schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

determinanten ervan, kunnen elementen aanreiken om de discussie op een gedegen wijze
te onderbouwen.
De voorbije jaren werden verschillende surveys bij Vlaamse ouderen verricht zoals het
LeefsituatieOnderzoek Vlaamse Ouderen (LOVO), het OuderenBehoefteOnderzoek alsook
de gezondheidsenquêtes (met een oversampling van ouderen in 2004 en 2008). De
Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe (SHARE) maakt het bovendien mogelijk
om het zorggebruik van Vlaamse ouderen op te volgen doorheen de tijd. Hoewel
deze gegevensbanken aanleiding gaven tot interessante inzichten over het zorggebruik
van Vlaamse ouderen (Jacobs e.a, 2004; Bayingana e.a., 2006; Vanden Boer, 2006; Verté
e.a., 2007; Geerts, 2009) is opvallend dat zorggebruik ofwel uitvoerig wordt beschreven
of uitsluitend wordt verklaard vanuit kenmerken van de ouderen zelf (individuele kenmerken).
Meer en meer gaan echter stemmen op om ook de context waarin de oudere
zich bevindt niet uit het oog te verliezen (Diez Roux, 2008; Auchincloss, 2001; Pickett
& Pearl, 2001; Law e.a., 2005; Prentice, 2006; Geerlings e.a., 2005; Jacobs, 2008; Van der
meer, 2006).
De vraag die we in deze bijdrage centraal stellen is dan ook: Biedt de context waarin de
oudere zich bevindt (kenmerken van zijn/haar gemeente) een verklaring voor het al of
niet gebruiken van formele en informele zorg, naast individuele kenmerken van de oudere
zelf Het betrekken van gemeentelijke kenmerken bij de analyse van het zorggebruik is
bij ons weten nog niet gebeurd in Vlaanderen. Door de LOVO-gegevensbank te koppelen
aan kenmerken van de gemeente waar de respondent woont, kunnen we hiertoe een eerste
aanzet geven. Een expliciete meerwaarde is dat de invloed van een verscheidenheid van
gemeentelijke en individuele kenmerken wordt nagegaan waarbij een aantal kenmerken
onderzocht wordt waarvan de invloed tot nog toe onderbelicht bleef. Bovendien beperken
we ons niet tot één type zorg: zowel de determinanten van professionele als van nietprofessionele
hulp komen aan bod. Naast de beantwoording van de centrale onderzoeksvraag
biedt het beschikbare materiaal tevens stof voor discussie rond een ander actueel
aandachtspunt, met name de relatie tussen professionele en niet-professionele zorg.
1. Theoretisch kader
Andersen (1968) ontwikkelde een theoretisch model dat het gebruik van gezondheidszorg
beschrijft in functie van individuele kenmerken. Hoewel dit theoretische model een halve
eeuw oud is, blijft het in theoriegestuurd onderzoek naar het gebruik van gezondheidszorg
een centraal referentiepunt. Volgens dit ‘Behavioral Model of Health Services Use’
zijn de determinanten van toegang en gebruik van zorg op individueel niveau toewijsbaar
aan 3 categorieën van factoren 2 (Andersen & Newman, 2005; Andersen, 1995). De
eerste, ‘predisposing factors’, zijn kenmerken die bestaan voorafgaand aan de ziekte. Er
wordt een onderscheid gemaakt tussen ‘demografische kenmerken’ (bijvoorbeeld leeftijd,
geslacht en burgerlijke staat), ‘sociaalstructurele kenmerken’ (bijvoorbeeld opleidingsstatus,
beroepsstatus en huishoudomvang) en ‘houdingen en overtuigingen’ (waarden over
ziekte en gezondheid, zorgvoorkeuren, kennis over ziekte). De ‘enabling factors’ verwijzen
naar de middelen die mensen al dan niet ter beschikking hebben om zorg te gebruiken,
zoals kostprijs van zorg, kwaliteit/kwantiteit van sociale relaties, het aantal gekende
voorzieningen. De ‘need factors’ ten slotte betreffen de behoefte aan zorg. Ze hebben te
maken met de individuele gezondheidsstatus en de functiebeperkingen.
So c i a l e St a a t v a n Vl a a n d e re n 2009 382