schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

(1) We beginnen met de evolutie van het al dan niet lid zijn (passief, actief en bestuurslidmaatschap)
in het algemeen van 1981 tot en met 2007 op basis van zowel nationale als
internationale databanken. Voor de evolutie over een langere periode (van 1981 tot 1999)
maken we gebruik van internationale data (de European Values Study). In tegenstelling
tot de Vlaamse databanken wordt er in die databank geen onderscheid gemaakt tussen
passief, actief of bestuurslidmaatschap. Beide manieren van participatie – actief en passief
- blijken belangrijk te zijn. Zowel internationaal (Almond & Verba, 1963; Maloney,
1999; Wollebaek & Selle, 2002a, 2002b, 2003a, 2003b) als nationaal (Hooghe, 1999; Elchardus
e.a., 2001; Smits, 2004) onderzoek stelde immers vast dat ook passief lidmaatschap
positieve gevolgen heeft voor sociaal kapitaal (of burgerschap).
Naast dat onderscheid heeft participatie nog vele andere verschillende inhouden. Redig
(2005) conceptualiseert participatie als een continuüm van deelhebben tot deelnemen.
Aan de ene zijde van het spectrum vinden we mensen terug die aan ‘andermans’ project
deelnemen. Men is eerder gebruiker of klant van een aanbod waarvoor men slechts een
gedeelde verantwoordelijkheid draagt. Bestuursleden, kernleden en vrijwilligers kunnen
daarentegen worden beschouwd als deelhebbers. Zij geven mee vorm aan het project.
Voor het onderscheiden van deelnemers en deelhebbers zullen we dus minstens de actieve
leden en bestuursleden van de andere deelnemers en leden moeten onderscheiden.
(2) Vervolgens brengen we de evolutie in kaart van het aantal actieve en bestuurslidmaatschappen
en van de duur van het lidmaatschap.
Naast de manier van participeren kan immers ook de kwantiteit een rol spelen in de vorming
van burgerschapshoudingen en maatschappelijke betrokkenheid. Volgens sommigen
kunnen meervoudige lidmaatschappen zelfs meer bijdragen tot sociaal kapitaal dan
enkelvoudige lidmaatschappen, ook al gaat het om passieve lidmaatschappen (Almond
& Verba, 1963).
Ook de duur van de betrokkenheid blijkt van belang (Stolle, 1998). Socialisatie is immers
een langdurig leerproces waarin men zich de gewoontes en gebruiken eigen maakt van
een bepaalde vereniging of sociaal netwerk. Hoe langer iemand in zijn/haar (passieve)
rol blijft, des te sterker de invloed van het lidmaatschap op zijn/haar attitudes (Maloney,
1999).
(3) Een ander belangrijk gegeven is de frequentie van deelname aan activiteiten van verenigingen.
Dat geeft ons een idee van de evolutie van de activiteitsgraad.
(4) Naast de evolutie van het lidmaatschap van verenigingen in het algemeen, maken we
eveneens een onderscheid naar de soorten verenigingen. Naast de vorm (de intensiteit en
aantal lidmaatschappen) speelt ook de inhoud een rol, namelijk de activiteiten waarbij
leden betrokken zijn (Stolle & Rochon, 1998). Voor Putnam lijkt het type van vereniging
virtueel irrelevant te zijn voor de mate waarin sociaal kapitaal wordt ontwikkeld (1993),
wat overeenstemt met het standpunt van Almond & Verba (1963). Zij stellen dat ook lidmaatschap
van niet-politieke organisaties tot meer competente burgers leidt.
(5) De evolutie over de tijd vullen we ten slotte aan met de evolutie van het lidmaatschap
over de levensloop. Daar socialisatie een langdurig proces is, is het zinvol de lange termijn
invloed van participatie te onderzoeken (Fendrich & Turner, 1989; Hooghe, 1999; Hoge &
Ankney, 1982). Als vrijwillige organisaties inderdaad functioneren als ‘leerscholen’ voor
democratie (zoals De Tocqueville zegt), zou het absurd zijn te stellen dat deze invloed
enkel bestaat zolang mensen lid zijn van een vereniging. Het belangrijkste kenmerk van
socialisatie is immers dat haar effecten aanwezig blijven, zelfs nadat de socialisatie-erva-
245 Al ge m e e n - So c i a l e p a rt i c i p a t i e