schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

(Durkheim, 1972 [1893]). Meer dan een eeuw later heeft de Amerikaanse politicoloog
Robert Putnam van deze diagnose een prioriteit gemaakt door – gebruikmakend van
uitgebreide surveygegevens en geavanceerde analysemethoden – de potentieel gespannen
verhouding tussen etnisch-culturele diversiteit en sociale cohesie in de Verenigde Staten
bloot te leggen. Zijn resultaten stemden inderdaad niet tot vreugde: immigratie en etnische
en culturele diversiteit zouden een belangrijke uitdaging vormen voor het in stand
houden van de sociale solidariteit (Putnam, 2007).
Zowel vanuit wetenschappelijk standpunt als vanuit beleidsmatig perspectief zou het
echter nefast zijn om de Amerikaanse onderzoeksresultaten zonder meer over te hevelen
naar de Vlaamse context aangezien deze op verscheidene essentiële vlakken verschilt
van de Amerikaanse. De centrale vraag in deze bijdrage is bijgevolg of etnisch-culturele
diversiteit het sociaal kapitaal in Vlaanderen aantast. Met andere woorden: is het moeilijker
samenleven in een gemeente met een grote aanwezigheid van vreemdelingen
Alvorens we kunnen overstappen naar de analyse van deze onderzoeksvraag, vatten we
het eerste deel van deze bijdrage aan met een weergave van de etnisch-culturele diversiteit
in Vlaanderen. Meer specifiek gaan we na hoe immigratie de Vlaamse samenleving heeft
vormgegeven en wat dat betekent voor dit onderzoek. In het tweede deel geven we een
overzicht van het huidige onderzoek naar de effecten van diversiteit op sociale cohesie
en formuleren we theorieën die deze gespannen relatie kunnen duiden. In deel 3 worden
de data en de methodologie waarmee deze complexe onderzoeksvraag zal worden onderzocht,
gepresenteerd. De resultaten van de analyses worden besproken in het vierde deel.
In de uitleiding ten slotte zullen we reflecteren over de resultaten van dit onderzoek.
1. Diversiteit in Vlaanderen
De regio die nu bekend staat als het Vlaamse Gewest heeft doorheen haar geschiedenis
een rijke traditie gekend wat betreft de invloed van andere nationaliteiten. Of het nu
gaat over de Romeinse overheersing in deze gebieden of de handelaars die de welvaart
van Vlaanderen op het einde van de Middeleeuwen mee gestalte gaven, het Vlaamse territorium
heeft in de geschiedenis verschillende volkeren over de vloer gekregen. Grimmeau
(1993) merkt echter op dat vanaf 1920 een grote ommekeer plaatsvond waarbij de
herkomst van de vreemde bevolking niet langer beperkt bleef tot de buurlanden en de
immigratie ook niet langer spontaan van aard was. Na 1920 vallen er in België, aldus
Grimmeau, 3 grote immigratiegolven te onderkennen die voornamelijk gestuwd werden
door tekorten op de arbeidsmarkt, namelijk van 1921 tot 1939, van 1948 tot 1958 en van
1962 tot 1966. Latere trendanalyses zullen uitwijzen of de huidige stijging in immigratie
kan erkend worden als mogelijke vierde golf 1 . De opeenvolgende immigratiegolven hebben
in elk geval geleid tot een divers, of zo men wil, kleurrijk Vlaanderen (figuur 1).
Figuur 1 geeft een algemeen overzicht wat betreft het aandeel vreemdelingen op de totale
bevolking in Vlaanderen. Er vallen 4 duidelijke elementen op te tekenen. Ten eerste
worden alle provinciehoofdsteden – Antwerpen, Gent, Leuven, en in mindere mate
Hasselt en Brugge – gekenmerkt door een groot aandeel vreemdelingen. Ten tweede is
Limburg met voorsprong de provincie met het meeste aantal gemeentes met niet-Belgen.
Daarnaast trekken ook de Antwerpse noorderkempen veel vreemdelingen aan terwijl de
Oost- en West-Vlaamse grensgemeenten qua diversiteitsgraad niet zo hoog scoren. Ten
derde wordt ook de rand rond Brussel sterk bevolkt door niet-Belgen. Ten vierde kun-
So c i a l e St a a t v a n Vl a a n d e re n 2009 428