schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

Later bleek echter dat kenmerken van de omgeving en het zorgaanbod belangrijke factoren
zijn wanneer men welzijn, gezondheid en zorggebruik wil verklaren (Diez-Roux,
2007; Auchincloss, 2001; Pickett & Pearl, 2001; Law e.a, 2005; Prentice, 2006; Basta, 2008).
In lijn met deze tendens naar contextualisering herwerkte Andersen zijn oorspronkelijk
model. In de laatste herziene versie wordt, ter verklaring van zorggebruik, aan contextkenmerken
een evenwaardige plaats gegeven als aan individuele kenmerken (zie figuur
1). In wat volgt wordt vooral de nadruk gelegd op pijl 1 in de figuur: de invloed van de
contextvariabelen op het individuele zorggebruik.
Net als de individuele kenmerken worden de contextkenmerken ingedeeld in 3 clusters:
‘predisposing’, ‘enabling’ en ‘need’ factoren 3 (Andersen, 2008). In tegenstelling tot de
individuele kenmerken worden contextkenmerken toegewezen aan een welomschreven
geografische entiteit zoals een buurt of een gemeente. De ‘predisposing factors’ omvatten
‘demografische factoren’ (zoals de leeftijdsstructuur of de bevolkingssamenstelling),
‘sociale factoren’ (zoals etniciteit, tewerkstelling of onveiligheidsgevoelens) en ‘lokale
waarden en houdingen’ ten opzichte van de zorg en het zorggebruik. De ‘enabling factors’
verwijzen op het lokale niveau naar de gezondheids- en welzijnspolitiek die wordt
nagestreefd, hoe de financiering ervan verloopt en hoe de diensten georganiseerd zijn. De
‘need factors’ duiden op de noden binnen de lokale bevolking. Hier doelt Andersen op
bevolkingsindexen met betrekking tot welzijn en gezondheid en omgevingsfactoren met
betrekking tot het milieu.
Al onderging het model ettelijke wijzigingen op basis van kritieken en empirische haalbaarheid
(Andersen, 1995; Andersen, 2008), toch blijven anno 2009 nog enkele lacunes
aanwezig. Het grote hiaat is de prominente afwezigheid van de informele zorg. Zo ontbreken
de predisposing, enabling en need factoren van de mantelzorger zelf (Bass &
Noelker, 1987) en wordt informeel zorggebruik niet meegenomen als verklarende factor
voor het formele zorggebruik (Kadushin, 2004). In deze bijdrage wordt deels aan deze
beperking tegemoet gekomen door informeel zorggebruik zowel als verklarende als te
verklaren variabele op te nemen.
2. Empirische bevindingen
Eerder onderzoek toont aan dat zowel individuele kenmerken als omgevingskenmerken
van invloed zijn op het formele en informele zorggebruik van ouderen. Opmerkelijk is dat
zorggebruik op uiteenlopende manieren wordt geoperationaliseerd in de onderzoeksliteratuur.
Zowel de invloed op thuiszorg, informele zorg, formele ondersteuning als informele
thuiszorg komt aan bod.
Op individueel niveau spelen ‘predisposing factoren’ zeker een rol. van Campen & De Klerk
(2004) vinden bij Nederlandse ouderen dat ze een grotere kans hebben om thuiszorg te
gebruiken naarmate ze ouder zijn. Ook Geerts (2009) stelde dit vast voor verschillende
landen. Mannen en oudere ouderen hebben een hogere kans om informele zorg te gebruiken
(van Campen, 2004; Geerlings e.a., 2005). Davey e.a. (2007) treffen bij Zweedse
80-plussers een grotere kans om informele zorg te ontvangen met of zonder formele hulp
dan bij hun 75- tot 79-jarige landgenoten. De 85-plussers hebben een grotere kans om enkel
formele hulp te ontvangen vergeleken met 75- tot 79-jarigen. Voor Vlaanderen merken
Vanderleyden & Vanden Boer (2004) op dat zelfzorg afneemt met de leeftijd. Bij de vrouwen
blijkt dit voornamelijk als gevolg van fysieke beperkingen, terwijl dit bij mannen veel
So c i a l e St a a t v a n Vl a a n d e re n 2009 384