schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

De ongelijke weg door het onderwijs
Steven Groenez*, Ides Nicaise** & Katleen De Rick***
Inleiding
Dat het ‘levenslang leren’ (onderwijs, vorming en beroepsopleiding ‘van in de wieg tot
in het graf’) een centraal gegeven is geworden in onze kennissamenleving, betwijfelt
niemand meer. Op Europees niveau werd op de Top van Lissabon in 2000 die kennissamenleving
tot motor en einddoel van de gemeenschappelijke EU-strategie geconsacreerd,
zowel in functie van een sterkere groei als met het oog op meer sociale cohesie, de
persoonlijke ontplooiing van elk individu en het bevorderen van actief burgerschap van
allen. Op Vlaams niveau werd deze strategie overgenomen in het Pact van Vilvoorde, en
recent in het Pact 2020.
De rol van kennis als motor van economische groei is reeds voldoende aangetoond. Maar
of de Lissabonstrategie ook tot meer sociale cohesie leidt, is minder zeker. Innovatie
kan ook banen vernietigen – en in elk geval herverdeelt ze werkgelegenheid van laagnaar
hooggekwalificeerde groepen. Bij onveranderd arbeidsaanbod impliceert dit dat
de lonen en tewerkstellingskansen van hooggekwalificeerden verbeteren, terwijl die van
laaggekwalificeerden verder afkalven. Alleen indien de kwalificatiestructuur van het arbeidsaanbod
(minstens) even snel verandert als die van de arbeidsvraag, kan een zeker
evenwicht bewaard blijven. Om niet alleen een minimumniveau van sociale cohesie te
handhaven, maar die ook te doen toenemen, is een krachtig onderwijsbeleid nodig dat de
kwetsbare groepen in de samenleving voortdurend optilt over de golven van de kenniseconomie.
Onderwijs en levenslang leren zullen meer en meer behoren tot de kerninstrumenten
van de welvaartsstaat van de 21 ste eeuw. Terecht heeft minister Vandenbroucke
tijdens de aflopende legislatuur van gelijke onderwijskansen de rode draad van zijn beleid
gemaakt.
Het Vlaamse onderwijs heeft immers een ijzersterke reputatie voor zijn kwaliteit, maar
niet als het om gelijke kansen gaat. Die ongelijkheid van kansen is de rode draad in deze
bijdrage. In de eerste sectie maken we duidelijk dat onderwijsongelijkheid in Vlaanderen
een probleem is dat blijft voortduren. In de tweede sectie gaan we dieper in op de ongelijkheid
zelf. We kijken naar de omvang, naar de oorzaken en naar de gevolgen. Hierbij
hebben we aandacht voor de verschillende onderwijsniveaus, van het kleuteronderwijs
tot het hoger onderwijs, en leggen we ook het verband tussen behaalde kwalificaties en de
posities van jongeren op de arbeidsmarkt na het schoolverlaten. In de derde sectie worden
verschillende factoren beschreven die de sociale ongelijkheid in het onderwijs kunnen
verklaren. Levenslang leren wordt vaak gezien als een remedie voor een tekort aan scholing
in het initieel onderwijs. Maar in de laatste sectie zal duidelijk worden dat ook daar
de sociale ongelijkheid zich duidelijk manifesteert.
* Hoger Instituut voor de Arbeid (HIVA), Katholieke Universiteit Leuven (K.U.Leuven). E-mail: steven.groenez@hiva.kuleuven.be
** Hoger Instituut voor de Arbeid (HIVA) en Departement Pedagogische Wetenschappen, K.U.Leuven.
*** Hoger Instituut voor de Arbeid (HIVA), K.U.Leuven.
33 Al ge m e e n - On d e r w i j s