'AfSTROOm IS ONEERLIJK TEGENOVER KINDEREN' - VO-raad

INTERVIEW
Wiebe Wieling (Piter Jelles) initieerde nieuw plaatsingssysteem
‘Afstroom is oneerlijk
tegenover kinderen’
8
VO-magazine 7 / juni 2013

Sinds twee jaar is in Noord-Friesland het Cito-volgsysteem en niet de
Cito-eindtoets leidend voor plaatsing in het voortgezet onderwijs. Wiebe
Wieling van de Piter Jelles scholengroep uit Leeuwarden, Kollum, Dokkum
en St. Annaparochie, legt uit hoe vo en po succesvol samen werken om tot
passende plaatsing van iedere leerling te komen, met eliminatie van de
‘shoppende’ ouder. ‘Zestig procent havo/vwo-advies was een
ongeloofwaardige situatie.’
Tekst: Hanneke van der Linden / Fotografie: Josje Deekens
Wiebe Wieling is voorzitter van het eenhoofdig college
van bestuur van Piter Jelles, een scholengroep met elf
scholen in het voortgezet onderwijs in het noorden van
Friesland, variërend van praktijkonderwijs en vmbo tot
en met gymnasium. Daarnaast is hij voorzitter van
Vereniging De Friesche Elf Steden. Hij is een begenadigd
communicator en dat is niet in de laatste plaats doorslaggevend
geweest voor het ontstaan van een bijzondere
samenwerking tussen het Friese primaire en voortgezet
onderwijs. Samen zijn zij gekomen tot een systeem van
schooladviezen gebaseerd op het Cito-leerlingvolgsysteem
in plaats van de Cito-eindtoets. Vanaf het
volgende schooljaar werken alle Friese scholen voor
primair en voortgezet onderwijs met deze Friese
plaatsingswijzer.
Wat was de reden om de Cito-eindtoets los te laten
als bepalende factor voor de plaatsing van leerlingen
in het vo
“De Cito-eindtoets brengt bij lange na niet de potentie
van een leerling in beeld. Het is een test die gericht is op
een paar onderdelen, met name de cognitie. Bovendien is
het te zot voor woorden dat slechts één moment opname
bepalend is voor waar een leerling terecht komt, terwijl
je met het leerlingvolgsysteem de gegevens van drie jaar
basisonderwijs in handen hebt. Met het leerlingvolgsysteem
zijn leerlingen intensief gevolgd en zijn al hun
resultaten in kaart gebracht, daar baseren we ons op.”
Maar er speelt meer: “Er is in het verleden veel te vaak
op een te hoog schoolniveau geadviseerd, met als gevolg
gedemotiveerde leerlingen en enorme afstroom. Natuurlijk
willen we iedereen de beste kansen bieden, maar in
het verleden leidde dat tot pseudo-kansen. Als je een leerling
met mavopotentieel zegt dat die naar de havo kan,
geef je de leerling geen eerlijke kans. Die leerling moet
na een jaar of twee, drie, toch afstromen, terwijl met het
huidige plaatsingsbeleid de afstroom minimaal is en er
wel opstroom plaatsvindt. Kinderen beginnen nu op de
goeie plek aan hun middelbare school en daar is zowel
het onderwijs als het kind mee gediend.”
Is het niet zo dat het voortgezet onderwijs gewoon
heel graag slagende kinderen wil, vanwege de
rendements eisen
“Nee, het probleem was de afstroom. Die was enorm
en dat vind ik niet eerlijk tegenover kinderen. Het is zo
demotiverend voor ze. Soms was het zo erg dat kinderen
van gymnasium afzakten tot vmbo-t.
‘Alle schoolbesturen hadden last van
rendementsproblemen door afstromende
leerlingen’
Maar goed, ik zal niet verhullen dat het rendement en de
getallen ook niet op orde zijn als de leerlingendoor stroom
op een school niet op orde is. Alle schoolbesturen
hadden last van rendementsproblemen als gevolg van
afstromende leerlingen. Piter Jelles was niet de enige
onderwijsorganisatie die door de verkeerde adviezen
kwaliteits- en rendementsproblemen opliep. Omdat alle
Friese scholen een succesvolle schoolloopbaan voor een
leerling willen, zijn we overtuigd geraakt van de noodzaak
iets te veranderen in de plaatsingsprocedure. De
bereidheid om het samen aan te pakken, is groot.”
Waaróm hebben de Friese basisscholen zo lang
te hoog geadviseerd
“Het clichébeeld dat Friesland niet ambitieus zou zijn,
gaat niet op. Er is druk van ouders die willen dat hun
kind hogerop gaat, zoals de getallen bewijzen. Voor het
systeem in werking trad, hadden we hier in de stad
Leeuwarden 60 procent leerlingen met havo/vwo-advies.
Dat is onverantwoord hoog. Dit jaar is het percentage
aanmeldingen havo/vwo 47, dat is normaler. Havo en
vmbo-t zijn gegroeid ten koste van havo/vwo en dat
moest ook, want havo/vwo was veel té groot. De grootste
opstroom vindt plaats tussen vmbo-t en havo, terwijl het
probleem zich momenteel op het vwo bevindt, waar nog
te veel havisten in de klassen 4, 5 en 6 zitten.
Ik begrijp het wel, hoor. Als vader wilde ik ook liever dat
mijn zoon met mavoadvies naar de havo ging. Met heel
VO-magazine 7 / juni 2013
9

INTERVIEW
veel kunst en vliegwerk heeft hij het toevallig gehaald,
maar achteraf vind ik eigenlijk dat we het niet hadden
moeten doen. Blijkbaar ben ik er zelf ook schuldig aan.
Overigens ben ik ervan overtuigd dat het niet alleen een
probleem van ambitieuze Friezen is, het is een landelijk
probleem. Er wordt steeds meer van buiten Friesland
naar ons systeem gekeken, en we krijgen veel aanvragen
voor informatie van scholen uit het hele land.”
Veroorzaakt de nieuwe manier van plaatsen geen
leerlingenstroom naar andere scholen voor voortgezet
onderwijs in de regio
“Nee, met de Friese plaatsingswijzer voorkomen we dat
juist. We hebben een werkgroep opgericht met scholen
uit de regio, zoals CSG Comenius, het Nordwin College,
het Gomarus College en het christelijk gymnasium
Beyers Naudé. We zijn de dialoog aangegaan omdat
iedereen precies dezelfde problematiek kent als wij. In
Leeuwarden bijvoorbeeld zijn CSG Comenius en Piter
Jelles samen opgetrokken en hebben we elkaar volledig
vastgehouden in deze kwestie. Juist om ‘shoppende’
ouders te vermijden. Want als een leerling bij ons niet
de gewenste plaatsing kreeg, ging men gewoon naar een
andere school in de regio. Nu kan dat niet meer.”
‘Laat alle bestuurders met grote ego’s
die opzijschuiven en meer gaan
samenwerken’
Hoe werkt het nieuwe systeem
“In het schooljaar 2010-2011 heeft Piter Jelles voor het
eerst intern en samen met alle basisscholen die aan ons
leveren, een plaatsingssysteem ontwikkeld dat gebaseerd
is op het leerlingvolgsysteem van groep zes, zeven en
acht. Naast het leerlingvolgsysteem is het advies van de
basisschool leidend, maar er zitten wel randvoorwaarden
aan. Een plaatsing moet voldoen aan criteria die we
samen hebben opgesteld en dat is een combinatie van de
uitkomsten van het leerlingvolgsysteem met getalsmatige
grenzen. Op die manier komen we tot vier profielen
waarin leerlingen worden onderverdeeld. Met profiel
één, het profiel met opstroompotentie, komt een kind
automatisch op de plek waar hij of zij thuishoort en met
het basisprofiel, nummer twee, is dat ook zo. Dan volgen
er twee bespreekprofielen. Een leerling valt bijvoorbeeld
in een bespreekprofiel als hij of zij op getalsmatige
gronden niet naar de havo kan, maar de basisschool daar
een dusdanige verklaring voor heeft dat het wel mogelijk
lijkt. Het vierde en laatste profiel noemen we het disharmonische
profiel. Dan zijn er duidelijk aanwijsbare
redenen waarom een leerling anders geplaatst moet
worden dan het leerlingvolgsysteem laat zien. Dat zijn
kinderen met relevante diagnoses zoals dyslexie of
ADHD. Deze vier profielen zijn vastgelegd met de
grenzen en criteria die daarbij horen.”
En wie hakt dan de knoop door
“We hebben een plaatsingscommissie die alle aanvragen
volgens dit systeem beoordeelt. In de plaatsingscommissie
zitten vijf mensen, onder wie onze zorgcoördinator,
een orthopedagoog en twee vakmensen uit
het primair onderwijs. Zij hebben vanuit hun kennis en
ervaring goed zicht op wat realistische adviezen zijn en
wat niet.
‘Ouders kunnen naar iedere school hier
in de regio gaan. Maar het advies blijft’
Met aanvullende gegevens van het basis onder wijs, de
uitkomsten van de drempel- en Cito-eindtoets, nemen
zij een bindend besluit dat automatisch ook door de
andere Friese scholen wordt overgenomen. Dus als
ouders met hun kind naar de havo willen terwijl de
plaatsingscommissie zegt dat het op de mavo thuis hoort,
dan kunnen ze naar iedere school hier in de regio gaan.
Maar het mavoadvies blijft.”
Werkt het Wordt het aantal verkeerde adviezen
hiermee teruggedrongen
“In het eerste jaar was er een directeur van een van de
overkoepelende basisschoolorganisaties die zeer scherp
was op de adviezen. Hij verbaasde zichzelf over de vele
niet-passende adviezen en schrok ervan: er waren maar
liefst honderd adviezen die hoger waren dan ze op basis
van de plaatsingswijzer eigenlijk hadden moeten zijn.
Daarna is het primair onderwijs zich veel bewuster
geworden van het feit dat er veel te hoog verwezen werd.
In de drie jaar dat we met het nieuwe plaatsingssysteem
bezig zijn, is het effect goed zichtbaar. Van de ongeveer
achthonderd aanmeldingen die we jaarlijks krijgen,
heeft het merendeel profiel één of twee. Daar hebben we
verder geen omkijken naar, dat is slechts een kwestie van
even controleren. Bij de bespreek- en disharmonische
profielen is er overleg tussen de plaatsingscommissie
en de aanleverende basisschool. Van de achthonderd
aanmeldingen zijn er nu nog maar ongeveer vijftig die
in profiel drie of vier vallen.”
Maar wat als de ouders of de school het echt niet eens
zijn met een advies van de plaatsingscommissie
“Dan is er de mogelijkheid een beroepsprocedure aan te
vragen. In het begin van het plaatsingssysteem zagen
we tien tot vijftien gevallen waarin ouders van die
10 VO-magazine 7 / juni 2013

‘De afstroom is geminimaliseerd,
terwijl er wel opstroom plaatsvindt’
Elk jaar zijn er in de procedure details aangepast zodat
het nog beter werkt. De afgelopen jaren is het overleg
tussen de basisscholen en het voortgezet onderwijs
daardoor geoptimaliseerd. Zowel de protestantschristelijke
als de openbare- en rooms-katholieke koepels
in het primair onderwijs hebben behoefte aan duidelijkheid.
Dat is de reden waarom het plaatsings systeem, na
het eerste jaar alleen in Leeuwarden, inmiddels bij alle
Noord-Friese basis scholen is ingevoerd. Iedereen, zowel
leerling als school, is erbij gebaat dat kinderen op de
juiste plek aan hun middelbareschoolloopbaan
beginnen.”
mogelijk heid gebruik hebben gemaakt. Toen ging het
nog om een verschil van mening tussen de aanleverende
school en de plaatsingscommissie, nu zien we een
verschil van mening tussen ouders en het plaatsingsadvies
van de basisschool. Zo goed zijn het primair en
het voortgezet onderwijs hier in de regio inmiddels op
elkaar ingespeeld. Omdat we heel precies met elkaar de
grenzen hebben vastgesteld van waar een kind
thuishoort, is het hele verwijzingstraject veel
gemakkelijker geworden en is het aantal beroepszaken
afgenomen.”
Heeft het primair onderwijs zich nooit bedreigd
gevoeld in zijn autonomie als toeleverancier
“De scholen in het basisonderwijs zijn heel positief,
want we hebben het samen gedaan. Ja, het eerste jaar dat
we dit deden, ontstond er bij hen soms gedoe. Dat wij
gingen bepalen waar de leerling terecht kwam, in plaats
van dat zij dat automatisch deden, gaf natuurlijk eerst
wrijving. Maar we hebben samen doorgezet en elk jaar
in het najaar met elkaar rond de tafel gezeten om het
systeem te verbeteren, we hebben werkconferenties
georganiseerd en samen naar de profielen en getallen
gekeken. Alles in overleg met elkaar en dat heeft een
steeds hechtere samenwerking tussen vo en po gebracht.
Het po blijft ook een actieve deelnemer in het plaatsingssysteem.
Behalve dat er standaard twee mensen uit het
basisonderwijs in de plaatsingscommissie zitten, heeft
het basisonderwijs elke keer meegedaan aan evaluaties
van het systeem.
Hoe hebt u het voor elkaar gekregen dat het hele
primair en voortgezet onderwijs in de regio zich aan
de afspraken houdt
“Met veel respect voor elkaar. Open met elkaar communi
ceren en veel praten. Niet op basis van verkeerde
gronden, maar met eerlijke motieven. Oprecht zijn.
We hebben het primair onderwijs hier heel intensief bij
betrokken omdat we een echte samen werking willen.
En wat onze concullega’s in de regio betreft: je moet
elkaar gewoon wat gunnen en elkaar niet bedonderen.
Het interesseert mij niet zo veel of ik die laatste vijftig
leerlingen nou wel of niet heb, want we hebben uit eindelijk
allemaal belang bij een intensieve samenwerking.
Dat levert ons allemaal voordeel op. Die zogenaamde
concurrentie in het onderwijs is flauwekul wat mij
betreft. Want waar hebben we het nou over Over
onderwijs! Dat is een maatschappelijke voorziening.
Dus laat alle bestuurders met grote ego’s die opzijschuiven
en meer gaan samenwerken. Niet ten koste
van alles, maar waar je er voordeel aan hebt om samen
te werken, moet je het gewoon doen. Of ik als voorzitter
van Vereniging De Friesche Elf Steden misschien
makke lijker deuren open Nee. Misschien is het niet
helemaal uitgesloten, maar dat is niet het enige. Dat
geloof ik niet. Ik ben gewoon naar mensen toegegaan
en heb gevraagd of we het samen kunnen gaan doen.
Dat heeft gewerkt.”
Wat heeft het nieuwe systeem op uw eigen school
opgeleverd
“Er is meer teamoverleg op de basisscholen tussen de
leerkrachten van klas 6, 7 en 8. Ouders en kinderen
oriënteren zich in groep 7 al op vervolgonderwijs en
ouders weten vaak in groep 7 al waar hun kind thuishoort.
In groep 8 wordt dat nog eens bevestigd.
VO-magazine 7 / juni 2013
11

INTERVIEW
CV Wiebe Wieling
Geboren
15 december1955
Opleidingen
1979 – 1984 Sociale geografie en economie aan de Rijksuniversiteit
Groningen.
1974 – 1977 PA, de Rijkspedagogische Academie te Leeuwarden.
1968 – 1974 Atheneum B, Rijksscholengemeenschap Leeuwarden.
Werkervaring o.a.
2009 – heden Voorzitter college van bestuur openbare scholengemeenschap
Piter Jelles in Fryslân; 4000 leerlingen, 600 medewerkers.
2008 – 2009 Consultant. Uitvoeren van een haalbaarheidsonderzoek
naar een nieuw internationaal kenniscentrum in Friesland.
2004 – 2008 Lid college van bestuur Hanzehogeschool Groningen.
Lid landelijk Platform ICT en Organisatie van de HBO-Raad.
2002 – 2004 Voorzitter college van bestuur Van Hall Instituut en
Hogeschool Larenstein.
1997 – 2002 Lid college van bestuur Van Hall Instituut.
1993 – 1997 Directeur opleiding Diergezondheidszorg. Start in 1996.
Directeur opleidingen Landbouw in Groningen en
Leeuwarden.
1993 – 1995 Directeur opleiding Levensmiddelentechnologie.
1991 – 1995 Directeur opleiding Agrologistiek.
1986 – 1996 Adjunct-directeur locatie Leeuwarden van Agrarische
Hogeschool Friesland.
1984 – 1986 Docent economie aan de Rijks Hogere Burgerschool voor
Levensmiddelentechnologie te Bolsward, voorzitter MR.
Nevenactiviteiten
2006 – heden Voorzitter Vereniging De Friesche Elf Steden.
2006 – heden Voorzitter Raad van Commissarissen Rabobank
Burgum-de Lauwers (gefuseerd 1-3-2008).
Wiebe Wieling is getrouwd en heeft twee volwassen kinderen van
20 en 22 jaar
Vervolgens komen de leerlingen op de juiste vervolgopleiding.
Het aantal disharmonische profielen neemt
elk jaar af en de afstroom is geminimaliseerd, terwijl
er wel opstroom plaatsvindt.
Opstromen kan op twee momenten in het jaar en daar
wordt relatief meer gebruik van gemaakt dan vroeger.
De adviezen kloppen en passen bij de organisatie en
gebouwen die we hebben. Zo is onze mavo zowat
geëxplodeerd. Waar we vroeger zestig aanmeldingen
hadden, waren het er vorig jaar honderdzeventig. Een
veel stabielere situatie wat ons betreft. Ook de havo is
gegroeid en nu is het moment daar om met het vwo aan
de slag te gaan, want daar zitten nog heel veel havisten
tussen. Daardoor is zowel het slagingspercentage als het
rendement van de bovenbouw niet voldoende.
De inspectie begrijpt dat en geeft ons de tijd daaruit te
groeien. Omdat het onderop weer een normale situatie
is geworden, gaat dat lukken.”
Heeft Cito gereageerd op het plaatsingssysteem
“Er is regelmatig overleg met het Cito, want Cito
levert tenslotte ook het leerlingvolgsysteem aan de basisscholen.
Ze denken mee en hebben belangstelling voor
hoe het hier werkt met de plaatsingswijzer. Het systeem
dat we nu hebben, is heel natuurlijk. Leerlingen worden
op basis van drie jaar basisschool geadviseerd en dat is
veel coherenter en gemakkelijker gebleken dan op basis
van één momentopname. Adviezen passen steeds meer
bij de plaatsing nu het Cito-leerlingvolgsysteem
bepalend is geworden en niet de eindtoets.”
12 VO-magazine 7 / juni 2013