schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

en tot 1 op 10 in 2006. Dat betekent niet dat religie en zingeving helemaal onbelangrijk zijn
geworden. Anno 2008 noemt nog steeds goed de helft van de Vlamingen zichzelf op een
of andere manier gelovig (SCV-survey 2008). Maar meer dan vroeger gaan mensen hierbij
op zoek naar een eigen manier van zingeving, los van de bestaande traditionele religieuze
denkkaders (Dobbelaere, 2007).
Tegelijk met de individualisering van de persoonlijke zingeving, is in Vlaanderen net als in
de meeste andere Westerse landen de maatschappelijke invloed van de katholieke kerk en
haar instellingen de laatste decennia opvallend afgenomen (Dobbelaere, 2007). Het laatste
decennium werd daarnaast het georganiseerde levensbeschouwelijke pluralisme meer ondersteund,
onder meer door de structurering en financiering van de vrijzinnigheid en de
islamgemeenschap (Witte & Meynen, 2006).
De individualisering heeft ook gevolgen op politiek vlak. Mensen laten zich vandaag minder
leiden door tradities of religie bij het uitbrengen van hun stem en voelen zich minder
verbonden met één bepaalde politieke partij (Billiet, 2006). Heel wat Vlamingen wijzigen
hun stemgedrag van verkiezing tot verkiezing of stemmen op eenzelfde verkiezingsdag
voor verschillende partijen (Goeminne & Swyngedouw, 2007; Maddens, 2007).
Tegelijk met de toegenomen aandacht voor de individuele verantwoordelijkheid in het
bepalen van de eigen levensloop, werd ook het bredere debat aangewakkerd over de rol
van de overheid in de maatschappij. Vanaf de jaren ‘70 kwam door de economische crisis
en de daarmee gepaard gaande hogere sociale uitgaven, de welvaarts- en verzorgingsstaat
zoals die in de decennia na de Tweede Wereldoorlog in ons land werd uitgebouwd, onder
druk te staan (Tresignie e.a., 2002). Vanaf het begin van de jaren ‘80 heeft men via een
beleid van grotere solidariteit aan de kant van de bijdragen en selectiviteit aan de kant
van de uitkeringen, geprobeerd de ontsporing van de sociale uitgaven onder controle te
brengen (Cantillon, 1999). Sinds eind jaren ‘90 ligt de klemtoon meer op de activering van
de burger zelf (Deleeck, 2001). Zo probeert men - mede in het licht van de versnellende
vergrijzing - door meer mensen aan het werk te krijgen de houdbaarheid van de welvaartsstaat
te verzekeren. De actievere rol die van de burger wordt gevraagd, geldt evenzeer op
terreinen als ondernemerschap of het opnemen van sociaal engagement binnen de samenleving.
Die accentverschuiving komt duidelijk tot uiting in de opeenvolgende Vlaamse
regeerakkoorden en lange termijnplannen als het Pact van Vilvoorde en het recente Pact
2020 (Carton & Pauwels, 2007). De burger als ‘klant’ waarover sprake in de regeringsteksten
begin jaren ‘90 heeft plaats gemaakt voor de burger als ‘betrokken partner’ met eigen
verantwoordelijkheden in het vorm geven aan de samenleving en aan de eigen positie in
die samenleving.
Al deze evoluties zorgen ervoor dat de autonomie van het individu ten opzichte van zijn
omgeving de afgelopen decennia duidelijk is gestegen. Maar dit heeft ook een keerzijde.
Mensen kunnen tegenwoordig niet alleen kiezen, maar worden daar tegelijk ook toe verplicht,
wat niet altijd een gemakkelijke opdracht is (Geldof, 2008). Individuen worden teruggeworpen
op zichzelf en zoeken vanuit een relatieve zwakte en onzekerheid weer houvast
bij andere, niet-traditionele zingevingkaders. In de plaats van tradities en gezag zijn er
andere, meer subtiele vormen van sturing gekomen, beïnvloeding van smaken, opvattingen,
emoties en kennis, via het onderwijs, de massamedia en de markt (Elchardus & Glorieux,
2002). Ook in de moderne, gedetraditionaliseerde samenleving blijkt daardoor nog
erg veel conformisme en groepsgedrag aanwezig. De keuzeprocessen van mensen verlopen
nog steeds behoorlijk gestructureerd en gestandaardiseerd. Het zorgt ervoor dat voorkeuren,
waarden en opvattingen ook nu nog worden gestuurd door en samenhangen met onze
positie in de samenleving.
So c i a l e St a a t v a n Vl a a n d e re n 2009 26