schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

modernisering, industrialisering en urbanisering zouden, volgens de pessimistische visie,
de solidariteit en de gemeenschapsbanden verdwijnen.
Het is tegen de achtergrond van dergelijke theorieën en tegenstellingen dat men het hedendaagse
denken over sociale participatie moet situeren en kan begrijpen. Een toonaangevend
en zeer invloedrijk hedendaags auteur is Robert Putnam. De grote invloed van
zijn werk is misschien meer het gevolg van het feit dat hij appelleert aan een zeer oude
bezorgdheid, dan van de empirische gegrondheid van zijn stellingen. Men kan in zijn
werk ook twee luiken onderscheiden. De centrale thesis van het boek Making Democracy
Work: Civic Traditions in Modern Italy (1993) – dat de positieve functies van het verenigingsleven
onderstreept - is dat sociaal kapitaal (waarin sociale participatie een belangrijke
rol speelt) de sleutel is voor de institutionele performantie en het behoud van de democratie.
In zijn later werk – dat de oude vrees van de vernieling van gemeenschap weer
aanwakkerde – Bowling alone, the collapse and revival of American Community (2000) stelt
hij dat de Amerikanen steeds meer ‘disconnected’ (losgeweekt) zijn van familie, vrienden,
buren, verenigingen en de democratische structuren. Hij toont aan dat ten gevolge van
maatschappelijke veranderingen het sociaal kapitaal afneemt. Luik 1 belicht het belang
van het verenigingsleven, luik 2 kondigt groot onheil aan. Die combinatie is voor velen
onweerstaanbaar. De onheilsboodschap werd in de Verenigde Staten, maar ook in Europa
een invloedrijke, toonzettende stelling.
Sociale participatie in Vlaanderen op het einde van de 20 ste eeuw
Ook in Vlaanderen werd al heel wat onderzoek verricht naar sociale participatie van
burgers. Dit onderzoek komt, in tegenstelling tot de veelgehoorde klachten over het toenemend
individualisme en een groeiend gebrek aan betrokkenheid, tot de vaststelling dat
het verenigingsleven op een solide aanhang kan rekenen.
In 1998 werd de participatie van de Vlamingen voor het eerst uitgebreid in kaart gebracht
(Elchardus e.a., 2001). De belangrijkste resultaten van deze middenveldsurvey (N=1.341),
die we hier beschouwen als een belangrijke momentopname, vatten we kort samen. Meer
dan de helft (51%) van de 18- tot 75-jarigen is actief lid van minstens één vereniging; 22%
is actief lid van minstens 2 verenigingen; 10% bekleedt een bestuursmandaat in minstens
één vereniging. Die cijfers wijzen niet meteen op een crisis van het verenigingsleven.
Dezelfde studie formuleerde ook het voorzichtige besluit dat men in de beschikbare gegevens
geen dalende tendens kon ontwaren. Het was toen mogelijk een aantal peilingen
vanaf 1983 met elkaar te vergelijken. In de jaren ‘80, begin jaren ‘90 schatte men dat 4 op
10 Vlamingen actief lid was van een vereniging. Op het einde van de jaren ‘90 is dat meer
dan de helft. Voor een deel kan die toename, met 10 procentpunten in 10 jaar tijd, worden
verklaard door het gebruik van betere meetmethodes. Het leek de auteurs plausibel
(voorzichtig) te besluiten dat er een (minstens bescheiden) toename was.
Dit wil niet zeggen dat er niets is veranderd. De studie onderkende in het verenigingsleven
een dubbele verschuiving. Verenigingen die levensbeschouwelijk geprofileerd en klassespecifiek
zijn (bijvoorbeeld de Katholieke Arbeiders Vrouwen) verliezen leden, terwijl
verenigingen die zich op de groeiende zorg om beweging en het lichaam richten (in casu
sportverenigingen) leden winnen. In tegenstelling tot de klachten over de participatiegraad
van jongeren blijken ook de jeugdverenigingen het vrij goed te doen. Anderzijds
boet het verzuilde middenveld aan belang in tegenover de niet-verzuilde of pluralistische
verenigingen en de zogenaamde nieuwe sociale bewegingen.
So c i a l e St a a t v a n Vl a a n d e re n 2009 236