schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

De onafhankelijke variabele of verklarende factor waar onze interesse naar uitgaat, is
etnisch-culturele diversiteit. We willen weten of mensen minder vertrouwen hebben of
minder vaak participeren, als ze wonen in een gemengde gemeente. Terwijl in de Angelsaksische
literatuur vaak fractionaliseringsindices worden gebruikt om aan te geven hoe
divers een bepaalde samenleving is (Alesina e.a., 2003; Putnam, 2007), zullen we in deze
bijdrage een dergelijke index niet gebruiken omdat deze de etnisch-culturele diversiteit
in Vlaanderen niet goed weergeeft 3 . Een algemene kritiek op dergelijke index is dat deze
‘kleurenblind’ is. Een gemeente met 20% Nederlanders krijgt eenzelfde score op de fractionaliseringsindex
als een gemeente met 20% Maghrebijnen. In plaats daarvan gebruiken
we 5 diversiteitsindicatoren op gemeenteniveau die nauw aansluiten bij het theoretische
kader. Deze gegevens zijn afkomstig van de Algemene Directie Statistiek en Economische
Informatie (ADSEI) van de FOD Economie en hebben betrekking op de situatie op
1 januari 2006.
In lijn met de theoretische verklaringsmodellen willen we op de eerste plaats nagaan of er
minder sociaal kapitaal aanwezig is in gemeenten met veel vreemdelingen en immigranten.
Om die reden gebruiken we zowel het aandeel vreemdelingen als het aandeel immigranten
op de totale bevolking. Onder vreemdelingen verstaan we de personen met een
niet-Belgische nationaliteit (niet-Belgen) die begin 2006 in het Vlaamse Gewest wonen.
Met immigranten bedoelen we de niet-Belgen die zich in de loop van 2005 in het Vlaamse
Gewest hebben gevestigd.
Ten tweede is er geopperd dat vreemdelingen op zich geen bedreiging zijn voor het sociale
weefsel van een samenleving. Het gaat eerder om de culturele afstand tussen de autochtone
en de allochtone groep. Om de culturele afstand goed te kunnen weergeven berekenen
we het aandeel niet-Europese vreemdelingen: het aantal personen met een nationaliteit
van een land van buiten de Europese Unie (EU27) op de totale bevolking.
Ten derde stelt de theorie dat, anders dan louter de aanwezigheid, juist een snelle toename
in diversiteit kan leiden tot een gevoel van bedreiging en tot een verminderd gemeenschapsleven.
Vandaar dat we ook, zowel voor het aandeel vreemdelingen als het aandeel
immigranten de stijging van 2002 tot en met 2006 berekend hebben (een tijdsspanne van
5 jaar). Stel dat in een gemeente het aandeel vreemdelingen in 2002 op 2,5% lag en in 2006
op 3,0%, dan spreken we van een toename van 0,5 tussen 2002 en 2006.
Voor elk van deze diversiteitsindicatoren willen we ook nagaan of er naast een lineair
effect op sociaal kapitaal – is er minder veralgemeend vertrouwen en participatie in meer
diverse gemeenten – eventueel sprake is van een zogenaamd ‘curvilineair’ effect. Mogelijks
is de relatie tussen diversiteit en sociaal kapitaal niet gelijk voor alle niveaus van
diversiteit. Het is niet ondenkbaar dat vanaf een bepaald niveau van diversiteit, het effect
van diversiteit op sociaal kapitaal nog versterkt of juist omkeert.
We gaan de aanwezigheid van een dergelijke curvilineaire relatie na door in de analyse
ook te testen voor negatieve of positieve kwadratische effecten van diversiteit op sociaal
kapitaal. Een negatief kwadratisch effect bij het veronderstelde negatieve effect van diversiteit
op sociaal kapitaal, betekent dat er vanaf een bepaald diversiteitsniveau sprake
is van een nog sterkere daling in sociaal kapitaal.
Een positief kwadratisch effect bij het veronderstelde negatieve effect van diversiteit op
sociaal kapitaal, betekent dat er weliswaar minder sociaal kapitaal aanwezig is in meer
diverse gemeenten maar slechts tot op een bepaald niveau van diversiteit. Bij gemeenten
met een diversiteit boven dit niveau, ligt het sociaal kapitaal toch weer hoger.
De relevantie van deze curvilineaire relaties in lokaal diversiteitsonderzoek is recent aangetoond
door Rink e.a. (2008). Zij stelden vast dat in Vlaanderen de kans dat mensen
stemmen op het Vlaams Blok (in 1991, 1995 en 1999) toeneemt tot een bepaald niveau van
435 Fo c u s - So c i a l e p a rt i c i p a t i e