Het hanteren van de wettenbundels

Hanteren van de wettenbundels
Rechtspraak ofwel jurisprudentie
Naast de wet en het verdrag zijn de uitspraken van de rechters een belangrijke
formele bron van recht. Het is derhalve ook noodzakelijk dat u in een vroeg
stadium van uw studie de vaardigheid van het lezen en analyseren van een
rechterlijke uitspraak onder de knie krijgt.
Het geheel van uitspraken van Nederlandse rechters noemt men jurisprudentie.
Aan de ene kant bestaat de rechtspraak uit het in de praktijk toepassen
van de wettelijke regels, aan de andere kant uit het scheppen van nieuw recht
voor die gevallen waarin de wet niet voorziet. Dit laatste zal zich vooral
voordoen wanneer voor de oplossing van een geval een wettelijke regeling
ontbreekt, onvolledig of niet duidelijk is, of niet rechtstreeks in het concrete
geval is toe te passen.
Uit de uitspraken van de Hoge Raad wordt vaak een algemene regel gedestilleerd
die door andere rechters wordt gehanteerd als richtsnoer voor de
oplossing van soortgelijke gevallen. Het is niet zo dat lagere rechters aan een
uitspraak van de Hoge Raad gebonden zijn. Wel is het zo dat lagere rechters
zich doorgaans bij hun uitspraken richten naar uitspraken van de Hoge Raad.
Wanneer zij dat niet doen, is de kans namelijk groot dat door middel van
correctie (hoger beroep, cassatie) de door hen gegeven beslissing wordt
vernietigd. Hoe recenter de uitspraak van de Hoge Raad, des te eerder zullen de
lagere rechters geneigd zijn deze uitspraak als richtsnoer te nemen. De jurisprudentie
van de Hoge Raad wordt zodoende tot rechtsbron.
De gang van de procedure
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het burgerlijk (civiel) proces, het
strafproces en het bestuursproces. In een burgerlijk proces staan twee partijen
tegenover elkaar ten overstaan van een onpartijdige derde, de rechter. In een
strafproces staat een burger tegenover het Openbaar Ministerie (afgekort:
OM). In het bestuursproces staat een burger tegenover een bestuursorgaan van
de overheid of staan twee bestuursorganen van de overheid tegenover elkaar.
Begint een procedure met een dagvaarding, dan eindigt deze met een vonnis
(kantonrechter en rechtbank) of met een arrest (gerechtshof en Hoge Raad).
Begint de procedure met een verzoekschrift, dan eindigt deze met een
beschikking (kantonrechter, rechtbank, gerechtshof en Hoge Raad).
Het burgerlijk proces begint met een dagvaarding (of met een verzoekschrift als
de wet dit bepaalt), waarbij de eiser (verzoeker of requestrant in een verzoekschriftprocedure)
gedaagde (verweerder of gerequestreerde in een verzoekschriftprocedure)
oproept op een bepaalde datum voor de rechter te
verschijnen ter zake van een door de eiser tegen gedaagde in te stellen rechtsvordering.
Wanneer de procedure wordt gevoerd voor de rechtbanken,
gerechtshoven of Hoge Raad zijn partijen verplicht vertegenwoordigd door een
procureur. Bij procedures voor de kantonrechter bestaat deze verplichting niet.
Het strafproces begint met een dagvaarding die door het Openbaar Ministerie
(afgekort: OM) opgesteld wordt aan het adres van de verdachte. Bij het
Bestuursprocesrecht begint het met een bezwaarschriftprocedure die de burger
opstelt tegen een beslissing van een overheidsorgaan.
De rechter houdt geen vrijblijvend betoog, maar gaat in op de naar voren
gebrachte stellingen, de eis, het verweer enz. Hij beoordeelt allerlei vragen van
feitelijke aard, maar richt zich vooral op het kernprobleem van de zaak, de
rechtsvraag. De rechtsvraag is de abstract geformuleerde kwalificatie van het
1.8