schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

die ondernomen worden na het beëindigen van de initiële leerloopbaan tijdens de jeugd.
In onze bijdrage gaan we uit van deze laatste zienswijze.
Traditioneel maakt de onderzoeksliteratuur naar leeractiviteiten voor volwassenen een
onderscheid tussen 3 vormen van leren (Colley e.a., 2003). De eerste vorm is het formele
leren dat plaatsvindt in geïnstitutionaliseerde contexten zoals scholen en opleidingsinstellingen.
Na een succesvolle beëindiging van de leeractiviteit ontvangt de volwassene
een certificaat of diploma waarmee hij zich kan inschrijven voor een cursus van het volgende
niveau. Het tweedekansonderwijs waar volwassenen alsnog een diploma van het
secundair onderwijs kunnen behalen is een voorbeeld van formeel leren. Ten tweede onderscheiden
we het nonformele leren. Dit vindt ook plaats in een geïnstitutionaliseerde
context, maar reikt geen erkende diploma’s uit. Het is mogelijk dat een attest van deelname
wordt uitgereikt, maar dit heeft geen civiele waarde. Voorbeelden van nonformeel
leren zijn lezingenreeksen of workshops georganiseerd door Vorming Plus, de vroegere
volkshogescholen. Tot slot spreken we van informeel leren. Deze laatste vorm vindt spontaan
plaats in ons alledaagse leven en is vaak incidenteel en niet-intentioneel aanwezig.
Zo goed als alle volwassenen komen in aanraking met informeel leren door het lezen
van een krant, het bekijken van televisieprogramma’s en informatieve conversaties met
buren, vrienden en familieleden.
De 3 bovenstaande vormen van leren vatten we samen onder de noemer ‘levenslang leren’
1 .
Op het vlak van deelname aan levenslang leren scoort Vlaanderen eerder matig (Van
Woensel, 2006). Volgens de Enquête naar de Arbeidskrachten zou in 2007 slechts 7,9% van
de ondervraagde 25-64 jarigen in de voorbije 4 weken aan een leeractiviteit deelgenomen
hebben (Vlaamse Regering, 2008). In 2004 was dat 9,8%. Zo is Vlaanderen tot onder het
EU-gemiddelde (= 9,7%) gezakt. De Scandinavische landen en het Verenigd Koninkrijk
halen cijfers gaande van 20 tot 30% en behoren dan ook tot de best presterende landen
(OECD, 2005). Voornamelijk de zuiderse landen zoals Portugal en Griekenland scoren
erg zwak. Hun statistieken tonen dat amper 5% van de bevolking deelneemt. Algemeen
genomen mogen we besluiten dat het behalen van de norm van 12,5% zoals voorgeschreven
door de Europese Commissie voor vele landen een hopeloze zaak dreigt te worden.
Binnen deze statistieken wordt geen opdeling gemaakt tussen formeel en non-formeel
leren, informeel leren wordt buiten beschouwing gelaten wegens het niet-intentionele en
alledaagse karakter.
Niet enkel tussen landen, maar ook tussen de verschillende lagen uit de bevolking zien
we duidelijke participatieverschillen. Gegevens tonen het bestaan van een ‘Mattheüseffect’
(Van Woensel, 2006). Wie reeds een diploma hoger onderwijs behaald heeft, neemt
2 à 3 maal meer deel aan een educatieve activiteit dan iemand die geen eindkwalificatie
van het middelbaar onderwijs behaalde. Ook ouderen en inactieven scoren eerder zwak.
Verschillen in geslacht zijn eerder minimaal.
In het vervolg van deze bijdrage focussen we uitsluitend op de formele volwasseneneducatie.
Afhankelijk van de gehanteerde definitie, kunnen we binnen de Vlaamse context verschillende
aanbieders van formele volwasseneneducatie terugvinden. Een beroepsopleidingengroep
met cursussen die specifiek gericht zijn op de arbeidsmarkt en die voornamelijk
gesteund worden vanuit het Vlaamse Departement Werk zoals VDAB-opleidingen
vinden plaats in een geïnstitutionaliseerde context, maar reiken geen diploma’s uit
die als dusdanig erkend worden door het departement onderwijs. In dit opzicht wordt
deze groep van cursussen ook vaak tot de nonformele educatie gerekend. Naast deze be-
So c i a l e St a a t v a n Vl a a n d e re n 2009 316