schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

situatie van de Vlaming op al deze levensdomeinen geworden is tot wat ze vandaag is Die
vragen staan centraal in deze studie. In de veronderstelling dat men kan beschikken over
accurate en zeer nauwkeurige meetinstrumenten, zijn deze aspecten objectief vast te stellen.
Omdat men dergelijke instrumenten zelden ter beschikking heeft, spreekt men beter
van ‘objectiveerbare’ leefomstandigheden.
Maar met de beschrijving en analyse van deze objectiveerbare levensomstandigheden is
niet alles gezegd. Tegenwoordig heerst vrij algemeen de opvatting dat bij het bestuderen
van de leefsituatie van individuen ook subjectieve beoordelingen in rekening moeten worden
gebracht (Noll, 2004). Hoe tevreden zijn mensen over hun gezondheid, hun werk of
hun sociale contacten Vaak loopt de feitelijke situatie en de subjectieve waardering parallel,
maar niet zelden is de situatie complexer. Gelijkaardige leefomstandigheden kunnen
door individuen op een andere manier geëvalueerd worden.
Iemands leefsituatie wordt bepaald door een ingewikkeld samenspel van persoonsgebonden
en maatschappelijke factoren die elkaar kunnen versterken, maar ook tegenwerken (Bijl e.a.,
2007). In deze studie worden waar mogelijk volgende determinanten van de leefsituatie opgenomen
in de analyse. Op de eerste plaats is de leefsituatie afhankelijk van persoonsgebonden
eigenschappen zoals leeftijd, geslacht, sociale status van de ouders, seksuele oriëntatie,
samenstelling van het huishouden, etnisch-culturele achtergrond en fysieke en verstandelijke
eigenschappen en beperkingen van het individu in kwestie. Het gaat om eigenschappen
waarmee mensen geboren worden, of die stabiel en weinig veranderlijk zijn. Leeftijd is uiteraard
wel veranderlijk, maar hier wordt bedoeld dat iedere leeftijdsfase bepaalde kansen of
beperkingen in zich draagt die van invloed zijn op iemands leefsituatie. Dit geldt ook voor
de huishoudsamenstelling. Inzake gezondheid kan opgemerkt worden dat dit niet alleen als
een persoonsgebonden, verklarende factor voor de leefsituatie gezien kan worden, maar dat
iemands gezondheidstoestand uiteraard ook zelf een onderdeel vormt van diens leefsituatie.
Gezondheid is dus tegelijk zowel een verklarende factor als een uitkomst.
Daarnaast wordt de leefsituatie bepaald door de mate waarin een persoon toegang heeft
tot en gebruik kan maken van bepaalde vormen van kapitaal of hulpbronnen. Daarmee
wordt gedoeld op het materiële, menselijke, sociale en culturele kapitaal waarover een individu
beschikt. Het materiële kapitaal heeft betrekking op iemands financiële en materiële
reserves: het vermogen en inkomen, maar evenzeer de woning waarin hij woont of de vervoersmiddelen
waarover hij beschikt.
Het menselijke kapitaal omvat enerzijds de kennis en vaardigheden die een individu heeft
opgedaan door opleiding en onderwijs, en anderzijds persoonlijke eigenschappen als iemands
uitstraling of emotionele of sociale intelligentie. Er kan vanuit gegaan worden dat
hoe groter het menselijke kapitaal waarover men beschikt, hoe groter de kans op een succesvolle
deelname aan de samenleving. Het sociale kapitaal doelt op de aard en omvang
van iemands sociale integratie en netwerken. Door te investeren in en gebruik te maken van
het eigen sociale netwerk, kunnen mensen doelen in het leven bereiken die zij anders niet
zouden bereiken. Het culturele kapitaal ten slotte slaat op de mate waarin een individu de
vaardigheden bezit om op een sociaal aanvaarde manier het eigen leven in te richten en met
andere personen om te gaan. Het gaat evenzeer om het zich eigen maken van het culturele
erfgoed van een samenleving, als om iemands levensvisie en de bijhorende normen en waarden.
Een levensvisie die sterk afwijkt van wat gangbaar is binnen een samenleving, kan een
succesvolle participatie in de weg staan en iemands leefsituatie negatief beïnvloeden.
Naast persoonsgebonden eigenschappen en de hulpbronnen waarover een individu kan
beschikken, wordt zijn leefsituatie beïnvloed door domeinspecifieke en algemene macroeconomische,
sociaaldemografische en sociaal-culturele ontwikkelingen binnen de samenleving.
So c i a l e St a a t v a n Vl a a n d e re n 2009 6