schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

De invloed van individuele en gemeentelijke kenmerken op het formele
en informele zorggebruik van Vlaamse ouderen
Anja Declercq, Melanie Demaerschalk,
Lut Vanden Boer, Joost Bronselaer, Nico De Witte,
Dominique Verté & Geert Molenberghs*
Inleiding
Dat onze bevolking veroudert, is stilaan tot iedereen doorgedrongen. Een vergrijzende
bevolking is echter niet noodzakelijk minder gezond. ’Gezond ouder worden houdt in dat
de afhankelijkheid in de zin van zorgvraag niet noodzakelijk toeneemt naarmate de samenstelling
van de bevolking veroudert. Momenteel lijkt expansie van morbiditeit vooral problematisch
bij vrouwen op de oudste leeftijden. Het absoluut aantal personen dat hulpbehoevend
is zou echter sterk kunnen toenemen eenmaal de babyboomgeneratie de kritieke leeftijd
bereikt vanaf 2020-2030’ (Deboosere e.a., 2009, 27). In Vlaanderen zal naar verwacht
juist de oudste leeftijdsgroep sterk groeien: tussen 2000 en 2060 wordt een toename van
het aantal 80-plussers met bijna 580.000 in het vooruitzicht gesteld. Hun aandeel stijgt
van 3% in 2000 tot 11% in 2060 (Federaal Planbureau & FOD Economie, 2008). Een
belangrijke factor met betrekking tot de toekomstige zorgvraag en -gebruik is de sterke
stijging van het aantal alleenwonenden. Tussen 2007 en 2021 zal het aantal alleenwonende
80-plussers met 49% toenemen (Surkyn e.a., 2007). Dat heeft uiteraard gevolgen:
alleenwonenden doen minder een beroep op mantelzorg en maken frequenter gebruik
van voorzieningen (Jacobs & Lodewijckx, 2006; Jacobs e.a., 2004). Bovendien bestaat
een grote diversiteit binnen de ouderenpopulatie. Verschillen in leeftijd, inkomen, gezinssamenstelling,
opleiding, afkomst, arbeidshistoriek, maatschappelijke participatie en gezondheid
maken dat de ouderengroep zeker geen homogene groep is, wat repercussies
heeft voor het (toekomstige) zorglandschap.
Dat zoveel mensen oud worden, is een verrijking voor de samenleving én tegelijkertijd
ook een uitdaging. De korte situatieschets hierboven illustreert de maatschappelijke relevantie
van de ouderenzorg: méér en ándere ouderen in de toekomst. En bovendien, meer
zorgbehoevenden. Diverse vooruitzichten wijzen op een toename van het aantal ouderen
met beperkingen (onder meer OECD, 2005; Lafortune & Balestat, 2007; Pelfrene,
2009; Geerts, 2009). Mede daardoor zullen ook de zorguitgaven stijgen (zie onder meer
de jaarlijkse rapporten van de Studiecommissie voor de Vergrijzing). Zeker in tijden van
economische recessie wordt dan de roep naar (meer) efficiëntie en effectiviteit in de zorg
luider. Een brede of juist een selectieve zorg, gericht op de meest kwetsbaren Een professioneel
aanbod dat tegemoetkomt aan elke zorgvraag of de ‘gebruikelijke zorg’ 1 overlaten
aan de mantelzorg Het zijn enkele vragen die de maatschappelijke discussie ter zake
illustreren. Een analyse van het huidige zorggebruik van ouderen en informatie over de
* Anja Declercq, Lucas en Centrum voor Sociologisch Onderzoek, Katholieke Universiteit Leuven
(K.U.Leuven) en Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (WVG), anja.declercq@med.kuleuven.be;
Melanie Demaerschalk, K.U.Leuven en Steunpunt WVG; Lut Vanden Boer en Joost Bronselaer, Kenniscentrum
van het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Vlaamse overheid; Nico De Witte, Departement
Gezondheidszorg, Hogeschool Gent; Dominique Verté, Vakgroep Agogische Wetenschappen, Vrije
Universiteit Brussel; Geert Molenberghs, I-BioStat, Universiteit Hasselt en K.U.Leuven
381 Fo c u s - Ge zo n d h e i d