schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

4.2.1. Leeftijd
Over de effecten van de leeftijd en de levensloop is het participatieonderzoek niet eenduidig.
Sommige onderzoeken vinden geen verband (Gijselinckx & Loose, 2007), anderen
een rechtlijnig verband (Hooghe & Quintelier, 2007), nog anderen een curvilineair verband
(Knoke & Thomson, 1977) of een dat verschilt naargelang de soort vereniging (Elchardus
e.a., 2001; Decraene e.a., 2007). Putnam (1995a, 1995b) verdedigt de stelling dat
we niet zozeer te maken hebben met een leeftijdseffect, maar wel met een cohorte-effect.
Hij meent dat de oudere cohorten nog sterker doordrongen zijn van noties als plichtsbesef
en religiositeit, en daaruit ook inspiratie putten voor een intensievere participatie in
het vrijwilligerswerk en in het verenigingsleven. De jongere cohorten zouden daarentegen
wat hedonistischer en individualistischer zijn ingesteld, en zouden dan ook minder
belangstelling hebben voor dergelijke vormen van inzet. Het is belangrijk hierbij het onderscheid
tussen leeftijds- en cohorte-effecten goed voor ogen te houden. Het poneren
van een leeftijdseffect impliceert dat de jongere generaties geleidelijk het patroon van de
oudere generaties zullen overnemen naarmate ze zelf ouder worden. Het poneren van een
cohorte-effect impliceert daarentegen dat het gedragspatroon van de jongere generaties
ook in de toekomst zal blijven afwijken van het gedragspatroon van de huidige oudere
generaties. We hebben in dat geval te maken met een culturele verschuiving.
Uitspraken over leeftijds- en cohorte-effecten hebben dikwijls een speculatief karakter
omdat men op basis van gegevens op een bepaald moment niet kan besluiten welk van
de twee soorten effecten zich voordoet. Uit de logistische regressie (tabel 19) blijkt dat
als we alle verenigingen samen bekijken, alle leeftijdsgroepen even sterk vertegenwoordigd
zijn. Dat zou kunnen betekenen dat er noch leeftijds- noch cohorte-effecten spelen,
maar het kan ook betekenen dat beide spelen maar op een manier dat ze elkaar opheffen
(bijvoorbeeld jongere generaties participeren minder, maar met de leeftijd neemt de participatie
af). Naar soort vereniging zien we dat jongeren sterker aanwezig zijn in sport- en
jongerenverenigingen, ouderen in de andere verenigingen. In de sociale bewegingen en
sociopolitieke verenigingen zijn de 36-55-jarigen sterker vertegenwoordigd dan de jongste
en oudste leeftijdsgroep. In de culturele, vrijetijds-, religieuze en helpende verenigingen
zijn de jongeren (18-35-jarigen) duidelijk minder sterk aanwezig dan de oudere bevolkingsgroepen
(36-75-jarigen). In de wijk- en buurtcomités zijn er geen leeftijdsverschillen.
Zonder voldoende longitudinale gegevens is het onmogelijk deze verbanden met de leeftijd
te duiden als cohorte- of leeftijdseffecten. De gegevens waarover we beschikken zijn
onvoldoende om betrouwbare uitspraken over het onderscheiden belang van leeftijds- en
cohorte-effecten te schragen.
Wat wel kan worden gedaan, is nagaan of er zich een daadwerkelijke veroudering van de
participanten heeft voorgedaan en hoe en waar deze zich gebeurlijk heeft voorgedaan.
Om dat te doen, dient rekening te worden gehouden met de gewijzigde samenstelling van
de bevolking. 11 Als we de gemiddelde niet-gecorrigeerde leeftijd van de leden van de verschillende
verenigingen bekijken, stellen we inderdaad een lichte veroudering vast. In de
periode 1996-1999 was de gemiddelde leeftijd van de leden van alle verenigingen samen
43 jaar, in 2000-2007 was dit gestegen tot 44,2 jaar, een significante toename. Vooral de
gemiddelde leeftijd van de leden van sport- en religieuze verenigingen is toegenomen, met
ongeveer drie jaar (van 38,4 naar 41,0 jaar voor de sportverenigingen en van 47,2 naar
50,5 jaar voor de religieuze verenigingen).
Als we echter corrigeren voor de veroudering (tabel 20), en dus kijken naar de gecorrigeerde
leeftijden van de leden, is er enkel een significante veroudering van het ledenkorps
van sportverenigingen, met twee jaar (van 39,3 naar 41,0 jaar).
263 Al ge m e e n - So c i a l e p a rt i c i p a t i e