Tijdschrift voor Ouders en Verwanten van Drugsverslaafden - LSOVD

I N F O
Tijdschrift
voor Ouders en Verwanten
van Drugsverslaafden
115
mei
2013

INFO 33E JAARGANG NUMMER 115 MEI 2013
Uitgave LSOVD Redactie: Betty Huizinga, eindredactie
Redactieadres:
Rogier de Jong
lsovd@hotmail.com
Telefoon 0900-5152244 ISSN: 1388
Website: www.lsovd.nl Verzending: Groep Zeeland
Inhoud
In deze (laatste) Info 3
Van het bestuur 4
Landelijke Dag 5
Utrecht, 6 april 2013… 5
‘Woordje’ (over de waarde van de LSOVD) 8
Afscheid (gedicht) 13
Doe eens normaal; verslavingsgedrag 15
Meer dan een zus 18
Tini Ouwendijk over Lut Storms 22
Afscheid van de LSOVD 23
Ideeën en suggesties 28
De steunpunten 31
Weerbaarheidstraining 33
‘Diepe sporen’ 36
Het IVO-rapport 41
Mijn afscheid van de Info 44
De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden artikelen te
redigeren en/of in te korten.
Grafische verzorging:
Grafimediapartners, Postbus 140, 4380 AC Vlissingen.
2

IN DEZE(LAATSTE) INFO
een impressie van de Landelijke dag op 6 april in woord van uw eindredacteur
en in beeld van Jan Hermanns uit het Brabantse. Verder alle bijdragen
aan die dag, die nogal eens in het teken staan van afscheid: het
gedicht van Yvonne Cremers, het verhaal van zus Annemiek. De bijdrage
van Lut Storms werd voorgelezen door Tini Ouwendijk, na een korte
intro van Tini over wie Lut is. Lut kon zelf helaas niet aanwezig zijn. Ook
vindt u de tekst van de presentatie van Els Noorlander. En een haiku van
Corien de Kort. Wat een haiku is staat erbij vermeld, dit voor degenen die
deze dichtvorm niet kennen.
Na dit ‘verslag’ van de bijeenkomst vindt u nog een aflevering van ‘Diepe
sporen’: het verhaal van een moeder met een verslaafd kind met ADHD.
De bijdrage van Hendrik van Deijk gaat over de laatste weerbaarheidstraining.
Vervolgens de publiekssamenvatting van het onderzoek dat bureau IVO
uitvoerde in opdracht van de LSOVD naar het LSOVD-groepswerk. .
Als laatste mijn eigen bijdrage over ‘afscheid’.
Bijdragen worden geplaatst onder verantwoordelijkheid van de inzender.
De LSOVD kan daar dus niet op aangesproken worden.
3

VAN HET BESTUUR
Op 6 april 2013 hebben we weer een Landelijke dag kunnen beleggen. De
bijeenkomst vond plaats in de Gertrudiskapel van In de Driehoek in
Utrecht. De dag heeft in het teken gestaan van ‘Een afscheid, tenzij…’ en
heeft het karakter gehad van een reünie van oudgedienden gecombineerd
met een aantal deelnemers aan de gespreksgroepen. Over het verloop van
de dag zijn een impressie van onze hoofdredacteur en foto’s van een van
onze actieven opgenomen.
Wat de toekomst brengen moge…We verzuchten het al een aantal jaren.
Een nieuwe zon is nog niet gaan schijnen maar probeert wel op te komen.
De in deze Info geplaatste Nieuwsbrief van november 2012 geeft daarover
meer duidelijkheid.
Feit is dat er met de wetenschap van nu geen perspectief meer is voor de
LSOVD. Wel zorgen we voor bestuurlijke continuïteit en kunnen we de
seinen nog snel op ‘veilig’ zetten als er wel een perspectief komt.
Daardoor is het ook mogelijk dat gespreksgroepen onder voorwaarden
onder de vlag van de LSOVD hun activiteiten kunnen continueren.
Daarom ook een laatste Info. 115 is natuurlijk wel een respectabele leeftijd.
Rest mij om iedereen die heeft bijgedragen aan deze Info daarvoor
hartelijk te bedanken. Dat geldt natuurlijk in het bijzonder voor de jarenlange
redactie en de eindredacteur tot aan deze laatste jaren: Sonja
Meijer, Rita Hartgers, Rogier de Jong en niet in de laatste plaats: Betty
Huizinga.
Guus Verhoef, secretaris/penningmeester bestuur LSOVD
4

UTRECHT, 6 APRIL 2013…
Een persoonlijke impressie van uw eindredacteur van de Landelijke
Dag.
Omdat ik er nog niet eerder ben geweest, heb ik Guus Verhoef gevraagd,
hoe ik naar In de Driehoek kom. Dat is geen enkel probleem. Als ik binnenkom,
blijken er al aardig wat mensen aanwezig te zijn. Bij het zetten
van mijn handtekening als aanwezige krijg ik een exemplaar van het
IVO-rapport over de meerwaarde van het LSOVD-groepswerk. In deze
Info kunt u meer hierover lezen.
Als gevolg van de financiële perikelen van de LSOVD is er al enige jaren
geen Info in druk meer verschenen en is het daarom al even geleden dat
ik LSOVD-mensen heb ontmoet. Veel herkenning dus, bij koffie en cake.
De bestuursleden uiteraard, maar ook Ria van het bureau en Betsy van de
Groep Zeeland. En ook Sonja, die jarenlang meegewerkt heeft aan de
Info. Ik zie nog meer bekende gezichten, maar de namen weet ik niet
meer. Altijd al een lek in mijn geheugen gehad voor namen.
Er blijken zo’n 100-110 mensen te zijn gekomen.
Ik ga vast eens kijken in de zaal waar de bijeenkomst
zal worden gehouden. Dit blijkt niet zo maar
een zaal te zijn. Het is een kerk, een voormalige
schuilkerk uit 1645. De oorspronkelijke bouw is
van ca. 1240. De Gertrudiskerk is prachtig gerestaureerd
in 1991-1992. Een mooiere plek om een
‘reünie’ te houden kun je je haast niet indenken.
Het is een reünie, gecombineerd met een afscheid.
Het is lang niet zeker of er nog meer van zulke
dagen zullen komen en het heeft dus iets weemoedigs.
Yvonne memoreert in haar gedicht hoeveel de LSOVD voor ouders
betekend heeft en je merkt dat ze geëmotioneerd raakt.
Guus Verhoef filosofeert over de veranderingen in de afgelopen jaren. En
dan is er Els Noorlander. Na haar presentatie over verslavingsgedrag
5

zorgt zij voor een vrolijke noot: ze heeft een cadeautje voor ouders en
broers/zussen meegenomen. Een badeendje. Een badeendje Zij herinnert
aan een voorval van jaren her, toen een enorme lading van deze eendjes
tijdens een vervoer over zee overboord sloeg, waarna de plastic beestjes
zo ongeveer overal op de aardbol aanspoelden, nog helemaal heel. Ze
vergelijkt de LSOVD-ers ermee: ‘vaak onderduiken, maar altijd weer
boven komen en niet kapot te krijgen!’
Tijdens de lunch zal Els Noorlander vaak aangesproken worden.
Bij de tijd die is ingeruimd voor vragen, vallen mij enkele punten op: de
nazorg, die zo nodig is bij de medicatie; de constatering dat verslaving
een chronische ziekte is, waarvan je niet kunt genezen, alleen herstellen;
en de verzuchting dat hulpverleners ‘tussen de oren’ zouden moeten aanvoelen
hoe belangrijk familie is.
De film ’Op zoek’ is voor velen bekend, maar maakt toch weer veel
indruk. Als zus Annemiek haar verhaal doet, komen emoties los.
Onverwacht doet Corien ook haar verhaal met tevens een door haar
geschreven ‘haiku’, te vinden in deze Info.
Lut Storms kan helaas niet aanwezig zijn, dit tot ieders grote teleurstelling.
Tini vertelt even wie zij is, voor diegenen die haar niet kennen en
leest dan het ‘Afscheid’ van Lut voor. Het thema: In liefde loslaten. Het
loslaten van je zoon of dochter, het loslaten van je broer of zus.
Dit aan de hand van een gedicht van Rutger Kopland. Ik zeg hier verder
niets over. U kunt het allemaal verderop lezen.
Nadat er een aantal boeketten zijn uitgedeeld aan diegenen die de organisatie
van deze dag op zich hebben genomen (en ik dat van Marjolijn in
mijn handen gedrukt krijg, waarvoor nogmaals mijn hartelijke dank!) is
het de tijd voor nog een hapje en een drankje. Daarna zie je iedereen langzamerhand
vertrekken. En ik ga ook met boeket de trein weer in, naar
huis, met mijn gedachten nog bij deze dag.
Betty Huizinga
6

‘WOORDJE’
Uitgesproken op de Landelijke Dag namens het bestuur
In mijn ‘Woordje’ wil ik graag met jullie stilstaan bij de volgende punten:
- 1 januari 2000
- 6 april 2013
- er is veel gebeurd die 13 jaar!
- is er plaats voor een LSOVD
- en ikzelf
Hoewel in de ik-vorm heb ik dit woordje natuurlijk goed voorbereid met
onze voorzitter!
1 januari 2000
1 januari 2000 is het moment dat ik ben aangetreden als voorzitter van
onze LSOVD. Ik ben met name gevraagd om – als niet ‘ouder van’ - het
bestuurlijk proces van de LSOVD te leiden: de bestuursvergaderingen in
goede orde te laten verlopen, deze niet te lang te laten duren en de genomen
besluiten tot een gecoördineerde uitvoering te brengen. Mijn
bestaande contacten met de toenmalige subsidiegever, de afdeling verslavingszorg
van het Ministerie van VWS waren bij die keuze een pluspunt,
zo heb ik begrepen. Directe aanleiding was de succesvolle samenwerking
tussen het bestuur van de LSOVD en de Nederlandse Vereniging van
Instellingen voor Verslavingszorg (NeVIV, later gefuseerd tot: GGZ
Nederland) waarin we het ‘convenant’ hebben afgesloten met daarin de
samenwerkingsafspraken tussen de Instellingen voor verslavingszorg en
LSOVD op lokaal en regionaal niveau.
Ik ben graag op die uitnodiging ingegaan. Ik vond en vind de LSOVD
heel bijzonder, want: # ‘ouders van’ is de verslaving van hun kind in de
meeste van de gevallen overkomen # ik heb zoveel respect voor de actieve
‘ouders van’: zij zijn boven zichzelf en hun sores uitgestegen en zijn
in staat om andere ‘ouders van’ te helpen.
8

6 april 2013
Nu is het ruim dertien jaar later en we kijken tegen een andere maatschappelijke
werkelijkheid aan:
• verslaving heeft een andere verschijningsvorm: die van de oude heroïnejunks
is aan het uitsterven, er is veel meer multi gebruik bij onze kinderen,
waaronder de combinatie met excessief gebruik van alcohol;
• de relatie tussen ouders en hun kinderen is veranderd: kinderen worden
veel meer gediagnostiseerd op storingen met alle gevolgen van dien:
autisme en aanverwante aandoeningen. ADHD, MDM, en meer veel
voorkomende afkortingen;
• kinderen groeien in z’n algemeenheid anders op, hoe anders zijn kinderen
nu op scholen, vergeleken met de afgelopen decennia;
• er is een financiële crisis met als gevolg dat gezinnen meer dan voorheen
financieel in de problemen kunnen komen. Er is ook minder geld
beschikbaar voor de zorg, waaronder voor de LSOVD: mensen in de
samenleving moeten ook meer dan voorheen hun eigen (financiële)
problemen oplossen.
Het is duidelijk dat dit alles ook zijn weerslag heeft op LSOVD, maar…
het op een andere leest schoeien van onze LSOVD geeft ook kansen. Om
die kansen maximaal de mogelijkheid te geven zich te ontplooien is per
31 december 2012 het voltallige bestuur afgetreden om plaats te maken
voor nieuwe liefhebbers met nieuwe ideeën. Voorzitter en secretaris/penningmeester
nemen nu de bestuurlijke taken ad interim waar. En
… in Noord-Brabant en Zeeland broeit het onder de actieven en wil men
in ieder geval daar een doorstart maken. De landelijke stichting blijft
daarvoor het draagvlak bieden. Voorzitter en secretaris/penningmeester
geven ad interim opvolging aan het besluit ‘De Knip’ (zie Nieuwsbrief in
deze Info) van het oude bestuur om, als er financieel aan de inkomstenkant
van de LSOVD niets verandert, het op termijn van een, twee jaar
‘einde van de voorstelling’ voor de landelijke stichting is.
Welzijn, onderwijs en zorg zijn als geld-uitgevende departementen
kwetsbaar in tijden van financiële crisis. Ze maken zichzelf ook vaak
kwetsbaar op het terrein van de eigen financiële huishouding: incapabel
9

gebleken penningmeesters beheren in een aantal gevallen het geld, waarom
moeten topbestuurders in de zorg veel meer dan Balkenende verdienen.
Ook in tijden van voorspoed zijn critici erin geslaagd om op titel van
slecht financieel beheer alternatieve bewegingen de nek om te draaien.
Voor de LSOVD geldt dat laatste naar mijn smaak niet, voor onze
instandhouding is de landelijke overheid uiteindelijk geen goede financieringsbron
gebleken.
Ook komen wij als LSOVD nauwelijks financieel aan de bak bij gemeenten
en instellingen voor verslavingszorg. Op dit moment zijn er drie
gemeenten die betalen voor onze activiteiten binnen hun gemeentegrenzen,
waar hun burgers bijvoorbeeld gebruik maken van onze gespreksgroepen.
Met De Knip hebben we de verantwoordelijkheid voor het binnen
brengen van gemeentelijke en andere lokale inkomsten neergelegd
bij de gespreksgroepleiders en bij de regionale werkgroepen. Met De
Knip hebben we als taakstelling om in 2012 èn in 2013 een drietal
gemeenten te vinden, die willen bijdragen. Ondanks pogingen en hoopvolle
contacten is dat tot 6 april 2013 jammer genoeg nog niet gelukt. Een
andere mogelijkheid is natuurlijk om gespreksgroepen financieel zelfvoorzienend
te laten zijn. Wil een gespreksgroep het predicaat ‘LSOVDgespreksgroep’
behouden, dan zullen de (2!) groepsleiders gevormd en
geschoold moeten blijven.
Zelf ervaar ik de crisis waarin onze LSOVD zich bevindt wel als een persoonlijk
falen: ondanks al die contacten met VWS, gemeenteambtenaren
en met de instellingen voor verslavingszorg heb ik er niet in kunnen slagen
om onze inkomstenstroom te continueren. Ik, wij, ervaren het intrekken
van de landelijke subsidie als een gebrek aan waardering voor ons
werk: het is een psychologische klap voor ons allemaal.
Maar, maar… de gemeente Terneuzen vergoedt onze inspanningen wel
en van de gemeente Tilburg en van de gemeente Den Haag ontvangen we
wel een (letterlijke) waarderingssubsidie. We moeten ook onze zegeningen
tellen! Andere (Brabantse) gemeenten spreken hun begrip uit, maar
vragen om een samenwerking ter plaatse met andere vergelijkbare organisaties.
Daar zullen we landelijk met onze zusterorganisaties nog weer
eens over spreken.
10

Er is veel gebeurd die 13 jaar!
Vanuit de administratie van de gespreksgroepen tel ik op dit moment 100
deelnemers in 16 functionerende gespreksgroepen. Een ruim aantal van
onze 13 jaren hebben we 40 gespreksgroepen gehad, tot voor drie jaar
waren het er 30… In jaarverslagen heb ik steeds gesproken over een
bereik per jaar van 250 – 300 deelnemers in de gespreksgroepen, waarbij
we rekening houden met in- en uitstroom.
Over die 13 jaar mogen we rekening houden met:
- succesvolle deelname in de gespreksgroepen van 1000 – 1500 ‘ouders
van’,
- waarbij we van 15% (= 150 – 225) van de deelnemers veronderstellen
dat we voorkomen hebben dat zij een behandeling bij de ambulante
geestelijke gezondheidszorg moesten krijgen;
- het beantwoorden van 3000 – 4000 vaak inspannende telefoontjes via
de THD.
Het recente IVO-rapport (beschikbaar via het secretariaat) onderschrijft
inhoudelijk het succes van het groepswerk. Veel deelnemers hebben ervaringen
in het positieve.
Is er plaats voor een LSOVD
Naar inhoud en bereik is er naar mijn stellige overtuiging plaats. Maar…
maatschappelijk zijn de problemen veranderd. Met die veranderingen
moeten we in de groepen, met het organiseren van het groepswerk en in
onze andere contacten rekening houden. Zo kunnen er ook andere vormen
van groepswerk ontstaan.
Waar anderen het LSOVD groepswerk uitvoeren, daar zijn we natuurlijk
blij mee. Zo zijn er instellingen die dit groepswerk nog steeds in hun aanbod
hebben, er is ‘Coke van Jou’, er zijn afdelingen van de ‘Moedige
Moeders’. Allemaal natuurlijk wel anders, maar zeker niet verkeerd: ook
zij bereiken ouders en verwanten van verslaafde kinderen.
Hoopvol in dit verband is dat de Instellingen voor verslavingszorg doende
zijn met het opstellen van een (vernieuwde) visie op verslaving en verslavingszorg.
De ondertitel hiervan luidt: Focus op herstel en daar mogen
we hoop uit putten. Deze nota wordt het antwoord van de instellingen op
11

het Bestuurlijk Akkoord van 2012 dat de Minister van VWS sloot met de
belangrijkste partijen in de GGZ, waaronder de instellingen, de zorgverzekeraars
en de patiënten/cliënten in de GGZ. Als LSOVD zijn wij aangesloten
bij het Landelijk Platform GGZ, dat de belangen van patiënten,
cliënten en familie in de GGZ bundelt. In het Bestuurlijk Akkoord leggen
de ondertekenaars veel accent bij ambulantisering, wat betekent dat er
zich nieuwe vormen van ambulant werk voor GGZ- en verslavingszorg
ontwikkelen. En voor het maatschappelijk herstel van
(ex)drugsverslaafden heeft men de familie en de verwanten bitter nodig.
We zijn blij met Noord-Brabant en Zeeland, die – als eenmaal de nota van
de instellingen is vastgesteld – met de nieuwe vormen zullen gaan experimenteren.
Zo zullen er nieuwe arrangementen ontstaan.
En ikzelf
Ik ben mijn veertiende jaar ingegaan. Als niet ‘ouder van’ heb ik dat
steeds met hart en ziel gedaan en ook kunnen doen. Dit ondanks de snoevende
woorden van onze helaas te vroeg overleden voorzitter Hylke van
Zwol: “Jij hebt de cursus van Tini niet gevolgd!”. Penningmeester en
secretaris vind ik toch leuker dan voorzitter. Marjolijn Hazebroek en
ondergetekende garanderen de continuering van het bestuurlijk proces.
We voeren uit wat in het besluit De Knip 1 is afgesproken. Wat mij betreft
mag de verschijningsvorm van de LSOVD best anders worden (als de
‘ouders van’ maar bereikt blijven). En als laatste en hopelijk ter geruststelling:
ik zie mezelf dat zakelijke nog wel even behartigen.
Guus Verhoef, secretaris penningmeester bestuur LSOVD
1
‘De Knip’ slaat in de eerste plaats op het verschuiven van het zwaartepunt van de activiteiten van de
LSOVD van het landelijk naar het lokale/regionale: we zetten een knip in de activiteiten en verleggen die.
In de tweede plaats duiden we ermee aan dat de knip = de portemonnee leeg aan het raken is en we als
een goed huisvader / -moeder ook een antwoord moeten geven op die veranderende werkelijkheid.
12

AFSCHEID
Geschreeuw, gestomp op deuren en ramen
voor de zoveelste keer.
Rechtop in bed met bonkend hart.
Angst, verdriet, oh het doet zo zeer.
Ons verslaafde kind gilt,
schopt om zich heen.
We weten wat ze wil,
iedere keer hetzelfde probleem.
We zochten hulp, een luisterend oor.
Voelden ons angstig, verdrietig en boos.
Zaten er doorheen, niet wetend wat te doen.
We voelden ons zo machteloos.
We hoorden over de LSOVD.
Een luisterend oor, een ieder met hetzelfde probleem.
Herkenning, erkenning, begrip, vooral geen oordeel.
We hielpen elkaar weer op de been.
Onze trainingen, om nooit te vergeten,
door Lut, met Tiny aan haar zijde.
We moesten diep, maar wilden het voor geen goud missen.
We hadden het zo nodig in deze zware tijden.
Broers en zussen, grootouders en partners,
We waren er voor elkaar.
Ook zij hadden hun boosheid, angst en verdriet.
Wij vergaten hen niet.
Onze kinderen, onze verslaafde kinderen,
We zagen ze glijden, zo de afgrond in.
13

Het was zo moeilijk je kind te zien lijden.
Je wilt helpen en zorgen, denkt dat je erger kunt vermijden.
Het harde leven van een verslaafde.
Er zijn er bij, die het gelukkig hebben gered.
Helaas niet allemaal, sommigen maar net.
Onze kinderen, onze verslaafde kinderen,
die hebben wat teweeg gebracht.
Onze kinderen, onze verslaafde kinderen,
die hebben ons bijeen gebracht.
Helaas, de LSOVD moet door geldgebrek stoppen.
Waar moeten de ouders nu heen
voor dat begrip, erkenning, herkenning, een luisterend oor
Een paar groepen gaan door, niet genoeg voor iedereen.
Ik zal ze missen, de actievendagen, terugkomdagen, bestuursvergaderingen,
trainingen, het gevoel van samenzijn.
Het huilen, lachen, delen, de aandacht voor elkaar.
Het afscheid doet mij best een beetje pijn!
Yvonne Cremers, onze actieve groepsleidster
uit Den Haag
14

DOE EENS NORMAAL!
VERSLAVINGSGEDRAG
Bewerking van de presentatie van Els Noorlander, psychiater en verslavingstherapeut,
op de Landelijke Dag.
Verslavingsgedrag is massaal aanwezig, maar het is niet precies gedefinieerd
en vrijwel nooit onderzocht.
Verslaafden zijn niet voor niets niet populair bij de verschillende hulpverleningsinstellingen,
dat is waarschijnlijk de reden dat er aparte instellingen
voor verslavingszorg zijn.
Een van de weinige goede beschrijvingen van het verslavingsgedrag is
van J.H. van Epen:
• Liegen
• Geen verantwoording nemen
• Manipuleren
• Wisselend gedrag
• Acteertalent
• Misbruik van taal
• Egocentriciteit
• Magisch denken.
• Crimineel gedrag, vooral bij drugs
• Instrumentele agressie.
Verslavingsgedrag is meer dan steeds weer terugvallen in gebruik, meer
dan agressief zijn als je dronken bent, meer dan verwervingscriminaliteit.
Verslavingsgedrag is te definiëren als: een complex geheel van gedragingen,
ontstaan vanuit de behoefte een verslavende stof te kunnen blijven
gebruiken tegen de wil van de omgeving in. Het bepaalt na een aantal
jaren een groot deel van het dagelijks gedrag.
De omgeving kan zijn: familie, vrienden, werk, maar ook justitie, wet- en
regelgeving, kortom vrijwel alle sociale structuren.
Als een verslaafde hoe dan ook wil blijven gebruiken en de omgeving wil
15

hem tegenhouden, dan kan hij/zij twee dingen doen:
1. Zich afwenden van de omgeving.
2. De omgeving gaan manipuleren om doorgaan met het gebruik te waarborgen.
Zich afwenden van de omgeving, dat wil natuurlijk eigenlijk niemand.
Een verslaafde kan zich dat vaak ook niet permitteren, hij/zij heeft die
omgeving ook nodig. Er is bijvoorbeeld een gezin, maar bij sommige verslavingen
zijn er ook zaken als geld en onderdak nodig die de omgeving
moet leveren.
Bij verslavingsgedrag treden drie belangrijke mechanismen op:
1. Gedrag vanuit neurofysiologsche mechanismen, craving, anhedonie
[dit is het verlies van het vinden van bevrediging in gewoonlijk plezierige
bezigheden; red.].
2. Gedrag vanuit ontwikkelingsachterstand.
3. Gedrag vanuit de wijziging van behoeftepatronen.
Dit doet een verslaafde niet voor de lol. Hij/zij is in een fuik gezwommen
waar hij/zij niet meer uit kan komen al wil men het nog zo graag.
Verslavingsgedrag vraagt dus om begrip en niet om afwijzing.
Er zijn veel problemen bij het clean blijven:
1. Nog heel lang last van craving; dus van onrust, slaapstoornissen, prikkelbaarheid.
2. Geen normale compensatie, ‘gewone’ prettige dingen roepen nog langdurig
geen prettige reactie meer op.
3. De troost van ‘even een klein beetje gebruiken’ is onmogelijk geworden.
4. Er zijn tijdens de verslaving op alle levensgebieden extra problemen
ontstaan.
5. Alle ontstane problemen worden opeens heel erg bewust en oplossingen
zijn niet snel voorhanden.
6. Vaardigheden om problemen op te lossen zijn op zijn minst roestig
geworden (of waren sowieso nooit goed ontwikkeld).
7. Er is nog maar weinig zicht op de eigen emoties, hoe die te interpreterenentehanteren.
16

DUS: clean blijven is heel erg verschrikkelijk moeilijk!
De zgn. ‘piramide’ van Maslow laat dit duidelijk zien. Het geeft in oplopende
zin aan wat een mens nodig heeft om zich goed te voelen en in het
gewone leven te kunnen functioneren:
1. Voedsel, warmte, onderdak.
2. Veiligheid.
3. Liefde en verbondenheid.
4. Respect.
5. Kennis en begrip.
6. Schoonheid.
Als hierin is voorzien, is er ruimte voor zelfontplooiing: studie, gezin,
werk, vrienden, liefhebberijen.
Maar bij verslaving komen de verslavende stoffen vòòr voedsel, warmte
en onderdak. Aan die behoefte moet eerst zijn voldaan.
‘Niet afwijzen’ wil echter niet zeggen dat men maar mee moet gaan in
alles wat de cliënt wil!
Want verslavingsgedrag is een heilloze
weg waar de cliënt steeds vaster
in komt te zitten.
Verslavingsgedrag was er niet vòòr
de verslaving, ontstaat langzaam en
dringt op het laatst door in alle
levensgebieden. Na het behandelen
zijn de cliënten zelf vaak verbijsterd
over hun eigen gedrag toen ze nog
verslaafd waren.
17

MEER DAN EEN ZUS
Uitgesproken door een ‘zus van’ op de Landelijke Dag
Goeiemorgen, mijn naam is Annemieke. Ik ben meer dan de zus van
Marcel.
Ter voorbereiding op vandaag mocht ik de film van zonet alvast bekijken
[film ‘Op zoek’; red.]. En daarbij viel mij op:
“Waarom doet de zus van Bart de deur open bij haar ouders Ze is meer
dan een zus”.
Dat is de titel van mijn verhaal. Meer dan een zus.
Voor ons, broers en zussen van verslaafden, is de film, net als voor u allen
ongetwijfeld, erg herkenbaar. Het maakt niet uit of de broer of zus in
kwestie gestolen heeft of niet, in de bajes heeft gezeten of niet, en hoe het
uiteindelijk met hem of haar afloopt. Het grote plaatje is voor ons allemaal
het zelfde. Het heeft ons leven veranderd.
Ik neem u graag mee in het verhaal van ons, de broers en zussen. En ik
doe dat niet in de “ik”-vorm. Het is niet mijn verhaal, het is het verhaal
van alle broers en zusjes. En daarmee toch ook van mij.
We zijn allemaal gestart als broers of zussen. Gewoon gelijk. Met één of
met twee ouders, die boven je stonden en dan ging je samen hutten bouwen
of ruzie maken. En als je iets uitvrat kreeg je samen een standje.
18

Die broer, die ben je allang kwijt. En ook je positie in het gezin raak je
kwijt. Dat verandert op het moment dat je broer of zus verandert, en je
ouders zich daar zorgen over gaan maken. En jou vervolgens bij hun zorgen
betrekken.
• Wat denk jij dat er aan de hand is
• Weet jij wie zijn vrienden zijn
• Kun jij niet eens met hem praten Jij bent zo verstandig, om jou hoeven
we ons geen zorgen te maken.
• Papa is het er niet mee eens, wat vind jij
Je bent dan geen kind meer. Als jullie in de LSOVD-groepen mee hebben
gedraaid, kennen jullie de theorie van de gezagslijnen binnen het gezin.
Op het moment dat je ouders je deelgenoot maken van hun zorgen, ben
je geen gelijke, geen zus meer. Je wordt mee naar boven getrokken. De
zorgen van je ouders voor je broer of zus, worden ook jouw zorg.
Je bent geen zus meer, letterlijk en figuurlijk word je heel snel ouder.
Sommige broers of zussen sluiten zich daar voor af. Ze gaan zelf rebelleren,
of worden juist perfectionist. Anderen nemen de zorgen van hun ouders
over. Hoe dan ook ben je geen kind meer.
En zeker als het slechter met hem gaat. Het is tenslotte je broer. En zeker
als het dan ook impact krijgt op je ouders. Het vreet ze op. Ze gaan er aan
kapot. Ze kunnen het niet meer aan. En er komt een dag, dat je ook voor
je ouders gaat zorgen, om probeert te gaan met hun lijden. Je schermt ze
af. Je verzwijgt dingen voor ze. Je neemt zorgtaken van ze over.
• Dat regel ik wel voor jullie.
• Ik ga wel met hem naar de methadonpost.
• Ik kan wel schoonmaken als hij uit zijn flatje moet.
• Ik neem hem wel mee naar Zeeland, dan is hij hier uit het circuit weg
en komen jullie tot rust.
Soms zelfs neem je je grootouders in bescherming. Door dingen voor ze
te verzwijgen. Door naar de wereld buiten het gezin te doen alsof er allemaal
niks aan de hand is. Alsof mensen achterlijk zijn. Die hebben ’t
allang door.
19

Zelf ben je dan allang geen kind meer. En wat je ook doet, het helpt allemaal
niks. Je broer kun je niet redden. Je ouders kun je niet helpen, ook
al ben je nog zo’n steun voor ze. Hun verlies is te groot. Je cijfert jezelf
en je eigen pijn wel weg. Want je bent geen kind meer.
Sommigen accepteren dat en gaan hun eigen weg. In een klap alles kwijt.
Hoe eenzaam is dat
Anderen nemen, als een soort Atlas, de hele wereld op hun schouders. Ze
kunnen niet anders. Ze voelen zich verantwoordelijk voor alles en iedereen
om zich heen.
Moet je je voorstellen hoe dat op de buitenwereld over komt. Of op je
werk. Alles wel regelen, niks
loslaten, alleen maar meer hooi op je vork, bang dat er iets misgaat.
Lekker dominant.
En de mensen om je heen. Je vriend, vriendin, man, vrouw, kinderen. Wat
moeten die met jouw
zorgverslaving Welke boodschap geef je hen mee En kun je dat allemaal
nog combineren met je oude, zelfopgelegde zorgtaken in het thuisgezin
En de verslaafde broer of zus. Denk je nu echt dat die er mee geholpen is
dat iedereen de shit opruimt Dat hij of zij nooit consequenties ondervindt
Omdat ouders en zuslief met veger en blik achter hem aanrennen
En dan wijzelf. Wat hebben we onszelf tekort gedaan. En ook: wat zijn
wij tekort gedaan. Geen stap meer over de schreef durven zetten. “Wees
maar erg lief voor je ouders, want ze hebben het al moeilijk genoeg met
je broer”. En ik dan
Zonder opzet. Het gebeurde. Zonder dat iemand het in de gaten had. En
zonder dat het iemands schuld is. Als ik iets mee wil geven, dan is het
wederzijds begrip voor elkaars onmacht: van ouders, van broers en zussen,
van de omgeving. Niemand wil het zo. Maar het gebeurt.
Maar wij, broers en zussen, zijn onze jeugd kwijt, we hebben zorgen op
onze nek gehaald en gekregen die niet de onze waren, en we MOGEN die
20

loslaten, we MOGEN ons eigen plekje op deze wereld opeisen, eens
LEKKER NERGENS VOOR VERANTWOORDELIJK ZIJN. We hoeven
niet meer te doen dan van een broer of zus verlangd mag worden, en
we zijn ook meer dan “de zus van”.
Voor mij veranderde de wereld op het moment dat ik zusjes kreeg. Ze zitten
hier in de zaal. En twee hele lieve, begripvolle LSOVD begeleiders.
En een LSOVD-coach.
Lut, Tini, Ria, Val, Daan, Marjo, Cyrille, en al die anderen. Ze hebben
mijn leven veranderd. Me meer begrip gegeven voor de wereld om me
heen, voor wat verslaving doet. Met de verslaafde, met de ouders, met de
kinderen. Met mezelf. Waarom ik ben wie ik ben en waarom dat prima is.
En hoe ik dingen los kan laten.
De kennismaking met andere broers en zussen tijdens het broers- en zussenweekend
afgelopen najaar deed me des te meer beseffen dat er nog
héél veel broers en zusjes zijn. De een is verder dan de ander. En het
einde van de LSOVD, althans zoals wij die kennen, betekent dat zij de
hulp, waar ik zoveel aan heb gehad, misschien nooit zullen krijgen.
Heb begrip voor ze. Wees er voor ze.
Met mijn broer gaat het fantastisch. Marcel is vandaag, 6 april 2013, 3
jaar clean. En hij doet het goed. Dat heeft hij zelf gedaan. Ik heb mijn
broer terug. Met hoop en vrees. Een broer voor wie ik ooit zoveel meer
was dan een zus. Zonder dat hij ‘t zelf wist.
En ik Ik ben niet meer “de zus van Marcel”. Ik ben Annemieke. Met een
lieve vriend, straks mijn man. Met leuke stiefkinderen. Met hele lieve
ouders, die eindelijk weer gewoon de ouders zijn van mij en mijn broer.
Met mijn eigen leven.
En met een heel warm nest binnen de LSOVD. Lut, Tini, Ria, broers, zusjes
en al anderen: bedankt.
21

TINI OUWENDIJK OVER LUT STORMS
Inleiding in verband met haar afwezigheid
op de Landelijke Dag
Na de mooie woorden van Annemiek vind ik
het, zoals Lut zelf zegt, doodjammer dat zij er
niet bij kan zijn door die valpartij.
In haar plaats zal ik proberen voor te lezen
wat zij op papier heeft gezet voor deze dag.
Maar laat ik haar eerst voorstellen aan degenen
die haar nog niet kennen.
Een jaar of twaalf, dertien geleden gingen we
op zoek naar iemand die ons kon helpen om
actieven binnen de stichting meer steun te
geven dan alleen de basiscursussen voor groepsleiders en telefonisten.
Via een trainingsinstituut kwam ik toen in contact met Lut Storms. Een
psychologe en Gestalt therapeute. Een wijze vrouw met veel vakkennis,
gewend om met ingewikkelde groepen te werken, zo werd mij verteld.
Nou, deze woorden zijn bewaarheid.
Lut en ik hebben veel met elkaar gesproken en van gedachten gewisseld.
Uit onze samenwerking zijn verschillende trainingen voortgekomen,
zoals weerbaarheid, inmiddels een begrip binnen de LSOVD. Of de trainingen
voor telefonisten, familieopstellingen of rouwverwerking om er
een paar te noemen.
En niet te vergeten de training voor broers en zussen, zo prachtig en zo
helend.
Dankzij Lut en haar mede trainers is het gelukt, om voor de LSOVD een
verantwoord opleidingstraject op te bouwen voor onze groepsleiders,
onze telefonisten en voor de broers en zussen.
Tini Ouwendijk
22

AFSCHEID VAN DE LSOVD
Uitgeschreven tekst van onze Trainer Weerbaarheid op de Landelijke
Dag
Het is voor mij een hele grote eer om op deze afscheidsdag te mogen
spreken.
En het is ook tegelijk een grote opgave om als laatste te komen. “Het
moeten dan wel extra wijze woorden zijn”, dacht ik. Waarop er prompt
natuurlijk geen enkel woord nog goed genoeg was.
Toen dacht ik: laat me maar terug grijpen naar dat wat ik goed kan, en
waar de mensen van de LSOVD wel tevreden over waren: training geven.
Ik ga dus, zoals meestal in een training, beginnen met een gedicht en eindigen
met een kort verhaaltje. Dat is jullie wel vertrouwd.
Ik denk dat ik geen enkele training geëindigd ben zonder te vragen “of er
nog losse eindjes waren die nog besproken moesten worden voor we konden
afronden”.
Tussen gedicht en verhaal in wil ik met jullie even nadenken over wat
voor mij nog een los eindje is nu:
“In liefde loslaten, hoe doe je dat toch”
Hier gaan we:
Weggaan
Weggaan
is iets anders
dan zacht het huis uitsluipen
en de deur dicht trekken
achter je bestaan,
want je blijft iemand
op wie wordt gewacht.
23

Weggaan
is veeleer een manier van blijven
niemand wacht dan
want je bent niet weg.
Gedicht naar Rutger Kopland
“Niemand wacht dan, want je bent niet weg”, ik kom daar later nog op
terug.
Zo’n twee jaar geleden vroeg Tini me of ik niet wat kon schrijven over
loslaten “want dat was toch wel het moeilijkste wat van ouders en broers
en zussen wordt gevraagd”.
Dat artikel is er niet van gekomen: dat is mijn losse eindje.
Ik heb er wel veel over nagedacht.
Vooral sinds vorig jaar deze tijd. We waren toen met de kinderen en kleinkinderen
een weekendje aan zee. Onze kleindochter Jozefien was toen 6
en ze had haar spiksplinternieuwe rolschaatsen mee. Dus grootvake en
grootmoeke met kleindochter naar de dijk om voor het eerst die schaatsen
aan te binden.
Stef, mijn man, had al een paar keer iets gezegd van: “Lut, laat haar eens
wat meer los”, “Lut, steun haar eens wat minder.” Maar dat kon ik niet:
ze stond zo wankel, ze zou zeker vallen!
Tot hij na zo’n kwartier ineens heel kregelig uit de hoek kwam: “Lut, laat
dat kind los. Hoe wil je nu dat ze het evenwicht in zichzelf vindt, als jij
haar zò ondersteunt dat het evenwicht buiten haarzelf komt te liggen. Dat
kind leert nooit schaatsen als je haar niet gunt om het zelf te doen.”
Ik wist meteen dat hij gelijk had. Ik voelde ook dat het niet om mij ging,
om mijn angst, mijn bezorgdheid, mijn controle willen hebben, maar om
Jozefien. Het ging er om dat zij de kans kreeg om iets nieuws te leren, om
haar grenzen tegen te komen en er al dan niet voor te kiezen om die te
verleggen.
24

Dat neemt niet weg dat ik veel weerstand en tegenzin voelde: ze zou kunnen
vallen en zich zeer kunnen doen! Ik heb ze los gelaten.
En natuurlijk viel ze. Maar kijk: na niet eens zo lange tijd zag je al iets
van die vloeiende elegante beweging die bij het schaatsen hoort! En ze
kreeg er ongelooflijk veel zin in, en ze genoot!
Nadien dacht ik: dit is nu, in het héél klein, wat ouders, en soms broers
en zussen van druggebruikers in het immens groot moeten doen: je kind
loslaten, echt loslaten, zodat het de kàns krijgt om het eigen evenwicht te
vinden in dit leven, om zèlf te mogen leven.
Met geen enkele garantie dat het ook zal lukken. Mogelijk, en hopelijk,
met het weten: als ik het niet doe, komt het in ieder geval nooit goed.
Ik kreeg nog meer bewondering voor jullie dan ik al had. Want wat is dàt
moeilijk!
Misschien is het ook de grootst mogelijke daad van liefde: het je kind
gunnen om zelf te leven, ook al is er de kans dat het dood gaat, en het toch
de kans geven om het eigen evenwicht te vinden, de plek waar je kind
voor het leven kan kiezen.
Vandaag gaat het om nog een ander aspect van loslaten. Vandaag gaat het
om het loslaten van de LSOVD als landelijke organisatie. Het stopt.
Maar weet je nog “Weggaan is een soort van blijven, niemand wacht
dan, want je gaat niet weg”.
Ik ben er heilig van overtuigd, dat alles waar de LSOVD voor staat, alle
inzichten die verworven zijn, alle gedrag dat effectiever is geworden, alle
ervaringen die helend waren, daar zal niks van verdwijnen.
Elk contact dat jullie hebben gehad doorheen al die jaren dat levengevend
was, aan de telefoon, bij een intake, in de gespreksgroepen, in de opleiding
tot groepsleider of telefonist, in een training, in een vergadering, in
een broers- en zussengroep, bij mekaar op de thee of een verjaardagsfeest,
op een actievendag of een landelijke dag, wanneer ook en hoe ook,
is als een steen die in het water is geworpen.
Zo’n steen brengt kringen teweeg die alsmaar meer uitdeinen. Eén keer
aan de oever gekomen, weet niemand meer wanneer en waar en waarom
25

en door wie die steen geworpen is, maar de energie is nog altijd voelbaar.
Zo werkt de LSOVD door, nog generaties en generaties lang. Waar de
LSOVD voor staat, dat hebben jullie geïntegreerd, dat zit in jullie lijf en
dat dragen jullie uit. Onderschat dat niet.
We gaan een klein oefeningetje doen wat dat rap duidelijk maakt:
Beantwoord in gedachten een paar vragen:
- Uit hoeveel personen bestaat jouw gezin (in rechte lijn: ouders, partner,
kinderen).
- Ga dan wat breder: tel de broers en zussen en neven en nichten erbij (je
mag ernaar schatten, het komt niet op 5 of 20 personen).
- Hoeveel directe vrienden heb je
- En hoeveel minder directe, die je maar af en toe ziet of hoort
- Met hoeveel collega’s of ex-collega’s heb je minstens af en toe contact
Tel die er ook bij.
- Ben je bij een kerkgemeenschap Hoeveel mensen kom je daar tegen
- Met hoeveel mensen heb je contact in de verenigingen waar je lid van
bent
- Tel daar nu nog je buren bij op
Dat zal al wel genoeg zijn. Kijk: op zoveel mensen heb jij invloed. Je
oefent invloed uit in wat je zegt, hoe je dat zegt, het voorbeeld dat je stelt.
Dat is niet niks. Het hoeft niet altijd groots te zijn. Alles wat je doet is een
steen in het water.
Het verhaaltje waar ik wil mee eindigen, sluit daar bij aan.
Een kleinzoon zit in zak en as. Niets loopt nog zoals het zou moeten. Hij
botst voortdurend met zijn neus tegen de muur. Hij ziet het echt niet meer
zitten. Hij is de wanhoop nabij.
En dus gaat hij naar zijn grootvader. Daar heeft hij altijd al een goed contact
mee gehad, die is wijs. En hij vertelt over zijn ellende.
Grootvader luistert en knikt.
Na wat zwijgen zegt hij: “ja jongen, wanhoop is als een wolf die je kan
verscheuren en verslinden”.
26

De kleinzoon kijkt op: grootvader begrijpt hem, zo voelt dat precies!
Na weer even zwijgen vervolgt grootvader: “weet je jongen, de wolf van
de hoop is even sterk als de wolf van de wanhoop. En de wolf van de
hoop kan voor je vechten tegen de wolf van de wanhoop”.
De kleinzoon denkt erover na en vraagt dan: “maar grootvader, welke
wolf zal dan winnen”.
“Dàt is een gemakkelijke vraag lieverd”, zegt grootvader, “de wolf die zal
winnen is de wolf die jij voedt!”.
Het ga jullie allemaal heel erg goed. En mocht het met momenten niet zo
goed gaan: voedt dan de wolf van de hoop!
Lut Storms
27

IDEEËN EN SUGGESTIES
Opgetekend door de aanwezigen op de witte vellen op de Landelijke
Dag
Op de Landelijke dag, 6 april konden de aanwezigen allerlei suggesties
en ideeën aandragen die kunnen bijdragen aan het voortbestaan van de
LSOVD.
Hieronder staan ze vermeld.
Samenwerking
met Al-Anon/Moedige moeders/Coke
van jou.
Fondsenwerving
Rotary benaderen.
Mediacontacten.
Collecteren.
Crowdfunding.
Goede doelen (Postcode loterij/Oranje
fonds).
Landelijke kerkorganisatie.
Rabobank ondersteunt allerlei
sociale projecten.
Benefietconcert.
Sponsorloop/sponsorfietsen.
Public Relations/Bekendheid LSOVD
Stukjes uit de film ‘Op zoek’ en die van Catherine Keyl op de site van de
LSOVD (maakt mensen nieuwsgierig) .
Stukjes uit de film ‘Op zoek’ als voorbereiding op de gespreksgroepen.
Probeer een BN-er in te schakelen voor PR.
28

Regionale radio en tv/regionale en landelijke media/krantenartikelen/
advertenties
Facebook/Twitter.
Nieuw tv-programma van Peter v.d. Vorst.
Notariskantoren benaderen.
Televisie academie Hilversum/You Tube filmpje LSOVD maken.
Noord-Brabant zal dit verder oppakken.
Want Noord-Brabant gaat door
In andere provincies mag de LSOVD op termijn stoppen, in Noord-
Brabant is dat niet het geval. Activiteiten worden uitgebreid, per 1 mei is
er een Broers en Zussengroep en een introductie voor ouders. Binnen de
werkgroep is er een PR- en een sponsorcommissie, een commissie vorming
en scholing en een commissie THD en DHD. Er zijn deelnemers
voor de webcommissie en Jan Hermanns en ondergetekende nemen deel
aan de bestuursvergadering als ‘bijzitters’.
Ellen Ebbenn
29

DE STEUNPUNTEN
De landelijke steunpunten hebben expertise en ervaringsdeskundigheid
over speciale doelgroepen.
1. Steunpunt voor broers en zussen.
Heb jij een broer of zus die verslaafd is aan drugs, en gaat alle aandacht
naar hem of haar Zie je het verdriet van je ouders en loop je op je tenen
om je ouders zoveel mogelijk te ontlasten Wil je ook weleens jouw verhaal
kwijt Dan kun je contact opnemen met onze ervaringsdeskundige:
sp.broerszussen@lsovd.nl
2. Steunpunt voor grootouders.
Het steunpunt grootouders is er voor ouders van verslaafden die zelf
vader of moeder zijn geworden. Soms kunnen die verslaafden niet voor
hun kind(eren) zorgen en nemen de grootouders deze zorg over.
Grootouders die op hun beurt voor problemen kunnen komen te staan
waar ze zelf niet uitkomen. Het steunpunt voor grootouders wordt
bemenst door Daisy Middelburg die jaren voor haar kleinkind heeft
gezorgd en nu nauw samenwerkt met de grootouderbelangenvereniging.
Zij weet als geen ander tegen welke problemen je kunt aanlopen als je de
zorg voor je kleinkind op je neemt. Heeft u vragen
Bel 06-45768489 of 070-3236584.
Of mail naar: sp.grootouders@lsovd.nl
3. Steunpunt voor ouders met een jonggebruikend kind.
U kunt een afspraak maken voor een gesprek met een ervaringsdeskundige.
De contactpersonen zijn bereikbaar via onze Telefonische
Hulpdienst.
4. Steunpunt voor ouders en verwanten met een kind/familielid met
Dubbele Diagnose.
U kunt een afspraak maken voor contact met een ervaringsdeskundige.
De contactpersoon is via onze Telefonische Hulpdienst te bereiken..
31

Telefonische Hulpdienst: 0900 5152244, ma t/m vrij van 10.00 tot
20.00 uur (€ 0,15 per minuut).
5. Bent u partner van een gebruikende en/of verslaafde
Dan verwijzen wij u graag door naar onze zusterorganisatie
www.cokevanjou.nl
HAIKU
Angst, strijd, pijn, verdriet,
Leven en laten leven,
Aanvaarding, respect.
Corien de Kort
[Een ‘haiku’ is een Japanse dichtvorm. Het bestaat uit 17 lettergrepen
(zeven-vijf-zeven) en is dus heel beknopt. Het gaat erom met een minimum
aan woorden een maximum aan belevenis op te roepen.]
32

WEERBAARHEIDSTRAINING
Herinneringen van Hendrik van Deijk over de laatste weerbaarheidstraining,
eind 2011/ begin 2012.
Daar zaten we bij elkaar: een groep van ongeveer 12 mensen onder leiding
van Lut en Tini. Tini als ervaren rot binnen de LSOVD, belast met
de scholing van de actieven, Lut als psychologe die al jaren cursussen
geeft voor deze actieven. De trainees waren medewerkers van de telefoondienst,
gespreksgroepleiders en een drietal met plannen voor het
oprichten van een nieuwe gespreksgroep. De meesten namen voor de eerste
keer deel, anderen na een aantal jaren voor de tweede keer. (We hadden
allemaal besloten mee te doen aan de weerbaarheidscursus. Naast
onze eigen wisselende behoefte bleken we ook allemaal door een enigszins
dringend advies van Tini tot dat besluit te zijn gekomen).
Het belang van weerbaarheid is vooral dat de deelnemers beter leren
omgaan met de onzekerheid en machteloosheid, die ze (her)kennen uit de
ontmoetingen en confrontaties met een verslaafd familielid.
Na een rondje kennismaken, waarin we door een speciale vraag al anders
tegen elkaar aankijken, krijgen we opdracht in groepjes van vier een
gesprek te schrijven. Dat moeten we daarna gezamenlijk opvoeren.
Daarbij wordt door Lut onze aandacht gevestigd op de manier van zeggen
als bron van extra informatie (‘C’est le ton qui fait la chanson‘). Welke
verborgen boodschappen klinken er mee Deze aandacht voor de onderliggende
boodschap wordt de hele cursus beoefend.
Als hulpmiddel krijgen we een vereenvoudigde versie van de zogenaamde
‘Roos van Leary’ aangereikt. Leary heeft vlak na de Tweede wereldoorlog
onderzoek gedaan naar communicatiepatronen. Hij ontdekte dat
die in een heel eenvoudige vorm konden worden vergeleken met het
varen in een zeilboot. Je wilt een bepaalde richting uit, maar je bent ook
afhankelijk van de wind. Door een combinatie van zeil, roer en wind ga
je een bepaalde richting uit. Doe je het goed dan bereik je het gewenste
doel. Doe je het niet zo goed, dan kom je in de problemen en kun je zelfs
33

stranden. Steeds als de wind van richting verandert, moet je zeil en roer
tijdig aanpassen. De combinaties en de uiteindelijke richting kun je op
een windroos aangeven.
Hij merkte dat bij communicatie tussen gewone mensen (d.w.z. zonder
stoornissen) overeenkomstige patronen werkzaam waren. Als iemand
zich aangevallen voelt, dan gaat hij in de verdediging. Als je een opdracht
krijgt kun je die aanvaarden of afwijzen. Zo maakte hij een communicatieroos
waarbij hij aan de ene kant samenwerking plaatste en aan de andere
kant individualiteit. De individuele aanpak hoeft niet op samenwerking
gericht te zijn; het is meer gericht op de eigen wensen. Aan de bovenkant
plaatste hij ‘boven’, wat met initiatief en actie heeft te maken (opdracht
geven, kritiek leveren of manipuleren) en aan de onderkant ‘onder’ wat
met reactie heeft te maken (volgen of weerstaan of stilletjes ondergaan).
Er zijn twee stabiele situaties te onderkennen:
1. ‘opdrachten geven’ en ‘gehoorzamen, volgen’ en
2. ‘agressief zijn’ en ‘weerstand bieden’.
De ene stabiele situatie is samenwerking waarbij beiden tevreden zijn
over de uitkomst. De andere stabiele situatie is gericht op het eigen gelijk,
waarbij agressie en weerstand elkaar wederzijds voeden.
Alle plaatsen op de ‘Roos van Leary’ worden in de regel door ieder mens
wel eens ingenomen. Om een doel te bereiken moet je rekening houden
met wat de ander op tafel legt.
Als de situatie stabiel is in de zin van agressie en weerstand, dan gebeurt
er niet veel. Door een andere plaats in de Roos van Leary in te nemen,
blijkt een patroon noodzakelijkerwijs te veranderen (net als wanneer je
met anderen op een luchtmatras zit: als iemand gaat verzitten dan worden
de anderen ook in beweging gebracht).
Met de keuze voor de juiste benadering blijft respect voor de ander
bestaan. Er kan dan een situatie van samenwerking ontstaan. Dit blijkt
niet zo maar vanzelfsprekend goed te gaan. Als iemand (opzettelijk) niet
duidelijk maakt wat hij/zij wil, is er geen sprake van communicatie. Het
gevolg is een onduidelijke situatie waarin iemand een besluit voor zichzelf
neemt, want er is ruimte gemaakt voor manipulatie of voor de pineut
34

zijn. Die laatste twee situaties zijn op de lange duur funest voor gezond
en evenwichtig samenleven. Weerbaarheid is dan ook zorgen dat je niet
in zo’n situatie komt.
Door heel veel te oefenen in waarneming, verschillende manieren van
reageren en tussentijdse gesprekken zijn we uiteindelijk een stuk beter
geworden in het respectvol maar toch ook weerbaar omgaan met de
ander. Onder leiding van Lut en Tini zijn we waarschijnlijk een stuk wijzer
geworden. Een ander winstpunt is dat we elkaar ook beter hebben
leren kennen en waarderen. We kunnen daardoor effectiever met elkaar
vergaderen.
Aan het eind van de bijeenkomst was er een wat terneergeslagen stemming
omdat deze vorm van weerbaar leren omgaan met de ander door de
financiële situatie van de LSOVD voorlopig de laatste zal zijn. Ik ben
dankbaar dat ik deze cursus heb mee mogen maken. Ik denk dat ik er veel
van heb geleerd.
Hendrik van Deijk
35

‘DIEPE SPOREN’
Daniëlle, moeder van een verslaafd kind met ADHD:
‘Ik heb vooral geleerd om niet meer te helpen’
Druggebruik van een kind raakt alle leden van een gezin. Daniëlles zoon
Joep was als kind al moeilijk hanteerbaar. Rond zijn veertiende bleek
bovendien dat hij blowde. De wiet maakte plaats voor coke, verslaving
aan GHB volgde. Daniëlle probeerde van alles om Joeps leven in goede
banen te leiden. Tot ze inzag dat ze zelf verslaafd was – aan helpen en
aan haar zoon. Met hulp van de LSOVD nam ze afstand.
Eigenlijk wil Daniëlle (56, fysiotherapeut) geen egodocument de wereld
in sturen. Met haar verhaal, zegt ze, wil ze mensen bereiken die hetzelfde
meemaken als zij. “Net als in een LSOVD-gespreksgroep. Want door
het met elkaar te delen, steun je elkaar. Aanvankelijk kom je wat halen,
geleidelijk aan ga je brengen. Zo werkt dat!”
Moeilijk hanteerbaar
Daniëlles verhaal begint in 1985, met de geboorte van haar oudste zoon
Joep. “Joep is altijd heel nadrukkelijk aanwezig geweest,” vertelt ze. “Als
baby huilde hij als hij wakker werd, en als hij moest gaan slapen. Hij liet
zich altijd horen of zien.” Op latere leeftijd bleek Joep moeilijk hanteerbaar,
zowel thuis als op school. “Na 3 jaar gekleuterd te hebben, ging hij
naar het speciaal onderwijs, waar hij zich regelmatig de klas uit liet sturen,
‘omdat hij dan tenminste niets hoefde te doen’.” Nadat inmiddels
ADHD en een reken- en taalstoornis bij hem waren vastgesteld, ging Joep
op zijn elfde naar het voortgezet speciaal onderwijs (VSO).
Wiet
Joep bleef precies één jaar op het VSO. Door gedragsproblemen moest
hij van school af en werd hij overgeplaatst naar een internaat waar hij
gedragstherapie kreeg. Daniëlle: “In dat therapeutische centrum kwamen
ik erachter dat hij wiet gebruikte. Ik had nog nooit van drugs gehoord,
36

laat staan van dubbele diagnose. Achteraf bleek Joep ook geld bij mij
gestolen te hebben, hij had een knakenpijp leeggehaald. Daar had ik ook
helemaal niets van gemerkt.” Joep moest vanwege de wiet een weekend
in het internaat blijven, Daniëlle mocht hem wel opzoeken. “Hij was heel
nerveus. Rookte het ene shagje na het andere. Toen begreep ik dat er iets
mis was.” Toch zag ze de ernst van de situatie nog niet in. “Ik had geen
idee wat verslaving inhield. Ik had wel een beeld van junkies – menselijke
wrakken – maar zo zag Joep er niet uit.” Pas toen Joep begon te ontsporen
– “hij was betrokken bij vandalisme en werd ’s nachts naar huis
gestuurd omdat hij in het internaat niet te hanteren was” – kreeg Daniëlle
in de gaten dat het écht foute boel was. “Ik dacht: zo ken ik hem niet, dit
komt door de drugs.”
Zwichten
Daniëlle geeft aan dat ze zich nooit schuldig gevoeld heeft over Joeps
druggebruik, maar wel erg bezorgd was. Lang heeft ze gedacht dat ze
Joeps ‘habit’ in de hand kon houden en kon controleren. Na twee jaar
internaat kwam Joep naar huis. Hoewel Daniëlle aanvankelijk aangaf dat
ze hem niet kon hebben – “Ik was boos en verdrietig, ik kon het niet aan”
– zwichtte ze toch en zette alles op alles om Joeps leven in goede banen
te leiden. “We voerden gesprekken, ik reed hem zelfs naar zijn dealers,
zodat hij zijn GHB kreeg. Zo bezorgd was ik. Joep was namelijk ook
coke en GHB gaan gebruiken. Volgens de kliniek moest hij GHB blijven
gebruiken tot de opname, anders kon hij overlijden.”
Het lukte Daniëlle uiteindelijk om Joep in een verslavingskliniek onder
te brengen. Een reeks van instellingen volgde. Daniëlle: “Ik heb steeds
gezorgd dat hij ergens naartoe kon. Dat deed ik toen nog.”
Daklozenopvang
Echt resultaat hadden Daniëlles acties niet: Joep bleef gebruiken en werd
op een gegeven moment zelfs veroordeeld tot twee jaar verplichte behandeling
óf drie maanden gevangenisstraf. Op advies van de advocaat en
een vriend koos hij voor de twee jaar verplichte behandeling, in een
GGZ-kliniek, waar hij het middels een rechtelijke machtiging anderhalf
37

jaar volhield. Maar ook daar bleef hij gebruiken, en zijn leven liep volgens
Daniëlle zelfs gevaar, “net als daarbuiten.” Toen de rechtelijke
machtiging werd opgeheven, verliet Joep de kliniek en kwam hij in de
daklozenopvang terecht. Daniëlle gaf aan hem verder niet meer te kunnen
helpen. Daarop haalde Joeps vader – Daniëlles ex – hem na één nacht op
uit de opvang, en bracht hem onder op een camping. Daniëlle: “Nu was
het zíjn beurt om te proberen het leven van onze zoon in goede banen te
leiden.”
Tegen jezelf
Het keerpunt kwam voor Daniëlle toen ze voor het eerst een LSOVDgespreksgroep
bezocht. “Mijn zoon zit in een verslavingskliniek! Nu
wordt alles beter” riep ze daar uit. “Dat valt te bezien,” antwoordde de
gespreksleidster droogjes. “Nooit van een terugval gehoord”
“Je denkt in het begin dat je controle hebt, dat jóuw kind niet verslaafd
wordt, dat het allemaal zo ernstig niet is,” overpeinst Daniëlle. “Het eind
van het liedje is dat al dat helpen en zorgen alleen maar tegen jezelf
werkt. Daar een weg in vinden, is heel lastig. Ik heb bij de LSOVD vooral
geleerd om niet meer te helpen. Eigenlijk ben ik gaan inzien dat ik de
controle niet heb. Niet over Joep, niet over de hulpverlening en niet over
mezelf. Maar dat ging niet van de ene op de andere dag. Ik ben me geleidelijk
minder met Joep gaan bemoeien, en ook met de hulpverlening,
waar ik niet achter sta, en waar ik óók niets aan kan doen. ”
Codependent
Bespiegelend: “Natuurlijk kun je de schuld aan anderen geven. Aan het
speciaal onderwijs, of aan de verslavingszorg, waar dealers rondhangen
die heroïne verkopen. Aan de andere kant: Joep zocht het altijd wel zelf
op. En hij had minder last van de situatie dan ik. Dus ik had hem er niet
van kunnen weerhouden. Sterker nog: ik heb gemerkt dat heel veel mensen
die met verslaving te maken hebben, ‘codependent’ zijn.
Medeafhankelijk. Ik ook. Mijn kind is verslaafd aan de drugs, en ik ben
verslaafd aan mijn kind.”
38

De broer
Het gesprek komt op Daniëlles andere zoon, Thomas. Ook een bijzonder
kind, en bovendien een jongen van weinig woorden, die daardoor al
onzichtbaar was voordat alle aandacht naar zijn gebruikende broer uitging.
Daniëlle stelt zichzelf de vraag of Thomas aandacht tekort is gekómen,
of dat hij te weinig aandacht gevráágd heeft. “Het is ook een actieve
rol van hem.” Ze noemt Thomas betrokken bij zijn broer, en vindt dat
hij een prima manier heeft gevonden om met de situatie om te gaan. “Als
het goed gaat, wil hij vrienden zijn, gaat het slecht met Joep, dan neemt
hij afstand.”
Levenslang proces
Daniëlle zorgt dat wat ze geleerd heeft niet wegzakt. “We zijn allemaal
dwangmatig en afhankelijk, en hebben veel oude patronen. Het herkennen
van die patronen en er anders mee omgaan, is een levenslang proces
dat je moet onderhouden.” Ze vertelt dat het loslaten van Joep een innerlijke
houding is geworden waarin ze Joep volledig kan respecteren, met
alles wat hij is, zegt en doet. “Dit is immers zijn pad!” Later merkte ze
dat dit ook de juiste houding was ten opzichte van familie, vrienden, kennissen,
en uiteindelijk haarzelf. “Dit is immers mijn pad!”
Onderhouden door delen
Daniëlle deelt haar ervaringen met lotgenoten – behalve LSOVDgespreksgroepen
bezoekt ze ook bijeenkomsten van Al-Anon , AA en NA
– zodat die er ook iets aan hebben. “Want je kunt het alleen maar behouden
door het te delen.”
In dat proces wordt ze behalve door de kennis die ze daar opdoet ondersteund
door haar belangstelling voor praktische filosofie en spiritualiteit.
Ze mediteert iedere dag, schrijft haiku’s en laat zich inspireren door de
wijze woorden van denkers als Khalil Gibran. Daarbij heeft ze sterk het
gevoel dat ze er niet alleen voor staat. “Alles wat gebeurt, is precies op
maat. Ik kan het uit handen geven aan een hogere macht, zoals ze bij Al-
Anon zeggen, of aan God. Mijn geloof en vertrouwen in Hem geven me
veel kracht en maken me erg sterk.”
39

Inspirerende boektitels en websites:
‘Leef je eigen leven’ (Melody Beattie)
‘De profeet’ (Khalil Gibran)
www.praktischefilosofie.nl
www.al-anon.nl
Rogier de Jong
Gebed om gemoedsrust
God geef me de kalmte
om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen,
moed om te veranderen wat ik kan veranderen,
en wijsheid om tussen deze twee onderscheid te maken.
40

HET IVO RAPPORT OVER HET
LSOVD-GROEPSWERK
In 2012 heeft het IVO- instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en
Verslaving in opdracht van de LSOVD een onderzoek verricht naar de
meer waarde van het LSOVD-groepswerk. Hier volgt een publiekssamenvatting
van dit onderzoek.
De gespreksgroepen van de Landelijke Stichting Ouders en Verwanten
van Drugsverslaafden (LSOVD) zijn ontmoetingspunten voor ouders of
verwanten van verslaafden. De verslaving van een gezinslid heeft vaak
grote gevolgen voor het gezin als geheel. Het gedrag van het verslaafde
gezinslid verandert sterk. Het gezin krijgt vaak te maken met diefstal en
leugens. Tussen gezinsleden kunnen relatieproblemen ontstaan. Ouders,
broers en zussen kunnen veel energie steken in zogenaamd ‘hulpgedrag’
en hun leven laten beheersen door het helpen van de verslaafde, vaak
zonder resultaat. In de gespreksgroepen leren de deelnemers hoe zij ingesleten
patronen kunnen doorbreken en vinden zij steun bij elkaar.
Wat doet de LSOVD
De LSOVD zet zich al dertig jaar in voor naasten van (ex-)drugsverslaafden.
Dit doet zij in de vorm van gespreksgroepen, steunpunten, een
telefonische en digitale hulpdienst, en scholing van vrijwilligers en personeel
van verslavingszorginstellingen. In 2011 telde de stichting vijftig
actieve leden. De gespreksgroepen worden in meerdere regio’s georganiseerd
en vinden doorgaans een keer per maand plaats. De groepen zijn
vrij klein, met zo’n 6 tot 12 deelnemers. De groepsleiding wordt verzorgd
door twee ervaringsdeskundigen: mensen die eerder zelf als deelnemer
aan een gespreksgroep hebben deelgenomen en door de LSOVD zijn
opgeleid tot groepsleider. Tijdens de bijeenkomsten worden er verschillende
thema’s besproken en wisselen deelnemers ervaringen met elkaar
uit.
Onderzoeksbureau IVO deed onderzoek onder de deelnemers naar de
41

waarde van het LSOVD-groepswerk voor de families van verslaafden en
de hulpverlening. Uit de resultaten blijkt dat de organisatie en werkwijze
goed aansluiten bij de behoeften van familieleden van verslaafden. Het
werken met vrijwilligers, die zelf ouder of verwant van een drugsverslaafde
zijn, lijkt de basis te leggen voor een open sfeer waarin deelnemers
zich gehoord en niet veroordeeld voelen. De kleine groep biedt
bovendien de veiligheid om persoonlijke ervaringen met elkaar uit te wisselen
en herkenning te vinden.
‘Als je bij een LSOVD-bijeenkomst zit, hoef je maar een half woord te
zeggen en iedereen begrijpt je’.
Wat levert het groepswerk op voor ouders en verwanten
Uit het onderzoek door het IVO blijkt dat het groepswerk volgens de
betrokkenen een positieve bijdrage levert aan het oplossen van de problemen
van ouders en verwanten van verslaafden, en aan de manier van
omgaan met het verslaafde familielid. Ouders en verwanten leren in de
gesprekgroepen om grenzen te stellen en los te laten, waardoor zij weer
hun eigen leven kunnen leiden zonder de ‘verslaving aan de verslaafde’.
‘De LSOVD is vreselijk belangrijk voor mij geweest, omdat ik weer aan
mezelf toekom’.
Zij kunnen de verslaafde vaak minder veroordelend benaderen, waardoor
confrontaties afnemen. Ook krijgen zij inzicht in de mechanismen die de
aanpak van de problemen belemmeren. Voor de ouders of verwanten
draagt dit bij aan hun eigen welzijn en helpt het sommigen van hen om in
hun werk te kunnen blijven functioneren. Het lijkt erop dat de gespreksgroepen
voorzien in behoeften, die ook op langere termijn nog aanwezig
zijn; deelnemers nemen vaak meerdere jaren deel aan een groep. Dit sluit
aan bij de visie van de LSOVD dat het omgaan met een verslaving een
proces is, waarbij men meerdere fasen doorloopt.
42

‘In het begin zat ik helemaal in die woede en hulpfunctie, ik wilde alles
doen voor mijn zus. Maar hoe vaker ik de gespreksgroepen bezocht, hoe
meer ik tot inzicht kwam dat ik die hulp niet kan bieden. De enige die het
kan oplossen, is mijn zus. Het heeft heel veel tijd nodig om dat in te zien.’
De deelnemers zien het lotgenotencontact als belangrijkste meerwaarde
van het groepswerk. Door de steun en het advies van lotgenoten voelen
zij zich gehoord en erkend in hun problemen. Ook de herkenning van de
verschillende fasen die men in het omgaan met een verslaving doormaakt,
is voor hen zeer waardevol.
Wat levert het op voor de hulpverlening
Door de verantwoordelijkheid bij de verslaafde te leggen, heeft dit vaak
positieve effecten op de behandeling. Sommige deelnemers hebben hun
kind of verwant op die manier weten te motiveren tot behandeling en
terugval weten te voorkomen. De reguliere hulpverlening lijkt ouders en
verwanten van verslaafden niet altijd de steun te kunnen bieden waar
behoefte aan is. De werkzaamheden van de LSOVD vullen dit hiaat in het
bestaande aanbod van hulpverlening op.
Het volledige rapport is verkrijgbaar bij het secretariaat
van de LSOVD. Zie daarvoor de Nieuwsbrief in deze Info.
43

MIJN AFSCHEID VAN DE INFO
Voorjaar 2000
Ik zie een advertentie in de Volkskrant in de rubriek: Vrijwilligers
gevraagd. Er wordt een redacteur gezocht bij de LSOVD. Daar heb ik nog
nooit van gehoord.
Door omstandigheden niet meer in het arbeidsproces, wil ik mij als vrijwilliger
gaan inzetten en gezien opleiding en belangstelling werk ik graag
met tekst.
Dus vraag ik om informatie en enkele weken later maak ik kennis met
Margo Colijn, eindredacteur van de Info. Ik word haar opvolgster.
Mijn eerste Info dateert van juni van dat jaar. Dat staat in mijn geheugen
gegrift omdat een dag na ontvangst van het nummer mijn partner volkomen
onverwacht overleed.
Na de eerste maanden van schrik, rouw en alles wat er dan moet gebeuren,
ging ik verder en het werk voor de Info is, naast andere bezigheden,
een goede afleiding geweest.
Er ging een wereld voor me open, een wereld met twee kanten.
Jarenlang heb ik in Amsterdam gewoond, in de jaren dat verslaving en
verslaafden je niet konden ontgaan: je zag ze destijds her en der in de
stad.
Maar verder dacht ik er niet zo over na. Tot ik kennis maakte, via de
LSOVD, met verslaving en alles er om heen, vooral dat alles er om heen:
de familie, de ellende, het verdriet, de onmacht, het onbegrip. Dat was de
ene kant.
In het begin lieten de verhalen mij lange tijd niet los. Maar hoe gek ook
misschien, je went er aan. Ik zag namelijk ook hoe positief de contacten
bij de LSOVD konden zijn voor ouders en verdere familie: het onderlinge
begrip. Iedereen zat in hetzelfde schuitje, of het nu je kind was, je partner,
je broer of zus. Ik zag hoe groot de steun van de stichting was, of liever
van de mensen van de stichting en ook hoe er samen gelachen kon
worden. Het was, zoals tevens uit het verhaal van Annemiek blijkt, een
warm nest. Dat was de andere kant.
44

Op de actievendagen, vooral door de lezingen van Els Noorlander, werd
mij duidelijk hoe ingewikkeld de oorzaken van verslaving zijn. Haar uitlating
op een landelijke bijeenkomst dat ze het na al die jaren nog steeds
niet begreep, sprak boekdelen.
Hier in het oosten van het land, waar ik nu al weer jaren woon, is de
LSOVD vrijwel onbekend. Maar het taboe is des te groter. Pas sinds kort
worden er bijeenkomsten met ouders van… georganiseerd, omdat één
van hen het taboe doorbrak.
In al die jaren heb ik ook gemerkt, hoe men mij soms ‘raar’ aankeek, als
ik vertelde, wat ik deed, in antwoord op de vraag waar ik zo allemaal mee
bezig was.Verslaafden, jakkes! Dan denkt men trouwens direct aan cocaïne,
heroïne en zo voort. Wat een teveel aan alcohol allemaal kan aanrichten,
daar wordt veel minder aan gedacht. Dat ‘raar’ kijken gebeurt trouwens
ook nogal eens, als ik verder zeg dat ik ook bij Vluchtelingenwerk
actief ben. Dan blijkt hoe mensen kunnen generaliseren en een oordeel
klaar hebben zonder zich er verder in te verdiepen.
Toen een aantal jaren geleden de overheid voor het eerst dreigde de geldkraan
dicht te draaien, werd direct duidelijk dat de Info onder de eerste
bezuinigingen zou vallen. De kernactiviteiten van de LSOVD liggen
immers bij de gespreksgroepen, de telefonische hulpdienst en de scholing.
De LSOVD ontsnapte destijds aan dat lot, maar twee jaren geleden
was het dan toch zo ver.
De laatste Info in druk dateert van december 2010. Sindsdien is mijn
betrokkenheid bij de LSOVD afstandelijker geworden, ik ben immers
geen familie van… maar het gaat ook mij aan het hart dat het op zo’n
manier is gelopen. Er wordt in deze tijd overal bezuinigd.
Ik heb wel begrepen dat men in het zuiden probeert om toch een aantal
activiteiten in stand te houden (zie elders in deze Info) en ik hoop dat het
allemaal lukt.
Tot slot ben ik blij dat ik met deze laatste Info in druk mijn activiteiten
voor de LSOVD op een goede manier heb kunnen afronden. Ik heb veel
45

geleerd en heb het werken samen met het bestuur, waarvan ik Guus en
Tini vanaf het begin heb gekend, maar ook met zoveel anderen zonder
namen te noemen, altijd als erg plezierig ervaren.
Het ga u allen goed!
Betty Huizinga
46

LANDELIJKE STICHTING OUDERS EN
VERWANTEN VAN DRUGSVERSLAAFDEN
DOELSTELLING
De Landelijke Stichting Ouders en Verwanten van Drugsverslaafden is een organisatie
die ten doel heeft de belangen te behartigen van (ex)drugsverslaafden en
hun ouders en verwanten.
De LSOVD doet dat onder meer door informatie te verspreiden over de relatie
van de (ex)drugsverslaafde met zijn ouders en verwanten en over de positie en
belangen van ouders en verwanten van (ex)drugsverslaafden; door het vormen,
stimuleren, steunen en begeleiden van gespreks- en werkgroepen en het daarmee
organiseren van lotgenotencontact en het onderhouden van contacten en het aangaan
van samenwerkingsrelaties met overheden, medische instanties en hulpverleningsinstellingen.
De LSOVD ontvangt donaties van een groot aantal ‘ouders van’, waaronder deelnemersbijdragen
van ouders en verwanten, die deelnemen in gespreksgroepen.
Daarnaast ontvangt de LSOVD van enkele gemeenten met een vestiging van
gespreksgroepen een subsidie.
De LSOVD heeft een landelijke telefonische hulpdienst en een digitale hulpdienst;
heeft gespreksgroepen in met name Noord-Brabant en Zeeland, geeft
individuele hulp en advies, organiseert landelijke contactdagen en geeft incidenteel
de Info en/of een Nieuwsbrief uit.
De LSOVD beschikt over een klachtencommissie, waar actieven, vrijwilligers en
derden terecht kunnen wanneer zij vinden dat ze onbillijk zijn behandeld. Het
klachtenreglement is op aanvraag beschikbaar via het secretariaat
BESTUUR
Het bestuur is op 31 december 2012 opgestapt om daarmee de weg vrij te maken
voor nieuwe liefhebbers. Twee bestuursleden ad interim zorgen voor bestuurlijks
continuïteit:
Voorzitter: mevrouw M.W. Hazebroek.
Secretaris/penningmeester: de heer G.J. Verhoef
Alle correspondentie te richten aan:
Secretariaat LSOVD,
p/a Sluispad 16,
8536 VG Oosterzee-Gietersebrug
Telefoon 0900-5152244
Bankrekening: ING 1386158 t.n.v. L.S.O.V.D.
Email lsovd@hotmail.com
Website: www.lsovd.nl
47

VOOR HULP EN INFORMATIE: 0900 515 22 44