schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

exemplarisch. Auchincloss e.a. (2001) vinden na controle voor individuele kenmerken
dat vier omgevingskenmerken de toegankelijkheid tot de gezondheidszorg bemoeilijken
namelijk: wonen in een landelijk gebied, in een verarmde buurt, in een buurt met een
heterogene bevolkingssamenstelling en met een lager percentage 65-plussers. Muramatsu
& Campbell (2002) constateren in hun onderzoek bij 70-plussers met functionele beperkingen
dat degenen die wonen in staten met hogere uitgaven voor ‘home and communitybased
services’ meer gebruik maken van formele ondersteuning, maar niet minder gebruik
maken van informele ondersteuning.
Andere onderzoeken gaan wel de invloed na van de verstedelijkingsgraad op het zorggebruik
van ouderen (van Campen & De Klerk, 2004; Geerlings e.a., 2005; Muramatsu &
Campbell, 2002; Geerts, 2009) maar beschouwen dit als een individueel kenmerk eerder
dan als een omgevingskenmerk. De gehanteerde statistische modellen in deze enkelvoudige
niveau onderzoeken leveren als gevolg geen juiste inschatting van de effecten van
de individuele en omgevingskenmerken. Zoals al aangehaald, is een meerwaarde van
dit onderzoek dat de invloed van een verscheidenheid van gemeentelijke en individuele
kenmerken wordt nagegaan op zowel het formele als het informele zorggebruik, gebruik
makend van een aangepaste analysetechniek die rekening houdt met de geneste datastructuur
(individuen in gemeenten).
Een bijkomend aandachtspunt is de relatie tussen formeel en informeel zorggebruik. Daarover
bestaat geen eensgezindheid in de onderzoeksliteratuur (onder meer Geerlings e.a.,
2005; Davey e.a., 2007). Volgens Luijkx (2001) moet professionele zorg niet beschouwd
worden als een aanvulling op of als een substituut voor mantelzorg maar eerder als een
alternatief. Greene (1983) verdedigt het substitutiemodel: formele zorg vervangt informele
zorg of met andere woorden er bestaat een negatieve relatie tussen beide zorgcircuits.
De substitutietheorie wordt empirisch nauwelijks ondersteund (Tennstedt e.a., 1993).
Andere auteurs wijzen daarentegen op de complementariteit (Litwak, 1985) —beide circuits
hebben hun eigen specialisatie (het ‘task-specificity model’) — en de gedeeltelijke
substitueerbaarheid (Cicirelli, 1983) van mantelzorg en professionele hulp. Chappell &
Blandford (1991) ten slotte oordelen dat noch het ‘task-specificity model’ noch de substitutiehypothese
een accurate weergave is van de realiteit. Professionele hulp en mantelzorg
zijn complementair, niet omdat elk zijn eigen specialisatie heeft, wél omdat formele
hulp wordt ingeschakeld als het te veel wordt voor de mantelzorg. Volgens Noelker &
Bass (1989) leidt het ‘task-specificity model’ tot het meest optimale zorgarrangement voor
kwetsbare ouderen.
3. Beschrijving van de gegevensbanken
De individuele variabelen zijn afkomstig uit het LOVO-onderzoek bij thuiswonende ouderen.
De contextvariabelen die in deze bijdrage worden gebruikt om zorggebruik te
verklaren, zijn afkomstig uit de gegevensbank lokale statistieken van de Studiedienst van
de Vlaamse Regering (SVR) (zie 3.2).
3.1. LeefsituatieOnderzoek Vlaamse Ouderen (LOVO)
Het eerste deelonderzoek 4 van het LeefsituatieOnderzoek Vlaamse Ouderen (LOVO)
richt zich tot alle personen met domicilie in het Vlaamse Gewest die beantwoorden aan
de volgende criteria: (1) tussen 55 en 90 jaar oud zijn, (2) over de Belgische nationaliteit
So c i a l e St a a t v a n Vl a a n d e re n 2009 386