties in vorm en grootte van de steel en kop, in
de stand van de kop ten opzichte van de steel en in het aantal koppen. De haren
van de tandenborstel zijn recht afgesneden of afgerond en kennen veel variatie
in stijfheid of lengte. Bovendien zijn er veel verschillen in de wijze waarop de
haren in de kop zijn geplaatst.
s
Wat is een goede tandenborstel
1. Kies een tandenborstel met veel bosjes haar (multi-tufted) en een rechte
steel.
2. De haren van de borstel moeten zacht zijn om beschadiging van het
tandvlees en eventueel blootliggende worteloppervlakken te voorkomen.
3. Het borsteloppervlak dient vlak te zijn.
4. De borstelkop dient voor volwassenen niet langer te zijn dan ongeveer
2,5 cm, zodat alle plaatsen in de mond gemakkelijk kunnen worden bereikt.
Hoe kleiner de borstelkop, hoe kleiner de kans op kokhalzen.
1.12

Informatie en voorlichting
5. Gebruik altijd een borstel met nylon haren.
6. Wanneer de haren van de borstel uit elkaar gaan staan, is de borstel aan
vervanging toe.
Methoden van borstelen
Kies in overleg met de patiënt een methode die gemakkelijk kan worden uitgevoerd
en waarbij geen beschadigingen van het tandvlees en worteloppervlakken
optreden. Strikt genomen hoeft het tandvlees niet te worden geborsteld
of gemasseerd. Toch ontkomt men er niet aan dat een klein gedeelte van
het tandvlees wordt meegeborsteld.
Twee goede methoden om plaque weg te borstelen, zijn:
- de circulaire methode
- de Bass-methode.
Circulaire methode
De haren van de tandenborstel worden bij deze methode loodrecht op de
tandenrij gezet. Dit geldt voor zowel de tongzijde als voor de wangzijde
(zie afb. 12).
Afb. 12. Circulaire methode. (Uit: folder Mondhygiëne, waarom en hoe van de Nederlandse
Vereniging voor Parodontologie.)
Dan worden met de borstel kleine cirkelvormige bewegingen gemaakt waarbij
de gebitselementen én een klein gedeelte van het tandvlees worden geborsteld.
Belangrijk is dat deze cirkelvormige bewegingen niet te groot worden gemaakt.
Bass-methode
Zet de haren van de tandenborstel schuin, onder een hoek van 45° tegen de
tandvleesrand aan. Maak dan korte heen-en-weergaande bewegingen, waarbij
de haren van de borstel als het ware een pas op de plaats maken (zie afb. 13).
Afb. 13. Bass-methode. (Uit: folder Mondhygiëne, waarom en hoe van de Nederlandse Vereniging voor
Parodontologie.)
Voor beide borstelmethoden geldt:
• Poets systematisch en kijk daarbij voortdurend in de spiegel, zodat u ziet
wat u doet.
• Zorg voor overlappende bewegingen, zodat alle gebitselementen aan wangen
tongzijde worden gereinigd.
• Het achterste vlak van de achterste kiezen kan ook met de borstel worden
gereinigd.
023K1.FM
1.13

Informatie en voorlichting
• De wang wordt dan met de steel van de borstel opzij geduwd en vervolgens
wordt het vlak met schrobbende bewegingen gereinigd.
• Dezelfde schrobbende bewegingen worden ook vanaf de tongzijde uitgevoerd.
• De kauwvlakken van de kiezen worden met schrobbende bewegingen van
voren naar achteren gereinigd.
• Aan de tongzijde van de voortanden wordt de borstel verticaal gehouden.
De haren van de borstel worden gedeeltelijk op het tandvlees en gedeeltelijk
op de gebitselementen geplaatst. Dan worden kleine op- en neergaande
bewegingen gemaakt.
d
Elektrische tandenborstel
De dagelijkse praktijk leert dat slechts een beperkt aantal mensen intensieve
zorg aan hun gebit besteden. Voor de mensen die wel willen, maar om een of
andere reden niet kunnen, kan de elektrische tandenborstel een nuttig
hulpmiddel zijn.
Het voordeel van de elektrische tandenborstel is vooral het gemak waarmee
gepoetst kan worden, omdat men zich niet druk hoeft te maken over de poetsbeweging.
Men hoeft alleen maar te zorgen dat het borsteltje correct wordt
geplaatst, zodat alle concentratie gericht kan worden op de systematiek van het
poetsen, zodat alle vlakken zo goed mogelijk gereinigd worden.
Afb. 14. Poetsen met elektrische borstel. (Uit: folder Oral-B.)
Verplegend personeel
In de praktijk is gebleken dat matige poetsers vaak geholpen zijn bij het gebruik
van een elektrische tandenborstel. Hierbij moet men vooral denken aan
mensen met een motorische handicap of aan personen die anderen moeten
helpen (bv. verplegend personeel). Benadrukt moet worden dat de elektrische
tandenborstel vooral een toegevoegde waarde heeft als de gebitsreiniging alleen
uit tanden poetsen bestaat. Maar het kan een goede interdentale reiniging niet
vervangen.
1.14

Informatie en voorlichting
Interdentale borsteltjes (spiraalborsteltjes, handragers)
Spiraalborsteltjes kunnen alleen worden gebruikt wanneer de ruimte tussen de
gebitselementen zó groot is dat er zo’n borsteltje doorheen kan. Het borsteltje
dat met enige moeite tussen de gebitselementen door kan, verwijdert het beste
alle plaque. Het borsteltje moet als het ware een beetje klem zitten, zonder dat
de kern de gebitselementen raakt.
Spiraalborsteltjes kunnen verschillen in uitvoering, vorm en dikte (zie afb. 15).
Zo zijn er spiraalborsteltjes die bestaan uit een handvat, waarin verschillende
inzetborsteltjes geplaatst kunnen worden. Ook zijn er spiraalborsteltjes die niet
in een handvat gezet hoeven te worden.
Afb. 15. Verschillende typen interdentale borsteltjes. (Uit: folder Mondhygiëne, waarom en
hoe van de Nederlandse Vereniging voor Parodontologie.)
Overleg met de patiënt welk spiraalborsteltje voor hem/haar het geschiktst is.
Gebruik van interdentale borsteltjes
Het spiraalborsteltje zonder apart handvat wordt tussen duim en wijsvinger
vastgehouden. Met het spiraalborsteltje worden enige heen- en weergaande
bewegingen gemaakt, nadat het borsteltje in de ruimte tussen de gebitselementen
is ingebracht (zie afb. 16).
Afb. 16. Gebruik van interdentale borsteltjes (Uit: folder van Oral-B.)
Wanneer het spiraalborsteltje achter in de mond wordt gebruikt, kan het
borsteltje worden omgebogen, zodat men gemakkelijker in die ruimte komt.
Het spiraalborsteltje mét handvat kan vanaf de wangzijde én vanaf de tongzijde
worden gebruikt.
023K1.FM
1.15

Informatie en voorlichting
De spiraalborsteltjes kunnen meermalen worden gebruikt. Daarom moeten ze
na gebruik goed worden uitgespoeld.
Tandenstokers
De tandenstoker is een van de oudste hulpmiddelen die de mens bij zijn gebitsreiniging
gebruikt, en dateert van 3500-3200 v.Chr.
Als de ruimte tussen de gebitselementen niet groot genoeg is voor het gebruik
van een spiraalborsteltje, kunnen tandenstokers vaak wel worden gebruikt.
Tandenstokers kunnen verschillen in hardheid en dikte: hoe groter de tussenruimte,
des te dikker dient de tandenstoker te zijn. Een goede tandenstoker is
op doorsnede driehoekig van vorm (net als de ruimte tussen de gebitselementen)
en loopt toe in een punt.
Een tandenstoker is gemakkelijker te hanteren dan tanddraad. Een nadeel is
echter dat het niet mogelijk is de tandenstoker vanaf de tongzijde te gebruiken.
Overleg met de patiënt of tandarts welke tandenstoker hij/zij het beste kan
gebruiken.
f
Gebruik van tandenstokers
1. Sommige tandenstokers dienen met speeksel nat gemaakt te worden door
er even op te sabbelen. Hierdoor wordt onnodig breken voorkomen (zie
afb. 17).
2. Houd de tandenstoker tussen duim en wijsvinger dicht bij de punt vast. De
andere vingers worden gebruikt om houvast te krijgen.
Afb. 17. Gebruik van tandenstokers. (Uit: folder van Oral-B.)
Afb. 18. (Uit: folder Mondhygiëne van de Nederlandse Vereniging voor Parodontologie.)
3. Zet de basis van de tandenstoker tegen het tandvlees: in de onderkaak is de
basis naar beneden gericht en in de bovenkaak naar boven.
4. Breng de tandenstoker nu tussen de tanden, zo veel mogelijk loodrecht op
de tandenrij, anders breekt hij.
5. Duw de tandenstoker stevig tussen de gebitselementen door.
1.16

Informatie en voorlichting
6. Haal de tandenstoker een klein stukje terug en dus hem vervolgens weer
stevig tussen de gebitselementen.
Herhaal dit enige malen (zie afb. 18).
7. Wanneer de tandenstoker achter in de mond wordt gebruikt, is het aan te
bevelen de mond iets te sluiten, waardoor de spanning van de wangen
vermindert.
Tanddraad of tandzijde (floss, dental tape of superfloss)
Het gebruik van tanddraad is bij uitstek geschikt wanneer de gebitselementen
dicht bij elkaar staan. Het gebruik van tanddraad vergt vooral in het begin
nogal wat tijd en moeite.
Men kan een keuze maken uit twee soorten tanddraad:
• tanddraad met een laagje was (waxed floss)
• tanddraad zonder was (unwaxed floss).
Beide soorten tanddraad zijn in verschillende dikten verkrijgbaar.
Overleg met de patiënt welk type floss voor hem/haar het geschiktst is.
Afb. 19. Gebruik van tanddraad of tandzijde. (Uit: folder van Oral-B.)
g
Gebruik van tanddraad of tandzijde
1. Neem ongeveer 40 cm draad en wikkel de einden losjes om beide middelvingers.
Houd de duimen en wijsvingers vrij, om de draad te sturen.
2. De afstand tussen de duim en wijsvinger van de ene hand en de duim en
wijsvinger van de andere hand mag niet meer zijn dan zo’n 3 cm
(zie afb. 19).
3. Breng de draad voorzichtig met heen- en weergaande bewegingen tussen de
gebitselementen. Door heen- en weergaande bewegingen wordt voorkomen
dat de draad met te grote kracht tussen de gebitselementen doorschiet en
het tandvlees beschadigt (zie afb. 19).
4. Trek de draad als hij door het contactpunt heen is strak rondom een van de
elementen. Breng de draad met enige zagende bewegingen tot iets onder het
023K1.FM
1.17

Informatie en voorlichting
tandvlees. De draad dient bij deze bewegingen strak om het element
gespannen te blijven. Ga niet zover dat het tandvlees pijn doet.
5. Breng, ook weer met zagende bewegingen, de draad terug naar het
contactpunt.
6. Reinig vervolgens op dezelfde manier het aangrenzende vlak.
7. Haal met zagende bewegingen de draad door het contactpunt heen of laat
de draad aan één kant los en trek de draad tussen de gebitselementen weg
(zie afb. 19).
Superfloss is een uniek type floss, dat speciaal geschikt is voor het reinigen van
bruggen, vastebeugelapparatuur en implantaten. Superfloss is eigenlijk drie
soorten floss in één. Het wat hardere uiteinde maakt een flossgeleider
overbodig. Het dikkere deel neemt door de grovere structuur optimaal plaque
op en kan ook met tandpasta worden gebruikt. Het andere uiteinde bestaat uit
gewone floss.
Afb. 20. Gebruik van superfloss. (Uit: folder van Oral-B.)
Single-tufted of end-tufted borstel
Als de tanden heel dicht op elkaar staan of iets naar binnen gekanteld zijn, is
poetsen met een gewone tandenborstel niet voldoende om plaque doeltreffend
te verwijderen. Ook als het tandvlees plaatselijk is teruggetrokken, is extra
aandacht nodig. Voor die speciale, moeilijk te reinigen plekken is er de endtufted
borstel. Een borstel met slechts enkele bundeltjes borstelharen die taps
toelopen, waarmee elk oppervlak gemakkelijk kan worden bereikt (zie afb. 21).
De end-tufted borstel is ook een ideaal hulpmiddel bij vastebeugelapparatuur
en bij kronen en bruggen.
Afb. 21. Gebruik van de single-tufted of end-tufted borstel. (Uit: folder van Oral-B.)
1.18

Informatie en voorlichting
h
j
k
Spoelmiddelen
Naast het gebruik van de tandenborstel met tandpasta en interdentale reinigingsmiddelen
kunnen mondspoelmiddelen een aanvulling geven op de
dagelijkse mondhygiëne.
Er zijn veel commerciële mondspoelmiddelen in de handel zoals Meridol®,
ACT®, Oral-B®, Corsodyl®, Perio-Aid®. Veel spoelmiddelen bevatten fluoride
ter versterking van het glazuur en middelen met een antiplaque- en antigingiavitiseffect.
Chloorhexidinebevattende spoelmiddelen zoals Corsodyl® en Perio-Aid® zijn
effectieve plaqueremmers die veel worden voorgeschreven na gecompliceerde
extracties, flapoperaties, na implantologie enz., maar te veel bijwerkingen kent
om langdurig gebruikt te worden.
Spoelmiddelen worden gebruikt na het tandenpoetsen en interdentale
reiniging om een maximaal effect te hebben.
Kinderen
Een goede gebitsreiniging is voor volwassenen erg moeilijk te bereiken, dit
zelfde laten uitvoeren door kinderen lukt zeker niet. Het kind moet daarom tot
10- à 12-jarige leeftijd steun krijgen van zijn/haar ouders.
Ook na het 10de à 12de jaar blijft het belangrijk het tandenpoetsen te
begeleiden en te controleren.
Afhankelijk van de gebitssituatie en de leeftijd is het belangrijk dat een van de
ouders dagelijks of tweemaal in de week het gebit napoetst. Met dit napoetsen
maakt de ouder duidelijk hoe belangrijk deze gebitsverzorging is. Op deze
manier wordt tandenpoetsen voor het kind een dagelijkse gewoonte.
De kinderen poetsen hun gebit met een tandenborstel met een kleine kop
’s ochtends en ’s avonds. Uiteraard met fluoridetandpasta. Het naspoelen kan
de ouder het beste ’s avonds doen.
Voor kinderen lijkt de schrobmethode het geschiktst en lijkt een goede
overgang naar de Bass-methode op latere leeftijd. Met de schrobmethode
wordt de borstel met een beetje fluoridetandpasta (eerst in de mond verdelen)
over de elementen met korte heen- en weergaande bewegingen bewogen.
Belangrijk is de kinderen systematisch te laten poetsen volgens de 3 B’s
(Binnenkant – Buitenkant – Boven op de kiezen). Dus als volgt:
1. poetsen binnenkant van de elementen in de onderkaak
2. poetsen buitenkant van de elementen in de onderkaak
3. poetsen bovenkant van de elementen in de onderkaak
4. poetsen binnenkant van de elementen in de bovenkaak
5. poetsen buitenkant van de elementen in de bovenkaak
6. poetsen bovenkant van de elementen in de bovenkaak.
Een andere volgorde is ook mogelijk, mits er een logische systematiek in zit.
Als de ouders het gebit van het kind napoetsen, is het belangrijk dat ze zodanig
staan dat alle handelingen met goed overzicht uitgevoerd kunnen worden. Het
handigste is dat de ouder daarbij schuin achter het kind gaat staan. Daarbij
wordt het hoofd van het kind iets achterover gehouden en gesteund met de
zijkant van de borst, onderarm en/of hand.
Heel kleine kinderen kunnen het beste op schoot worden genomen of op de
stoel of wasmachine worden gezet. Laat de kinderen slechts eenmaal de
overtollige tandpasta aan het eind van het tandenpoetsen uitspuwen en vooral
niet naspoelen. Op deze manier blijft er voldoende fluoride uit de tandpasta in
de mond achter om het gebit te versterken.
023K1.FM
1.19

Informatie en voorlichting
Bij kinderen moet men oppassen bij het doorbreken van tanden en kiezen,
want bij het wisselen zijn er gevoelige plekken ontstaan in de mond. Poetsen
moet blijven gebeuren, maar wees voorzichtig.
Welvaart
Preventiemaatregelen
Voedingsadviezen
Bekend is, en dit is ook uit diverse onderzoeken gebleken, dat er een belangrijke
relatie bestaat tussen voeding enerzijds en tand- en tandvleesziekten anderzijds.
Vooral in de westerse wereld is het snoepen en het gebruik van suiker,
frisdranken en vruchtensappen fors toegenomen door de groeiende welvaart.
Dit heeft direct een negatieve weerslag gehad op de dentitie (cariës, erosies) en
het parodontium (gingivitis of erger parodontitis), waardoor veelal onherstelbare
schade is ontstaan.
Om de gevolgen van schade aan het gebit zo veel mogelijk te beperken, zijn er
preventiemaatregelen ontstaan:
- adviezen ten aanzien van de voeding
- versterking van de gebitselementen met behulp van fluoride
- goede mondhygiëne
- regelmatige controle door de tandarts.
l
Een belangrijke en effectieve maatregel ter preventie van tand- en tandvleesziekten
is het op een verstandige manier omgaan met de voeding en alles wat
daarbij hoort. De belangrijkste aandachtspunten met betrekking tot de voeding
zijn:
- drie volwaardige hoofdmaaltijden per dag gebruiken, zodat de behoefte aan
tussendoortjes (snoepmomenten) beperkt wordt
- niet vaker dan viermaal per dag tussendoortjes
- beperkt gebruikmaken van zoete bakwaren, snoep en zoete yoghurt, vruchtensappen
of koolzuurhoudende frisdranken
- kleverig snoep beperken, eventueel gebruikmaken van suikervrije kauwgom
- gebruik van laag-calorische zoetstoffen (suikervervangers), zoals sorbitol,
xylitol en aspartaam
- ’s nachts geen gebruikmaken van zoete (hoest)siroop of tabletten; dit geldt
ook voor baby- en peutervoeding in verband met zuigflescariës.
Verstandig snoepen
Voedingsadviezen
Zoals al eerder is opgemerkt, begint het verstandig snoepen bij het eten van
goede hoofdmaaltijden. Een globale indruk over de kwaliteit van de hoofdmaaltijd
kan worden verkregen als men deze toetst aan de richtlijnen van het
Voedingscentrum.
Deze richtlijnen worden in diverse folders beschreven en richten zich direct op
de consument. In eerste instantie gaat de boodschap uit van een aantal
voedingsadviezen, waarvan de belangrijkste zijn:
- Een gevarieerd.
- Wees matig met vet.
- Eet volop zetmeel en vezel.
- Eet drie maaltijden per dag.
- Gebruik niet vaker dan viermaal iets tussendoor.
- Wees zuinig met zout.
- Drink dagelijks ten minste 1½ liter vocht.
- Houd uw gewicht op het juiste peil.
1.20

Informatie en voorlichting
Behalve dat er informatie ingewonnen kan worden via het Voedingscentrum
kan er advies worden gevraagd aan artsen en diëtisten.
Fluorideapplicaties
Fluoride is een stof die normaal in de natuur voorkomt en daardoor ook in
water en in voedsel, zij het slechts in zeer geringe hoeveelheden. Uit onderzoek
is gebleken dat er een verband bestaat tussen de fluorideconcentratie in drinkwater
en de mate van cariës.
Cariësreductie Q Er is 50 à 60 % minder cariës indien het drinkwater 1 mg fluoride per liter zou
bevatten. Deze beschermende werking berust vooral op remming van het
demineralisatieproces en het bevorderen van de remineralisatie van de
tandweefsels. Slechts een kleine hoeveelheid fluoride wordt in het glazuur en
dentine ingebouwd. Na het inslikken van fluoride wordt meer dan 80 % van dit
fluoride al snel geresorbeerd in het maag-darmkanaal en voornamelijk uitgescheiden
via de nieren. Dit betekent dus dat er slechts een kleine hoeveelheid
fluoride ingebouwd kan worden in het glazuur en dentine. Deze bevatten op
jonge leeftijd nog heel weinig fluoride en dit moet langzaam worden
ingebouwd door de werking van binnenuit (via het bloed) en van buitenaf in
de mond (bv. fluoridetandpasta of fluorideapplicatie). Hoe eerder het
maximale gehalte aan fluoride dat ingebouwd kan worden, is bereikt, hoe
gunstiger het is in verband met de cariësreductie. Door het dagelijks poetsen
met een fluoridetandpasta wordt in principe voldoende fluoride aangeboden
voor de inbouw in glazuur.
Er zijn verschillende fluoridehoudende middelen in de handel die gebruikt
kunnen worden door de patiënt zelf of door de tandarts, mondhygiënist of
tandartsassistente.
Een fluorideapplicatie is een behandeling die de tandarts, mondhygiënist of
tandartsassistente, onder supervisie van de tandarts, uitvoert bij kinderen
tussen 6 en 12 jaar om het fluoridegehalte in het glazuur zo veel mogelijk te
verhogen en daardoor de cariësgevoeligheid flink te reduceren.
Er zijn twee manieren van fluorideapplicatie.
Met behulp van een fluoridegel
Dit is de meest gebruikte manier van fluorideapplicatie vanwege de snelle
manier van werken.
Bij deze manier worden de tanden en kiezen zo veel mogelijk droog gemaakt
om verdunning door het speeksel te voorkomen.
Afb. 22. Fluoridelepel. (Uit: folder Fluoride van het Ivoren Kruis.)
Een fluoridelepel voor de boven- of onderkaak wordt gevuld met fluoridegel
(zie afb. 22) en gedurende vier minuten over de tanden en kiezen geplaatst.
023K1.FM
1.21

Informatie en voorlichting
Ondanks de tijdwinst is het verstandig om niet de onderlepel en bovenlepel
tegelijk aan te brengen, en ook niet om meer kinderen tegelijk te behandelen.
Met behulp van een fluoridevloeistof
Hierbij worden de tanden en kiezen drooggelegd door middel van wattenrollen
en een speekselzuiger. Met een wattenstaafje wordt het fluoridevloeistof op de
elementen geappliceerd gedurende vier minuten.
Voordat er met fluorideapplicatie wordt begonnen, moeten de tanden en
kiezen goed worden schoongemaakt (poetsen). Na de fluorideapplicatie
moeten de patiënten (veelal kinderen) de fluoridegel of fluoridevloeistof niet
inslikken, maar een aantal keren goed uitspugen. Eventueel kan een speekselafzuiger
hierbij behulpzaam zijn.
Bovendien mag er na een fluorideapplicatie gedurende minstens een half uur
niet gespoeld, gegeten of gedronken worden.
Een fluorideapplicatie wordt zo nodig één of twee keer per jaar gegeven op
aanwijzing van de tandarts.
Schriftelijke en mondelinge
voorlichting
z
Algemene informatie en voorlichting geven aan
prothesedragers
Vooral aan patiënten die voor het eerst een prothese gaan dragen, is het
belangrijk om informatie over het gebruik hiervan te geven.
Omdat de overgang van dentaat naar edentaat voor veel mensen een
emotionele gebeurtenis is, dient dit bij voorkeur schriftelijk te gebeuren met
een mondelinge toelichting.
Ook aan patiënten die al jaren een prothese dragen en nu een nieuwe krijgen,
kan het verstandig zijn de gebruiksinstructies nog eens te herhalen.
In het kader van algemene informatie en voorlichting aan prothesepatiënten
zouden de volgende instructies aan de orde moeten komen.
Draaggewoonte
’s Nachts uit De prothese kan de hele dag worden ingehouden, maar ’s nachts niet. Om de
mondmucosa tot rust te laten komen en lokaal de bloedcirculatie te stimuleren,
is het nodig dat er een dagelijkse periode is waarin de mucosa niet wordt
bedekt. Indien de patiënt grote bezwaren heeft tegen het ’s nachts niet dragen
van de prothese, moet in ieder geval de onderprothese worden uitgedaan.
In het geval van de eerste prothese (immediaatprothese) zal gedurende de
eerste week de prothese ook ’s nachts moeten worden gedragen. Dit om de
extractiewonden beter te doen helen en de mucosa aan de prothese te laten
wennen.
Reinigen
Reinigen
Na iedere maaltijd moet de gebitsprothese worden afgespoeld onder stromend
water, en ook wordt dan even de mondholte gespoeld om alle etensresten te
verwijderen.
Eenmaal daags moet de prothese goed worden gereinigd met een speciale
protheseborstel, water en zeep (zie afb. 23).
Een handdoek in de wastafel, of de wastafel deels vullen met water kan breuk
van de prothese voorkomen als de patiënt deze laat vallen tijdens het schoonmaken.
1.22

Informatie en voorlichting
Afb. 23. Reinigen van de prothese met een protheseborstel. (Uit: folder Uw kunstgebit veel
succes ermee van het Ivoren Kruis.)
Ook de mond moet worden gereinigd, vooral het slijmvlies waarop de prothese
rust. Dit dient ook eenmaal per dag te gebeuren met een zachte tandenborstel
met een beetje tandpasta als schoonmaakmiddel. De reden hiervoor is dat, als
de mucosa of prothese niet goed wordt schoongemaakt, er ontstekingen
kunnen ontstaan van de mucosa, met alle gevolgen van dien.
Eten
Het eten met een nieuwe prothese zal in het begin moeizaam gaan, omdat de
mond zich moet aanpassen aan de nieuwe situatie. Het afbijten, het verkleinen
(kauwen) en het doorslikken van het voedsel zal deels opnieuw moeten worden
aangeleerd. Zeker met een nieuwe (immediaat)prothese is het verstandig
gedurende de eerste dagen hard voedsel te vermijden (zie afb. 24).
Afb. 24. Een nieuwe prothese: eerst makkelijk voedsel, later ook moeilijker voedsel.
(Uit: folder Uw kunstgebit veel succes ermee van het Ivoren Kruis.)
Het afbijten van stukken hard voedsel kan met een prothese niet meer, wegens
de te grote krachten die dan in het front optreden, waardoor de boven- en/of
onderprothese gaat kantelen. Verstandig is dan het voedsel eerst in stukjes te
023K1.FM
1.23

Informatie en voorlichting
snijden of meer lateraalwaarts af te bijten, waardoor minder kantelwerking zal
optreden.
Spreken
Het spreken kan in het begin problemen geven door de veranderde vorm van
de nieuwe prothese. Meestal gaat het na verloop van enkele dagen al een stuk
beter. Een goede oefening voor de patiënt om weer vlot en duidelijk te leren
spreken, is het hardop voorlezen van een tekst.
Veranderd uiterlijk
Uiterlijk en reacties van anderen
Een nieuwe prothese geeft vaak een verandering in het gelaat; met name de
lippen zijn wat gevulder en het gezicht is minder ingevallen. Op het veranderde
uiterlijk van de patiënt ontstaan reacties van familie of mensen uit de
omgeving. Deze kunnen positief maar ook negatief zijn. Elke patiënt zal hierop
anders reageren.
Speekselvloed
Een nieuwe gebitsprothese kan bij sommige patiënten een overvloedige speekselvloed
veroorzaken. Na enige tijd zal door gewenning deze speekselvloed
weer tot de normale situatie terugkeren.
Smaak
Door het dragen van een nieuwe prothese kan de smaak van het voedsel anders
zijn. Maar ook hierin treedt na verloop van tijd gewenning op en zal het smaakgevoel
weer op het oude niveau terugkeren.
Kleefpoeders of kleefpasta’s
Het gebruik van kleefpoeders, kleefpasta’s of voeringen onder protheses wordt
in het algemeen afgeraden. Ook het gebruik van watjes onder de prothese is uit
den boze. De oorzaak wordt hiermee niet opgelost en de kaken zullen alleen
maar sneller slinken. Als de prothese onvoldoende stabiel op de kaken ligt, is
het verstandig terug te gaan naar de tandarts.
Drukplekken
Loszitten
Controle
Controle
Een nieuwe prothese vergt van de mondmucosa een zekere aanpassing, en in
het algemeen zal dit gewenningsproces zonder problemen verlopen.
Echter, lokaal kan de prothese nog ergens klemmen en pijn doen; er ontstaan
drukplekken. De tandarts kan dan het euvel verhelpen door de prothese plaatselijk
te corrigeren.
Na verloop van tijd zal door het slinken van de kaken ruimte ontstaan tussen
de prothese en de kaken waardoor de prothese los gaat zitten. De tandarts kan
door aanpassing van de prothese de pasvorm weer verbeteren waardoor deze
voldoende stabiel in de mond zit. Dit zal regelmatig moeten gebeuren, en
daarom is het verstandig eens in de twee jaar naar de tandarts te gaan voor
controle.
x
Algemene informatie en voorlichting geven na extractie
Na een belastende ingreep zoals extractie, zeker als het verscheidene elementen
betreft, is het verstandig de patiënt goed te informeren over wat er zich
postoperatief kan voordoen en welke maatregelen hij/zij dan moet nemen.
Voorlichting aan de patiënt dient bij voorkeur zowel mondeling als schriftelijk
1.24

Informatie en voorlichting
te worden gegeven. Onderwerpen die aan de orde moeten komen bij
voorlichting aan de patiënt zijn de volgende.
Pijnstillers
Napijn
Extractie, en vrijwel elke chirurgische ingreep, gaat gepaard met napijn. Deze
duurt bijna nooit langer dan een aantal dagen en is meestal goed te onderdrukken
met eenvoudige pijnstillers. In het algemeen voldoet Paracetamol
goed als pijnstiller bij gewone extracties. Deze pijnstiller kan de patiënt zelf bij
de drogist of apotheek verkrijgen. Indien de napijn ernstig is, kunnen sterkere
pijnstillers uitkomst bieden, maar dan is een recept nodig.
Zwelling
Omdat vocht zich ophoopt rond het operatiegebied, kan het gezicht dik
worden. Door direct na thuiskomst ijs tegen de wang te houden, kan zwelling
vaak worden tegengegaan.
Trismus
Een milde trismus of het moeizaam openen van de mond kan optreden na
mandibulaire of maxillaire anesthesie. Deze symptomen verdwijnen meestal
na één of twee dagen. Als behandeling van trismus is het vaak voldoende de
patiënt gerust te stellen.
Hechtingen en nabloeding
Indien er hechtingen zijn gebruikt, moeten deze worden verwijderd; dus moet
er een afspraak worden gemaakt om deze te verwijderen. Ook kan het zijn dat
de extractiewond nabloedt; omdat het bloed zich vermengt met het speeksel,
lijkt de bloeding erger. Indien er dieprood bloed uit de wond komt, kan een nat
gaasje gedurende een half uur op de wond worden gehouden. Het bloeden zal
dan zijn opgehouden. Mocht het bloeden aanhouden, dan kan een extra
overhechting van de wond of verwijzing naar de kaakchirurg nodig zijn.
Eten en drinken
Het is voor de genezing van groot belang dat de bloedstolling ongestoord kan
verlopen en dat de wond zo schoon mogelijk blijft. Het is verstandig in het
begin na de extractie geen kruimelig voedsel, zoals beschuit of koekjes, te eten.
Wel is het belangrijk veel te drinken en al gauw weer normaal te eten.
Spoelen, roken en alcohol
Spoelen na de extractie moet nagelaten worden, omdat het de bloedstolsels kan
wegwassen, hetgeen de wondgenezing vertraagt en de kans op nabloedingen
vergroot.
Ook roken en gebruik van alcohol vertraagt een voorspoedige wondgenezing
en moet daarom zo veel mogelijk worden beperkt gedurende een aantal dagen.
Mondspoelmiddel
Mondhygiëne
Tandenpoetsen op de plek van de extractie kan pijnlijk en lastig zijn. Maar om
deze plek toch goed schoon te houden, is een mondspoelmiddel (chloorhexidine)
nodig gedurende twee tot drie keer per dag. Een nadeel van dit
middel is, dat bij langdurig gebruik de tong bruin verkleurt, maar deze
verkleuring verdwijnt later weer vanzelf. Mocht het spoelen een branderig
gevoel geven, dan is het verstandig het spoelmiddel iets te verdunnen.
023K1.FM
1.25

Informatie en voorlichting
Koorts
Indien de patiënt na de extractie wat verhoging heeft, is dat geen reden tot
ongerustheid. Bij hoge koorts (39 °C of meer) kan er sprake zijn van een
infectie en is het verstandig de patiënt terug te laten komen om de extractiewond
schoon te maken.
Telefoon
Bereikbaarheid van tandarts of waarnemer
Het is verstandig de patiënt het telefoonnummer van de tandarts (werkdagen)
of waarnemer (buiten de werkuren en weekend) mee te geven indien er
klachten optreden of als er vragen zijn.
Een recept klaarmaken ter ondertekening door de tandarts
Receptuur
Dagelijks worden er in ons land meer dan 150 000 recepten uitgeschreven.
Het levert de (tand)arts een flinke taakverlichting op, als de assistente deze
recepten zelf kan uitschrijven met de gegevens die zij ter beschikking heeft. De
verantwoording blijft in ieder geval bij de tandarts berusten, die de recepten
ondertekent.
Hierbij is het van belang dat de assistente ervan op de hoogte is hoe een recept
geschreven moet worden en aan welke eisen het moet voldoen.
Onder het begrip receptuur wordt verstaan het klaarmaken van een recept. Zo
behoort hiertoe bijvoorbeeld het bereiden en mengen van grondstoffen tot
poeders, tabletten of zalven; het uittellen van het opgegeven aantal tabletten uit
de grootverpakking; het opzoeken en klaarzetten van de verpakte specialités.
Dat wil kortom zeggen het verwerken van een geneesmiddel tot een zodanige
vorm dat het direct toepasbaar en geschikt is voor het gebruik door de patiënt.
Recept c Een recept is de schriftelijke aanwijzing van een bevoegd persoon voor de
bereiding of de aflevering van een geneesmiddel. Dit recept wordt afgegeven
door een geneeskundige, tandarts of verloskundige ten behoeve van met name
genoemde personen.
Het recept bevat dus alle aanwijzingen die nodig zijn om het geneesmiddel te
bereiden met de exacte hoeveelheden en sterkte, en in welke vorm het aan de
patiënt moet worden toegediend, hoeveel keer en in welke hoeveelheid.
De bevoegdheid tot het schrijven van recepten is wettelijk geregeld. Bevoegd tot
het schrijven van recepten voor mensen zijn:
- artsen
- tandartsen 1
- verloskundigen 1 .
Voor de artsen (huisartsen en specialisten) bestaat er een algemene
bevoegdheid in het voorschrijven van alle wettelijk toegestane geneesmiddelen.
Tandartsen en verloskundigen hebben geen algemene bevoegdheid; voor de
tandartsen geldt dat zij alleen de geneesmiddelen die in de tandheelkunde
worden toegepast, mogen voorschrijven. Dit zijn middelen ter pijnbestrijding
en antibiotica.
Volgens de wet zijn de assistenten niet bevoegd tot het voorschrijven van
geneesmiddelen; in de praktijk evenwel zullen zij vaak de recepten uitschrijven.
Eerst als de arts of tandarts het recept heeft ondertekend, is er voor de wet
sprake van een recept.
1. Dezen hebben een beperkte bevoegdheid; zij mogen slechts enkele geneesmiddelen voorschrijven,
die zij nodig hebben voor de uitoefening van hun beroep.
1.26

Informatie en voorlichting
De apotheker en apothekersassistenten leveren de geneesmiddelen volgens het
recept af en zijn ervoor verantwoordelijk dat alles precies volgens het recept
wordt verstrekt. Artsen leveren zelf geen geneesmiddelen, tenzij zij ”apotheekhoudend
huisarts” zijn, en dan betreft het alleen de eigen patiënten.
De arts én de apotheker dragen beiden de verantwoordelijkheid dat de patiënt
ten slotte datgene krijgt waarvoor hij de arts heeft geraadpleegd. De patiënt
moet er hierbij op kunnen vertrouwen dat in zijn relatie met arts en apotheker
geen anderen worden gemengd.
Als assistent zult u menigmaal kennisnemen van de inhoud van een recept.
Zoals u begrijpt, kunnen veel persoonlijke gegevens en omstandigheden
worden afgeleid uit de inhoud van een recept. Vandaar dat u wordt geacht
nooit over een recept met anderen te praten. Met andere woorden: ook voor
het recept geldt de geheimhoudingsplicht.
Leesbaarheid
Aan welke eisen moet een recept voldoen
Het recept is meestal een klein formaat briefje, vaak al voorbedrukt met
gegevens van de arts. Het bevat de voor de apotheker belangrijke inhoud, en is
soms door de haast slecht leesbaar. Er wordt vaak van afkortingen gebruikgemaakt.
Heel belangrijk is het dat de apotheker kan lezen wat er staat. Raden of veronderstellen
wat de inhoud is, is uit den boze!
Als de inhoud van het recept niet duidelijk is, of onleesbaar, wordt door de
apotheker contact gezocht met de arts. Dit gebeurt meestal telefonisch of
tegenwoordig ook vaak per fax of e-mail.
Recepten moeten gedurende zes jaar in de apotheek bewaard worden; de
apotheken moeten heel nauwkeurig bijhouden wat zij aan wie geleverd hebben.
Ook mag er niets aan een recept worden gewijzigd.
v
Op het recept moeten de volgende gegevens staan vermeld:
1. Naam en woonplaats van de voorschrijver.
2. Nauwkeurige datum (dag, maand, jaar) van voorschrijven.
3. De aanhef ”R/” met daaronder:
4. Samenstelling (naam) van geneesmiddel, hoeveelheid (gewichtseenheid) en
toedieningsvorm. Bijvoorbeeld totaalaantal tabletten, vaak in Romeinse
cijfers aangegeven.
5. Een duidelijke gebruiksaanwijzing volgend op de ”S”, d.w.z. de instructie
aan de apotheek voor de tekst op het etiket.
6. Een instructie of het recept wel of niet herhaald mag worden en hoe vaak.
7. Naam en adres van de patiënt voor wie het recept bestemd is (bij een kind
ook de leeftijd) en/of van de instantie waar het geneesmiddel gebruikt zal
worden.
8. Ondertekening door de arts, met paraaf of handtekening.
Lees steeds elk recept geheel door om te zien of het volledig is.
Bedenk ook dat voor kinderen andere doseringen gelden dan voor volwassenen.
Controleer dus leeftijd en gewicht, als het recept voor een kind is
voorgeschreven.
Voor geneesmiddelen die onder de Opiumwet vallen, gelden veel strengere
regels. Op een recept voor een opiumpreparaat mogen geen afkortingen staan
en moeten alle getallen en hoeveelheden voluit in letters geschreven worden.
Het zal duidelijk zijn dat de dosering juist bij opiumpreparaten heel erg
023K1.FM
1.27

Informatie en voorlichting
belangrijk is. Door noteren van de hoeveelheid in letters is een vergissing en/of
fraude eerder uit te sluiten.
De recepten dienen met inkt geschreven te zijn, met volledige naam, adres en
telefoonnummer van de arts en van de volledige handtekening van de arts te
zijn voorzien (zie afb. 25).
Er mag slechts één voorschrift per recept worden voorgeschreven, onder
volledige vermelding van naam en adres van de patiënt, voor wie het bestemd
is. Dit alles om misbruik zo veel mogelijk te voorkomen. Recepten voor
opiumpreparaten worden meestal door de arts zelf geschreven.
Geneesmiddelen op, en zonder recept
De overheid heeft de geneesmiddelen in verschillende groepen ingedeeld in
verband met de verschillen in risico bij gebruik.
Er zijn drie groepen geneesmiddelen:
- Geneesmiddelen zonder recept, vrij verkrijgbaar.
Deze middelen zijn bij drogist en apotheek verkrijgbaar voor zelfmedicatie.
Voorbeelden hiervan zijn middelen tegen verstopping, diarree, hoofdpijn,
spierpijn en dergelijke klachten met gerichte indicatie en gebruiksaanwijzing.
- UA-geneesmiddelen, uitsluitend in apotheek verkrijgbaar.
(UA = uitsluitend apotheek). De apotheker heeft een eigen verantwoordelijkheid
en beleid welke geneesmiddelen zonder recept worden verstrekt.
- UR-geneesmiddelen, uitsluitend op recept van de arts verkrijgbaar.
Alleen in bijzondere spoedgevallen zal de apotheker van de wettelijke
bepaling mogen afwijken.
Afspraken over aflevering
Meestal worden de recepten tijdens en naar aanleiding van het spreekuur uitgeschreven
en met de patiënt meegegeven. Ook worden er veel recepten verstrekt
naar aanleiding van een telefonisch consult. De recepten kunnen dan
opgehaald worden bij de praktijk, maar steeds vaker is het recept al door de
tandarts of assistent naar de apotheek gefaxt. Het geneesmiddel kan dan al
dezelfde dag worden afgehaald bij de apotheek.
Apotheek
Als de patiënt van de tandarts een recept heeft gekregen voor de gezondheidsklacht,
gaat hij hiermee naar de eigen of dichtstbijzijnde apotheek. De geneesmiddelen
die op het recept zijn voorgeschreven, worden meestal door de
apotheker en onder de verantwoordelijkheid van de apotheker verstrekt.
Er bestaat een afleververbod voor onvolledige recepten. Afleveren van opiumpreparaten
op een onvolledig recept is wettelijk verboden.
In de praktijk wordt een recept over het algemeen niet geweigerd, maar wordt
door de apotheek gevraagd een volledig recept na te zenden.
Herkenbaar afleveren
De naam van het geneesmiddel of de samenstelling wordt volgens deze
afspraak steeds op het etiket vermeld. Zonder deze afspraak moest de arts nog
op het recept vermelden dat de naam op het etiket kwam te staan door de
letters d.c.f. (da cum formula). Wil de arts nu geen vermelding van de naam,
dan zal dat aangegeven worden met de letters d.s.f. (da sine formula).
1.28

Informatie en voorlichting
praktijkstempel
tandarts
plaats
datum
paraaf
drs JAM Keijser, tandarts
Piet Heinplein 50
2518 BX Den Haag
datum: 1 maart 2001
neem:
samenstelling
en sterkte
geef af en aantal
R/ Ibuprofen gran. 600mg
dtd sachet no. XX
het gebruik
S
3 dd 1 sachets
oplossen in water
patiënt en adres
(bij kinderen altijd
leeftijd vermelden)
Naam: Hr. Pijn M/V/K
Adres: Wortelstraat 12
Woonplaats:
Amsterdam
Part/Zf.nr.: ZAO 3187725
Afb. 25. Voorbeeld van een correct uitgeschreven recept.
Beïnvloeding rijvaardigheid
Alcoholwaarschuwing
Waarschuwing
Het zenuwstelsel kan in zijn functioneren door bepaalde geneesmiddelen meer
of minder sterk beïnvloed worden. Dit kan grote gevolgen hebben voor de
gebruiker en voor de taken die moeten worden uitgevoerd. Zowel de stoffen
met een remmende werking, bijvoorbeeld tranquillizers, als bepaalde stimulerende
stoffen kunnen onze handelingen en taken ongunstig doen verlopen.
Het gaat dan vooral om die handelingen waar concentratie en aandacht nodig
zijn, voertuigen moeten worden bestuurd of instrumenten en gereedschap met
de nodige precisie of oplettendheid moeten worden gebruikt. Ook de coördinatie
(= onderlinge afstemming) van bijvoorbeeld oog/handfunctie is hierbij
vaak verminderd.
De afspraak bestaat dat automatisch door de apotheek een waarschuwing wordt
gegeven dat het geleverde geneesmiddel invloed zou kunnen hebben op de
rijvaardigheid. Men brengt hierbij een gele sticker aan op de verpakking met de
tekst:
Dit geneesmiddel kan reactievermogen/rijvaardigheid beïnvloeden.
Tevens worden er gele stickers aangebracht met de extra waarschuwing: Pas op
met alcohol, als door een gecombineerd gebruik van het medicijn met alcohol
een ongunstige werking wordt versterkt.
De waarschuwing zal volgens de afspraak in alle gevallen aan iedere gebruiker
en bij elke dosering worden gegeven.
Ook kan de werking van het geneesmiddel zo sterk zijn dat de gebruiker, naar
het oordeel van de arts, niet in staat wordt geacht een voertuig te besturen. Een
rode sticker met de tekst: Bij gebruik van dit geneesmiddel geen voertuigen
besturen wordt op de verpakking aangebracht.
Toedieningsvorm
Om geneesmiddelen toe te dienen, zijn veel verschillende vormen ontwikkeld.
023K1.FM
1.29

Informatie en voorlichting
b
Bepaalde vormen hebben direct te maken met de toedieningsweg, andere
vormen zijn minder specifiek aan één bepaalde toedieningsweg gebonden.
Toedieningsvormen kunnen worden ingedeeld naar inwendig of uitwendig
gebruik.
Onder de inwendig te gebruiken middelen verstaan we die geneesmiddelen die
per os (via de mond) ingenomen kunnen worden. De andere toedieningswegen
zijn dan per definitie uitwendig.
De geneesmiddelen voor inwendig of uitwendig gebruik kunnen in twee
klassen worden ingedeeld: vaste en vloeibare stoffen.
Parate-kennisvragen
1 Wat is een periodieke controle
2 Wat is een consult
3 Wat is het doel van een röntgenfoto
4 Wat is amalgaam
5 Wat is composiet
6 Wat zijn sealants
7 Wat is een wortelkanaalbehandeling
8 Noem twee methoden van bleken.
9 Wat is een kroon
0 Wat is een brug
q
Wat is een opbouw
w Wat is een prothese en welke twee hoofdtypen kent u
e
r
t
y
u
i
o
p
Wat is een implantaat
Wat is het doel van preventie
Noem een aantal preventieve maatregelen.
Hoeveel fluoride zit er in peutertandpasta en in gewone tandpasta
Wat is het nut van periodieke controle
Waarom moet tandsteen worden verwijderd
Hoe vaak moet het gebit gepoetst worden en waarom
Welke poetsmethoden voor de tandenborstel kent u en welke heeft de
voorkeur
1.30

Informatie en voorlichting
a
s
d
f
g
h
j
k
l
Q
z
x
c
v
b
Noem een aantal interdentale hulpmiddelen. Hoe worden deze gebruikt
Waaraan moet een goede tandenborstel voldoen
Beschrijf het gebruik van de elektrische borstel.
Beschrijf het gebruik van tandenstokers.
Beschrijf het gebruik van flossdraad.
Wat is het nut van mondspoelmiddelen
Wie moet het gebit van een kind napoetsen en waarom
Wat houden de 3 B’s in Beschrijf de methode.
Welke belangrijke aandachtspunten met betrekking tot de voeding zijn er
Wat is het nut van fluoride Beschrijf de fluorideapplicaties.
Welke informatie en voorlichting wordt aan de prothesedragers gegeven
Welke informatie en voorlichting geeft u aan een patiënt na extractie
Wat is een recept
Aan welke eisen moet een recept voldoen
Hoe kan een geneesmiddel worden toegediend
023K1.FM
1.31