schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

Dorpsverschraling in kleine landelijke dorpen in Vlaanderen
Oswald Devisch*, An Dreesen*,
An Jamers* & Patrick De Groote**
Inleiding
Recent onderzoek (o.a. Vande Vyvere & Vanneste, 2002; Segers & Van Molle, 2004;
Schrooten, 2004; Van Zeebroeck e.a., 2008) toont aan dat het Vlaamse platteland lijdt
onder fenomenen als vergrijzing van de bevolking, afnemende mantelzorg, een zwak
woningaanbod, achteruitgang van het verenigingsleven en een krimpend aanbod van
openbare en privédienstverlening. Deze fenomenen kunnen zowel absoluut zijn (bijvoorbeeld
de hoeveelheid voorzieningen in een dorp valt terug) als relatief (bijvoorbeeld de
bevolkingstoename ligt lager dan het nationale gemiddelde). Als verklaring wordt verwezen
naar zaken als schaalvergroting in de landbouw, toegenomen individuele mobiliteit
en veranderend consumptiegedrag. Het resultaat is verschraling: het dorp dat een halve
eeuw geleden nog zelfbedruipend was, een rijk verenigingsleven kende en een heterogene
bevolking telde, is vandaag een woondorp geworden met een eerder homogene bevolking
die voor haar activiteiten grotendeels afhankelijk is van een nabijgelegen centrum (Thissen
& Droogleever Fortuijn, 1998).
Al deze fenomenen worden in het kader van deze bijdrage samengevat onder de term
‘dorpsverschraling’ en gedefinieerd als het proces waarbij de leefbaarheid van een dorp
afneemt. Leefbaarheid is een maat voor de kwaliteit van de interactie tussen de mens en
zijn omgeving (Van Dorst, 2005). Dorpsverschraling is dan het proces waarbij de kwaliteit
van de interactie tussen mens en omgeving afneemt. Deze afname kan zo fundamenteel
zijn dat bewoners besluiten om weg te trekken uit hun dorp.
Het hoeft geen betoog dat veranderingen in de leefomgeving door iedereen anders ervaren
worden. Zo betekent de afname van het aantal voorzieningen op het platteland voor
de ene misschien een meer rustige woonomgeving terwijl dit voor de andere neerkomt
op een toenemend isolement (Kesteloot & Meys, 2008). Mensen kunnen daarenboven
hun verwachtingen, voorkeuren en gedrag aanpassen. Zo blijkt de gemiddelde Vlaming
vandaag bereid om elke dag tot een uur te pendelen om op zijn werk te raken, terwijl hij
vroeger verwachtte in zijn eigen dorp werk te kunnen vinden (Kesteloot & Meys, 2008).
Veranderende en hoogst individuele gedragspatronen maken dan ook dat het niet eenvoudig
is om de impact van dorpsverschraling eenduidig aan te tonen.
De doelstelling van deze bijdrage is het in kaart brengen van het fenomeen dorpsverschraling
in Vlaanderen. Het is een exploratieve, verkennende studie naar het voorkomen
en de beleving van dorpsverschraling in kleine landelijke dorpen. In een eerste deel wordt
dorpsverschraling gedefinieerd en leefbaarheid gekaderd. Het tweede deel tracht een
kwantitatief beeld te schetsen van dorpsverschraling in Vlaanderen. In hoeveel gemeenten
komt dorpsverschraling voor Liggen deze gemeenten geografisch geconcentreerd of
eerder verspreid Is er een verschil tussen plattelandsgemeenten en andere gemeenten
Het derde deel peilt naar de subjectieve beleving van dorpsverschraling in 5 kleine lande-
* Departement Architectuur, Interieurarchitectuur en Beeldende Kunst, Provinciale Hogeschool Limburg.
E-mail: oswald.devisch@phl.be.
** Faculteit Bedrijfseconomische Wetenschappen, Universiteit Hasselt.
401 Fo c u s - Wo n e n