schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

duen aanzienlijk toegenomen. Waar vroeger persoonlijke levenskeuzes werden ingegeven
door tradities of geloofskaders, is het nu aan het individu zelf om te kiezen. Van een ‘standaardbiografie’
evolueert men naar een ‘keuzebiografie’ (Beck & Beck-Gernsheim, 2002).
Het individu wordt als ‘planbureau van het eigen leven’ verantwoordelijk voor het vormen
van en inhoud geven aan de persoonlijke levensloop. 6
Deze veranderingen gaan terug tot de eerste industriële revolutie, waar de gegoede klasse
- en dan vooral de mannen - meer en meer de kans kreeg om de eigen levensloop uit te
tekenen. Pas in de jaren ‘60 heeft dit proces zich geradicaliseerd (Federaal Planbureau,
2007). Door een stijgend opleidingsniveau, meer politieke rechten, verbeterde arbeidsomstandigheden
en een verhoogd welvaartsniveau, hebben in het laatste deel van de 20 ste eeuw
steeds meer mensen de autonomie gekregen om de individuele levensloop, waarden en opvattingen
volgens de eigen inzichten en voorkeuren in te vullen. Hoewel individualisering
bij uitstek verbonden lijkt met een vermeerdering van de persoonlijke vrijheid, is dit proces
dus pas mogelijk geworden door de emancipatie van brede lagen van de bevolking (Schnabel,
2004).
4.2. Een ‘geïndividualiseerd’ Vlaanderen
Dit proces van detraditionalisering en toegenomen keuzevrijheid is merkbaar op tal van
domeinen van het persoonlijke en maatschappelijke leven in Vlaanderen.
Om te beginnen op de wijze waarop mensen met elkaar samenleven en relaties aangaan.
Het klassieke huwelijk verliest positie. De afgelopen decennia is het aandeel personen dat
het huwelijk als een verouderde instelling beschouwt sterk gestegen (Kerkhofs, 2000). Tegelijk
heeft 85% van de Vlamingen er vandaag geen probleem mee dat een koppel ongehuwd
samenwoont (SCV-survey 2002). Naast het huwelijk zijn tegenwoordig tal van andere leefof
samenwoonvormen gangbaar. De maatschappelijke tolerantie tegenover deze verscheidenheid
aan relatievormen is toegenomen. Getuige daarvan de gestegen aanvaarding van
holebi’s en holebiseksualiteit, traditioneel één van de maatschappelijk meest gecontesteerde
relatievormen. In 1981 vond nog bijna de helft van de Belgen dat homoseksueel gedrag
nooit te rechtvaardigen is. In 1999 is dat gedaald tot een kwart (Dewaele e.a., 2006). Recent
onderzoek maakt duidelijk dat sinds de invoering van het homohuwelijk en het adoptierecht
voor holebi’s de maatschappelijke aanvaarding hiervan duidelijk is toegenomen (Pickery
& Noppe, 2007).
Ook de wijze waarop mensen hun sociaal netwerk uitbouwen, verandert. Al blijft de rol
van familie als sociaal cement erg belangrijk, toch neemt – zeker bij bepaalde groepen als
hoger opgeleiden en jongeren – het belang van individueel gekozen relaties met vrienden en
kennissen toe (Pahl, 1998).
Tegelijk wijzigen de gezagsrelaties tussen mensen. Door onder meer het gestegen opleidingsniveau
en de hogere welvaart - en de daarmee samenhangende lagere afhankelijkheid
van anderen -, hebben mensen het tegenwoordig moeilijker met gedragsvoorschriften, met
externe dwang en bevel. De samenleving evolueert van een ‘bevelshuishouding’ naar een
‘onderhandelingshuishouding’ (De Swaan, 1982). Dat heeft geleid tot meer egalitaire verhoudingen
en omgangsvormen tussen mensen (Schnabel, 2004).
Het individualiseringsproces gaat samen met een verminderde impact van religie op het
persoonlijke en maatschappelijke leven. De kerkpraktijk is in Vlaanderen tijdens de afgelopen
decennia sterk gedaald (Hooghe e.a., 2006). Eind jaren ‘60 ging nog meer dan de helft
van de Vlamingen minstens 1 keer per maand naar de kerk. Dat daalde tot 1 op 3 in 1980
25 Co n t e x t