schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

lijke dorpen in Vlaanderen. Ervaren de dorpelingen deze verschraling als negatief Hoe
wapenen zij zich hier tegen Of overwegen ze om het dorp te verlaten Ten slotte worden
de voornaamste bevindingen samengevat.
1. Verkenning van de literatuur
De term ‘verschraling’ wordt in studies naar de leefsituatie op het platteland veelal gebruikt
om te wijzen op een terugval in het aantal voorzieningen en/of in het openbaarvervoersaanbod
(Steenbekkers e.a., 2008; van Dam e.a., 2006). Maar, verschraling speelt
ook op andere terreinen. Zo wijzen Kesteloot & Meys (2008) in hun Atlas van achtergestelde
buurten in Vlaanderen en Brussel op volgende problemen die vandaag spelen
in plattelandsgebieden: sociale uitsluiting, veroudering van de bevolking, afwezigheid
van tewerkstelling en lage bestuurskracht. Het Vlaams Programma voor Plattelandsontwikkeling
2007-2013 (Van Zeebroeck e.a., 2008) beklemtoont dan weer hoe het proces
van schaalvergroting leidt tot uniformering en banalisering van het landschap. In haar
beleidsnota Platteland ten slotte beschrijft de Provincie West-Vlaanderen (2003) hoe de
plattelandsarchitectuur vervlakt: terwijl karakteristieke en beeldbepalende gebouwen
zoals brouwerijen en boerderijen leeg staan, rijzen overal generieke fermettes, pastorijwoningen
en Spaanse haciënda’s uit de grond.
De verschraling van het Vlaamse platteland kan zich dus voordoen op meerdere terreinen.
In het kader van deze bijdrage is deze meerduidigheid samengevat als ‘dorpsverschraling’
en gedefinieerd als het proces waarbij de leefbaarheid van een dorp afneemt.
Leefbaarheid is zelf een meerduidig begrip, maar vormt – in tegenstelling tot dorpsverschraling
– reeds lang het onderwerp van onderzoek (zie onder andere: Bodd & Hofman,
1999; Leidelmeijer & Van Kamp, 2003; Heylen e.a., 2007). Volgens Van Dorst (2005, 81)
heeft ‘leefbaarheid feitelijk betrekking op de kwaliteit van de interactie tussen mens en omgeving’.
Dorpsverschraling zou dan wijzen op processen waarbij de kwaliteit van deze
interactie afneemt. Deze afname kan zo dramatisch zijn dat bewoners besluiten uit hun
dorp weg te trekken; een proces waarnaar verwezen wordt als depopulatie of ontvolking.
Onderstaande figuur illustreert hoe dorpsverschraling en ontvolking een vicieus proces
vormen dat resulteert in nog meer verschraling en ontvolking.
Dorpsverschraling hangt ook samen met de evolutie in het aantal voorzieningen. Een
dorp waar het aantal voorzieningen afneemt, transformeert volgens Thissen & Droogleever
Fortuijn (1998) van een autonoom dorp naar een woondorp. Karakteristiek voor
een autonoom dorp, schrijven Thissen & Drooglever Fortuijn, is ‘autochtoniteit, dorpsbinding,
heterogeniteit in demografische en sociaaleconomische zin en homogeniteit in culturele
zin’. Winkelen en werken gebeurt in het dorp zelf en het merendeel van de bewoners
is in het dorp geboren en is van plan er ook te sterven. Een woondorp daarentegen kan
omschreven worden als een autonoom dorp dat zich gespecialiseerd heeft in één functie,
namelijk de woonfunctie (Thissen & Drooglever Fortuijn, 1998). Winkelen en werken
doen de bewoners in de omliggende stedelijke centra. De transformatie van autonome
naar woondorpen komt volgens de auteurs in heel Europa voor. Onderzoek naar de leefbaarheid
van dorpen in Noord-Nederland (Thissen & Droogleever Fortuijn, 1998) en in
West-Vlaanderen (Thissen e.a., 2001) toont aan dat deze transformatie echter niet noodzakelijk
door iedereen als negatief beleefd wordt.
So c i a l e St a a t v a n Vl a a n d e re n 2009 402