Het hanteren van de wettenbundels

Hanteren van de wettenbundels
Hoofdstuk1
Hanteren van de wettenbundels
Deze module legt een belangrijke basis voor het verloop van de verdere
studie. U leert allereerst om te gaan met de wettenbundels, een vaardigheid
die essentieel is voor een student hbo-Rechten. In het verloop van de studie
zal deze vaardigheid in vrijwel elke module toegepast moeten worden.
Daarnaast zal in deze module veel aandacht besteed worden aan de digitaal
beschikbare juridische informatie in databanken. Zowel databanken
waarvoor betaald moet worden als gratis databanken komen aan de orde.
Door middel van opdrachten zult u actief bezig zijn met het verwerven van
informatie en het leren hanteren van de wetteksten.
Tot slot komen ook de vaardigheden om de vergaarde informatie te kunnen
verwerken door middel van het Office-pakket aan de orde, zodat u een
duidelijk rapport kunt schrijven.
Van een afgestudeerd hbo-jurist wordt verwacht dat hij/zij zelfstandig werkt en
leert waar de informatie gevonden kan worden. De hoeveelheid informatiebronnen,
mede door internet, wordt steeds groter. Aan de hand van deze
module leert u zoeken naar informatie. Aan bod komen vragen zoals: hoe
formuleer ik wat ik zoek, welke informatiebronnen zijn er, welke kies ik en hoe
beoordeel ik de gevonden informatie.
Vóórdat u gaat zoeken, moet u natuurlijk wel weten wát u zoekt. En als u iets
gevonden hebt, moet u ook weten in welk breder verband het geplaatst kan
worden. Daarom gaan we in eerste instantie kijken naar de achtergrond van
diverse informatiebronnen.
Van een afgestudeerde hbo-jurist wordt voorts verwacht dat hij/zij in een
ingewikkelde juridische omgeving snel een analyse kan maken van het
juridische probleem en mogelijkheden kan aanwijzen voor de oplossing
daarvan. Daarvoor is het belangrijk dat u een aantal zaken goed op een rijtje
hebt: Welk recht is van toepassing, welke wetsartikelen zijn relevant, waar vind
ik de juiste uitspraak van de juiste rechter en in hoeverre is de wet inmiddels
gewijzigd
396K1.FM
In het kader van het leveren van de juiste informatie voor de juiste personen,
op de juiste tijd, plaats en in de juiste vorm kunnen we de volgende taken
onderscheiden:
• gericht zoeken naar de informatie
• vinden van betrouwbare informatie
• omgaan met wettenverzamelingen
• zoeken van jurisprudentie
• lezen van arresten
• beheren van veelal digitale kennis en informatietechnologie
• selecteren van informatie
• op de hoogte blijven van de voor de beroepsuitoefening interessante
ontwikkelingen op het gebied van ICT (Informatie Communicatietechnologie).
1.1

Hanteren van de wettenbundels
Ten behoeve van deze module dient u de voorgeschreven literatuur te lezen ter
voorbereiding. In deze module wordt aandacht besteed aan de informatiebronnen
in de juridische praktijk. Vervolgens wordt geoefend met het zoeken
van wetten in de wettenbundels aan de hand van diverse oefenopgaven. Maar
eerst wordt stilgestaan bij het hanteren van en de werkwijze van diverse wettenbundels
en wettelijke kaders.
Leerdoelen
Na het volgen van deze module kunt u:
• verschillende juridische bronnen onderscheiden
• verschillende zoekmethoden toepassen bij het hanteren van de wettenbundels
• inzicht hebben in de structuur en opbouw van verschillende wetten
• aangeven welke bronnen voor welke rechtsgebieden worden gebruikt
• zoeken in zowel de breedte als de diepte van juridische bronnen.
Informatiebronnen in de juridische praktijk
Als hbo-jurist dient u er rekening mee te houden dat u veel moet lezen. Behalve
in de studieboeken staat veel te raadplegen informatie in diverse publicaties
(zoals juridische en wetenschappelijke tijdschriften, juridische handboeken en
uiteraard diverse juridische websites). Deze worden uitgegeven door de
overheid of door de particuliere uitgevers. De overheid geeft het Staatsblad van
het Koninkrijk der Nederlanden uit. In het Staatsblad worden wetten,
Algemene Maatregelen van Bestuur en andere Koninklijk Besluiten gepubliceerd.
Daarnaast publiceert de overheid het Traktatenblad waarin alle
verdragen staan die Nederland heeft afgesloten met andere staten of volkenrechtelijke
organisaties. In de Nederlandse Staatscourant ten slotte publiceert
de overheid diverse overheidsregelingen en mededelingen waarin ook aankondigingen
van particulieren worden opgenomen.
Vele juridische en wetenschappelijke boeken en tijdschriften kan men vinden
in de vele (juridische) bibliotheken in Nederland. Het is goed om de weg te
weten in de bibliotheek waar u mee te maken zult krijgen. Ontdek hoe de
boeken opgesteld staan, bekijk de indeling van de catalogus (hangt meestal op
een lijst). De meeste bibliotheken hebben tegenwoordig een digitale zoekmachine
waarmee op eenvoudige wijze een bepaald boek en/of tijdschrift kan
worden gezocht. Daarnaast bestaan diverse juridische en wetenschappelijke
catalogi. Een catalogus bestaat uit een geordende verzameling kaarten (kan ook
digitaal of fiche zijn) met op elk een titelbeschrijving van het desbetreffende
boek of tijdschrift. De catalogi van de Nederlandse universiteitsbibliotheken,
de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en van de bibliotheken die zich bij hen
aangesloten hebben, hebben een digitale catalogus waarmee op verschillende
manieren gezocht kan worden.
De belangrijkste informatiebron voor de jurist is literatuur. Bij juridische en
wetenschappelijke onderzoeken heeft men toegang tot een enorm aanbod aan
literatuur. Schriftelijke en documentaire bronnen vormen een belangrijke
informatiebron. Naast de juridische en wetenschappelijke boeken kan men
diverse tijdschriften raadplegen die gericht zijn op een bepaald rechtsgebied
c.q. onderwerp. Tijdschriften zijn onontbeerlijk in de juridische omgeving,
want de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van het recht komen sneller in
1.2

Hanteren van de wettenbundels
tijdschriften te staan dan in boeken. Bij het gebruik van tijdschriftartikelen
dient men te letten op de afkortingen die veelvuldig gebruikt worden. De
meeste tijdschriften zijn in elke juridische bibliotheek te vinden zoals Ars
Aequi, NJB (Nederlandse Jurisprudentieblad), JAR (jurisprudentie arbeidsrecht)
etc.
In de reeks van informatiebronnen in de juridische praktijk kan men ook
diverse juridische handboeken gebruiken ten behoeve van dagelijkse juridische
praktijk. Juridische handboeken worden gepubliceerd per rechtsgebied of
vakgebied.
Het hanteren van de wettenbundels
Hoewel veel rechtsregels zijn neergelegd in wetten, geldt dat niet voor alle
rechtsregels. De wet is weliswaar een belangrijke bron van recht, maar
daarnaast bestaan er ook andere rechtsbronnen. In het algemeen rekent men
behalve de wet ook de internationale verdragen, de rechtspraak en de gewoonte
tot de formele bronnen van het Nederlandse recht. Sommigen rekenen ook
rechtsbeginselen tot de rechtsbronnen. De begrippen ”wet” en ”recht” zijn dus
niet gelijk aan elkaar.
De wet is een belangrijk instrument. De hantering en analyse van de wettelijke
regels behoren tot uw dagelijkse werk. De omgang met wetboeken, wetten en
wetsartikelen is een vaardigheid, die u eerst in de vingers moet zien te krijgen.
Iedere beginnende hbo-jurist moet zijn weg leren vinden in de wetboeken en
de belangrijkste wetten van het Nederlandse recht. Men zou het kunnen vergelijken
met het leren om de weg te vinden in een vreemde stad. In het begin is
het stratenplan van de stad volstrekt nieuw. Gaandeweg leert men de straten
kennen. Een van de hulpmiddelen hierbij kan een plattegrond zijn. Voor dit
leerproces wordt niet meer gevraagd dan de bereidheid om intensief te zoeken
en niet bang te zijn af en toe te verdwalen. Ook de omgang met wetboeken,
wetten en wetsartikelen is iets dat men moet leren. Dat kan men slechts door
het zelf te doen. Een dringend advies is dan ook om ieder wetsartikel dat u
tegenkomt daadwerkelijk op te zoeken en na te lezen. Dit leerproces kan
worden versneld door in de eerste stappen op deze weg begeleid te worden.
Zoals een plattegrond u kan helpen in een stad wegwijs te raken, zo kunt u van
deze juridische training profiteren bij uw verdere studie.
Wet
Wat verstaan we eigenlijk onder een ”wet” We moeten hier een onderscheid
maken tussen een zogenaamde ”wet in formele zin” en een ”wet in materiële
zin”. Een wet in formele zin is een regeling afkomstig van de regering en de
Staten-Generaal gezamenlijk. Voorbeelden hiervan zijn de Wegenverkeerswet,
de Huurwet enz. Alle wetboeken, zoals het Wetboek van Strafrecht en het
Burgerlijk Wetboek, zijn ook wetten in formele zin. Een wet in materiële zin is
een algemeen bindend voorschrift. Niet van belang is door welk orgaan het
voorschrift is opgesteld, maar dat het bindend is. Voorbeelden zijn de gemeentelijke
verordening, de provinciale verordening of de Algemene Maatregel van
Bestuur. Of een besluit een wet in formele zin is, is afhankelijk van de
procedure van totstandkoming (vandaar: in formele zin). Of een besluit een
wet in materiële zin is, is afhankelijk van de aard van de regeling, het al dan niet
algemene karakter ervan (vandaar: in materiële zin).
396K1.FM
1.3

Hanteren van de wettenbundels
Aangezien er in de juridische praktijk verschillende wettenbundels gebruikt
worden, hebben we voor de meest gebruikte bundels gekozen, namelijk Kluwer
Collegebundel en Nederlandse wetgeving Koninklijke Vermande.
Wetsedities
Wetsedities zijn er in vele soorten en maten. De meest gebruikte edities zijn
Kluwer Collegebundel of Nederlandse wetgeving Koninklijke Vermande. Alle
soorten wetsedities van een wet of regeling zijn op een punt gelijk, namelijk de
tekst zoals deze is bekendgemaakt in het Staatsblad en de Staatscourant. De
wetstekst is vastgesteld door de wetgever of regelgever. De uitgevers maken de
lay-out en zij voegen informatie toe ten behoeve van de gebruiksvriendelijkheid.
Let wel op dat u bij het verwijzen naar wetsartikelen nooit informatie
gebruikt die door de uitgever aan de wetstekst is toegevoegd. Een wet bevat de
volgende elementen:
• Opschrift: dit bevat de naam van de wet of regeling.
• Aanhef: afhankelijk van de soort regeling bevat deze de ondertekenaar van
de regeling, bv. Wij Beatrix, bij de gratie Gods etc.
• Considerans: deze bestaat vaak uit de verwijzing naar reeds bestaande regelgeving
waarop deze regeling is gebaseerd.
• Corpus: dit is de eigenlijke inhoud van de wet of regeling.
• Slot: dit bevat de handtekening van een of meer ministers en/of staatssecretarissen
en bij de wetgeving van de koningin, met daarin publicatie, plaats
en datum van bekrachtiging, plaats en datum van bekendmaking.
• Bijlage: sommige regelingen bevatten een of meer bijlagen.
De vorengenoemde wettenbundels bevatten een selectie uit de Nederlandse
wetgeving die door de desbetreffende uitgever is samengesteld en ter
beschikking gesteld. De inhoud van de bundel bestaat slechts uit een selectie
van de wetten, omdat de volledige Nederlandse wetgeving te omvangrijk en te
kostbaar is. Deze wettenbundels verschijnen jaarlijks in een nieuwe uitgave.
Aangezien de maatschappij steeds in beweging en in verandering is, worden
onze wetten derhalve ook steeds veranderd. Dus zorg ervoor dat u voor uw
studie de meest recente editie van de wettenbundels hebt.
Indeling van de ”Wettenbundels”
De wettenbundel Kluwer Collegebundel bestaat uit twee banden:
• Wetteksten deel 1: het Privaatrecht
• Wetteksten deel 2: het Publiekrecht.
De wettenbundel Nederlandse wetgeving Koninklijke Vermande bestaat uit drie
banden:
• Wetteksten deel A: Publiekrecht
• Wetteksten deel B: Privaatrecht
• Wetteksten deel C: Straf(proces)recht.
Aan het begin van de banden van uw wetboek is een identieke alfabetische
inhoudsopgave te vinden, waarin de wetboeken, wetten, verdragen etc. zijn
vermeld. Vervolgens staan in de banden identieke inhoudsopgaven van 1.
Privaatrecht en 2. Publiekrecht afgedrukt, waarin de wetten enz. in volgorde
van de rubrieken en de onderverdelingen daarvan zijn vermeld. Achter iedere
vermelding volgt een paginaverwijzing. In de aanduiding van de rubriek wordt
nogal eens gebruikgemaakt van de afkorting ”c.a.”, hetgeen betekent ”cum
annexis” (= met het daarbij behorende). Ten slotte dient te worden vermeld
1.4

Hanteren van de wettenbundels
dat deze verkorte inhoudsopgaven slechts de citeertitel van de wet vermelden
en niets zeggen over de indeling van de wet. Dat is anders bij de inhoudsopgave
van iedere rubriek afzonderlijk. Deze inhoudsopgaven maken melding van de
boeken, hoofdstukken, titels en paragrafen, waarin de verschillende wetten,
wetboeken, verdragen etc. zijn onderverdeeld.
Het alfabetische register is in de praktijk de belangrijkste ingang van deze
wettenbundels. Achter in alle banden is een identiek alfabetisch register
opgenomen. Dit register bevat niet alleen de citeertitels van wetten etc., maar
ook een groot aantal trefwoorden. Het alfabetische register is in de eerste plaats
een trefwoordenregister. We hebben dus drie methoden tot het vinden van een
wet: de alfabetische inhoudsopgave, de inhoudsopgave van iedere rubriek
afzonderlijk en het alfabetische register.
Het opzoeken van wetten en wetsartikelen
Om een wet en/of een wetsartikel te kunnen opzoeken, gaat u als volgt te werk.
Als u over de naam van de wet beschikt en die wet wilt opzoeken in uw wettenbundel,
maakt u gebruik van één van de methoden, dat wil zeggen dat u de wet
in één van de inhoudsopgaven of de registers moet opzoeken. Als u op zoek
bent naar een bepaald wetsartikel, gaat u op dezelfde manier aan de slag. U
zoekt de desbetreffende wet op in het register of de inhoudsopgave. U kunt ook
onder het trefwoord een bepaald onderwerp zoeken, bv. ”diefstal”, dan kijkt u
in het alfabetische register en u komt dan vanzelf bij artikel 310 Wetboek van
Strafrecht (diefstal). Ingewikkelder is de situatie waarin u wordt geconfronteerd
met een bepaald juridisch probleem. De eerste vraag is dan of er door de
wet in dit probleem is voorzien en zo ja, door welke wet of wetsartikel(en). In
dit geval moet u eerst het probleem analyseren en onderzoeken tot welk rechtsgebied
het behoort. Uiteraard kunt u ook hier proberen met trefwoorden te
werken.
Om dubbelzinnige verwijzing naar een bepaalde wettekst te vermijden, dient u
de volgende volgorde te hanteren: het artikelnummer, eventueel gevolgd door
het lidnummer, eventueel gevolgd door de subaanduiding, gevolgd door de
naam van de wet. Voorbeelden hiervan zijn: Artikel 1 Grondwet (afgekort:
GW) of Artikel 300 lid 2 Wetboek van Strafrecht (Afgekort: Sr) of Artikel 326c
lid 2 sub c Sr. De meeste wetboeken worden in de dagelijkse juridische praktijk
in de vorm van een afkorting aangeduid. In de meeste wetboeken en juridische
literatuur kunt u deze afkortingen vinden. In de Aanwijzingen voor de regelgeving
(een officiële handleiding voor het maken van wet- en regelgeving)
staan regels voor het vormen van afkortingen, maar in de juridische praktijk
wijken de auteurs vaak af van deze regels.
De wetten en regelingen kennen een doorlopende nummering die met cijfers
beginnen. Bijvoorbeeld de Bekendmakingswet, die begint met artikel 1 en
eindigt met artikel 11. Let op dat een nieuw hoofdstuk of een nieuwe paragraaf
niet opnieuw begint met artikel 1, maar een doorlopend karakter heeft. Hierna
staan we stil bij de nummeringen van sommige wetboeken die vaak gebruikt
worden, namelijk:
• Algemene Wet Bestuursrecht (afgekort: Awb)
Dit wetboek is per hoofdstuk genummerd. De notering van de artikelen uit
dit wetboek vindt plaats door het hoofdstuknummer, gevolgd door een
dubbele punt, gevolgd door het artikelnummer, bijvoorbeeld: art. 1:3 Awb.
396K1.FM
1.5

Hanteren van de wettenbundels
• Wetboek van Strafrecht (afgekort: Sr)
Dit wetboek bestaat uit boeken, gevolgd door titels, gevolgd door
afdelingen. Maar voor de aanduiding dient men alleen het artikelnummer,
eventueel lidnummer, gevolgd door eventueel subartikelen en tot slot de
naam van wetboek te schrijven bijvoorbeeld: Art. 300 lid 2 Sr.
• Kieswet
Deze wetgeving is per hoofdstuk geletterd en genummerd. Voor de
aanduiding dient men het volgende te hanteren: de hoofdstukletter, gevolgd
door het artikelnummer en tot slot de naam van het wetboek, bijvoorbeeld:
art. A1 Kieswet.
• Het Burgerlijk Wetboek (afgekort: BW).
Tijdens uw studie zult u veelvuldig te maken hebben met wetsbepalingen uit
het Burgerlijk Wetboek, derhalve wordt hierna bij dit ”aparte” wetboek even
stilgestaan.
Het materieel privaatrecht is het geheel van rechtsregels dat de rechtsbetrekking
tussen burgers regelt. Het is gecodificeerd in het Burgerlijk Wetboek
(BW), het Wetboek van Koophandel (WvK) en een aantal afzonderlijke
wetten. De verdeling over de twee wetboeken, het BW en het WvK, is niet
principieel, maar berust op historische gronden.
Hierna wordt een de structuur van het BW uiteengezet.
Boek 1: Personen- en familierecht
Boek 2: Rechtspersonen
Boek 3: Vermogensrecht in het algemeen
Boek 4: Erfrecht
Boek 5: Zakelijke rechten
Boek 6: Algemeen gedeelte van het verbintenissenrecht
Boek 7: Bijzondere overeenkomsten
Boek 7A: Bijzondere overeenkomsten (vervolg)
Boek 8: Verkeersmiddelen en vervoer.
Dit wetboek bestaat uit acht afzonderlijke boeken, waarbij boek 7 weer uit twee
boeken bestaat, nl. boek 7 en boek 7A. Deze twee boeken gaan over hetzelfde
onderwerp. De aanduiding zal moeten plaatsvinden als volgt: het
boeknummer, gevolgd door een dubbele punt en daarna het artikelnummer,
bijvoorbeeld: art. 6:162 BW.
In de literatuur en de dagelijkse juridische praktijk maakt men gebruik van
diverse afkortingen en tekens:
• het teken ”jº” staat voor juncto en dat betekent in samenhang met. Dat
wordt gebruikt tussen twee samenhangende wetsartikelen bijvoorbeeld: art.
1:30 jº 31 BW
• de afkortingen ”v” of ”e.v.” staan voor: ”verder”of ”en verder”. Een
voorbeeld hiervan is: artikelen met betrekking tot de mishandeling zijn: art.
300 e.v. Sr of WvSr (beide afkortingen zijn juist: Wetboek van Strafrecht).
Ander onderwerp bij het hanteren van wettenbundels is de citeertitel. De
citeertitel is de naam waarmee een wet normaliter wordt aangeduid. De citeertitel
bevindt zich vaak in een van de laatste artikelen van de wet of regeling of
1.6

Hanteren van de wettenbundels
tussen haakjes in het opschrift. Een voorbeeld hiervan is: Art. 54 WOR (Wet op
de Ondernemingsraden).
Het stelsel van wetgeving
De meeste juridische vraagstukken zijn maar zelden met behulp van slechts een
artikel te beantwoorden, daarom dient u diverse en relevante wetsartikelen te
gebruiken. In dit kader moet u daarbij goed letten op de volgende elementen:
Schakelbepalingen, Gelaagde structuur, Definitiebepalingen en Uitzonderingen.
Hierna treft u nadere toelichtingen op deze elementen.
Schakelbepalingen
In het Burgerlijk Wetboek zijn nogal wat zogenaamde ”schakelbepalingen” te
vinden. Onder een schakelbepaling wordt een regeling verstaan waarin
bepaalde artikelen van toepassing worden verklaard op soortgelijke gevallen.
Een voorbeeld hiervan is art. 50 van boek 7 van het Burgerlijk Wetboek (art.
7:50 BW), waarbij de bepalingen over de koopovereenkomst ook op de
ruilovereenkomst van toepassing worden verklaard.
Gelaagde structuur
Onder de gelaagde structuur wordt verstaan dat de wet niet eenvoudigweg een
opsomming is van artikelen, maar dat zij bestaat uit delen die van meer
algemeen naar meer specifiek gaan. Bijvoorbeeld: Art. 4.1 Awb bevat specifieke
bepalingen omtrent de beschikkingen, maar in hoofdstukken 2 en 3 vinden we
algemene bepalingen hiervoor.
Definitiebepalingen
De meeste wetboeken bevatten aan het begin definitiebepalingen waarin de
definitie van bepaalde woorden nader wordt toegelicht zodat dubbelzinnigheid
wordt vermeden. Zie bijvoorbeeld: Art. 1 Rijkswet op het Nederlanderschap,
waarin de wet diverse begrippen definieert.
Uitzonderingen
Uitzonderingen verklaren (onderdelen van) wet- en regelgeving niet van
toepassing op gevallen waarop deze van toepassing zouden kunnen zijn op
basis van de gelaagde structuur. Uitzonderingen komen ook voor binnen
wetsartikelen, bijvoorbeeld: art. 1:1 Awb. Lid 2 is een uitzondering op lid 1 en
lid 3 is een uitzondering op lid 2.
Verdragen
Uw wettenbundel bevat ook de verdragen. Een verdrag is net als de wet een
geschreven rechtsbron. Een verdrag is een overeenkomst tussen staten of
tussen staten en volkenrechtelijke organisaties. In de artt. 90 t/m 95 van de
Grondwet kunt u lezen hoe een verdrag, waarbij Nederland partij is, tot stand
moet komen om binnen het Nederlandse recht als formele rechtsbron te
worden erkend. In een verdrag kunnen regels voorkomen, waarvan de inhoud
zodanig is dat de Nederlandse burger er rechtstreeks rechten en plichten aan
kan ontlenen, de zg. een ieder verbindende verdragsbepalingen. Indien deze
een ieder verbindende bepalingen in strijd zijn met de nationale rechtsregels,
moet de Nederlandse rechter deze internationale regels, als er een beroep op
wordt gedaan, boven de nationale rechtsregels laten gaan.
396K1.FM
1.7

Hanteren van de wettenbundels
Rechtspraak ofwel jurisprudentie
Naast de wet en het verdrag zijn de uitspraken van de rechters een belangrijke
formele bron van recht. Het is derhalve ook noodzakelijk dat u in een vroeg
stadium van uw studie de vaardigheid van het lezen en analyseren van een
rechterlijke uitspraak onder de knie krijgt.
Het geheel van uitspraken van Nederlandse rechters noemt men jurisprudentie.
Aan de ene kant bestaat de rechtspraak uit het in de praktijk toepassen
van de wettelijke regels, aan de andere kant uit het scheppen van nieuw recht
voor die gevallen waarin de wet niet voorziet. Dit laatste zal zich vooral
voordoen wanneer voor de oplossing van een geval een wettelijke regeling
ontbreekt, onvolledig of niet duidelijk is, of niet rechtstreeks in het concrete
geval is toe te passen.
Uit de uitspraken van de Hoge Raad wordt vaak een algemene regel gedestilleerd
die door andere rechters wordt gehanteerd als richtsnoer voor de
oplossing van soortgelijke gevallen. Het is niet zo dat lagere rechters aan een
uitspraak van de Hoge Raad gebonden zijn. Wel is het zo dat lagere rechters
zich doorgaans bij hun uitspraken richten naar uitspraken van de Hoge Raad.
Wanneer zij dat niet doen, is de kans namelijk groot dat door middel van
correctie (hoger beroep, cassatie) de door hen gegeven beslissing wordt
vernietigd. Hoe recenter de uitspraak van de Hoge Raad, des te eerder zullen de
lagere rechters geneigd zijn deze uitspraak als richtsnoer te nemen. De jurisprudentie
van de Hoge Raad wordt zodoende tot rechtsbron.
De gang van de procedure
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het burgerlijk (civiel) proces, het
strafproces en het bestuursproces. In een burgerlijk proces staan twee partijen
tegenover elkaar ten overstaan van een onpartijdige derde, de rechter. In een
strafproces staat een burger tegenover het Openbaar Ministerie (afgekort:
OM). In het bestuursproces staat een burger tegenover een bestuursorgaan van
de overheid of staan twee bestuursorganen van de overheid tegenover elkaar.
Begint een procedure met een dagvaarding, dan eindigt deze met een vonnis
(kantonrechter en rechtbank) of met een arrest (gerechtshof en Hoge Raad).
Begint de procedure met een verzoekschrift, dan eindigt deze met een
beschikking (kantonrechter, rechtbank, gerechtshof en Hoge Raad).
Het burgerlijk proces begint met een dagvaarding (of met een verzoekschrift als
de wet dit bepaalt), waarbij de eiser (verzoeker of requestrant in een verzoekschriftprocedure)
gedaagde (verweerder of gerequestreerde in een verzoekschriftprocedure)
oproept op een bepaalde datum voor de rechter te
verschijnen ter zake van een door de eiser tegen gedaagde in te stellen rechtsvordering.
Wanneer de procedure wordt gevoerd voor de rechtbanken,
gerechtshoven of Hoge Raad zijn partijen verplicht vertegenwoordigd door een
procureur. Bij procedures voor de kantonrechter bestaat deze verplichting niet.
Het strafproces begint met een dagvaarding die door het Openbaar Ministerie
(afgekort: OM) opgesteld wordt aan het adres van de verdachte. Bij het
Bestuursprocesrecht begint het met een bezwaarschriftprocedure die de burger
opstelt tegen een beslissing van een overheidsorgaan.
De rechter houdt geen vrijblijvend betoog, maar gaat in op de naar voren
gebrachte stellingen, de eis, het verweer enz. Hij beoordeelt allerlei vragen van
feitelijke aard, maar richt zich vooral op het kernprobleem van de zaak, de
rechtsvraag. De rechtsvraag is de abstract geformuleerde kwalificatie van het
1.8

Hanteren van de wettenbundels
probleem waarover de zaak gaat. Als een zaak voor het eerst voor de rechter (of
kantonrechter of rechtbank) wordt gebracht, spreken we van rechtspraak in
eerste aanleg. Hierna volgen de nadere toelichtingen.
De eis in eerste aanleg wordt door eiser verwoord in de zg. conclusie van eis
(tegenwoordig is het een gewone dagvaarding). Gedaagde verwoordt zijn
verweer in de conclusie van antwoord. In de conclusie van antwoord kan hij
overigens ook een tegenvordering stellen, de eis in reconventie. In dat geval
heet de oorspronkelijke vordering: eis in conventie. Daarna volgen nog de
repliek en dupliek. De uitspraak van de kantonrechter of de rechtbank heet
vonnis, nl. eindvonnis of tussenvonnis. In het geval een procedure is aangevangen
met een verzoekschrift, wordt de uitspraak van de rechter een
beschikking genoemd. De rechter wijst een tussenvonnis (ook wel genoemd
interlocutoir vonnis) als hij bijvoorbeeld nader bewijs verlangt. Het
(eind)vonnis bestaat uit drie delen: de feitelijke overwegingen, de rechtsoverwegingen
en het dictum, d.w.z. de eigenlijke beslissing.
Wanneer een zaak in eerste aanleg bij de kantonrechter aanhangig is gemaakt,
kan men in hoger beroep gaan bij de rechtbank. Wanneer een zaak in eerste
aanleg bij de rechtbank aanhangig is gemaakt, kan men in hoger beroep gaan
bij het gerechtshof. In hoger beroep wordt de zaak in zijn geheel opnieuw
behandeld.
De uitspraak van de Hoge Raad heet arrest. Wanneer de Hoge Raad een cassatiemiddel
gegrond acht, volgt gehele of gedeeltelijke vernietiging van de
bestreden uitspraak. Wanneer naar de mening van de Hoge Raad na cassatie
nog nader onderzoek naar de feiten nodig is, kan de Hoge Raad de zaak terugwijzen
naar dezelfde rechter die de zaak in laatste feitelijke instantie heeft
berecht, of verwijzen naar een andere lagere rechter. Wanneer geen nader
onderzoek naar de feiten nodig is, doet de Hoge Raad de zaak zelf af.
In zaken waarin een onmiddellijke voorziening van de rechter wordt vereist,
kan men een kort geding voeren voor de President van de Rechtbank. Het is
een korte, informele procedure met als voornaamste kenmerk dat de beslissing
van de President een voorlopige voorziening, een voorlopige maatregel, is.
Het strafproces wordt aanhangig gemaakt door het uitbrengen van een
dagvaarding aan de verdachte. Evenals bij het burgerlijk proces moet de rechter
ter terechtzitting een aantal formele en een aantal materiële vragen onderzoeken.
Zoals: is het feit volgens de wet strafbaar Of, is de dader strafbaar
De Afdeling Bestuursrechtspraak is een afdeling van de Raad van State die is
belast met de behandeling van de bij de wet aan haar opgedragen geschillen. Als
in een bijzondere wet niet in een beroepsmogelijkheid is voorzien, geniet de
burger doorgaans krachtens de Algemene Wet Bestuursrecht bescherming
tegen overheidsbesluiten. Als een burger echter een besluit van een overheidsorgaan
wil aanvechten, schrijft de Algemene Wet Bestuursrecht voor dat het
aangevallen besluit eerst door het bestuursorgaan zelf moet worden beoordeeld,
voordat de rechter kan worden ingeschakeld. Dit noemt men administratief
bezwaar. Wordt een besluit van een bestuursorgaan vervolgens ter
toetsing voorgelegd aan een ander, doorgaans hoger, orgaan in de bestuursorganisatie,
dan noemt men dit administratief beroep. Na administratief bezwaar
en administratief beroep kan de administratieve rechter worden ingeschakeld
door middel van een beroepschriftprocedure.
396K1.FM
1.9

Hanteren van de wettenbundels
Opmerking: dit is de oude situatie: aan bod moet komen de afdeling bestuursrechtspraak
van de rechtbank.
Voor het hoger beroep ter zake sociale zekerheidsvraagstukken en ambtenarenzaken
dient men zich te wenden tot de Centrale Raad van Beroep. De
Centrale Raad van Beroep is de hoogste bestuursrechter die oordeelt in hoger
beroep over net genoemde geschillen, maar daarnaast is de Raad onder meer
ook eerste en enige rechter in geschillen betreffende de uitvoering van wetten
voor oorlogs- en vervolgingsgetroffenen. Voor de overige zaken in het kader
van hoger beroep ter zake van de bestuursprocesrechtelijke geschillen dient
men zich te wenden tot de Raad van State.
1.10